Chợ Việt Nam - Nét văn hoá dân tộc Việt
Chợ Việt Nam có lẽ được hình thành từ thời lập quốc, theo truyền thuyết từ thời
Hùng Vương, người Việt đã biết giao lưu buôn bán với nước ngoài, chợ là nơi trao đổi
hàng hóa, sản phẩm giữa các cộng đồng người khác nhau. Cùng với tiền trình của
lịch sử dân tộc, Chợ Việt Nam còn mang đậm dấu ấn văn hóa.
Chợ là nơi giao duyên
Người đến chợ không chỉ để trao đổi các sản phẩm và tìm kiếm những sản phẩm
thiết yếu của mình, mà còn để gặp gỡ, trao đổi thông tin và tình cảm. Nói đến những
phiên chợ tình thì người ta nghĩ ngay tới các phiên chợ của đồng bào các dân tộc
miền núi phía Bắc. Phiên chợ Bắc Hà được coi là một trong 10 phiên chợ hấp dẫn
nhất Đông Nam Á có lẽ cũng vì đặc điểm độc đáo này. Ngay từ khi tỉnh Lào Cai được
thành lập thì chợ Bắc Hà được hình thành tại Châu Bắc Hà. Từ đó đến nay chợ Bắc
Hà bao giờ cũng chỉ họp mỗi tuần một phiên vào ngày Chủ nhật, nó không chỉ đơn
thuần là nơi mua và bán như các chợ khác mà nó còn là nơi giao lưu văn hóa giữa
các dân tộc anh em trong vùng Tây Bắc.
Chợ phiên Bắc Hà
Chợ Bắc Hà là nơi trao đổi hàng hóa địa phương với hàng hóa ngoài tỉnh, được chia
ra các khu chợ nhỏ mang tính chất đặc trưng như: chợ thổ cẩm, chợ ẩm thực, chợ
ngựa, chợ gia cầm, chợ thực phẩm, chợ chim, chợ rèn đúc… Mỗi khu chợ đều phong
phú đa dạng và mang màu sắc dân tộc địa phương. Nhưng hiện nay hàng hóa được
bày bán không chỉ là hàng hóa địa phương đơn thuần, mà còn có hàng hóa của nhiều
nơi khác mà nhiều nhất vẫn là hàng hóa của Trung Quốc tràn sang. Nhưng điều làm
nên vẻ hấp dẫn của Phiên chợ Bắc Hà không chỉ nằm ở đó, mỗi phiên chợ Bắc Hà còn
là nơi giao lưu gặp gỡ giữa các dân tộc trong vùng. Sau mỗi tuần làm việc, đồng bào
dân tộc lại xuống núi, họ mặc trên mình những bộ váy áo sặc sỡ đủ màu và xem đó
như ngày hội, trai gái coi đó như một lần được gặp gỡ trao duyên. Người già vui vẻ đi
thăm hỏi bạn bè, lớp trẻ có cơ hội để tiếp xúc và làm quen với bạn khác giới. Điểm
đặc biệt là mọi người kết bạn qua tiếng Khèn, tiếng Sáo... Trong đó có chứa đựng
tình cảm mà của họ muốn thổ lộ. Những sắc màu Văn hóa của phiên chợ Bắc Hà đã
tạo nên sự hấp dẫn cũng như sức sống trường tồn của nó.
Bên cạnh chợ Bắc Hà thì khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam còn hấp dẫn du khách
với nhiều phiên chợ khác mang đặc trưng văn hóa địa phương như: phiên chợ Lượn
hay thấy ở vùng Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn. Nó vốn là phiên hát giao duyên của
người dân tộc Tày, Nùng, Thái, hầu như không buôn bán gì. Đi chợ chủ yếu là để gặp
gỡ, trao duyên, trao tình. Đồng bào các dân tộc Hà Giang thì lại có một phiên chợ
gắn liền với một câu chuyện cổ tích về tình yêu, đó là chợ tình Khâu Vai: Cô gái và
chàng trai thuộc hai tộc khác nhau, do những lời nguyền của dòng tộc, họ không
được bên nhau. Nhưng tình yêu đã cho họ dũng khí, họ đã đến nơi vùng núi cao này
để thề nguyền trọn đời có nhau và cùng chết. Và ngày 23/3 âm lịch hàng năm đã trở
thành Ngày Tình yêu của người H'Mông với phiên chợ hẹn hò duy nhất.
Chợ là nơi mua may bán rủi
Chợ Việt Nam, ngoài việc thoả mãn sở thích mua sắm còn là cách để tìm hiểu bản
sắc văn hoá bản địa mỗi vùng, miền, chợ gắn liền với văn hóa tâm linh. Phiên chợ
Âm Dương (chợ Âm Phủ) làng Ó, Võ Giàng, Bắc Ninh, chợ mỗi năm họp một lần vào
đêm 4/1 đến rạng sáng 5/1 âm lịch. Theo huyền sử, nơi đây ngày xưa là chiến
trường, có nhiều tử sĩ. Chợ họp để người trần có cơ hội để trò chuyện, cầu may, cầu
phúc… Chợ họp vào ban đêm nhưng không ai được đốt đèn, hàng hoá chỉ có giấy
tiền, vàng mã, trái cây, trầu cau, hương hoa… Tất cả bày dưới đất lót lá chuối khô.
Không mặc cả, không nói to, không cả đếm tiền… Ngoài ra, nếu ai đi chợ cầu xin gì
thì phải mang theo một con gà đen cúng lễ Thành Hoàng làng Ó. Trong lúc đợi mặt
trời lên, những người đi chợ mời nhau ăn trầu, hát quan họ, uống nước…
Chợ Viềng vào phiên
Được nhiều người biết tới hơn phiên chọ ở làng Ó là chợ ở Gôi, Vụ Bản, Nam Định là
phiên chợ cầu may nằm gần Phủ Giày, nơi thờ bà chúa Liễu Hạnh, một trong "tứ bất
tử" thần linh Việt Nam. Chợ Viềng họp phiên duy nhất vào 8/1 âm lịch hàng năm.
Chợ là nơi tập hợp các sản phẩm của những làng nghề truyền thống từ rèn, đúc,
chạm, khắc, thêu, đan… đồ kim loại, đồ gốm sứ, đồ gỗ, đồ thờ cúng của khắp các
vùng, miền trong Nam ngoài Bắc. Ngoài ra đây còn là nơi bán cây cảnh, các giống
cây trái ngon của các vùng. Đặc biệt, phiên chợ này còn bán cả đồ cũ, những thứ
tưởng như không còn dùng được. Ở chợ phiên này có tục người bán không hề nói
thách và người mua cũng không hề mặc cả - một nét đẹp đáng yêu chỉ phiên chợ
này mới có. Hình như sự bán mua ở đây mang nặng một ý thức tâm linh nào đó -
rằng người ta chỉ cần bán hoặc mua được một vật gì đó dù rất nhỏ thì người bán kẻ
mua đều gặp nhiều may mắn tốt lành, và cả đôi bên đều cùng vui vẻ hỉ hả ra về.
Chính vì vậy hội chợ Viềng ngày xưa còn có tên gọi là chợ Cầu May.
Khách thập phương về hội chợ phần lớn là do nghe danh tiếng của chợ Viềng mà về,
nhưng phần đông vẫn là những người có gốc gác hoặc quê quán ở tỉnh Nam đi làm
ăn xa nay nhớ đất Tổ, đất quê tìm về. Đối với họ về với chợ là về với những nét văn
hóa độc đáo của quê hương cũng như trở về với hồn thiêng của dân tộc.
Chợ mùa nước lên
Chợ Việt Nam - một nét đẹp văn hoá đặc sắc riêng biệt. Mỗi vùng, mỗi miền mang
một nét đẹp đặc trưng. Nếu như ngoài Bắc với những phiên chợ miền núi mang đặc
bản sắc dân tộc vùng cao thì tới miền Nam, nơi nổi tiếng với những phiên chợ Nổi,
những phiên chợ mùa nước lên với phương tiện và trao đổi hàng hoá trên ghe
thuyền.
Nhộn nhịp chợ nổi
Chợ nổi là một loại hình chợ thường xuất hiện tại vùng sông nước được coi là tuyến
giao thông chính. Nơi cả người bán và người mua đều dùng ghe/thuyền làm phương
tiện vận tải và di chuyển. Địa điểm có chợ nổi thường tại các khúc sông không rộng
quá mà cũng không hẹp quá. Khúc sông phải tương đối rộng, không cạn quá mà
cũng không sâu quá. Nếu sông sâu quá, lớn quá thì không thể neo đậu ghe, xuồng
một cách dễ dàng và rất nguy hiểm.
Với 700km bờ biển, 28.000km kênh rạch (70% chiều dài đường sông của cả nước),
từ bao đời nay, nói đến đồng bằng sông Cửu Long, không thể không nhắc đến chiếc
ghe tam bản. Với những cư dân vùng sông nước, chiếc tam bản không chỉ là phương
tiện di chuyển mà còn như một ngôi nhà di động, cùng họ dãi dầu mưa nắng. Theo
năm tháng, một cộng đồng ghe tam bản dần dần hình thành, tập trung sinh sống,
mua bán, trao đổi hàng hoá tại giao điểm các dòng sông và... chợ nổi, trở thành nét
đặc thù của miền Tây Nam bộ.
Sắc màu chợ nổi ngả Năm
Nói đến Chợ nổi người ta không thể không nhắc tới chợ Nổi Cài Bè và Chợ nổi Cần
Thơ. Chợ nổi Cái Bè (Tiền Giang) là một trong hai chợ nổi nổi tiếng ở miền Tây Nam
bộ (chợ nổi Phụng Hiệp - Cần Thơ và chợ nổi Cái Bè - Tiền Giang), có từ khoảng thế
kỷ XVIII. Chợ nằm ở nơi giáp ranh giữa 3 tỉnh Vĩnh Long, Bến Tre và Tiền Giang, nơi
được hình thành bởi cù lao Tân Phong, xưa là Cồn Cù, thuộc châu Định Viễn, dinh
Long Hồ (hợp thành bởi 6 hòn đảo xinh xắn có tổng diện tích 2.430 ha).
Cũng như bao ngôi chợ Việt, hàng hoá chợ nổi rất đa dạng, từ thực phẩm tươi sống,
đặc sản hoa quả địa phương... Khác chăng là mỗi quầy hàng có thể di chuyển mọi
lúc, mọi nơi. Đặc biệt, khi tới chợ nổi ta sẽ bắt gặp hình thức tiếp thị hàng hoá khá
độc đáo: ai bán loại gì thì cắm một cái sào trên mũi thuyền và treo sản phẩm mình
muốn bán lên cái sào đó để mời gọi bạn hàng hay còn gọi là "bẹo hàng”. Do vậy, chợ
không có tiếng rao hàng như các chợ trên bờ, mà có rao thì tiếng sóng, tiếng máy nổ
của tàu cũng làm át đi. Đơn vị mua là "thiên", "giạ", ít cũng là "chục", hàng hoá trao
qua đổi lại tung hứng trên các ghe thuyền với nhau. Chợ nổi thường họp cả ngày,
nhưng đông đúc nhất là vào buổi sáng khi mà khí hậu còn khá mát mẻ. Đến với chợ
nổi người ta không chỉ thấy bạt ngàn những sản vật của vùng sông nước miền Tây
mà họ còn được chứng kiến cuộc sống sinh hoạt, văn hóa của người dân miền Tây:
nổi tiếng là phóng khoáng và hiếu khách.
Theo dọc chiều dài của dải đất hình chữ S, đi tới đâu cũng thấy những điều thú vị, từ
phiên chợ tình trên những vùng núi xa xôi, đến phiên chợ cầu may mỗi năm chỉ họp