Báo cáo kết quả nghiên cứu: Nghiên cứu hiện trạng xử lý rác tại một số vùng nông thôn đô thị hoá ở miền Bắc và xây dựng mô hình thu gom, xử lý rác thải khả thi, đảm bảo vệ sinh môi trường

Chia sẻ: Nguyen Bao Tran | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:83

Thêm vào BST

Báo xấu

282
lượt xem 94
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Báo cáo kết quả nghiên cứu: Nghiên cứu hiện trạng xử lý rác tại một số vùng nông thôn đô thị hoá ở miền Bắc và xây dựng mô hình thu gom, xử lý rác thải khả thi, đảm bảo vệ sinh môi trường với mục tiêu nghiên cứu thành phần của rác thải, đánh giá nhận thức của người dân và cấp chính quyền về vấn đề rác thải, đánh giá thực trạng và đề xuất mô hình thu gom, xử lý rác hợp vệ sinh cho khu vực nông thôn đô thị hóa.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo kết quả nghiên cứu: Nghiên cứu hiện trạng xử lý rác tại một số vùng nông thôn đô thị hoá ở miền Bắc và xây dựng mô hình thu gom, xử lý rác thải khả thi, đảm bảo vệ sinh môi trường

Bé y tÕ B¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi cÊp bé Tªn ®Ò tµi: Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng xö lý r¸c t¹i mét sè vïng n«ng th«n ®« thÞ ho¸ ë miÒn b¾c vµ x©y dùng m« h×nh thu gom, xö lý r¸c th¶i kh¶ thi, ®¶m b¶o vÖ sinh m«i tr−êng Chñ nhiÖm ®Ò tµi: Ths. NguyÔn Hïng Long C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: ViÖn VÖ sinh dÞch tÔ Trung −¬ng 6712 08/01/2007 Hµ Néi, 2007
Bé y tÕ B¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi cÊp bé Tªn ®Ò tµi: Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng xö lý r¸c t¹i mét sè vïng n«ng th«n ®« thÞ ho¸ ë miÒn B¾c vµ x©y dùng m« h×nh thu gom, xö lý r¸c th¶i kh¶ thi, ®¶m b¶o vÖ sinh m«i tr−êng. Chñ nhiÖm ®Ò tµi: ThS. NguyÔn Hïng Long C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ Trung −¬ng CÊp qu¶n lý: Bé Y tÕ Thêi gian thùc hiÖn: tõ th¸ng 5 n¨m 2003 ®Õn th¸ng 6 n¨m 2007 Tæng kinh phÝ thùc hiÖn ®Ò tµi: 300 triÖu ®ång Trong ®ã: kinh phÝ SNKH: 300 triÖu ®ång Th¸ng 6, n¨m 2007
B¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ò tµi cÊp Bé 1. Tªn ®Ò tµi: Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng xö lý r¸c t¹i mét sè vïng n«ng th«n ®« thÞ ho¸ ë miÒn B¾c vµ x©y dùng m« h×nh thu gom, xö lý r¸c th¶i kh¶ thi, ®¶m b¶o vÖ sinh m«i tr−êng. 2. Chñ nhiÖm ®Ò tµi: ThS. NguyÔn Hïng Long 3. C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ Trung −¬ng 4. C¬ quan qu¶n lý ®Ò tµi: Bé Y tÕ 5. Th− ký ®Ò tµi: BS. §ç M¹nh C−êng 6. Danh s¸ch nh÷ng ng−êi thùc hiÖn chÝnh: - Côc Y tÕ dù phßng ViÖt Nam: TS. NguyÔn Huy Nga ThS. NguyÔn Hïng Long BS. §ç M¹nh C−êng - Trung t©m nghiªn cøu Søc kháe céng ®ång vµ m«i tr−êng, §¹i Häc Y Th¸i B×nh: PGS.TS. TrÞnh H÷u V¸ch TS. NguyÔn §øc Hång - ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt: TS. Huúnh ThÞ Kim Hèi - ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ Trung −¬ng: PGS.TS. NguyÔn B×nh Minh - ViÖn Y häc Lao ®éng vµ VÖ sinh m«i tr−êng: CN. Bïi V¨n Tr−êng
Môc lôc Trang Néi dung B¶n tù ®¸nh gi¸ vÒ t×nh h×nh thùc hiÖn vµ nh÷ng ®ãng gãp míi cña ®Ò tµi i PhÇn A. B¸o c¸o Tãm t¾t PhÇn B. Néi dung b¸o c¸o chi tiÕt kÕt qu¶ nghiªn cøu Ch−¬ng i. §Æt vÊn ®Ò Ch−¬ng ii. Tæng quan 2.1. VÊn ®Ò ®« thÞ ho¸ vµ t¸c ®éng tíi m«i tr−êng vµ søc kháe 3 3 2.1.1. Qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ 2.1.2. T¸c ®éng cña ®« thÞ ho¸ 5 2.1.3. T×nh h×nh ®« thÞ ho¸ ë ViÖt Nam 5 2.1.4. M«i tr−êng sinh ho¹t khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸ 6 2.2. ChÊt th¶i sinh ho¹t: thµnh phÇn, nguy c¬ vµ nguyªn t¾c xö lý 7 7 2.2.1. ChÊt th¶i sinh ho¹t 2.2.2. Thµnh phÇn cña r¸c th¶i sinh ho¹t 8 2.2.3. Nguy c¬ cña chÊt th¶i ®èi víi m«i tr−êng vµ søc kháe 8 2.2.4. Nguyªn t¾c qu¶n lý chÊt th¶i 9 2.2.5. HÖ thèng qu¶n lý chÊt th¶i r¾n ë ViÖt Nam 11 2.3. T×nh h×nh thu gom, ph©n lo¹i, vËn chuyÓn , xö lý r¸c trªn thÕ giíi vµ ë 12 ViÖt Nam 2.3.1. Kinh nghiÖm thu gom, phanlo¹i, vËn chuyÓn vµ xö lý r¸c trªn thÕ 12 giíi 13 2.3.2. T×nh h×nh thu gom vµ xö lý r¸c ë khu vùc ®« thÞ vµ thµnh phè lín ë ViÖt Nam 2.3.3. C¸c nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i, thu gom, vËn chuyÓn vµ xö lý r¸c th¶i 14 t¹i ViÖt Nam 2.3.4. Qu¶n lý vµ xö lý chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t khu vùc n«ng th«n ViÖt 15 Nam 2.3.5. Thu gom, vËn chuyÓn vµ xö lý r¸c ë khu vùc ven ®«, thÞ tø, n«ng 16 th«n ®« thÞ ho¸ ë ViÖt Nam 2.4. Mét sè kü thuËt th«ng th−êng xö lý chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t 17
2.4.1. Ch«n lÊp 17 2.4.2. C«ng nghÖ compost 18 2.4.3. Ph−¬ng ph¸p ®èt 19 20 2.5. T×nh h×nh sö dông giun ®Êt ®Ó xö lý r¸c h÷u c¬ trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam 2.5.1. Mét sè ®Æc ®iÓm cña giun ®Êt vµ xö lý r¸c h÷u c¬ b»ng giun ®Êt 20 2.5.2. T×nh h×nh xö lý r¸c h÷u c¬ b»ng giun ®Êt trªn thÕ giíi 21 2.5.3. T×nh h×nh xö lý r¸c h÷u c¬ b»ng giun ®Êt ë ViÖt Nam 22 Ch−¬ng III: §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.1. ThiÕt kÕ nghiªn cøu 24 3.2. Chän mÉu, cì mÉu vµ ®èi t−îng nghiªn cøu 24 3.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 27 3.4. Tæ chøc nghiªn cøu vµ xö lý sè liÖu 26 Ch−¬ng IV. KÕt qu¶ nghiªn cøu 4.1. Tr×nh ®é vµ nghÒ nghiÖp cña ®èi t−îng pháng vÊn 28 4.2. Mét sè ®Æc ®iÓm vÒ kinh tÕ cña c¸c hé gia ®×nh 29 4.3. §Æc ®iÓm ý thøc x· héi cña céng ®ång dan c− vÒ r¸c th¶i vµ c¸c vÊn 31 ®Ò liªn quan ®Õn r¸c th¶i 4.4. KÕt qu¶ c©n r¸c t¹i c¸c hé gia ®×nh 41 4.5. §¸nh gi¸ møc ®é nguy c¬ cña r¸c th¶i tíi søc kháe con ng−êi 42 4.6. §Ò xuÊt vµ thö nghiÖm m« h×nh thu gom, xö lý r¸c cho vïng n«ng 44 th«n ®« thÞ ho¸ Ch−¬ng IV. Bµn luËn 52 KÕt luËn 62 KiÕn nghÞ 64 Tµi liÖu tham kh¶o 65 Phô lôc: C¸c mÉu phiÕu pháng vÊn 68
Danh môc c¸c b¶ng trong tµi liÖu Bảng 1. Một số thông tin cá nhân về đối tượng phỏng vấn Bảng 2. Nghề nghiệp chính của người được phỏng vấn Bảng 3. Tình trạng về nhà ở của các hộ gia đình Bảng 4. Nguån thu nhËp chÝnh cña c¸c hé gia ®×nh Bảng 5. Mức sống của các hộ gia đình Bảng 6. Các con vật nuôi trong các hộ gia đình Bảng 7. Quan niệm của người dân về các loại rác Bảng 8. ¶nh hưởng của rác thải Bảng 9. NhËn thøc cña ng−êi d©n vÒ nguy c¬ cña r¸c th¶i víi søc kháe Bảng 10. Sự quan t©m của ng−êi d©n tíi vÊn ®Ò r¸c th¶i Bảng 11.Sù sẵn sàng trả phí cho dịch vụ thu gom rác B¶ng 12. Sù quan t©m cña chÝnh quyÒn dÞa ph−¬ng ®Õn vÊn ®Ò thu gom r¸c Bảng 13. Dụng cụ để đựng rác tại các hộ gia đình có thu gom Bảng 14. Cách thu gom rác ở các địa phương Bảng 15. Cách xử lý rác của các hộ không thu gom rác Bảng 16. Tái sử dụng lại rác thải là hợp chất hữu cơ Bảng 17. Cách sử dụng thức ăn thõa trong hộ gia đình Bảng 18. Cách xử lý rác chủ yếu của các hộ gia đình Bảng 19. Những việc mà chính quyền địa phương đã làm Bảng 20. Lượng rác thải hµng ngày của hộ gia đình vµ mçi ng−ßi Bảng 21. Møc ®é nhiÔm vi sinh vËt t¹i r¸c th¶i hé gia ®×nh B¶ng 22. Møc ®é nhiÔm trøng giun, s¸n ®−êng ruét t¹i r¸c hé gia ®×nh B¶ng 23. Møc ®é nhiÔm vi sinh vËt t¹i r¸c th¶i t¹i c¸c b·i r¸c cña x· B¶ng 24. Møc ®é nhiÔm trøng ký sinh trïng vµ vi khuÈn ®−êng ruét trong r¸c th¶i t¹i c¸c b·i r¸c cña x· B¶ng 25. Néi dung thö nghiÖm m« h×nh B¶ng 26. TØ lÖ ph©n lo¹i r¸c t¹i c¸c hé gia ®×nh B¶ng 27. Theo dâi qu¸ tr×nh ph©n huû r¸c t¹i c¸c bÓ xö lý
B¶n tù ®¸nh gi¸ VÒ t×nh h×nh thùc hiÖn vµ nh÷ng ®ãng gãp míi cña ®Ò tµi kh&cn cÊp Bé 1. Tªn ®Ò tµi: Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng xö lý r¸c t¹i mét sè vïng n«ng th«n ®« thÞ ho¸ ë miÒn B¾c vµ x©y dùng m« h×nh thu gom, xö lý r¸c th¶i kh¶ thi, ®¶m b¶o vÖ sinh m«i tr−êng. 2. Chñ nhiÖm ®Ò tµi: ThS. NguyÔn Hïng Long 3. C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ Trung −¬ng 4. Thêi gian thùc hiÖn: tõ th¸ng 5 n¨m 2003 ®Õn th¸ng 6 n¨m 2007 5. Tæng kinh phÝ thùc hiÖn ®Ò tµi: 300 triÖu ®ång Trong ®ã: kinh phÝ SNKH: 300 triÖu ®ång 6. T×nh h×nh thùc hiÖn ®Ò tµi so víi ®Ò c−¬ng: 6.1. VÒ møc ®é hoµn thµnh khèi l−îng c«ng viÖc: Thùc hiÖn kh«ng chØ ®Çy ®ñ mµ cßn më réng thªm ph¹m vi, ®ã lµ viÖc ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p xö lý r¸c th¶i ni l«ng v× trªn thùc tÕ nghiªn cøu thÊy r»ng vÊn ®Ò r¸c th¶i ni l«ng g©y bøc xóc nhiÒu nhÊt ®èi víi c¸c cÊp chÝnh quyÒn vµ nh©n d©n. §©y lµ lo¹i r¸c gÇn nh− kh«ng tiªu huû ®−îc vµ g©y ø ®äng, chiÕm diÖn tÝch canh t¸c vµ g©y « nhiÔm m«i tr−êng. 6.2. VÒ c¸c yªu cÇu khoa häc vµ chØ tiªu c¬ b¶n cña c¸c s¶n phÈm KHCN: ®Ò tµi ®· ®−îc thùc hiÖn theo ph−¬ng ph¸p m« t¶ c¾t ngang. C¸c mÉu xÐt nghiÖm ®−îc thùc hiÖn theo ®óng c¸c ph−¬ng ph¸p chuÈn. ViÖc tiÕn hµnh ®Ò tµi theo ®óng c¸c qui tr×nh khoa häc c«ng nghÖ.
6.3. VÒ tiÕn ®é thùc hiÖn: ®Ò tµi ®−îc hoµn thµnh chËm so víi thêi gian qui ®Þnh. Chñ nhiÖm ®Ò tµi ®· cã ®¬n gi¶i tr×nh, ®Ò nghÞ ®−îc kÐo dµi thêi gian vµ ®· ®−îc c¬ quan chñ tr× ®Ò tµi vµ Vô Khoa häc vµ §µo t¹o - Bé Y tÕ ®ång ý b»ng v¨n b¶n (®Ýnh kÌm). 7. VÒ nh÷ng ®ãng gãp míi cña ®Ò tµi: Trªn c¬ së so s¸nh víi nh÷ng th«ng tin ®· ®−îc c«ng bè trªn c¸c Ên phÈm trong vµ ngoµi n−íc ®Õn thêi ®iÓm kÕt thóc ®Ò tµi, ®Ò tµi cã nh÷ng ®iÓm míi sau ®©y: 7.1. VÒ gi¶i ph¸p khoa häc c«ng nghÖ: - C«ng tr×nh ®Çu tiªn nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn, c¸c nguy c¬ ®èi víi søc khoÎ, hiÖn tr¹ng thu gom, xö lý r¸c th¶i ë vïng n«ng th«n ®« thÞ ho¸, ven ®«. - §Ò tµi còng ®· thö nghiÖm thµnh c«ng b−íc ®Çu m« h×nh xö lý r¸c h÷u c¬ b»ng giun ®Êt ¸p dông cho c¸c hé gia ®×nh. §©y lµ mét kü thuËt ®¬n gi¶n, dÔ ¸p dông, xö lý triÖt ®Ó r¸c th¶i h÷u c¬ vµ mang l¹i nguån ph©n bãn h÷u c¬ cã gi¸ trÞ trong trång trät. §©y còng lµ mét gi¶i ph¸p sinh th¸i, bÒn v÷ng trong xö lý « nhiÔm m«i tr−êng. Tõ nh÷ng kÕt qu¶ khiªm tèn b−íc ®Çu ®ã, ®Ò tµi còng ®· ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p còng nh− c¸c nghiªn cøu tiÕp theo nh»m hoµn chØnh m« h×nh vµ nh©n réng trong céng ®ång. 7.2. VÒ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: ®Ò tµi ¸p dông nh÷ng ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ thö nghiÖm kinh ®iÓn, kh«ng x©y dùng ph−¬ng ph¸p míi. 7.3. Nh÷ng ®ãng gãp míi kh¸c: - HiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi : §Ò xuÊt mét m« h×nh qu¶n lý vµ xö lý r¸c th¶i ë khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸ ®¬n gi¶n, hîp lý, cã sù kÕt hîp gi÷a viÖc h−íng dÉn, hç trî cña chÝnh quyÒn, c¸c ®oµn thÓ víi sù tham gia cña céng ®ång. Ph−¬ng ph¸p xö lý r¸c ®¬n gi¶n, dÔ ¸p dông nªn cã thÓ phæ biÕn réng r·i. ViÖc xö lý r¸c ®· t¹o ra nguån ph©n bãn h÷u c¬ an toµn, gãp phÇn lµm tèt cho c©y trång vµ c¶i t¹o chÊt l−îng ®Êt.
- HiÖu qu¶ khoa häc ®µo t¹o : + §· cã 3 bµi b¸o liªn quan ®Õn kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi ®−îc ®¨ng trªn t¹p chÝ Y häc thùc hµnh: T¹p chÝ Y häc thùc hµnh sè 6 (547) n¨m 2006: (1). Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng r¸c th¶i taÞo mét sè x· ven ®« cña Hµ Néi vµ Hµ T©y. (2) §¸nh gi¸ vÒ nhËn thøc cña ng−êi d©n ®èi víi r¸c th¶i t¹i mét sè x· ven ®« Hµ Néi vµ Hµ T©y. T¹p chÝ Y häc thùc hµnh sè 7 (549) n¨m 2006: (3) Nghiªn cøu t×nh h×nh thu gom vµ xö lý r¸c th¶i t¹i mét sè x· ven ®« Hµ Néi vµ Hµ T©y. + §Ò tµi nµy còng lµ c¬ së cho nghiªn cøu sinh tiÕn sü thuéc chuyªn ngµnh Y x· héi häc vµ tæ chøc y tÕ.
PhÇn B Néi dung b¸o c¸o chi tiÕt kÕt qu¶ nghiªn cøu Ch−¬ng I ®Æt vÊn ®Ò Trong khi ë hÇu hÕt c¸c n−íc c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ®ang quan t©m lo l¾ng ®Õn sù « nhiÔm m«i tr−êng toµn cÇu, « nhiÔm tõ c¸c nhµ m¸y ®iÖn, ho¸ chÊt, tõ c¸c lß ph¶n øng h¹t nh©n nguyªn tö, hoÆc c¸c chÊt th¶i tõ c¸c khu c«ng nghiÖp th× ë ViÖt Nam ngoµi nçi lo ®ã l¹i cßn thªm vÊn ®Ò m«i tr−êng vµ « nhiÔm b¾t nguån tõ khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸ vµ c¸c lµng nghÒ. ChÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ do §¶ng vµ Nhµ n−íc khëi x−íng chØ ®¹o ®· ®em l¹i luång sinh khÝ míi cho khu vùc n«ng th«n ngo¹i thµnh, n¬i ®ang bÞ ®« thÞ ho¸ vµ c¸c ngµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng ViÖt Nam. Kh¸c víi thêi gian ph¸t triÓn chËm ch¹p tr−íc ®ã, trong vßng 10 n¨m trë l¹i ®©y, tõ c¸c nguån ng©n s¸ch hç trî cña nhµ n−íc kÕt hîp víi c¬ chÕ tho¸ng më cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, bé mÆt khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸, lµng nghÒ thñ c«ng ®ang dÇn thay ®æi vµ trªn ®µ ph¸t triÓn m¹nh [9,16]. §Æc biÖt lµ trong vµi n¨m gÇn ®©y, sù ®« thÞ ho¸ m¹nh mÏ ë hÇu kh¾p c¸c miÒn víi sù thµnh lËp míi cña hµng chôc thµnh phè ®· lµm cho nhiÒu vïng n«ng th«n “®ét nhiªn” trë thµnh ®« thÞ mµ c¸c c¬ së h¹ tÇng còng nh− c¸c dÞch vô c«ng céng ch−a kÞp chuyÓn m×nh ®Ó ®¸p øng víi nh÷ng thay ®æi ®ã nªn ®· Ýt nhiÒu g©y ra sù thiÕu c©n ®èi trong dÞch vô x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr−êng. T¹i khu vùc nµy th−êng thiÕu c¸c dÞch vô nh− cÊp n−íc, vÖ sinh m«i tr−êng, thu gom xö lý chÊt th¶i, b¶o vÖ m«i tr−êng nãi chung v× thÕ m«i tr−êng khu vùc n«ng th«n mét sè n¬i suy tho¸i, « nhiÔm do chÊt th¶i, nhÊt lµ chÊt th¶i sinh ho¹t, chÊt th¶i s¶n xuÊt. HËu qu¶ l©u dµi lµ sù ph¸t triÓn trë nªn kÐm bÒn v÷ng [16]. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng trªn vµ nhÊt lµ ®Ó b¶o ®¶m ph¸t triÓn bÒn v÷ng cho khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸, cho c¸c céng ®ång ngo¹i thµnh, cÇn ph¶i cã nhiÒu ho¹t ®éng thiÕt thùc tõ c«ng t¸c quy ho¹ch, ®Þnh h−íng chÝnh s¸ch, tæ chøc thùc hiÖn vv… trong ®ã vÊn ®Ò ch¨m sãc søc khoÎ, m«i tr−êng vµ gi¶i quyÕt thu gom xö lý chÊt th¶i sinh ho¹t hé gia ®×nh n«ng th«n khu vùc ®« thÞ 1
ho¸ cÇn ®−îc quan t©m. Tõ nhiÒu n¨m nay vÊn ®Ò r¸c th¶i ë ®« thÞ ®· ®−îc nghiªn cøu kh¸ nhiÒu, tuy nhiªn t×nh tr¹ng r¸c th¶i vµ nguy c¬ t¸c ®éng cña chóng tíi søc kháe con ng−êi ë khu vùc n«ng th«n vµ ®Æc biÖt lµ khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸ hÇu nh− ch−a ®−îc nghiªn cøu. V× vËy chóng t«i tiÕn hµnh ®Ò tµi “Nghiªn cøu hiÖn tr¹ng xö lý r¸c t¹i mét sè vïng n«ng th«n ®« thÞ ho¸ ë miÒn B¾c vµ x©y dùng m« h×nh thu gom, xö lý r¸c th¶i kh¶ thi, ®¶m b¶o vÖ sinh m«i tr−êng” víi c¸c môc tiªu sau: - Nghiªn cøu thµnh phÇn cña r¸c th¶i ë khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸ - §¸nh gi¸ nhËn thøc cña ng−êi d©n vµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn, ®oµn thÓ vÒ vÊn ®Ò r¸c th¶i ë khu vùc nµy. - §¸nh gi¸ thùc tr¹ng thu gom, xö lý r¸c th¶i ë khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸. - §Ò xuÊt m« h×nh thu gom, xö lý r¸c hîp vÖ sinh cho khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸. 2
Ch−¬ng II tæng quan 2.1. VÊn ®Ò ®« thÞ ho¸ vµ t¸c ®éng tíi m«i tr−êng vµ søc kháe: 2.1.1. Quá trình đô thị hoá: Là quá trình chuyển đổi từ nông thôn sang đô thị, đang diễn ra hết sức mạng mẽ gây nên những xáo trộn lớn lao trong sinh hoạt ở các vùng dân cư. Đây là một quy luật tất yếu. Đô thị nào cũng được xây dựng trên nền tảng nông thôn và hầu như người dân đô thị nào cũng có gốc gác từ nông dân. Quá trình đô thị hoá hiện nay thường diễn ra theo các cách như sau: a. Đô thị được mở rộng ra các vùng ven, vùng ngoại ô Đây là dạng khá phổ biến ở các đô thị lớn. Do dân số nội thị tăng cao và do có nhiều người nhập cư mới đến nên các vùng trước đây vốn là làng xã ngoại ô nay bị đô thị hoá một cách tự nhiên. Diện tích đất sử dụng cho nông nghiệp giảm dần vì quỹ đất dùng cho việc xây dựng các khu đô thị, nhà ở. Các khu đô thị mở rộng này được diễn ra theo hai hình thức: Có chỗ do dân làng tự xây dựng nhà theo lối đô thị hoặc bán đất cho người khác đến xây dựng. Nhà cửa mọc lên lộn xộn, phá vỡ từng phần hoặc phá vỡ hoàn toàn cấu trúc cổ truyền của làng xã. Cấu trúc không gian cũng như cấu trúc quản lý xã hội, quản lý môi trường cũng bị đảo lộn. Ở những nơi này, xưa kia đất tương đối rộng, dân cư trong làng, ra ngõ là biết mặt nhau, cùng nhau tuân thủ một luật lệ chung của làng xã. Việc xử lý rác và nước thải sinh hoạt được hài hoà. Nay bỗng nhiên nhà mới mọc lên một cách vô tổ chức, mạnh ai lấy làm, thậm chí tranh chấp nhau từng thước đất, từng lối đi cỏn con khiến cho không gian ngày càng chật hẹp, muốn tổ chức đưa xe lấy rác vào tận nơi ở của mỗi gia đình cũng khó khăn. Lúc đầu, do chưa trở thành quận, thành phường nên cách quản lý những đô thị tự phát này vẫn dựa trên kiểu quản lý nông thôn kiểu cũ. Rác rưởi vứt bừa bãi khắp nơi, lấp đầy hồ ao, cống rãnh. Nước thải sinh hoạt đột ngột tăng vọt và thải bừa ra môi trường tự nhiên. Không có công nhân vệ sinh dọn rác. Luật vệ sinh kiểu cũ trong làng nay không còn hiệu lực vì số dân cư mới đến ngày càng đông. Số người mới đến này cũng đủ loại. Ở “Xóm liều” thường tập hợp những thành phần xã hội bất hảo hoặc quá nghèo khó và khó vận động, thuyết phục. Ở những khu nhà giàu 3
mới di cư đến thì lại có khuynh hướng kín cổng cao tường, không hoà nhập với cộng đồng làng xã cũ. Từ những đặc điểm trên, ta thấy rõ ràng là việc quy hoạch xử lý rác thải ở vùng ven đô, vùng đang đô thị hoá cần phải có những quy hoạch và biện pháp thích hợp. - Kiểu mở rộng đô thị ven đô thứ hai cũng đang được diễn ra là nhà nước, các công ty đầu tư xây dựng xây hoàn chỉnh một khu dân cư mới rồi bán cho dân hoặc chia đất cho cán bộ rồi quy định phải xây dựng theo thiết kế tổng thể trên địa bàn của một làng xã cũ nhưng không nằm trong khu cư trú cũ của làng xã. Kiểu đô thị hoá này có những ưu điểm riêng vì khi xây dựng người ta đã quy hoạch khá đầy đủ phần giao thông, cấp thoát nước cũng như các hố rác thải... Tuy nhiên, ở những khu vực này, nếu không có những quy định nghiêm ngặt và những quản lý cộng đồng cần thiết thì nguy cơ ùn tắc và ô nhiễm rác thải có khi còn tệ hại hơn cả ở những khu vực phát triển theo lối tự phát kể trên. Thực tế đã cho thấy có những khu nhà ở nhiều tầng vì không ai bảo được ai nên nước thải và rác bẩn từ tầng trên vứt thẳng xuống sân chung năm này qua năm khác thành những đống rác khổng lồ mà xử lý những đống rác lưu cữu này thật vô cùng tốn kém, chưa nói đến tác hại lâu dài của nó đến sức khoẻ những người dân sống ở những khu vực này. b. Đô thị được xây dọc theo các trục lộ giao thông Đây là một kiểu đô thị hoá khá phổ biến ở các nước châu Á. Nhà cửa, “phố xã” mọc lên dọc theo các đường quốc lộ và nối liền các thành phố, các đô thị lại với nhau. Đặc điểm của lối đô thị hoá này là nó được phát triển theo chiều dọc. Người ta thường chú ý đến mặt tiền của ngôi nhà vì đây là cửa hàng, nơi giao dịch buôn bán. Phía sau nhà vẫn là ruộng và đời sống của cư dân trên các đô thị dạng trục lộ này vẫn ít nhiều gắn chặt với làng xã nông thôn phía trong. Cư dân sống dọc trục lộ thường không mấy chú ý đến nơi thải rác. Họ có thể đem rác đổ ngay sau nhà hoặc bờ ao bờ hồ, bờ sông. Chỗ nào đổ được thì đổ. Thông thường, do sống rải rác dọc trục lộ, cũng chưa được tổ chức thành một đơn vị hành chính như thị trấn, thị xã hay khu phố... nên tổ chức thu gom rác công cộng ở những khu vực này hầu như không có. Với kiểu phát triển theo chiều dọc như vậy, chỉ sau vài năm, trong những khu vực này sẽ xuất hiện các bãi rác tự phát lớn rất khó khắc phục. Vì thế, cần 4
phải có những biện pháp tổ chức cũng như giải pháp kỹ thuật cho loại hình đô thị hoá này. 2.1.2. T¸c ®éng cña ®« thÞ ho¸: Đô thị hoá sẽ dẫn đến một hệ quả tất yếu là số dân sống tập trung ngày càng tăng thì lượng rác thải sinh hoạt ngày càng lớn và đòi hỏi một chi phí xử lý khắc phục cao hơn. Khi hình thành các hố chôn, bãi thải hoặc khu đốt rác lớn luôn luôn vấp phải một mâu thuẫn rất khó giải quyết đó là mâu thuẫn giữa lợi ích của cư dân trong vùng được chọn làm bãi thải và những cơ quan, tổ chức thu gom xử lý rác đô thị. Đôi khi mâu thuẫn này trở nên rất căng thẳng và gây ảnh hưởng lớn đến trật tự an toàn xã hội. Có nhiều biện pháp xử lý rác thải đô thị khác nhau, cần cân nhắc kỹ dựa trên các cơ sở khoa học và điều kiện kinh tế - xã hội trước khi đưa ra quyết định vì giải pháp này có thể thích hợp với nơi này nhưng không thích hợp với nơi khác, hoặc có thể thích hợp vào thời điểm này nhưng vào thời điểm khác lại không thích hợp. 2.1.3. T×nh h×nh ®« thÞ hãa ë ViÖt Nam Cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh vÒ kinh tÕ, ®« thÞ ho¸ ®ang lµ mét xu h−íng rÊt m¹nh ë n−íc ta. ChØ trong vßng 3 n¨m trë l¹i ®©y, ®· cã hµng chôc thµnh phè lo¹i 2, 3 ®−îc thµnh lËp. NÕu nh− n¨m 2000 n−íc ta cã 649 ®« thÞ lín nhá th× ®Õn cuèi n¨m 2005 ®· cã trªn 670 ®« thÞ lín nhá. Tèc ®é ®« thÞ ho¸ nhanh nh− vËy, nh−ng c¬ së h¹ tÇng nh− cÊp tho¸t n−íc, nhµ ë, giao th«ng, vÖ sinh m«i tr−êng cßn yÕu kÐm kh«ng ®¸p øng ®−îc nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña c¸c khu vùc ®ang trong qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ [28]. §Æc ®iÓm cña khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸: − MËt ®é d©n sè t¨ng cao: t¹i c¸c khu vùc ngo¹i thµnh t¨ng cao, ®Æc biÖt do sè l−îng ng−êi di d©n lao ®éng tù do. Khi nghiªn cøu t×nh h×nh m«i tr−êng l−u vùc s«ng NhuÖ, s«ng §¸y cho thÊy n¨m 1990, d©n sè ®« thÞ cña l−u vùc nµy chØ cã 1,67 triÖu ng−êi, con sè nµy n¨m 2004 lµ 2,85 triÖu ng−êi. D©n sè néi thµnh Hµ Néi n¨m 90 lµ 1 triÖu tíi n¨m 2004 lµ gÇn 2 triÖu d©n trong ®ã sè d©n khu vùc ngo¹i thµnh ®ang ®« thÞ ho¸ ®ãng gãp ®¸ng kÓ [28]. − Chuyªn m«n ho¸ nghÒ nghiÖp: mét sè nghÒ ®−îc chuyªn m«n ho¸ nh− c¬ khÝ, chÕ biÕn thùc phÈm, s¶n xuÊt ®å gç néi thÊt, ch¨n nu«i quy m« c«ng 5
nghiÖp ..., vµ mét sè nghÒ hay ho¹t ®éng s¶n xuÊt cò biÕn mÊt nh− trång hoa mµu, rau xanh . − Cã sù dÞch chuyÓn lao ®éng: lao ®éng t¹i ®Þa ph−¬ng tËp trung vµo nghÒ míi, nghÒ chÝnh. Mét sè lao ®éng tõ c¸c ®Þa ph−¬ng kh¸c ®−îc thu hót, huy ®éng vµ còng cã mét bé phËn do thiÕu kü n¨ng nghÒ, thiÕu tr×nh ®é hay nh÷ng lý do kh¸c nªn dÞch chuyÓn vµo khu vùc néi thµnh lµm viÖc kiÕm sèng (16). − C¬ së h¹ tÇng nh− ®−êng giao th«ng, hÖ thèng ®iÖn, nhiªn liÖu n¨ng l−îng, vËt liÖu ®−îc c¶i thiÖn nh−ng th−êng ch−a ®¸p øng víi nhu cÇu s¶n xuÊt míi do ch−a cã ®Çu t− theo chiÒu s©u, thiÕu vèn vµ th−êng v× c¸c lîi Ých ng¾n h¹n chi phèi . − Mét sè nÕp sèng, quy chÕ lµng x· truyÒn thèng, h−¬ng −íc bÞ ph¸ vì, mét sè lèi sèng, tÖ n¹n x©m nhËp. − DÞch vô c«ng ®i kÌm thiÕu: Trong hÇu hÕt khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸ l¹i ch−a cã hÖ thèng dÞch vô kÌm theo nhÊt lµ c¸c dÞch vô vÖ sinh m«i tr−êng nh− thu gom r¸c sinh ho¹t, xö lý chÊt th¶i sinh ho¹t, thu gom xö lý chÊt th¶i s¶n xuÊt, cÊp n−íc n−íc s¹ch cho sinh ho¹t hay cÊp n−íc cho s¶n xuÊt, duy tu c«ng tr×nh c«ng céng nh− giao th«ng, chiÕu s¸ng vv... ch−a cã hoÆc rÊt kÐm, truyÒn th«ng, nÕu cã th× quy m« nhá rêi r¹c, thiÕu hÖ thèng vµ manh món. C¸c chÕ tµi mang tÝnh tù kiÓm so¸t vµ tù ®iÒu chØnh [28,30]. 2.1.4. M«i tr−êng sinh ho¹t khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸ VÊn ®Ò vÖ sinh m«i tr−êng ®ang ®−îc nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi quan t©m bëi c¸c dÞch bÖnh l©y truyÒn chñ yÕu lµ do ý thøc vÖ sinh m«i tr−êng vµ ®iÒu kiÖn sinh ho¹t thiÕu thèn mÊt vÖ sinh cña ng−êi d©n. §Ó t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p phï hîp ®Ó gãp phÇn c¶i thiÖn m«i tr−êng sèng, n©ng cao søc khoÎ cho ng−êi d©n, nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ®−îc tiÕn hµnh ë nh÷ng vïng sinh th¸i kh¸c nhau, quan t©m ®Õn t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr−êng vµ mèi liªn quan ®Õn søc khoÎ bÖnh tËt cña con ng−êi. §Æc ®iÓm « nhiÔm khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸ lµ « nhiÔm côc bé trªn ph¹m vi tõng lµng hay vµi lµng, x·. T¸c nh©n « nhiÔm ngoài c¸c tÝnh chÊt chung cña r¸c th¶i sinh ho¹t cßn cã thÓ cã c¸c ®Æc thï cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt theo ngµnh nghÒ truyÒn thèng, lo¹i h×nh s¶n phÈm, t¸c ®éng trùc tiÕp lªn m«i 6
tr−êng n−íc, m«i tr−êng ®Êt vµ m«i tr−êng kh«ng khÝ trong khu vùc d©n sinh [17]. Thèng kª cña Së c«ng nghiÖp mét sè tØnh cho biÕt ®a sè c¸c lµng nghÒ thuéc khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸, khu vùc ngo¹i thµnh hoÆc cã mèi liªn hÖ mËt thiÕt víi ®« thÞ, vÝ dô Hµ T©y cã 88 lµng nghÒ, B¾c Ninh 58 lµng, VÜnh Phóc 24 lµng, H−ng Yªn 33 lµng, Nam §Þnh 113 lµng, Hµ Nam 10 lµng, H¶i D−¬ng 36 lµng, Th¸i B×nh 82 lµng... Mçi lµng nghÒ th−êng dao ®éng tõ 400 – 700 hé s¶n xuÊt, mçi hé cã tõ 4 - 5 nh©n lùc lao ®éng. Còng theo −íc tÝnh, trong vßng 10 n¨m qua, lµng nghÒ ë n«ng th«n cã tèc ®é t¨ng tr−ëng nhanh, trung b×nh ®¹t kho¶ng 8%/n¨m tÝnh theo gi¸ trÞ ®Çu ra [16]. Thùc tÕ trªn cho thÊy hiÖu qu¶ cña chÝnh s¸ch m«i tr−êng t¹i khu vùc n«ng th«n ®« thÞ ho¸ ch−a cao. Nguyªn nh©n cña hiÖn tr¹ng « nhiÔm lµ do diÖn tÝch ®Êt trèng bÞ thu hÑp lµm ®Êt ë, nªn rÊt khã cho viÖc bè trÝ xö lý chÊt th¶i. MÆt kh¸c, d−íi ¸p lùc cña d©n sè, mét sè kh©u trung gian ®iÒu tiÕt chÊt th¶i nh− ao hå, s«ng ngßi bÞ san lÊp lµm diÖn tÝch ë. Sè l−îng ao hå cßn qu¸ Ýt nªn dÉn tíi qu¸ t¶i, dÉn ®Õn n−íc th¶i ø ®äng, trµn c¶ ra khu d©n c−, t×nh tr¹ng nµy khiÕn « nhiÔm kh«ng nh÷ng kh«ng thuyªn gi¶m mµ ngµy cµng trÇm träng. Bªn c¹nh ®ã, c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt th« s¬ l¹c hËu vµ ®Æc biÖt lµ dÞch vô th−¬ng m¹i th¶i ra rÊt nhiÒu r¸c còng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn « nhiÔm (17,19). 2.2. ChÊt th¶i sinh ho¹t, thµnh phÇn, nguy c¬ vµ nguyªn t¾c qu¶n lý: 2.2.1. ChÊt th¶i sinh ho¹t: Theo b¸o c¸o diÔn biÕn m«i tr−êng ViÖt Nam 2004 chuyªn ®Ò vÒ chÊt th¶i r¾n, ViÖt Nam mçi n¨m ph¸t th¶i kho¶ng trªn 15 triÖu tÊn, trong ®ã chÊt th¶i sinh ho¹t tõ c¸c hé gia ®×nh, nhµ hµng, c¸c khu chî kinh doanh chiÕm tíi 80% tæng l−îng chÊt th¶i ph¸t sinh trong c¶ n−íc. Khu vùc n«ng th«n ph¸t th¶i kho¶ng 6 400 000 tÊn chÊt th¶i r¾n mçi n¨m (32). ChÊt th¶i sinh ho¹t ph¸t sinh tõ c¸c hé gia ®×nh vµ c¸c khu kinh doanh ë vïng n«ng th«n vµ ®« thÞ cã thµnh phÇn kh¸c nhau, nh×n chung c¸c chÊt h÷u c¬ dÔ ph©n huû kho¶ng 60-75% ë khu vùc n«ng th«n, khu vùc ®« thÞ tû lÖ nµy thÊp h¬n kho¶ng 50%. HÖ sè ph¸t th¶i chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t khu vùc n«ng th«n kho¶ng 0,3 kg/ ng−êi ngµy so víi 0,9 kg/ng−êi ngµy t¹i §µ N½ng, 1 kg/ng−êi ngµy t¹i Hµ Néi vµ 1,3 kg/ng−êi ngµy t¹i TP HCM [29,32]. 7
2.2.2. Thµnh phÇn cña r¸c th¶i sinh ho¹t: §èi víi r¸c th¶i ®« thÞ, nghiªn cøu cña t¸c gi¶ NguyÔn ThÞ Kim Th¸i vµ céng sù n¨m 1999 cho thÊy r»ng trung b×nh mçi ng−êi d©n thµnh phè Hµ Néi th¶i ra kho¶ng 1 kg r¸c th¶i mét ngµy trong ®ã giÊy vôn chiÕm 3,2%, l¸ c©y vµ r¸c h÷u c¬ chiÕm 46,1%, tói ni l«ng vµ ®å nhùa chiÕm 5,7%, kim lo¹i vµ vá ®å hép 5,8%, thuû tinh 3,4%, cßn l¹i lµ ®Êt c¸t vµ c¸c lo¹i r¸c kh¸c 35,8% (23). ViÖc thu gom r¸c th¶i ë khu vùc ®« thÞ còng ch−a thÓ thùc hiÖn triÖt ®Ó: N¨m 1999 tû lÖ thu gom chÊt r¾n ë mét sè ®« thÞ lín t¹i ViÖt Nam nh− sau: Hµ Néi - 65%; H¶i Phßng - 64%; H¹ Long - 50%; HuÕ - 60%; §µ N½ng - 66%, Thµnh phè Hå ChÝ Minh - 75%, Vòng Tµu - 70%, Biªn Hoµ - 30% [28] 2.2.3. Nguy c¬ cña chÊt th¶i ®èi víi m«i tr−êng vµ søc khoÎ R¸c th¶i sinh ho¹t víi thµnh phÇn chÝnh lµ chÊt th¶i thùc phÈm lµ mét nguån chøa nhiÒu lo¹i vi khuÈn vµ ký sinh trïng cã thÓ g©y bÖnh cho ng−êi nh− c¸c vi khuÈn g©y bÖnh th«ng th−êng t¶, lþ, th−¬ng hµn, c¸c trøng giun s¸n, c¸c siªu vi khuÈn ®−êng ruét, ®¬n bµo ®−êng ruét,… Chóng cã thÓ sèng nhiÒu ngµy trong ®Êt, n−íc, r¸c, thËm trÝ nhiÒu th¸ng nh− trøng giun s¸n råi tõ ®Êt, n−íc, r¸c th¶i ®ã lµm « nhiÔm c©y trång ®Æc biÖt lµ rau cñ ¨n sèng vµ tõ ®ã theo ®−êng ¨n uèng x©m nhËp vµo c¬ thÓ ng−êi g©y bÖnh. C¸c t¸c ®éng cña xö lý chÊt th¶i kh«ng hîp lý Lµm h¹i M«i T¹o m«i T¹o nÕp G©y ïn søc khoÎ tr−êng tr−êng sèng t¾c giao con ng−êi xó uÕ dÞch bÖnh kÐm v¨n th«ng minh Lµm mÊt H¹n chÕ kÕt T¸c ®éng xÊu ®Õn ngµnh du vÎ ®Ñp ®« qu¶ s¶n xuÊt lÞch vµ v¨n ho¸ thÞ kinh doanh S¬ ®å 1. T¸c ®éng cña viÖc xö lý kh«ng hîp lý chÊt th¶i ®« thÞ 8
Nghiªn cøu cña t¸c gi¶ Cerbo A.P. cho thÊy r»ng trong r¸c th¶i sinh ho¹t cã thÓ chøa vi khuÈn d¹ng coli, vi khuÈn g©y bÖnh ®−êng ruét, perfringens, protea, trøng ký sinh trïng vµ nhéng ruåi. Sù ph©n hñy cña r¸c cßn sinh ra mét sè khÝ th¶i ®éc h¹i nh− H2S, SO2 (19). Ngoµi ra r¸c th¶i sinh ho¹t còng lµ n¬i cung cÊp thøc ¨n vµ ho¹t ®éng cña c¸c lo¹i c«n trïng, ruåi muçi vµ sóc vËt cã thÓ truyÒn c¸c bÖnh dÞch nguy hiÓm. Ruåi muçi vµ c¸c c«n trïng kh¸c sèng ë c¸c b·i r¸c, kiÕm thøc ¨n vµ ®Î trøng ®Ó duy tr× nßi gièng sau ®ã mang theo c¸c mÇm bÖnh ®Ëu vµo thøc ¨n truyÒn bÖnh cho ng−êi. N−íc ph©n huû tõ c¸c ®èng r¸c kh«ng nh÷ng lµm nhiÔm bÈn ngay t¹i chç mµ cßn theo n−íc m−a ch¶y vµo c¸c nguån n−íc bÒ mÆt vµ thÊm xuèng ®Êt vµo n−íc ngÇm g©y « nhiÔm c¸c nguån n−íc nµy. NÕu kh«ng ®−îc thu gom vµ xö lý mét c¸ch hîp lý, r¸c th¶i sÏ g©y t¸c h¹i rÊt lín ®Õn søc kháe vµ ®êi sèng cña con ng−êi. Tuy nhiªn nÕu ®−îc xö lý tèt r¸c th¶i kh«ng nh÷ng kh«ng ¶nh h−ëng tíi søc kháe mµ cßn mang l¹i nh÷ng lîi Ých kinh tÕ v× trong r¸c h÷u c¬ cã chøa nhiÒu N, P, K vµ c¸c yÕu tè vi l−îng cÇn cho sù mµu mì cña ®Êt. C¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch cho thÊy r»ng trong s¶n phÈm ñ r¸c th¶i h÷u c¬ cã 0,60% Nit¬ toµn phÇn, 0,06% P205 vµ 0,66% Kali [15]. ChÝnh v× vËy mµ ngµy nay, d−íi søc Ðp cña sù t¨ng d©n sè vµ ph¸t triÓn, ng−êi ta ®ang cè g¾ng t×m nh÷ng biÖn ph¸p nh»m h¹n chÕ l−îng r¸c th¶i, vµ quan träng h¬n lµ t×m ra nh÷ng ph−¬ng ph¸p xö lý r¸c thÝch hîp võa h¹n chÕ ®−îc « nhiÔm võa t¸i sö dông ®−îc nh÷ng nguån dinh d−ìng cã trong c¸c chÊt th¶i cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, phôc vô ®êi sèng. 2.2.4. Nguyªn t¾c qu¶n lý chÊt th¶i Qu¶n lý chÊt th¶i lµ c¸c ho¹t ®éng kiÓm so¸t chÊt th¶i tõ n¬i ph¸t sinh cho tíi n¬i tiªu huû bao gåm c¶ kh«ng gian vµ thêi gian, ho¹t ®éng qu¶n lý chÊt th¶i bao gåm c¸c kh©u sau (9,19,21): - Gi¶m thiÓu tèi ®a l−îng chÊt th¶i ph¸t sinh b»ng c¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch c«ng nghÖ s¹ch kh«ng ph¸t sinh chÊt th¶i. Thay thÕ vËt liÖu khã tiªu huû nh− tói ni l«ng b»ng c¸c vËt liÖu tù tiªu, tù huû. T¸i sö dông t¹i chç c¸c chÊt th¶i. Ph©n lo¹i chÊt th¶i ngay tõ ®Çu nguån. 9
- Thu gom vËn chuyÓn hÕt chÊt th¶i ph¸t sinh. §iÒu nµy rÊt khã kh¨n trong hoµn c¶nh n−íc ta hiÖn nay, ®ßi hái ®Çu t− ng©n s¸ch vµ x· héi ho¸. Ph¶i cã nh÷ng ph−¬ng thøc cã hiÖu qu¶ thu gom cao nh−ng phï hîp víi kh¶ n¨ng kinh tÕ vµ viÖc lµm cña ng−êi lao ®éng. - ¸p dông c¸c c«ng nghÖ, trang bÞ vµ kü thuËt tiªn tiÕn vµo vËn chuyÓn, ph©n lo¹i, xö lý chÊt th¶i r¾n. §µo t¹o ®−îc mét ®éi ngò c¸n bé vµ c«ng nh©n kü thuËt lµnh nghÒ trong hÖ thèng qu¶n lý chÊt th¶i r¾n. KhuyÕn khÝch c¸c ®¬n vÞ t− nh©n tham gia thùc hiÖn qu¶n lý chÊt th¶i r¾n. - TruyÒn th«ng, gi¸o dôc toµn d©n ®ãng gãp vµo c«ng t¸c gi¶m thiÓu, thu gom, vËn chuyÓn vµ xö lý chÊt th¶i r¾n. - Cã c¸c chÕ tµi, quy ®Þnh vÒ xö ph¹t, khen th−ëng, ®ãng thuÕ, thu phÝ... ®Ó t¸i ®Çu t− cho hÖ thèng qu¶n lý chÊt th¶i r¾n. VÊn ®Ò chÊt th¶i cÇn ®−îc gi¶i quyÕt theo nguyªn t¾c kÕt hîp ®ång bé gi÷a tuyªn truyÒn gi¸o dôc cho ng−êi th¶i r¸c, tæ chøc thu gom vµ xö lý chÊt th¶i. NÕu v× mét lý do nµo ®ã chØ thùc hiÖn tèt mét néi dung th× môc tiªu sÏ kh«ng ®¹t ®−îc. Nguyªn t¾c 3R trong qu¶n lý chÊt th¶i r¾n (36,40): - Nguyªn t¾c R1 - Reduce - Gi¶m bít khèi l−îng r¸c th¶i ph¸t sinh. L−îng r¸c th¶i ph¸t sinh cã thÓ ®−îc gi¶m thiÓu ngay tõ ®Çu b»ng c¸ch ph©n lo¹i riªng. Ch¼ng h¹n, ph©n lo¹i giÊy b¸o, chai lä, s¾t thÐp, kim lo¹i, vá hép lµ nh÷ng thø cã thÓ b¸n cho ®ång n¸t, ¸o quÇn cò, dông cô gia ®×nh cã thÓ ®−îc thu gom ®Ó hç trî cho ng−êi nghÌo, vïng bÞ thiªn tai. Ph−¬ng thøc ®Ó gi¶m th¶i ®−îc ¸p dông phæ biÕn hiÖn nay lµ t¨ng møc tiªu thô, thiÕt kÕ l¹i quy tr×nh s¶n xuÊt sao cho sö dông Ýt nguyªn liÖu h¬n, thiÕt kÕ vµ t¹o ra c¸c s¶n phÈm Ýt « nhiÔm, Ýt chÊt th¶i vµ lo¹i bá c¸c bao b× kh«ng cÇn thiÕt. - Nguyªn t¾c R2 - Reuse - T¸i sö dông chÊt th¶i. §©y lµ mét truyÒn thèng cña c¸c n−íc ch©u ¸. Nh÷ng nguån chÊt th¶i r¾n chøa nhiÒu thµnh phÇn h÷u c¬ cã thÓ ®−îc ñ thµnh ph©n bãn cho n«ng nghiÖp. T¹i Hµ Néi mét nhµ m¸y chÕ biÕn r¸c h÷u c¬ ®· ®−îc x©y dùng ®Ó chÕ biÕn r¸c thµnh ph©n bãn cho n«ng nghiÖp. B»ng ph−¬ng ph¸p sinh häc nh− dïng giun ®Êt ®Ó xö lý r¸c h÷u c¬ t¹i gia ®×nh còng lµ mét biÖn ph¸p t¸i sö dông r¸c th¶i. Mét sè xu h−íng kh¸c lµ 10
chÕ t¹o ra nh÷ng lo¹i dông cô, thiÕt bÞ cã thÓ sö dông nhiÒu lÇn. T¸i sö dông tËp trung chñ yÕu vµo c¸c lo¹i chai ®ùng ®å uèng, c¸c lo¹i bao b× vËn chuyÓn th«ng qua kh©u l−u th«ng d−íi d¹ng ®Æt cäc ®Ó khÐp kÝn mét chu tr×nh: s¶n xuÊt - l−u th«ng - tiªu dïng - s¶n xuÊt. - Nguyªn t¾c R3 - Recycle - T¸i chÕ b»ng nhiÒu biÖn ph¸p nh− thu håi c¸c s¶n phÈm ®· qua sö dông, xö lý hoÆc chÕ biÕn l¹i ®Ó ®−a vµo l−u th«ng d−íi d¹ng c¸c s¶n phÈm ban ®Çu hoÆc t¹o ra c¸c s¶n phÈm míi. T¹i nhiÒu n¬i nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt nhá ®ang thu håi nh÷ng phÕ th¶i ®Ó t¹o ra c¸c vËt dông míi nh− ®å nh«m, ®å ch¬i, hµng l−u niÖm cho kh¸ch du lÞch. 2.2.5. HÖ thèng qu¶n lý chÊt th¶i r¾n ë ViÖt Nam: Theo sù ph©n c«ng cña ChÝnh phñ, bé m¸y qu¶n lý nhµ n−íc thuéc Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng chÞu tr¸ch nhiÖm x©y dùng chiÕn l−îc qu¶n lý m«i tr−êng chung cho c¶ n−íc, x©y dùng vµ ®Ò xuÊt lªn Quèc héi nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ qu¶n lý m«i tr−êng quèc gia. HiÖn nay, ho¹t ®éng qu¶n lý m«i tr−êng trong ®ã cã qu¶n lý chÊt th¶i r¾n ®−îc ®iÒu tiÕt bëi nhiÒu v¨n b¶n qui ph¹m ph¸p luËt ®· ®−îc Nhµ n−íc ban hµnh (31). §ã lµ: - LuËt B¶o vÖ m«i tr−êng (1994) - LuËt B¶o vÖ søc kháe nh©n d©n (1989) - LuËt ®Êt ®ai (1993) - LuËt Th−¬ng m¹i (1996) vµ mét sè bé luËt kh¸c nh− LuËt Tµi nguyªn n−íc, LuËt Kho¸ng s¶n .v.v.. §Ó ®−a c¸c bé luËt vµo thùc thi chóng ta cßn cã c¸c v¨n b¶n d−íi luËt do ChÝnh phñ vµ c¸c Bé ban hµnh nh−: - NghÞ ®Þnh vÒ H−íng dÉn thi hµnh LuËt B¶o vÖ m«i tr−êng (1994) - §iÒu lÖ VÖ sinh (1991) - C¸c Quy chÕ vÒ Qu¶n lý chÊt th¶i nguy h¹i, Quy chÕ qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ, c¸c tiªu chuÈn ViÖt Nam vÒ B·i ch«n lÊp hîp vÖ sinh, vÒ ho¸ chÊt nguy hiÓm ... - C¸c ChiÕn l−îc quèc gia vÒ Quy ho¹ch ®« thÞ, vÒ Qu¶n lý chÊt th¶i r¾n ®« thÞ, ChiÕn l−îc quèc gia vÒ cung cÊp n−íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr−êng n«ng th«n. 11