Báo cáo khoa học: "Phương pháp phân tích rủi ro dự án"

Chia sẻ: Nguyễn Phương Hà Linh Linh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

230
lượt xem 51
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tóm tắt: Phân tích rủi ro dự án là một khâu quan trọng trong quá trình quản lý rủi ro dự án. Trong bài viết này, tác giả trình bầy tổng quan về ph-ơng pháp phân tích rủi ro căn cứ theo bản chất và hình thức. Căn cứ theo bản chất có các ph-ơng pháp thuộc về lý thuyết quyết định và lý thuyết xác suất. Trong khi căn cứ theo hình thức thể hiện lại bao gồm phân tích định tính và phân tích định l-ợng rủi ro dự án. Các ph-ơng pháp phân tích rủi ro sẽ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo khoa học: "Phương pháp phân tích rủi ro dự án"

Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch rñi ro dù ¸n NCS. trÞnh thuú anh Bé m«n Qu¶n trÞ kinh doanh Khoa VËn t¶i – Kinh tÕ - Tr−êng §¹i häc GTVT Tãm t¾t: Ph©n tÝch rñi ro dù ¸n lμ mét kh©u quan träng trong qu¸ tr×nh qu¶n lý rñi ro dù ¸n. Trong bμi viÕt nμy, t¸c gi¶ tr×nh bÇy tæng quan vÒ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch rñi ro c¨n cø theo b¶n chÊt vμ h×nh thøc. C¨n cø theo b¶n chÊt cã c¸c ph−¬ng ph¸p thuéc vÒ lý thuyÕt quyÕt ®Þnh vμ lý thuyÕt x¸c suÊt. Trong khi c¨n cø theo h×nh thøc thÓ hiÖn l¹i bao gåm ph©n tÝch ®Þnh tÝnh vμ ph©n tÝch ®Þnh l−îng rñi ro dù ¸n. C¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch rñi ro sÏ ®−îc tr×nh bÇy chi tiÕt trong bμi viÕt nμy. Tõ kho¸: rñi ro dù ¸n, ph©n tÝch rñi ro, ph©n tÝch ®Þnh l−îng, ph©n tÝch ®Þnh tÝnh. Summary: Project risk analysis is an important stage in project risk management. In this paper, the author presents project risk analysis methodologies according to the essence and phenomenon. Based on the essence of the risk, there are deterministic and probabilistic methods. Meanwhile based on the phenomenon of the risk, there are qualitative and quantitative methods. Risk analysis methods are studied in the paper in detail. KT-ML i. tæng quan vÒ ph©n tÝch rñi ro dù ¸n Trong qu¸ tr×nh qu¶n lý rñi ro, sau b−íc khëi ®Çu lµ nhËn d¹ng rñi ro vµ lËp b¶ng liÖt kª tÊt c¶ c¸c rñi ro cã thÓ ®èi víi mét dù ¸n, b−íc tiÕp theo lµ tiÕn hµnh ph©n tÝch rñi ro dù ¸n, ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc nguyªn nh©n g©y ra rñi ro, trªn c¬ së ®ã míi cã thÓ t×m ra c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý chóng. Ph©n tÝch rñi ro lµ viÖc nh×n thÊy tr−íc, xem xÐt tr−íc nh÷ng kÕt qu¶ vµ kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn rñi ro trong nh÷ng t×nh huèng tèt xÊu kh¸c nhau, trî gióp cho qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh. §Ó ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ møc ®é rñi ro, cÇn thu thËp sè liÖu vµ tiÕn hµnh x¸c ®Þnh x¸c suÊt xuÊt hiÖn rñi ro vµ møc ®é nghiªm träng cña rñi ro. X¸c suÊt xuÊt hiÖn rñi ro chÝnh lµ kh¶ n¨ng x¶y ra biÕn cè nguy hiÓm trong kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh. Møc ®é nghiªm träng cña rñi ro tuú thuéc vµo tæn thÊt hay mÊt m¸t, nguy hiÓm gÆp ph¶i khi xuÊt hiÖn rñi ro. ViÖc ph©n tÝch rñi ro cã ®−îc diÔn ra mét c¸ch toµn diÖn, chi tiÕt, ®Çy ®ñ hay kh«ng phô thuéc vµo quan ®iÓm vµ kh¶ n¨ng cña ng−êi ph©n tÝch. C¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch rñi ro dù ¸n cã thÓ ®−îc tËp hîp theo nhãm c¨n cø theo c¬ së lý luËn (b¶n chÊt cña ph−¬ng ph¸p) hoÆc h×nh thøc thÓ hiÖn cña ph−¬ng ph¸p. 1.1. C¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch rñi ro c¨n cø theo b¶n chÊt C¬ së lý luËn tiÕp cËn víi vÊn ®Ò ph©n tÝch rñi ro lµ lý thuyÕt quyÕt ®Þnh vµ lý thuyÕt x¸c
suÊt. B¶ng 2 tr×nh bÇy chi tiÕt vÒ lý thuyÕt quyÕt ®Þnh vµ lý thuyÕt x¸c suÊt. Lý thuyÕt quyÕt ®Þnh hç trî ®¾c lùc cho qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh trong ®iÒu kiÖn cã rñi ro vµ bÊt tr¾c, ®ã cã thÓ lµ c¸c quyÕt ®Þnh ng¾n h¹n, trung h¹n, hoÆc dµi h¹n tuú thuéc vµo tõng tr−êng hîp cô thÓ. Lý thuyÕt nµy gi¶ thiÕt gi¸ trÞ c¸c biÕn quyÕt ®Þnh lµ ®· biÕt mét c¸ch ch¾c ch¾n 100%, ®iÒu nµy rÊt khã x¶y ra ®èi víi c¸c dù ¸n x©y dùng c«ng tr×nh giao th«ng. Trong khi ®ã, lý thuyÕt x¸c suÊt sÏ xem xÐt c¸c yÕu tè kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh mét c¸ch ch¾c ch¾n. Lý thuyÕt x¸c suÊt lµ phï hîp h¬n ®èi víi viÖc ph©n tÝch rñi ro dù ¸n x©y dùng c«ng tr×nh giao th«ng. B¶ng 2. Tr×nh tù vμ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch rñi ro theo lý thuyÕt quyÕt ®Þnh vμ x¸c suÊt Lý thuyÕt quyÕt ®Þnh Lý thuyÕt x¸c suÊt C¸c b−íc thùc hiÖn Ph−¬ng ph¸p C¸c b−íc thùc hiÖn Ph−¬ng ph¸p 1. X¸c ®Þnh vµ x©y Ph−¬ng ph¸p logic 1. X¸c ®Þnh x¸c suÊt Ph−¬ng ph¸p x¸c dùng vÊn ®Ò x¶y ra c¸c rñi ro suÊt chñ quan Chuçi ®Çu - cuèi 2. §¸nh gi¸ gi¸ trÞ vµ 2. X¸c ®Þnh møc ®é Ph−¬ng ph¸p x¸c Ma trËn quyÕt ®Þnh nh÷ng bÊt tr¾c ®èi víi ¶nh h−ëng nÕu c¸c suÊt kh¸ch quan: C©y quyÕt ®Þnh c¸c ®Çu ra cã thÓ rñi ro ®ã x¶y ra ph©n tÝch ®é nhËy t×nh huèng, c¸c Ph©n tÝch c©y quyÕt 3. X¸c ®Þnh sù lùa 3. §¸nh gi¸ gi¸ trÞ ®èi ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh theo lý thuyÕt chän tèi −u nhÊt víi toµn bé dù ¸n suÊt, ph©n tÝch c©y tÊt ®Þnh 4. Thùc hiÖn quyÕt 4. §−a ra kÕt luËn vµ quyÕt ®Þnh, m« ®Þnh thùc hiÖn pháng. KT-ML 1.2. C¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch rñi ro c¨n cø theo h×nh thøc thÓ hiÖn Cã thÓ ®o l−êng møc ®é rñi ro b»ng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh tÝnh vµ ph©n tÝch ®Þnh l−îng. Ph©n tÝch ®Þnh tÝnh lµ viÖc m« t¶ t¸c ®éng cña mçi lo¹i rñi ro vµ s¾p xÕp chóng vµo tõng nhãm møc ®é: rñi ro cao, trung b×nh, thÊp. Môc ®Ých lµ nh»m ®¸nh gi¸ tæng thÓ xem rñi ro t¸c ®éng ®Õn nh÷ng bé phËn nµo vµ møc ®é ¶nh h−ëng cña nã ®Õn tõng bé phËn nµo vµ toµn bé dù ¸n. §èi víi nh÷ng dù ¸n ®¬n gi¶n cã thÓ ¸p dông ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh tÝnh ®Ó x¸c ®Þnh rñi ro. Ngoµi ra, còng cã mét sè dù ¸n kh«ng thÓ ¸p dông ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh l−îng th× viÖc ph©n tÝch ®Þnh tÝnh ®Ó x¸c ®Þnh rñi ro lµ rÊt cÇn thiÕt. C¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh tÝnh gåm ph−¬ng ph¸p chuyªn gia, ph−¬ng ph¸p xÕp h¹ng sù lùa chän, ph−¬ng ph¸p so s¸nh, ph−¬ng ph¸p ®Çu - cuèi, ph©n tÝch m« t¶. Ph©n tÝch ®Þnh l−îng lµ viÖc sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p to¸n, thèng kª vµ tin häc ®Ó −íc l−îng rñi ro vÒ chi phÝ, thêi gian, nguån lùc vµ møc ®é bÊt ®Þnh. Mét sè c«ng cô th−êng sö dông ®Ó l−îng ho¸ rñi ro nh− ph©n tÝch ®é nhËy, ph©n tÝch t×nh huèng, ph©n tÝch x¸c suÊt, ph−¬ng ph¸p ®å thÞ, ph©n tÝch quan hÖ... Nãi chung, nhµ qu¶n lý th−êng tin t−ëng vµ c¨n cø vµo ph©n tÝch ®Þnh l−îng h¬n lµ c¸c ®¸nh gi¸ vµ xÐt ®o¸n mang tÝnh trùc gi¸c. C¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh l−îng gåm ph−¬ng ph¸p phÇn th−ëng rñi ro, ph−¬ng ph¸p tØ suÊt chiÕt khÊu ®iÒu chØnh theo ®é rñi ro, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®é nhËy, ph−¬ng ph¸p x¸c suÊt, ph−¬ng ph¸p c©y quyÕt ®Þnh, ph−¬ng ph¸p m« pháng.
Sau ®©y sÏ tr×nh bÇy cô thÓ mét sè ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch rñi ro c¨n cø theo h×nh thøc thÓ hiÖn. ii. c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh tÝnh 2.1. Ph−¬ng ph¸p chuyªn gia Ng−êi ta thu thËp ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia ®Ó ®¸nh gi¸ x¸c suÊt x¶y ra rñi ro vµ møc ®é x¶y ra rñi ro mét c¸ch ®Þnh tÝnh. Ph−¬ng ph¸p nµy cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh th«ng qua viÖc tæ chøc häp chung ®Ó lÊy ý kiÕn chuyªn gia (ph−¬ng ph¸p chuyªn gia tËp thÓ); hoÆc th«ng qua viÖc bá phiÕu kÝn ®Ó ý kiÕn c¸c chuyªn gia kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn nhau (ph−¬ng ph¸p Delphi). X¸c suÊt xuÊt hiÖn rñi ro cã thÓ ®−îc m« t¶ mét c¸ch ®Þnh tÝnh nh− lµ rÊt thÊp, thÊp, b×nh th−êng, cao, vµ rÊt cao. B¶ng 3 tr×nh bÇy c¸ch xÕp h¹ng x¸c suÊt xuÊt hiÖn rñi ro. B¶ng 3. §¸nh gi¸ x¸c suÊt xuÊt hiÖn rñi ro §¸nh gi¸ Thang ®o thø tù Thang ®o ®Þnh l−îng 1 X¸c suÊt x¶y ra rñi ro lµ rÊt thÊp 1 - 19% 2 X¸c suÊt x¶y ra rñi ro ra lµ thÊp 20 - 39% 3 X¸c suÊt x¶y ra rñi ro lµ trung b×nh 40 - 59% 4 X¸c suÊt x¶y ra rñi ro lµ cao 60 - 79% 5 X¸c suÊt x¶y ra rñi ro lµ rÊt cao 80 - 99% Møc ®é t¸c ®éng cña rñi ro còng cã thÓ ®−îc m« t¶ mét c¸ch ®¬n gi¶n nh− lµ rÊt cao, cao, KT-ML b×nh th−êng, thÊp, vµ rÊt thÊp, trªn c¬ së ®ã ng−êi ta g¸n gi¸ trÞ cô thÓ cho møc ®é t¸c ®éng nµy. C¸c gi¸ trÞ nµy cã thÓ lµ tuyÕn tÝnh (nh− 1; 3; 5; 7; 9) hoÆc phi tuyÕn (nh− 1; 2; 4; 8; 16). Trªn c¬ së kÕt hîp x¸c suÊt xuÊt hiÖn vµ møc ®é t¸c ®éng cña rñi ro, ma trËn rñi ro ®−îc x©y dùng ®Ó x¸c ®Þnh c¸c møc ®é rñi ro (rÊt thÊp, thÊp, b×nh th−êng, cao, vµ rÊt cao). 2.2. Ph−¬ng ph¸p ®Çu - cuèi Ph−¬ng ph¸p nµy x¸c ®Þnh chuçi c¸c môc tiªu vµ do ®ã x¸c ®Þnh mét lo¹t c¸c hµnh ®éng ®Ó ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu ®ã. Nã dùa trªn mét thùc tÕ lµ mçi môc tiªu dÉn tíi mét quyÕt ®Þnh ®−îc lùa chän sÏ lµ c¬ së ®Ó ®i ®Õn mét quyÕt ®Þnh kh¸c tiÕp theo. H×nh 1 thÓ hiÖn mèi liªn hÖ trong chuçi ®Çu - cuèi. Nguyªn t¾c x©y dùng chuçi ®Çu - cuèi lµ biÖn ph¸p chÝnh lµ c¬ së ®Ó ®¹t ®−îc mét môc tiªu, vµ tõ ®ã dÉn ®Õn mét môc tiªu tiÕp theo cao h¬n. KÕt thóc A T¹i sao? Ph−¬ng ph¸p A ThÕ nµo? H×nh 1. Mèi liªn hÖ trong chuçi ®Çu - cuèi Trong thùc tÕ c¸c vÊn ®Ò th−êng cã mèi quan hÖ ®a chiÒu phøc t¹p, chuçi ®Çu - cuèi ®a
chiÒu ®−îc tr×nh bÇy trong h×nh 2. ë ®©y, khi chóng ta muèn ®¹t ®−îc môc tiªu A, chóng ta cÇn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p A trªn c¬ së kÕt thóc môc tiªu B. Vµ viÖc kÕt thóc B còng chØ lµ mét môc tiªu chuyÓn tiÕp vµ nã còng kh¸ khã kh¨n ®Ó cã thÓ ®¹t ®−îc, v× vËy chóng ta ph¶i thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p B. X©y dùng chuèi ®Çu - cuèi tiÕp tôc nh− vËy cho ®Õn khi chuçi ®ßi hái ph¶i thùc hiÖn mét biÖn ph¸p nµo ®ã kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc. Trªn c¬ së x©y dùng chuçi ®Çu - cuèi, ta cã thÓ xem xÐt ®Õn c¸c rñi ro cã thÓ, còng nh− ®−a ra c¸c t×nh huèng tèt nhÊt vµ xÊu nhÊt cã thÓ x¶y ra. Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc sö dông kh¸ phæ biÕn trong lÜnh vùc x©y dùng. KÕt thóc A BiÖn ph¸p A KÕt thóc B BiÖn ph¸p B Môc tiªu chÝnh KÕt thóc C BiÖn ph¸p C KÕt thóc D H×nh 2. Chuçi ®Çu - cuèi ®a chiÒu C¸c môc tiªu dïng lµm c«ng cô ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu chÝnh cña dù ¸n KT-ML 2.3. Ph©n tÝch m« t¶ Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc tiÕn hµnh trªn c¬ së m« t¶ c¸c t×nh huèng xÊu tèt cã thÓ x¶y ra, ®©y lµ c¸c t×nh huèng gi¶ ®Þnh, tõ ®ã tiÕn hµnh ph©n tÝch x¸c suÊt vµ møc ®é t¸c ®éng cña rñi ro mét c¸ch ®Þnh tÝnh theo kinh nghiÖm vµ tr×nh ®é cña c¸c chuyªn gia vµ c¸c nhµ qu¶n lý dù ¸n. III. c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh l−îng TÊt nhiªn viÖc ®¸nh gi¸ rñi ro th«ng qua ph©n tÝch ®Þnh tÝnh lµ quan träng, nh−ng trong tr−êng hîp cã thÓ, nªn tiÕn hµnh ph©n tÝch ®Þnh l−îng, bëi nã cã thÓ ®−a ra mét con sè cô thÓ mang tÝnh thuyÕt phôc. §iÒu quan träng lµ lu«n sö dông sè liÖu thèng kª khi cã thÓ. Sè liÖu thèng kª chØ lµ h×nh thøc, ®iÒu ®¸ng quan t©m h¬n c¶ lµ sè liÖu ®ã nãi lªn ®iÒu g×. 3.1. Ph−¬ng ph¸p tØ suÊt chiÕt khÊu ®iÒu chØnh theo ®é rñi ro Ng−êi ta cho r»ng cÇn sö dông tØ suÊt chiÕt khÊu cã ®iÒu chØnh ®Ó ®¸nh gi¸ rñi ro ®èi víi mét kho¶n ®Çu t−. TØ suÊt chiÕt khÊu cã ®iÒu chØnh cã thÓ xem lµ bao gåm 3 yÕu tè: gi¸ trÞ thêi gian cña tiÒn, ®iÒu chØnh theo l¹m ph¸t dù kiÕn, vµ phÇn th−ëng rñi ro. PhÇn th−ëng rñi ro ®−îc céng thªm vµo ph¶n ¸nh quan ®iÓm cña nhµ ®Çu t− vÒ møc ®é nhËy c¶m cña dù ¸n ®èi víi rñi ro. §é lín cña phÇn th−ëng rñi ro phô thuéc vµo møc rñi ro liªn quan ®Õn dù ¸n, vµ ph¶n øng víi rñi ro cña nhµ ®Çu t−. TØ suÊt chiÕt khÊu kh¸c nhau ®−îc ¸p dông cho c¸c dù ¸n kh¸c nhau tuú thuéc vµo rñi ro cña
nã. Trong thùc tÕ, cã hai ph−¬ng ph¸p ®Ó x¸c ®Þnh tØ suÊt chiÕt khÊu ®iÒu chØnh theo ®é rñi ro. Theo ph−¬ng ph¸p thø nhÊt, tØ suÊt chiÕt khÊu ®iÒu chØnh theo ®é rñi ro ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau: t RA = (RF + I + RP) trong ®ã: RA: tØ suÊt chiÕt khÊu ®iÒu chØnh theo ®é rñi ro RF: tØ suÊt chiÕt khÊu khi kh«ng cã rñi ro I: TØ sè l¹m ph¸t cho phÐp RP: PhÇn th−ëng rñi ro ®Ó ®iÒu chØnh tØ suÊt chiÕt khÊu Ph−¬ng ph¸p nµy cã mét nh−îc ®iÓm rÊt lín. V× tØ suÊt chiÕt khÊu n»m 12% trong hµm phøc hîp, nªn tØ suÊt chiÕt 10% khÊu t¨ng theo gi¸ trÞ cña t. §iÒu nµy cã 6% nghÜa lµ ng−êi ta ®· c«ng nhËn mét gi¶ thiÕt ®Æc biÖt lµ rñi ro liªn quan ®Õn chi R1 phÝ vµ doanh thu t−¬ng lai sÏ t¨ng theo cÊp sè nh©n theo thêi gian. Gi¶ thiÕt nµy th−êng ®−îc ®¸nh gi¸ trªn c¬ së møc chÝnh x¸c cña kh¶ n¨ng dù b¸o t−¬ng lai gi¶m theo thêi gian. DA x©y DA x©y DA x©y DA GTVT/ nhµ ë nhµ v¨n phßng BOT Ph−¬ng ph¸p thø hai x¸c ®Þnh tØ m¸y/KCN suÊt chiÕt khÊu ®iÒu chØnh theo ®é rñi ro KT-ML theo c¸ch sau: H×nh 4. Mèi liªn hÖ gi÷a tØ suÊt chiÕt khÊu vμ c¸c lo¹i rñi ro R RA = l−P trong ®ã: RA: lµ tØ lÖ chiÕt khÊu ®Çy ®ñ R: lµ tØ lÖ chiÕt khÊu (tØ lÖ hiÖn t¹i ho¸, hoÆc cã thÓ lµ chi phÝ sö dông vèn…) P: lµ x¸c suÊt xuÊt hiÖn rñi ro 3.2. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®é nhËy Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®é nhËy lµ ph−¬ng B−íc 1: TÝnh l¹i lîi Ých x· héi rßng ph¸p ®¸nh gi¸ c¸c t¸c ®éng cña rñi ro ®èi víi kho¶n ®Çu t− b»ng c¸ch x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng sinh lêi cña kho¶n ®Çu t− ®ã thay ®æi nh− thÕ nµo khi c¸c yÕu tè B−íc 2: NhËn d¹ng c¸c biÕn sè chñ yÕu t¸c ®éng (sau ®©y t¹m gäi lµ biÕn sè) bÞ thay ®æi. Nãi c¸ch kh¸c, ph©n tÝch ®é nhËy lµ mét c¸ch tÝnh B−íc 3: Gi¶i thÝch l¹i kÕt qu¶ l¹i lîi Ých x· héi rßng víi bé d÷ liÖu kh¸c, cïng víi sù gi¶i thÝch l¹i mong muèn t−¬ng ®èi cña c¸c ph−¬ng ¸n. Qu¸ tr×nh ph©n tÝch ®é nhËy bao gåm H×nh 5. S¬ ®å qu¸ tr×nh ph©n tÝch ®é nhËy c¸c b−íc nh− s¬ ®å h×nh 5.
Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®é nhËy lµ lo¹i ph©n tÝch "tÊt ®Þnh" ë tr¹ng th¸i tÜnh. Mçi lÇn thö chØ xem xÐt sù thay ®æi cña mét biÕn (víi ph©n tÝch ®é nhËy ®a biÕn lµ nhiÒu h¬n hai biÕn) vµ gi¶ ®Þnh c¸c biÕn cßn l¹i kh«ng thay ®æi. Trong thùc tÕ rÊt khã x¶y ra tr−êng hîp lý t−ëng nh− vËy, bëi vËy nã chØ mang tÝnh chÊt tham kh¶o ®Ó nhµ qu¶n lý ®−a quyÕt ®Þnh chø kh«ng hoµn toµn lµ c¨n cø chÝnh x¸c. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®é nhËy bao gåm ph©n tÝch hoµ vèn, ph−¬ng ph¸p ®é nhËy, vµ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch t×nh huèng. a. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hoμ vèn Ph−¬ng ph¸p nµy nh»m t×m gi¸ trÞ cùc tiÓu cã thÓ chÊp nhËn ®−îc cña ®¹i l−îng ®Çu vµo. Bµi to¸n ®−îc x©y dùng theo c¸c b−íc sau: - B−íc 1: Chän ®¹i l−îng ®Çu vµo ®−îc coi lµ kh«ng an toµn, ch¼ng h¹n møc l·i suÊt tÝnh to¸n, l−îng s¶n phÈm tiªu thô, thêi gian sö dông, gi¸ b¸n s¶n phÈm, c¸c yÕu tè chi phÝ s¶n xuÊt, chi phÝ vèn ®Çu t−. - B−íc 2: Lùa chän ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n vµ ®¸nh gi¸ dù ¸n ®Çu t− - B−íc 3: Cho gi¸ trÞ hiÖn t¹i rßng NPV = 0 vµ gi¶i bµi to¸n ë b−íc 2 theo Èn cÇn t×m b. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®é nhËy Ph−¬ng ph¸p nµy nh»m nghiªn cøu sù thay ®æi cña ®¹i l−îng ®Çu ra khi cã sù thay ®æi cña ®¹i l−îng ®Çu vµo cho tr−íc. Bao gåm cã ph©n tÝch ®é nhËy ®¬n biÕn vµ ph©n tÝch ®é nhËy ®a biÕn. Tr×nh tù gi¶i bµi to¸n theo c¸c b−íc sau: KT-ML - B−íc 1: Chän c¸c ®¹i l−îng ®Çu vµo ®−îc coi lµ kh«ng an toµn - B−íc 2: Chän ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n vµ ®¸nh gi¸ dù ¸n trong ®iÒu kiÖn an toµn. - B−íc 3: Ên ®Þnh møc thay ®æi cña c¸c ®¹i l−îng ®Çu vµo ®−îc nghiªn cøu so víi gi¸ trÞ gèc (ë ®iÒu kiÖn an toµn), th−êng + lÊy ± 10% lµm møc thay ®æi trªn vµ HTL 40 d−íi. T I0 B−íc 4: TÝnh sù biÕn ®æi cña Bt 20 ®¹i l−îng ®Çu ra do sù thay ®æi cña mét hay nhiÒu ®¹i l−îng ®Çu vµo cïng mét lóc. % thay ®æi cña IRR §å thÞ m¹ng nhÖn rñi ro cho thÊy mèi liªn hÖ gi÷a sù thay ®æi - 20 cña c¸c tham sè lùa chän vµ kÕt qu¶ ®Çu ra. Trªn h×nh vÏ, ®−êng ®å - 40 thÞ nµo cµng dèc th× yÕu tè tham sè % thay ®æi cña c¸c tham sè ®ã cµng Ýt nh¹y c¶m h¬n. Ch¼ng H×nh 6. §å thÞ m¹ng nhËn rñi ro
h¹n ®èi víi mét dù ¸n x©y dùng ®−êng, gi¸ trÞ thanh lý HTL lµ Ýt nhËy c¶m nhÊt, råi ®Õn thêi gian hoµn vèn T; lîi Ých n¨m Bt vµ yÕu tè chi phÝ ®Çu t− I0 nhËy c¶m nhÊt ®èi víi tØ suÊt néi hoµn IRR. c. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch t×nh huèng Ph©n tÝch t×nh huèng hay cßn gäi lµ ph©n tÝch ®é nhËy x¸c suÊt hoÆc ph©n tÝch kÞch b¶n - lµ sù kÕt hîp gi÷a ph−¬ng ph¸p ®é nhËy vµ ph−¬ng ph¸p x¸c suÊt. Trong ph−¬ng ph¸p nµy, mét tËp hîp cña nhiÒu biÕn rñi ro ®−îc chän do ®−îc ®¸nh gi¸ lµ mang nhiÒu rñi ro nhÊt vµ ®−îc s¾p ®Æt theo c¸c t×nh huèng: l¹c quan, trung b×nh, bi quan. Môc ®Ých lµ xem xÐt kÕt qu¶ cña dù ¸n trong t×nh huèng tèt nhÊt (doanh thu cao nhÊt, chi phÝ thÊp nhÊt…), tr−êng hîp trung b×nh, vµ tr−êng hîp xÊu nhÊt (doanh thu thÊp nhÊt, chi phÝ cao nhÊt, l¹m ph¸t cao nhÊt…). 3.3. Ph−¬ng ph¸p x¸c suÊt Ph−¬ng ph¸p x¸c suÊt gióp cho ng−êi ra quyÕt ®Þnh cã ®−îc c¶m gi¸c ch¾c ch¾n h¬n vÒ c¸c t¸c ®éng rñi ro vµ bÊt tr¾c trong c¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch kinh tÕ so víi bÊt kú ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n nµo kh¸c. Ph−¬ng ph¸p nµy cã nh−îc ®iÓm ë chç khã thu thËp ®−îc tËp hîp sè liÖu qu¸ khø ®Çy ®ñ ®Ó cã thÓ ¸p dông nguyªn t¾c x¸c suÊt kh¸ch quan, v× vËy ng−êi ta th−êng dùa trªn ý kiÕn chñ quan ®Ó ®−a ra x¸c suÊt x¶y ra c¸c sù kiÖn n»m trong møc hîp lý chÊp nhËn ®−îc. Tuy vËy, nh×n chung ®©y vÉn lµ c¸ch tèt nhÊt mµ nh÷ng ng−êi tham gia vµo mét dù ¸n tiÕn hµnh ph©n tÝch ®¸nh gi¸ rñi ro, mÆc dï vÒ b¶n chÊt c¸c x¸c suÊt ®−a ra lµ chñ quan. a. Ph−¬ng ph¸p ®é lÖch chuÈn Khi ph©n tÝch ®¸nh gi¸ c¸c dù ¸n ®Çu t−, viÖc lµm rÊt khã kh¨n nh−ng cã tÇm quan träng ®Æc biÖt lµ −íc l−îng chi phÝ vµ thu nhËp cña dù ¸n. C¸c dù ¸n cã møc ®é m¹o hiÓm, ®−îc hiÓu KT-ML lµ c¸c dù ¸n mµ chi phÝ, ®Æc biÖt lµ thu nhËp biÕn ®éng nhiÒu. Lý thuyÕt x¸c suÊt nghiªn cøu tÝnh bÊt tr¾c cña c¸c sù kiÖn, xö lý th«ng tin tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, tõ ®ã ®−a ra gi¸ trÞ kú väng cña thu nhËp dù ¸n. Møc ®é m¹o hiÓm ®−îc ®¸nh gi¸ trªn c¬ së biÕn ®éng cña kho¶n thu nhËp. Ph−¬ng ph¸p ®−îc x¸c lËp nh− sau: - B−íc 1: §¸nh gi¸ c¸c kho¶n thu nhËp ë c¸c møc ®é kh¸c nhau (bi quan, trung b×nh, l¹c quan) - B−íc 2: X¸c ®Þnh x¸c suÊt x¶y ra c¸c møc thu nhËp kh¸c nhau ®ã n ∑ X .P - B−íc 3: TÝnh gi¸ trÞ kú väng cña thu nhËp mong ®îi X = i i i =l 1/ 2 ∑( ) ⎧n ⎫ ⎪ ⎪ 2 - B−íc 4: TÝnh ®é lÖch chuÈn ®Ó x¸c ®Þnh ®é m¹o hiÓm cña dù ¸n σ = ⎨ X i − X .Pi ⎬ ⎪ i =l ⎪ ⎩ ⎭ §é lÖch chuÈn cµng lín th× møc ®é m¹o hiÓm cµng cao, kh¶ n¨ng an toµn cµng thÊp do ®ã dù ¸n cã thÓ bÞ tõ chèi b. Ph−¬ng ph¸p hÖ sè biÕn ®éng Trong tr−êng hîp møc ®é m¹o hiÓm σ cña c¶ 2 dù ¸n b»ng nhau, ta ®−a vµo hÖ sè biÕn ®éng ®Ó x¸c ®Þnh dù ¸n cã møc ®é an toµn cao h¬n. Dù ¸n nµo cã H nhá h¬n th× dù ¸n ®ã cã
møc ®é m¹o hiÓm Ýt h¬n. HÖ sè biÕn ®éng H = σ / X c. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch gi¸ trÞ dù kiÕn Gi¸ trÞ dù kiÕn ®−îc ®Þnh nghÜa lµ sù chªnh lÖch gi÷a lîi nhuËn dù kiÕn vµ chi phÝ dù kiÕn. B¶n chÊt cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ ta ®i tÝnh kho¶n l·i lç trung b×nh sÏ nhËn ®−îc hoÆc mÊt ®i cña chñ ®Çu t− khi thùc hiÖn kho¶n ®Çu t− nµy. §iÒu kiÖn ®Ó lùa chän lµ gi¸ trÞ dù kiÕn EV > 0. EV = ∑ Pi Qi trong ®ã: Pi: x¸c suÊt biÕn cè i Qi: gi¸ trÞ biÕn cè i 3.4. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch c©y quyÕt ®Þnh C©y quyÕt ®Þnh lµ ph−¬ng ph¸p ®å ho¹ m« t¶ qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh. Th«ng qua s¬ ®å h×nh c©y vÒ qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh nhµ qu¶n lý cã thÓ sö dông lý thuyÕt x¸c suÊt ®Ó ph©n tÝch nh÷ng quyÕt ®Þnh phøc t¹p gåm nhiÒu kh¶ n¨ng lùa chän, nhiÒu yÕu tè ch−a biÕt. Ph©n tÝch c©y quyÕt ®Þnh lµ mét c«ng cô rÊt h÷u Ých trong viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn qu¶n lý dù ¸n. C©y quyÕt ®Þnh ®−îc x©y dùng theo quy ®Þnh nh− sau: h×nh vu«ng biÓu hiÖn ®iÓm quyÕt ®Þnh, tøc lµ ta quyÕt ®Þnh lùa chän mét hµnh ®éng trong nh÷ng hµnh ®éng cã thÓ; h×nh trßn ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng cã thÓ x¶y ra, c¸c kh¶ n¨ng nµy kh«ng chÞu sù chi phèi cña ng−êi ra quyÕt ®Þnh. KT-ML Qu¸ tr×nh ph©n tÝch ®−îc b¾t ®Çu tõ bªn ph¶i (®Ønh cña c©y) vµ ®i ng−îc sang tr¸i (tíi gèc c©y). Trong qu¸ tr×nh ®i lïi, b»ng c¸ch ph©n tÝch tõ ph¶i sang tr¸i, tr−íc hÕt ta x¸c ®Þnh c¸c nhiÖm vô ph¶i lµm sau ®ã thùc hiÖn theo kiÓu lïi dÇn vµ theo tõng phÇn nhiÖm vô ®Æt ra. §èi víi h×nh vu«ng, ta ®Æt vµo ®ã con sè cã gi¸ trÞ dù ®o¸n lín nhÊt trong tÊt c¶ c¸c gi¸ trÞ cña c¸c cµnh b¾t nguån tõ nót nµy. B»ng c¸ch Êy, ta chän ®−îc cµnh cã kÕt qu¶ dù ®o¸n lín nhÊt vµ lo¹i bá c¸c cµnh cã gi¸ trÞ dù ®o¸n nhá h¬n. §èi víi h×nh trßn, ta tÝnh c¸c gi¸ trÞ dù ®o¸n b»ng c¸ch nh©n x¸c suÊt trªn mçi nh¸nh b¾t nguån tõ ®iÓm nót Êy víi møc lîi nhuËn ghi ë tËn cïng cña nh¸nh, sau ®ã céng tÊt c¶ c¸c kÕt qu¶ tÝnh ®−îc cña mçi nh¸nh b¾t nguån tõ nót nµy. Ph©n tÝch c©y quyÕt ®Þnh ®ßi hái ng−êi ra quyÕt ®Þnh hµnh ®éng qua 6 b−íc: - B−íc 1: X¸c ®Þnh vÊn ®Ò: tr−íc tiªn x¸c ®Þnh nh÷ng nh©n tè quan träng ®èi víi quyÕt ®Þnh, sau ®ã −íc l−îng c¸c ph©n phèi x¸c suÊt mµ chóng ®−îc gi¶ ®Þnh ®Ó m« t¶ gi¸ trÞ t−¬ng lai cña nh÷ng nh©n tè nµy. Thu thËp sè liÖu tµi chÝnh liªn quan ®Õn nh÷ng kÕt qu¶ cã ®iÒu kiÖn. - B−íc 2: M« h×nh ho¸ qu¸ tr×nh quyÕt ®Þnh, tøc lµ x©y dùng c©y quyÕt ®Þnh, m« t¶ tÊt c¶ c¸c sù kiÖn cã thÓ chøa ®ùng trong vÊn ®Ò. ë b−íc nµy, ng−êi ra quyÕt ®Þnh chän lùa sè giai ®o¹n trong ®ã sù kiÖn t−¬ng lai ®−îc ph©n chia.
- B−íc 3: §Æt c¸c gi¸ trÞ x¸c suÊt gi¶ ®Þnh vµ sè liÖu tµi chÝnh vµo mçi cµnh vµ nh¸nh cña c©y quyÕt ®Þnh. - B−íc 4: “Gi¶i ” c©y quyÕt ®Þnh: sö dông ph−¬ng ph¸p luËn ®· nªu, tiÕp tôc x¸c ®Þnh cµnh ®−îc lùa chän cña c©y mµ nã cã gi¸ trÞ hy väng lín nhÊt hoÆc lµm tèi ®a tiªu chuÈn quyÕt ®Þnh. - B−íc 5: Thùc hiÖn ph©n tÝch ®é ¶nh h−ëng, nghÜa lµ x¸c ®Þnh xem lêi gi¶i t¸c ®éng trë l¹i tíi thay ®æi ®Çu vµo nh− thÕ nµo. B−íc nµy cho phÐp thÝ nghiÖm mµ kh«ng cÇn cam kÕt thùc tÕ, kh«ng sî sai lÇm vµ kh«ng ph¸ vì qu¸ tr×nh thùc hiÖn. - B−íc 6: LiÖt kª nh÷ng gi¶ ®Þnh c¬ b¶n, gi¶i thÝch c¸c kü thuËt ®· sö dông ®Ó x¸c ®Þnh c¸c ph©n phèi x¸c suÊt. 3.5. Ph−¬ng ph¸p m« pháng Néi dung cña ph©n tÝch m« pháng lµ x©y dùng nh÷ng m« h×nh mµ mçi m« h×nh lµ mét kh¸i niÖm hoÆc mét sù t−îng tr−ng cho mét hÖ thèng thùc nµo ®ã. TiÕn hµnh thö nghiÖm trªn c¸c m« h×nh ®ã ®Ó cã thÓ hiÓu biÕt râ rµng vÒ hµnh vi cña hÖ thèng hoÆc trî gióp qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh. M« pháng ®−îc øng dông trong nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau nh− s¶n xuÊt, kinh doanh, qu©n sù, nghiªn cøu vò trô … Ngoµi m« h×nh quyÕt ®Þnh/tÊt ®Þnh (deterministic) lµ m« h×nh mµ trong ®ã, mäi d÷ liÖu ®· ®−îc biÕt hoÆc gi¶ ®Þnh lµ ®· biÕt mét c¸ch ch¾n ch¾n (nh− c¸c m« h×nh quy ho¹ch tuyÕn tÝnh), cßn cã m« h×nh x¸c suÊt (probabilistic) lµ m« h×nh cã mét sè d÷ liÖu ®−îc m« t¶ bëi c¸c ph©n phèi x¸c suÊt mang tÝnh ngÉu nhiªn. KT-ML Nh− vËy, víi mét sè ngÉu nhiªn (mét t×nh huèng) ®−îc m« pháng sÏ cho ta mét kÕt qu¶. Chó ý r»ng trong qu¸ tr×nh m« pháng, kÕt qu¶ sÏ ®−îc tÝnh to¸n l¹i dùa trªn t×nh huèng ngÉu nhiªn võa ®−îc ®−a ra. Ng−êi ta muèn ®−a ra nhiÒu t×nh huèng kh¸c nhau ®Ó m« pháng vµ ®−a ra c¸c kÕt qu¶ kh¸c nhau. Trªn c¬ së ®ã t×m ®−îc quy luËt (mét tæ hîp cña c¸c gi¶ ®Þnh vµ kÕt qu¶) ®Ó phôc vô cho qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh. Ph©n tÝch x¸c suÊt lµ mét c«ng cô m¹nh trong viÖc t×m hiÓu vÊn ®Ò. M« pháng Monte Carlo lµ mét m« pháng ngÉu nhiªn theo lý thuyÕt x¸c suÊt th−êng ®−îc sö dông hiÖn nay. M« h×nh nµy gi¶ thiÕt lµ c¸c tham sè rñi ro tu©n theo ph©n phèi x¸c suÊt. M« pháng Monter Carlo sö dông ph©n phèi x¸c suÊt ®Ó m« pháng chi phÝ −íc tÝnh dù kiÕn. §Ó m« pháng dù ¸n víi c¸c yÕu tè bÊt tr¾c trong qu¸ tr×nh −íc tÝnh, ®Çu tiªn, dù ¸n ®−îc ph©n chia ra nhiÒu ho¹t ®éng hoÆc c¸c gãi nhá víi c¸c ®¸nh gi¸ vÒ gi¸ trÞ vµ kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn mét c¸ch l¹c quan (cao nhÊt), møc th−êng gÆp (trung b×nh), vµ bi quan (thÊp nhÊt). Gi¸ trÞ th−êng gÆp nhÊt lµ gi¸ trÞ cã tÇn suÊt xuÊt hiÖn cao nhÊt trong ph©n bè x¸c suÊt. Trong thùc tÕ, gÇn nh− kh«ng cã t×nh huèng nµo mµ mäi ho¹t ®éng x¶y ra mét c¸ch tèt nhÊt hoÆc xÊu nhÊt trong thêi gian thùc hiÖn dù ¸n. V× vËy kÕt qu¶ toµn diÖn ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së m« pháng sö dông 3 gi¸ trÞ tiªu biÓu (l¹c quan, trung b×nh, bi quan) vµ m« t¶ mäi thø gi÷a c¸c gi¸ trÞ ®ã. Sau chu tr×nh ®Çu tiªn, viÖc tÝnh to¸n ®−îc thùc hiÖn lÆp ®i lÆp l¹i. M¸y tÝnh sö
dông mét sè ngÉu nhiªn ®Ó lùa chän mét con sè trong ph¹m vi gi¸ trÞ. Chóng sö dông mét ph©n bè ®Ó x¸c ®Þnh tÇn suÊt lùa chän. iv. KÕt luËn C¸c vÊn ®Ò vÒ ph©n tÝch rñi ro dù ¸n trong bµi viÕt nµy ®−îc tËp trung nghiªn cøu cho c¸c dù ¸n ®Çu t− x©y dùng c«ng tr×nh giao th«ng, trªn gãc ®é cña nhµ qu¶n lý dù ¸n. Bµi viÕt tr×nh bÇy c¸c néi dung vÒ lý thuyÕt x¸c suÊt - mét c«ng cô c¨n b¶n trong ph©n tÝch rñi ro dù ¸n, sau ®ã tæng quan vÒ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch rñi ro dù ¸n ®−îc ®Ò cËp. C¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®−îc tËp trung theo hai nhãm lµ c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh tÝnh vµ c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh l−îng. ViÖc ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµo ®Ó ph©n tÝch rñi ro trong c¸c dù ¸n cô thÓ tuú thuéc vµo quan ®iÓm, tr×nh ®é cña nhµ qu¶n lý rñi ro dù ¸n, tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn ¸p dông cña tõng ph−¬ng ph¸p trong nh÷ng tr−êng hîp cô thÓ. Tµi liÖu tham kh¶o [1]. TS. NguyÔn Xu©n Hoμn, ThS. TrÞnh Thuú Anh. Bµi gi¶ng Qu¶n trÞ dù ¸n ®Çu t− giao th«ng vËn t¶i. Tr−êng §¹i häc Giao th«ng VËn t¶i. Hµ Néi, 2003. [2]. NhËp m«n ph©n tÝch lîi Ých - chi phÝ. Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ thµnh phè Hå ChÝ Minh. Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc quèc gia thµnh phè Hå ChÝ Minh, 2003. [3]. NguyÔn Xu©n H¶i. Qu¶n lý dù ¸n x©y dùng nh×n tõ gãc ®é nhµ n−íc, nhµ ®Çu t−, nhµ t− vÊn, KT-ML nhµ thÇu. Nhµ xuÊt b¶n X©y dùng, 2002. [4]. PGS.TS §oμn ThÞ Hång V©n. Qu¶n trÞ rñi ro vµ khñng ho¶ng. Nhµ xuÊt b¶n Thèng kª, 2002. [5]. TS. Ng« ThÞ Ngäc HuyÒn, TS. Lª TÊn Böu, ThS. NguyÔn ThÞ Hång Thu, ThS. Bïi Thanh Hïng. Rñi ro trong Kinh doanh. Nhµ XuÊt b¶n Thèng kª, 2001. [6]. Chris Chapman and Stephen Ward. John Wiley & Sons, 1999. Project Risk Management - Processes, Techniques and Insights. [7]. A Guide to Project Management Body of Knowledge (PMBOK Guide). Project Management Institute, Newtown Square Pennsylvania USA. [8]. Miles Dixon - Association for Project Management. Project Management: Body of Knowledge, fourth edition. [9]. John Raftery. E & FN Spon, 1994. Risk Analysis in Project Management. [10]. Roger Flanagan and George Norman. Risk Management and Construction. Blackwell Scientific Publication, 1993. [11]. Thomas. Papageorge, ra R.S. Means Company, Inc. Risk Management for Building Professionals. [12]. Jay Christensen CADENCE Management Corporation. Project Risk Management. [13]. Project Risk Management Handbook 1st Edition. Caltrans - Office of Project Management Process Improvement♦