Cảm hứng về đất nước của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm qua phần một đoạn Đất Nước

Đề  bài: Cảm hứng về  đất nước của nhà thơ  Nguyễn Khoa Điềm qua phần một  <br /> đoạn Đất Nước<br /> <br /> Bài làm<br /> <br /> Đoạn Đất Nước trích gần chọn chương V của trường ca Mặt đường khát vọng, thể hiện <br /> khá tập trung những cảm nhận sâu sắc và có phần mới mẻ  về  đất nước của nhà thơ <br /> Nguyễn Khoa Điềm. Nếu không đọc kĩ trọn vẹn trường ca Mặt đường khát vọng dễ <br /> nhầm tưởng rằng dường như chương V này không đề cập trực tiếp đến các vấn đề  của <br /> thanh niên trí thức miền Nam, không nói đến hiện thực sôi động trong cuộc chiến đấu <br /> trong các thành thị miền Nam thời Mỹ ­ Ngụy, do đó nó không thật gắn bó chặt chẽ với  <br /> toàn bộ tác phẩm. Song, thực ra chương này lại là hạt nhân quan trọng nhất của tác phẩm:  <br /> Sự ý thức về đất nước, về nhân dân đã dẫn đến sự ý thức về trách nhiệm của thế hệ trẻ,  <br /> trong cuộc chiến tranh oanh liệt vì đất nước, vì nhân dân.<br /> <br /> Trong văn học Việt Nam, đất nước vốn là một đề tài lớn. Điều đó có thể giải thích bằng <br /> đặc điểm quá trình lịch sử đấu tranh sinh tồn của dân tộc. Trải qua hàng ngàn năm phải <br /> liên tục chiến đấu gìn giữ  đất nước, hơn ai hết, người Việt Nam luôn luôn gắn bó sâu  <br /> nặng với đất nước, với đồng bào. Trong văn học viết thời phong kiến đã có những kiệt  <br /> tác viết về   đất nước như  bài thơ  Thần của Lý Thường Kiệt, Bài cáo bình Ngô của  <br /> Nguyễn Trãi. Từ sau Cách mạng Tháng Tám đề tài này thường xuyên xuất hiện trong văn  <br /> học: Nguyễn Đình Thi viết bài Đất nước nổi tiếng chủ  yếu thời kỳ  chống Pháp. Cùng  <br /> thế  hệ  với Nguyễn Khoa Điềm, Nguyễn Duy, Thanh Thảo, Hữu Thỉnh... đều có những <br /> tác phẩm thể hiện đề  tài đất nước,  ở  đề  tài này, các tác giả  ghi nhận những thành công <br /> nhất định. Nhưng đoạn trích Đất Nước nói riêng, và trường ca Mặt đường khát vọng nói  <br /> chung vẫn chiếm được cảm tình của người đọc bởi nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm đã mang <br /> đến cho đề tài này một số nội dung có phần mới mẻ và một cách phô diễn khá độc đáo,  <br /> hấp dẫn, không giống bất kỳ cây bút nào đi trước.<br /> <br /> Cảm nhận về đất nước của Nguyễn Khoa Điềm bắt đầu thật bình dị. Dưới góc nhìn và  <br /> cảm nhận của nhà thơ trẻ (khi viết trường ca này Nguyễn Khoa Điềm mới 28 tuổi, nhưng <br /> có học vấn cử nhân văn khoa), đất nước là những gì vô cùng gần gũi, bình dị, gắn bó thật <br /> sâu nặng với mỗi con người, mỗi gia đình, hiện diện từng giây, từng phút trong cuộc sống <br /> thường nhật vừa lả trừu tượng, song lại hết sức cụ thể đối với từng thành viên. Theo tác <br /> giả, đất nước chẳng có gì xa lạ. Đất nước có trong những câu chuyện mà mỗi bà mẹ  kể <br /> cho con nghe hay bắt đầu bằng câu "Ngày xửa ngày xưa...". Đất Nước còn là những tập <br /> quán lưu giữ từ ngàn đời nay, biểu hiện ở miếng trầu bây giờ vẫn ăn, hay thói quen "bới <br /> tóc sau đầu" của mẹ. Đất nước còn là mối quan hệ  thủy. chung son sắt giữa người với  <br /> người cùng sống trên dải đất Việt Nam. Điều ấy, trước hết được chứng minh bằng quan <br /> hệ bền vững trước sau của mẹ với cha ­ của vợ với chồng. Trong căn nhà đơn sơ, bao thế <br /> hệ người Việt Nam đã sinh con đẻ cái, cần mẫn, lam lũ sớm trưa không bao giờ thiếu mái  <br /> rạ, cây tre. Trong căn nhà rất đỗi quen thân ẩy, không thể thiếu cái kèo, cái cột... Đây cũng  <br /> chính là đất nước!<br /> <br /> Cái mới lạ, sức hấp dẫn  ở  đoạn thơ  này chính là cách nói hết sức bình dị  của nhà thơ. <br /> Điều này đã khơi dậy trong tiềm thức sâu xa của người đọc những kỉ  niệm, những  ấn  <br /> tượng về một quê hương Việt Nam, con người Việt Nam quen thuộc gần gũi mà bất kỳ <br /> một người đọc nào cũng đã từng chứng kiến, khiến họ  không khỏi bồi hồi xao xuyến  <br /> nhận ra: Trong đất nước có một phần máu thịt của mình.<br /> <br /> Tiếp tục mạch cảm hứng  ở  khổ  đầu, đến khổ  thơ  tiếp theo, nhiều khi Nguyễn Khoa  <br /> Điềm tách riêng hai yếu tố đất và nước. Đất nước chính là sự hợp thành của hai yếu tố <br /> đất và nước. Nó luôn gần gũi với cuộc sống mỗi người:<br /> <br /> Đất là nơi anh đến trường,<br /> <br /> Nước là nơi em tắm,<br /> <br /> Đất Nước là nơi ta hò hẹn,<br /> <br /> Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm<br /> <br /> Đất là nơi "con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc"<br />  Nước là nơi "con cá ngư ông móng nước biển khơi"<br /> <br /> Tiếp theo, nhà thơ  cảm nhận đất nước qua độ  dài vô tận của "thời gian đằng đẵng" lẫn  <br /> độ dài vô tận của "không gian mênh mông". Và thời gian không chỉ dài mà điều quan trọng <br /> hơn là trên nền thời gian  ấy đã có bao biến thiên lịch sử  vừa chân thực vừa phảng phất <br /> chất huyền thoại. Đồng bào ta vẫn tự hào là con Rồng cháu Tiên, cha là Lạc Long Quân  <br /> và mẹ là  u Cơ. Như vậy thời gian chủ yếu được cảm nhận trong chiều sâu của lịch sử <br /> hình thành và phát triển của đất nước, của dân tộc. Không gian vừa là núi cao sông rộng,  <br /> muôn trùng núi bạc, bát ngát biển khơi, lại vừa là nơi sinh sống của bao nhiêu người Việt <br /> Nam từ thế hệ này qua thế hệ khác:<br /> <br /> Những ai đã khuất,<br /> <br /> Những ai bây giờ,<br /> <br /> Yêu nhau và sinh con đẻ cái,<br /> <br /> Gánh vác phần người đi trước để lại,<br /> <br /> Dặn dò con cháu chuyện mai sau,<br /> <br /> Hàng năm ăn đâu làm đâu,<br /> <br /> Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ.<br /> <br /> Đất nước gắn bó thân thiết với mỗi con người, khi tuổi  ấu thơ  "Đất là nơi anh đến  <br /> trường ­ Nước là nơi em tắm" cũng như  khi ta lớn hơn bước vào đời "Yêu nhau và sinh <br /> con đẻ cái"<br /> <br /> Bởi vậy như một tất yếu, mỗi thành viên phải có nghĩa vụ đối với đất nước này. Nhờ sự <br /> dắt dẫn ở phần trên, nhờ xúc cảm chân thành, lời nhắn nhủ có vẻ như là "hô khẩu hiệu"  <br /> của tác giả, ở phần sau được người đọc chấp nhận một cách khá tự nhiên, rất ít có cảm  <br /> giác sống sượng:<br /> <br /> Em ơi em, Đất Nước là máu xương của mình,<br />  Phải biết gắn bó và san sẻ,<br /> <br /> Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở,<br /> <br /> Làm nên Đất Nước muôn đời...<br /> <br /> Như vậy, đất nước được cảm nhận một cách khá phong phú, có sự  kết hợp hài hòa trên <br /> nhiều lĩnh vực: những phong tục lâu đời, những truyền thống văn hoá, giữa không gian và <br /> thời gian, giữa cá nhân và cộng đồng, giữa cái to lớn hùng vĩ với những sinh hoạt thường <br /> nhật của mỗi một con người. Nếu một số tác phẩm trước đây, đất nước được biểu hiện  <br /> bằng một giọng điệu trang trọng, uy nghi, chủ yếu với những hình ảnh lớn lao, thì ở Mặt <br /> đường khát vọng đất nước được thể  hiện bằng những hình  ảnh gần gũi với một giọng  <br /> thơ thiết tha lắng đọng, ý thơ được phát triển một cách khá tự  do, tự  nhiên; nhưng đoạn <br /> thơ vẫn đảm bảo được kết cấu hợp lí.<br /> <br /> Điều đặc biệt đáng lưu ý là tác giả đã sử dụng một cách hết sức linh hoạt, sáng tạo vốn  <br /> hiểu biết phong phú về văn hoá dân gian. Chẳng hạn, muốn diễn đạt ý tưởng đất nước ta  <br /> có từ  lâu đời, tác giả  cho người đọc liên tường đến kho tàng truyện cổ  tích. Truyện cổ <br /> tích thường bắt đầu bằng lời kể Ngày xửa ngày xưa... Tiếp đến nhà thơ  giúp người đọc  <br /> nhớ đến truyện Trầu cau bất hủ bằng câu: "Đất nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà  <br /> ăn". Và mấy ai không nghĩ đến truyền thuyết Thánh Gióng, khi đọc câu thơ  "Đất nước  <br /> lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc". Còn câu "Cha mẹ  thương nhau bằng  <br /> gừng cay muối mặn chính là sự  vận dụng tuyệt vời câu ca dao từng làm rung động con  <br /> tim bao người Việt Nam:<br /> <br /> Tay nâng chén muối đĩa gừng<br /> <br /> Gừng cay muối mặn, xin đừng quên nhau.<br /> <br /> Song, cũng có lúc tác giả trích nguyên văn một số câu dân ca:<br /> <br /> Con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc<br /> <br /> Con cá ngư ông móng nước biển khơi...<br /> Cho dù chỉ sử dụng ý trong ca dao trong các truyện dân gian, hay là trích nguyên văn, nhìn  <br /> chung Nguyễn Khoa Điềm đều tạo nên được những câu thơ  những ý thơ  mới. Những ý <br /> thơ  này gắn bó một cách khá chặt chẽ với nhau, chẳng hạn, đang nói chuyện "ngày xửa <br /> ngày xưa"... nhà thơ  chuyển đột ngột đến bây giờ  (Đất là nơi anh đến trường ­ Nước là  <br /> nơi em tắm). Rồi từ  đó, tác phẩm lại dẫn người đọc vào thế  giới xa xưa với dân ca và <br /> truyền thuyết( truyện Sự tích trăm trứng, dân ca xứ Huế...)<br /> <br /> Cách diễn đạt ấy khá khêu gợi trí tưởng tượng người đọc. Các yếu tố văn hóa dân gian đã <br /> góp phần không nhỏ  biểu hiện tư  tưởng cốt lõi của tác phẩm Đất Nước của nhân dân. <br /> Đồng thời nó tạo được ở người đọc ấn tượng sâu sắc về đất nước Việt Nam phong phú, <br /> sống động lạ  thường, muôn màu muôn vẻ  dài theo không gian và thời gian, gần gũi thân  <br /> thiết với từng con người Việt Nam.<br /> <br /> Ngày nay đọc lại đoạn trích này, chúng ta càng thấy rõ phần nào những cống hiến của <br /> Nguyễn Khoa Điềm đối với sự phát triển của thơ ca thời chống Mĩ Sự dồi dào trong xúc <br /> cảm và chiều sâu trí tuệ đã khiến cho đoạn thơ có tính chính luận trên đây ít bị cũ kĩ theo <br /> thời gian, có phần tránh được số phận của một số bài thơ cùng thời.<br /> <br />  <br /> <br />  <br />