Chiến lược phát triển kinh tế biển Việt Nam xét từ tiếp cận cạnh tranh quốc tế

CHIẾN   LƯỢC   PHÁT   TRIỂN   KINH   TẾ   BIỂN   VIỆT   NAM   XÉT   TỪ <br /> TIẾP CẬN CẠNH TRANH QUỐC TẾ<br /> <br /> Chu Đức Dũng<br /> Phó Viện trưởng, Viện Kinh tế thế giới<br /> <br /> Tóm tắt: Biển Đông, trong đó có vùng biển Việt Nam, do tiềm năng kinh tế <br /> của nó, do có vị trí địa lý và địa chính trị rất quan trọng, nên nhiều nước Đông <br /> Á đã và đang triển khai chiến lược phát triển kinh tế  Biển Đông. Việt Nam <br /> đang ở trong cuộc đua tranh trong phát triển kinh tế biển Đông giữa các nước <br /> ven biển này ­ một cuộc đua tranh chiến lược. Đặc biệt, Trung Quốc đang  <br /> triển  khai rất mạnh chiến lược phát triển kinh tế Biển Đông và khá bài bản, <br /> sức ép cạnh tranh đang ngày càng gia tăng đối với Việt Nam. Quan hệ Trung  <br /> Quốc ­ Việt Nam được báo cáo này lựa chọn như là một nghiên cứu trường  <br /> hợp, lựa chọn này tính đến thực tế  là Trung Quốc là nước lớn, phát triển <br /> năng động, là nước  ảnh hưởng lớn đến kinh tế  Việt Nam. So với Trung <br /> Quốc, Việt Nam chậm chân hơn trong phát triển thể  chế, phát triển kinh tế <br /> biển, đó là nhân tố chính dẫn đến trình độ phát triển của Việt Nam thấp hơn <br /> Trung Quốc về  kinh tế  biển,...do vậy đòi hỏi Việt Nam phải khẩn trương  <br /> việc tìm kiếm các giải pháp đột phá.<br /> 1. Mở đầu <br /> Biển Đông, trong đó có vùng biển Việt Nam, do tiềm năng kinh tế của <br /> nó, do có vị trí địa lý và địa chính trị  rất quan trọng, nên nhiều nước Đông Á <br /> đã và đang triển khai chiến lược phát triển kinh tế biển Đông. <br /> Việt Nam đang  ở  trong cuộc đua tranh trong phát triển kinh tế  biển <br /> Đông giữa các nước ven biển này ­ một cuộc đua tranh chiến lược. Trong <br /> cuộc đa tranh này, chúng ta cần tìm hiểu  rõ hơn chiến lược kinh tế  biển <br /> Đông của các nước trong khu vực, ý đồ, lợi ích, động thái tổ  chức và triển  <br /> khai, điểm mạnh, điểm yếu, tính khả  thi, tác động đến khu vực và Việt  <br /> Nam... của các chiến lược đó. Đặc biệt, nơi đây đang có nhiều tranh chấp về <br /> chủ  quyền. Trung Quốc ­ một nền kinh tế  lớn vào loại hàng đầu thế  giới <br /> hiện nay ­ đang triển  khai rất mạnh chiến lược phát triển kinh tế Biển Đông <br /> và khá bài bản, sức ép cạnh tranh đang ngày càng gia tăng đối với Việt Nam <br /> và các nước trong khu vực. Sự  chậm trễ  hoặc thiếu sót của chúng ta trong  <br /> vấn đề  này chắc chắc sẽ  gây cho chúng ta nhiều bất lợi về  kinh tế, môi <br /> trường, an ninh quốc phòng, chủ quyền quốc gia,...<br />  Phát triển kinh tế biển là chiến lược quan trọng, cấp bách đối với Việt <br /> Nam hiện nay. Việt nam có nhiều tiềm năng và cơ  hội phát triển kinh tế <br /> biển, vấn đề đặt ra là cần có chiến lược và giải pháp thích hợp. Với các đặc  <br /> thù của phát triển kinh tế  biển, với tính phức tạp trong quan hệ  kinh tế  và <br /> chính trị  quốc tế  trên Biển Đông, với xu thế  hội nhập kinh tế quốc tế hiện <br /> nay, chúng ta không thể không chú trọng xem xét các quan hệ kinh tế và chính  <br /> trị  quốc tế  liên quan đến chiến lược phát triển kinh tế  Biển Đông của Việt <br /> Nam, nhất là tiếp cận cạnh tranh chiến lược (địa kinh tế, địa chính trị) trong  <br /> bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế, mối quan hệ  giữa phát triển <br /> kinh tế và an ninh quốc phòng, mối quan hệ giữa hội nhập kinh tế quốc tế và  <br /> bảo đảo độc lập ­ tự chủ,... <br /> Quan hệ  Trung Quốc ­ Việt Nam được báo cáo này lựa chọn như  là <br /> một nghiên cứu trường hợp. Lựa chọn này tính đến thực tế là Trung Quốc là <br /> nước lớn, phát triển năng động, là nước  ảnh hưởng lớn đến kinh tế  Việt  <br /> Nam.<br /> Nghiên cứu chiến lược phát triển kinh tế biển Việt Nam dưới giác độ <br /> cạnh tranh quốc tế, báo cáo này muốn nhấn mạnh: sức ép đối với Việt Nam <br /> trong việc tìm kiếm các giải pháp đột phá, cải cách; qua đó gợi mở  hướng <br /> đột phá (khâu then chốt); và nhấn mạnh việc phòng tránh các lệch hướng <br /> trong phát triển kinh tế biển.<br /> Song song với cuộc đua tranh trong phát triển kinh tế  biển Đông, sự <br /> hợp tác khu vực và quốc tế trên biển Đông cũng đang là một đòi hòi cấp thiết <br /> để  giải quyết  các vấn  đề  chung, vì  các lợi  ích chung. Phía Trung Quốc, <br /> chẳng hạn, gần đây đã đưa ra một số  đề  xuất mới với Việt Nam liên quan  <br /> đến phát triển kinh tế  biển Đông. Chiến lược phát triển hành lang kinh tế <br /> Đông ­ Tây do Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tài trợ  cũng mở  ra một  <br /> hướng mới trong hợp tác kinh tế  biển Đông. Hàng loạt nước khác trên thế <br /> giới hiện cũng đang đặt tầm ngắm  vào vùng biển Việt Nam, thậm chí đã <br /> xuất hiện ý tưởng xây dựng dự  án hàng trăm tỷ  USD đầu tư  vào một vùng <br /> ven biển Việt Nam. Đây vừa là cơ hội lớn, vừa là thách thức lớn đối với Việt  <br /> Nam, mà sự chần chừ hay từ chối có thể  làm mất cơ  hội, còn nếu lựa chọn  <br /> phương án/đối tác hợp tác mà thiếu nghiên cứu kỹ  lưỡng sẽ  có thể  gây tác  <br /> hại lớn. <br /> Cần nhận diện và xử  lý tốt cơ  hội hợp tác khu vực và quốc tế  trong  <br /> phát triển kinh tế  biển Đông, song trong hợp tác quốc tế  này, yếu tố  cạnh  <br /> tranh vẫn đóng vai trò căn bản. Tiềm lực kinh tế, trình độ  phát triển kinh tế <br /> biển, từ công nghệ đến thể chế, tổ chức,... của mỗi bên, nhận thức của mỗi  <br /> bên về thực lực, các ý đồ, các chiến lược của các đối tác là các nhân tố quyết  <br /> định động thái và tính chất của sự  hợp tác đó (hay "luật chơi"). Hơn nữa,  <br /> trong thực tế, những nước đi trước thường có những lợi thế nhất định trong  <br /> việc áp đặt luật chơi, và một nhóm các nước có thể  lập các liên kết riêng, <br /> đặt các nước khác vào thế bị động chiến lược. <br /> 2. Vai trò của các trung tâm kinh tế biển trong cạnh tranh quốc tế<br /> Năng lực cạnh tranh của một nền kinh tế  ở đây được nhìn nhận ở các  <br /> cấp độ: (i) trình độ công nghệ, (ii) năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp, <br /> cộng đồng doanh nghiệp, (iii) cấp độ địa phương; (iv) cấp độ quốc gia.<br /> Một nền kinh tế  biển hiện đại là nền kinh tế  chí ít phải (i) có công  <br /> nghệ biển phát triển, (ii) với các doanh nghiệp biển hiện đại, hiệu quả, liên  <br /> kết nội bộ ngành có sức mạnh; (iii) có cấu trúc không gian kinh tế vùng hợp  <br /> lý với các trung tâm kinh tế  biển mạnh, (iv) thể  chế  quản lý kinh tế  biển  <br /> hiện đại.<br /> Xét  từ  cạnh tranh quốc tế  trong phát triển kinh tế  biển, cần nhấn  <br /> mạnh vai trò của các trung tâm kinh tế biển, nơi tập trung các hoạt động kinh <br /> tế  biển, với cơ  sở  hạ  tầng vật lý và thể  chế  phát triển; các doanh nghiệp  <br /> biển đạt được hiệu quả  cao nhờ  các  ưu thế  của trung tâm về  công nghệ, <br /> kinh tế  quy mô, liên kết ngành, tiếp cận các nguồn lực, thông tin... ; có tác <br /> động lan toả, sức hút và vai trò chi phối ra bên ngoài.<br /> Trong một quốc gia, một trung tâm kinh tế  biển hùng mạnh sẽ  có  <br /> nhiều tác động tích cực và tiêu cực tới các vùng ngoại vi, các trung tâm liên  <br /> quan, trên các khía cạnh  phát triển công nghệ, kinh nghiệp quản lý, tài chính, <br /> đầu tư, thị  trường... Các tác động tích cực sẽ  vượt trội nếu có chính sách  <br /> quốc gia hợp lý, các địa phương được tổ chức tốt,...  <br /> Trong quan hệ  quốc tế, tình hình diễn ra tương tự, song khía cạnh  <br /> cạnh tranh sẽ nổi trội hơn. trong trường hợp một địa phương (trung tâm) kinh <br /> tế  biển yếu  ở  gần một trung tâm kinh tế  biển mạnh, tác động tiêu cực sẽ <br /> càng lớn hơn một khi  ở  đó yếu kém về  năng lực tổ  chức của địa phương  <br /> (yếu kém về  trình độ  quy hoạch phát triển, tầm nhìn, trình độ  quản lý kinh  <br /> tế, tính nghiêm túc trong thực thi pháp luật và chính sách ...), về  tinh thần <br /> kinh doanh của doanh nghiệp, bên cạnh các yếu kém về  cơ  sở  hạ  tầng, về <br /> vốn,... <br />  3. Chiến lược và sức mạnh của Trung Quốc trong phát triển kinh tế <br /> biển<br /> Trung Quốc là nước liền kề với Việt Nam, đã đạt được thành tựu kinh  <br /> tế vượt bậc trong ba thập kỷ qua. Phát triển kinh tế Trung Quốc chủ yếu là  <br /> nhờ  đóng góp của khu vực ven biển, mà một động lực chính của sự  phát <br /> triển kinh tế tại khu vực ven biển Trung Quốc chính là các khu kinh tế tự do.<br /> 3.1. Phát triển các khu kinh tế tự do một cách năng động, nhiều sáng  <br /> tạo<br /> Chính sách mở  và cải cách kinh tế  của Trung Quốc (từ  năm 1978) <br /> được tiến hành trước tiên ở vùng ven biển với sự thuận lợi và vị trí địa lý, để <br /> phát triển một nền kinh tế thị trường và giảm rủi ro cải cách. Quá trình mở <br /> cửa ven biển bắt đầu  ở  miền Nam Trung Quốc và lan đến phía Bắc Trung <br /> Quốc trong những năm 1980 và tiếp đến các vùng khác từ  những năm 1990.  <br /> Các khu kinh tế  tự do  ở Trung Quốc có vai trò như  các cực tăng trưởng cho  <br /> phát triển kinh tế và cơ sở thí điểm, và là công cụ cho cải cách và cho chính <br /> sách mở cửa. Đặc điểm chung của các khu kinh tế tự do Trung Quốc là chính  <br /> sách kinh tế  đặc biệt và những mục tiêu đặc biệt  ở  một khu vực được xác <br /> định. Tuy nhiên, loại hình mở cửa của Trung Quốc rất đa dạng. Các khu kinh  <br /> tế  tự  do Trung Quốc được phân loại thành khu kinh tế  tự  do tổng hợp, khu <br /> kinh tế tự do chế tạo, khu kinh tế tự do dựa trên khoa học và thương mại và  <br /> khu kinh tế tự do xuyên biên giới, và rất nhiều các dạng khác nhau bao gồm <br /> các Đặc khu Kinh tế (SEZ), các Khu phát triển kinh tế và công nghệ (TEDZ), <br /> các Khu phát triển tổng hợp (CDZ), các Khu công nghiệp cao và mới (NHIP), <br /> các   Khu   thương   mại   tự   do   (FTZ),   các   Khu   thương   mại   biên   giới   tự   do  <br /> (FFTZ), các Tam giác tăng trưởng (GT), các Khu chế xuất (EPZ) và các Đặc khu <br /> hành chính và kinh tế (SAEZ).<br /> Không những thế, các khu kinh tế  tự  do Trung Quốc vẫn đang không <br /> ngừng chuyển đổi mô thức hoạt động, với các hướng chính:<br /> ­ Từ mô hình Cửa sổ ­ Cơ sở ­ Cầu nối đến Cực Tăng trưởng<br /> ­ Từ  chính sách  ưu đãi sang khai thác “lợi thế  kinh tế  và cơ  cấu toàn <br /> diện”<br /> ­ Liên kết các khu kinh tế tự do và khu hành chính<br /> ­ Chuyển đổi từ phát triển đất đai sang thúc đẩy công nghiệp và hoạt  <br /> động tài chính<br />  ­ Chuyển đổi một nền kinh tế  hướng ra bên ngoài sang một nền kinh  <br /> tế mở<br /> ­ Chuyển đổi từ  ngành sử  dụng nhiều lao động sang ngành có hàm <br /> lượng công nghệ cao<br /> ­ Chuyển đổi từ sự hợp tác trong nước sang hợp tác xuyên biên giới và  <br /> xuyên quốc gia<br /> 3.2. Đẩy mạnh chiến lược khai thác phát triển Biển Đông <br /> Nhiều năm qua, Trung Quốc tập trung nhiều vào nghiên cứu chiến <br /> lược  biển,  đặc biệt là chiến lược  khai thác phát triển biển  Đông (Trung <br /> Quốc gọi là biển Nam  Trung Hoa). Từ  chiến lược  khai thác Biển  Đông, <br /> Trung Quốc đã tiến tới xây dựng quy hoạch phát triển kinh tế  Biển Đông <br /> (Trung ương có chiến lược và quy hoạch kinh tế biển toàn quốc, địa phương, <br /> đặc biệt là các tỉnh ven biển cũng đều có riêng các chiến lược và quy hoạch  <br /> phát triển kinh tế biển). <br /> Đáng chú ý nhất là “Chiến lược 3 chữ  M” hay “Chiến lược một trục  <br /> hai cánh” là chiến lược hợp tác tiểu vùng Trung Quốc ­ ASEAN gồm trục <br /> “Hành lang kinh tế  Nam Ninh (TQ) ­ Singapore”, cánh một là “Hợp tác tiểu  <br /> vùng sông Mekong mở  rộng”; cánh hai là “Hợp tác tiểu vùng Vịnh  Bắc bộ <br /> mở  rộng”. “Hợp tác tiểu vùng Vịnh   Bắc bộ  mở  rộng” là trọng điểm của <br /> chiến lược “Một trục hai cánh của Trung Quốc”, bởi lẽ  Trung Quốc coi  <br /> trọng vị trí chiến lược của biển Đông, vì khống chế được biển Đông, tức là <br /> khống chế được cả vùng Đông Nam Á và cả con đường giao lưu huyết mạch  <br /> từ Thái Bình Dương sang Ấn Độ Dương, và cũng là khu vực giàu tài nguyên, <br /> đặc biệt là dầu khí. <br /> Trong khuôn khổ  “Hợp tác tiểu vùng Vịnh Bắc Bộ  mở  rộng”, Trung <br /> Quốc đã xây dựng  Khu kinh tế  Vịnh Bắc Bộ  (Quảng Tây)  như  là một hạt <br /> nhân và nền tảng. Ngày 19/1/2008, Quốc vụ Viện Trung Quốc đã phê chuẩn <br /> thực hiện “Quy hoạch phát triển khu kinh tế Vịnh Bắc Bộ Quảng Tây”. Khu <br /> kinh tế  này  được  thiết kế  theo mô hình “một trung tâm (thành phố  Nam <br /> Ninh), ba thành phố  cảng (Bắc Hải, Khâm Châu, Phòng Thành) và hai thành  <br /> phố vệ tinh (Ngọc Lâm, Sùng Tà), tạo nên một cấu trúc kinh tế mở rất mạnh <br /> ra   Vịnh   Bắc   Bộ,   biển   Đông   và   Thái   Bình   Dương.   Diện   tích   đất   đai   là  <br /> 425.000 km2, chiếm 17,9% tổng diện tích toàn Quảng Tây, diện tích mặt biển <br /> đạt 129.300 km2,  là khu vực trọng điểm tiến hành cải cách mở cửa sớm nhất <br /> ở Trung Quốc, có vai trò và tác dụng to lớn trong bố cục chiến lược cải cách  <br /> mở  cửa của Trung Quốc, có nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, vị  trí <br /> giao thông thuận tiện.<br /> Khu kinh tế  vịnh Bắc Bộ  (Quảng Tây) dựa lưng vào Đại Tây Nam,  <br /> mặt hướng ra các nước Đông Nam Á, phía Đông liền kề với đồng bằng Chu  <br /> Giang, nằm  ở  giao điểm của ba khu vực là Khu vực mậu dịch tự  do Trung  <br /> Quốc – ASEAN, vành đai kinh tế  vùng Chu Giang mở rộng và vành đai kinh <br /> tế Đại Tây Nam, là khu vực ven biên, ven biển duy nhất phía Tây của Trung <br /> Quốc, là đường ra biển tiện lợi nhất của khu vực phía Tây, vừa là cầu nối và <br /> cơ  sở  quan trọng giữa Trung Quốc và các nước ASEAN, là cửa ngõ và tiền <br /> phương quan trọng trong mở cửa đối ngoại, đi ra các nước ASEAN, đi ra thế <br /> giới. ưu thế vị trí nổi trội, vị trí chiến lược rõ nét.<br /> Khu kinh tế vịnh Bắc Bộ (Quảng Tây) có nguồn tài nguyên bến cảng, <br /> tài nguyên du lịch, tài nguyên sinh vật biển, khoáng sản, động thực vật, dung <br /> lượng môi trường lớn, đất đai rộng rãi, tiềm năng phát triển lớn, có thể  tạo <br /> nguồn năng lượng để cho khu kinh tế cất cánh.<br /> Mục tiêu tổng thể đẩy mạnh mở cửa phát triển Khu kinh tế vịnh Bắc  <br /> Bộ  là lấy xây dựng bến cảng làm đầu tầu, lấy phát triển công nghiệp ven  <br /> biển làm trọng điểm, lấy xây dựng cơ sở hạ tầng làm bảo đảm, lấy các dải <br /> đô thị  làm chỗ  dựa, lấy phát triển đổi mới làm động lực, ra sức phấn đấu <br /> trong thời kỳ “5 năm lần thứ XI”, làm cho cơ sở hạ tầng của toàn vùng tương  <br /> đối hoàn thiện, cảng biển có sức cạnh tranh tổng hợp mạnh, bố  cục ngành  <br /> nghề nhất thể hoá từng bước hình thành. Sau đó qua phấn đấu các năm tiếp <br /> theo, cuối cùng xây dựng vùng này thành các dải đô thị có ảnh hưởng nhất tại <br /> vùng phía Tây Nam Trung Quốc, trở  thành trung tâm chế  tạo, doanh vận, <br /> ngoại thương, thông tin, tiền tệ và giao lưu văn hoá trong Khu vực mậu dịch <br /> tự do Trung Quốc­ASEAN.<br /> Trọng điểm công tác trong đẩy mạnh xây dựng Khu kinh tế  vịnh Bắc <br /> Bộ (Quảng Tây): (i) Đẩy mạnh xây dựng các tổ hợp cảng lớn ven biển, đẩy <br /> mạnh cải cách thể  chế  phát triển, xây dựng và quản lí các cảng khẩu, thúc <br /> đẩy tập hợp nguồn lực các cảng ven biển, quy hoạch thống nhất và xây <br /> dựng ba cảng lớn là Phòng Thành, Khâm Châu và Bắc Hải, đẩy mạnh bước <br /> sắp xếp lại các cảng khẩu, hình thành cơ  chế  kinh doanh nhất thể hoá vịnh  <br /> Bắc Bộ, nâng cao năng lực cạnh tranh tổng hợp của cảng khẩu. (ii)  Đẩy  <br /> mạnh  xây dựng  dải   đô  thị  Nam  Ninh­Bắc  Hải­Khâm  Châu­Phòng Thành. <br /> Đồng thời,  loại bỏ các trở ngại thị trường, thúc đẩy lưu động tự do các yếu <br /> tố sản xuất trên cơ sở cơ chế thị trường.   Ra sức xây dựng Khu kinh tế vịnh  <br /> Bắc Bộ  (Quảng Tây) trở  thành các thành phố  trung tâm lấy Nam Ninh, Bắc <br /> Hải, Khâm Châu, Phòng Thành làm trung tâm, lấy các huyện và trấn xoay  <br /> quanh làm vệ  tinh, phân công hợp lí, bổ  sung chức năng cho nhau, phối hợp  <br /> phát triển kinh tế­chính trị và văn hoá, hình thành dải đô thị có sức ảnh hưởng <br /> lớn ở phía Tây Nam Trung Quốc. (iii) Đẩy mạnh bố cục các ngành nghề lớn <br /> và xây dựng các hạng mục ngành nghề  lớn. Đẩy mạnh xây dựng các ngành  <br /> hoá dầu, ngành giấy, năng lượng, luyện kim và các ngành phụ  trợ  ven biển. <br /> (iv) Đẩy mạnh xây dựng cơ sở hạ tầng ven biển.<br /> Nhìn chung, khi xem xét chiến lược phát triển kinh tế  biển Việt Nam <br /> dưới giác độ  cạnh tranh quốc tế, trong trường hợp quan hệ  Trung Quốc ­  <br /> Việt Nam, những đặc điểm, động thái sau đây cần quan tâm:<br /> ­ Trung Quốc đã và đang hình thành các trung tâm kinh tế  biển mạnh,  <br /> quy mô lớn, có sức hút và sức cạnh tranh lớn. Trung Quốc có những bước đi <br /> bài bản trong quy hoạch, quản lý, thu hút đầu tư. <br /> ­ Hình thành các doanh nghiệp biển hiện đại. Các ngành/doanh nghiệp <br /> kinh tế  biển của họ  đã phát triển chuyên nghiệp, hiện đại, sức cạnh tranh  <br /> cao, đã và sẽ tăng cường hoạt động ở Việt Nam.<br /> ­ Công nghệ biển của Trung Quốc đang phát triển khá năng động<br /> ­ Sự hỗ trợ mạnh của nhà nước đối với kinh tế biển, dưới nhiều hình  <br /> thức, như phân cấp quản lý, cho phép các khu kinh tế biển được áp dụng các  <br /> thể  chế  hiện đại, quy hoạch phát triển, hỗ  trợ  tài chính, sử  dụng các tập  <br /> đoàn kinh tế  nhà nước, chính sách tiền tệ, chính sách thương mại, quân sự,  <br /> ngoại giao (tăng cường hoạt động trên Biển Đông)...<br /> 4. Phát triển kinh tế  biển Việt Nam trong bối cảnh Trung Qu ốc  <br /> đẩy mạnh phát triển kinh tế biển<br /> Việc Trung Quốc đẩy mạnh phát triển kinh tế biển, trong đó trực tiếp <br /> nhất là phát triển Khu kinh tế  Vịnh Bắc Bộ  (Quảng Tây) trong khuôn khổ <br /> “Hợp tác tiểu vùng Vịnh Bắc Bộ mở rộng”, tạo ra nhiều cơ hội và thách thức <br /> cho phát triển kinh tế biển Việt Nam.<br /> Trong số  các cơ  hội, có: hợp tác kinh tế, nâng cao hiệu quả, tiếp thu <br /> công nghệ, mở rộng thị  trường,... Kinh tế biển Đông với sự  phát triển năng  <br /> động sẽ tăng sức hấp dẫn, thu hút các nguồn lực kinh tế trên thế giới vào khu <br /> vực này, điều đó có lợi cho tất cả các bên.<br />  Tuy nhiên, đối với Việt Nam, cơ  hội đó có trở  thành hiện thực hay  <br /> không tuỳ thuộc chủ yếu vào những nỗ lực trong nước. Nếu không có những  <br /> điều chỉnh cần thiết, những chính sách thích hợp, Việt Nam sẽ chỉ đạt được  <br /> "những tiến bộ  nhất định", "tiến một bước" trong các ngành kinh tế  biển <br /> (tăng trưởng, đổi mới một số công nghệ, tăng xuất khẩu,... ) mà ít có tiến bộ <br /> đột phá. <br /> Mặt khác, chúng ta có thể phải đối mặt với một số thách thức như:<br /> ­ Các trung tâm kinh tế biển Trung Quốc, nhất là Khu kinh tế Vịnh Bắc <br /> bộ  (Quảng Tây), với sức hấp dẫn lãnh thổ  cao của nó, thu hút mạnh dòng <br /> vốn đầu tư  quốc tế, từ  đó  ảnh hưởng xấu đến dòng vốn quốc tế  vào Việt  <br /> Nam.<br /> ­ Đang dần xuất hiện một sự phân công lao động quốc tế trên dải ven  <br /> biển phía tây biển Đông theo hướng Khu kinh tế Vịnh Bắc bộ (Quảng Tây)  <br /> đóng vai trò trung tâm phát triển, tập trung các ngành nghề  then chốt, giá trị <br /> gia tăng cao, hàm lượng công nghệ cao, đẩy các vùng kinh tế ở Việt Nam vào  <br /> vị trí cấp hai. Có thể sẽ có một làn sóng mới về chuyển dịch các ngành công <br /> nghiệp cấp thấp, “lắp ráp" từ Trung Quốc vào các vùng ven biển Việt Nam. <br /> ­ Sự gắn kết, liên kết kinh tế giữa các doanh nghiệp, giữa các khu kinh <br /> tế ven biển Việt Nam có thể sẽ bị ảnh hưởng trước “sức hút” của các doanh <br /> nghiệp, khu kinh tế ven biển Trung Quốc.<br /> ­ Có thể xẩy ra một số trường hợp kinh tế biển là gánh nặng cho nền <br /> kinh tế  (như  hậu quả  của trào lưu xây nhà máy mía đường, xi măng công <br /> nghệ Trung Quốc... ở Việt Nam vừa qua)<br /> Với một nền kinh tế  biển không hoàn thiện, không nâng sức mạnh <br /> tổng hợp của nền kinh tế, kinh tế biển khó có đáp  ứng được mục tiêu bảo <br /> vệ  chủ quyền, an ninh,...Ngược lại, căng thẳng trong tranh chấp chủ quyền  <br /> biển đảo trên biển Đông nếu không được xử  lý tốt sẽ   ảnh hưởng tiêu cực <br /> đến phát triển kinh tế biển Việt Nam, nhất là đối với các ngành như dầu khí, <br /> hải sản, vận tải biển, du lịch biển,...<br /> 5. Việt Nam phải làm gì ?<br /> 5.1. Yêu cầu đổi mới cách làm chiến lược<br /> Chiến lược công nghiệp hoá ­ hiện đại hoá của Việt Nam đến nay đã  <br /> tỏ ra có một số điểm yếu, trong đó nổi bật là chúng ta mới chủ yếu khai thác  <br /> lợi thế so sánh tĩnh (tài nguyên thiên nhiên, sức lao động rẻ,...). Hệ quả, như <br /> một số nghiên cứu đã nêu là chúng ta phát triển một nền công nghiệp "nhặt  <br /> nhạnh", gia công (phụ  thuộc nhiều vào các công ty nước ngoài), sức cố  kết <br /> của nền kinh tế thấp, thiếu những điểm nhấn trong cạnh tranh quốc tế. Nếu  <br /> không nhận thức rõ điều này, e rằng, chiến lược phát triển kinh tế biển Việt <br /> Nam sẽ lặp lại những khiếm khuyết của chiến lược công nghiệp hoá ­ hiện <br /> đại hoá của Việt Nam đến nay.<br /> 5.2. Tạo ra lợi thế chiến lược<br /> Việt Nam cần tính đến, hướng tới các lợi thế so sánh động, những lợi <br /> thế chiến lược. Tạo ra lợi thế chiến lược là nhiệm vụ  chính của nhà nước, <br /> của kinh tế nhà nước. <br /> Phát triển kinh tế biển càng đòi hỏi vai trò của nhà nước trong việc tạo  <br /> lập lợi thế chiến lược, vì đây là lĩnh vực đòi hỏi đầu tư lớn, rủi ro cao; tính <br /> độc quyền tự nhiên cao; cạnh tranh quốc tế mạnh hơn; lĩnh vực cần thu hút  <br /> các nguồn lực bên ngoài... <br /> Trong bối cảnh đó, nói đến vai trò của nhà nước trước hết là vai trò <br /> hoạch định chiến lược, quy hoạch, quản lý, tạo môi trường thuận lợi cho  <br /> phát triển kinh tế  (nhất là về  thể  chế  kinh tế)... chứ  không phải là vai trò <br /> người chủ trực tiếp kinh doanh. Đầu tư  Nhà nước cần tránh dàn trải, không <br /> ra tấm ra món, để tạo ra được các lợi thế chiến lược đáng kể.  <br /> 5.3. Các giải pháp trọng tâm cần được xem xét  ở  cấp quốc gia lẫn  <br /> cấp địa phương<br /> ­ Đánh giá rõ tiềm năng phát triển kinh tế  biển. Đến nay, chúng ta đã <br /> tập trung khai thác tài nguyên dầu khí, đã nhấn mạnh việc phát triển các <br /> ngành đóng tàu, hải sản,...Chúng ta cần định rõ hơn tài nguyên vị trí địa lý của  <br /> dải bờ  biển Việt Nam (cơ  sở  cho phát triển kinh tế  ven biển, với các lĩnh  <br /> vực chủ đạo là: các khu kinh tế ven biển, hệ thống cảng biển với một điểm <br /> nhấn là một cảng trung chuyển quốc tế...).Vùng ven biển có vị trí địa kinh tế <br /> nổi trội trong chiến lược phát triển, trong việc thực hiện bứt phá về  tăng <br /> trưởng kinh tế  và chuyển dịch cơ  cấu kinh tế  ngành theo hướng hiện đại, <br /> trên cơ  sở  phát huy tối đa lợi thế  so sánh của các vùng, đặc biệt trong bối <br /> cảnh hội nhập kinh tế và toàn cầu hóa ngày càng phát triển cả về chiều rộng <br /> và chiều sâu.<br /> ­ Làm tốt công tác quy hoạch phát triển, có biện pháp thực thi nghiêm <br /> túc. Bất cập đến nay trong quy hoạch phát triển kinh tế  biển của Việt Nam  <br /> thể hiện rõ trong hầu hết các lĩnh vực, từ quy hoạch hệ thống cảng biển, hệ <br /> thống hậu cần kinh tế  biển, hệ  thống giao thông ven biển, hệ  thống đô thị <br /> biển,... đến quy hoạch phát triển các ngành như du lịch biển, vận tải biển...<br /> ­ Cần nghiên cứu tiến hành các biện pháp mạnh bạo hơn, như lập các <br /> Khu kinh tế  tự  do ven biển  (với thể  chế  cởi mở  hơn), lập các công ty lớn <br /> trong đánh bắt xa bờ (mà bước đầu có thể do nhà nước sở hữu hoặc tham gia  <br /> chính),...<br /> ­ Đột phá trong cải cách hành chính, triển khai quản lý tổng hợp phát <br /> triển kinh tế biển. <br /> ­ Thúc đẩy liên kết kinh tế giữa các vùng<br /> ­ Cổ  vũ sáng kiến của doanh nghiêp, thúc đẩy tinh thần kinh doanh,  <br /> hiện đại hoá doanh nghiệp, tăng cường liên kết, hợp tác,... Thay vì trợ  cấp  <br /> cho các ngành/doanh nghiệp, hãy hỗ trợ để họ hiện đại hoá.<br /> ­ Thúc đẩy phát triển KH­CN biển, phát triển các ngành mới <br /> ­ Trong quan hệ kinh tế đối ngoại, cần tiếp tục nhấn mạnh chủ trương  <br /> đa phương hoá. Về  công nghệ, cần chú ý thúc đẩy tiếp cận công nghệ  của  <br /> các nước phát triển. Việc khai thác các nguồn lực biển vì thế  đòi hỏi một  <br /> trình độ công nghệ cao, tiềm lực tài chính mạnh. Muốn vậy, cần phải có hệ <br /> thống chính sách thông thoáng để thu hút đầu tư từ các tập đoàn kinh tế biển <br /> quốc tế. <br /> ­ Chúng ta khẳng định chủ  quyền đối với các quần đảo Hoàng Sa,  <br /> Trường Sa và vùng biển liên quan. Tuy nhiên, việc giải quyết các tranh chấp <br /> chủ quyền ở đây là quá trình lâu dài. Hơn nữa, nếu biển Đông bất ổn, sẽ cản <br /> trở đến phát triển kinh tế biển của Việt Nam. Trước mắt, cần đặt trọng tâm <br /> vào mục tiêu duy trì  ổn định trên biển Đông, xử  lý hoà bình các tranh chấp, <br /> lấy đó làm bối cảnh để phát huy nội lực và tăng cường thu hút ngoại lực để <br /> phát triển kinh tế biển./.<br />