Chương 1: Những vấn đề cơ bản về hoạt động của trẻ em

Chƣơng 1<br /> <br /> NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ HOẠT ĐỘNG CỦA TRẺ EM<br /> <br /> Ba vấn đề chính của chƣơng này là:<br /> 1. Những quan điểm nghiên cứu về hoạt động của trẻ em.<br /> 2. Hoạt động và sự phát triển tâm lý của trẻ em.<br /> 3. Khả năng tƣơng tác với hiện thực của trẻ em.<br /> <br /> 14<br /> <br /> Bài một.<br /> <br /> NHỮNG QUAN ĐIỂM NGHIÊN CỨU VỀ<br /> HOẠT ĐỘNG CỦA TRẺ EM<br /> I.Quan điểm của tâm lý học Xô Viết<br /> Khái niệm hoạt động<br /> “Hoạt động” vừa là khái niệm công cụ vừa là đối tƣợng nghiên cứu của tâm lý<br /> học trẻ em-2. Ngƣời giáo viên mầm non cần tƣờng minh về khái niệm này. Biểu<br /> hiện của sự tƣờng minh này là ngƣời giáo viên nắm đƣợc nội hàm của khái niệm<br /> “hoạt động”, biết cách sử dụng khái niệm này trong quá trình nghiệp vụ của mình.<br /> Theo Kruteski1 V.A., hoạt động là sự tích cực của con người nhắm tới việc<br /> đạt được những mục tiêu đã đề ra một cách có ý thức, nhằm thỏa mãn nhu cầu,<br /> hứng thú hoặc nhằm thực hiện các yêu cầu của xã hội hay quốc gia.<br /> Vengher L.A và Mukhina V.C2 có cách nhìn từ góc độ khác, cụ thể hơn, thích<br /> hợp cho việc ứng dụng khái niệm này vào nghiệp vụ giáo dục trẻ em, đó là: “hoạt<br /> động là tập hợp những hành động đáp ứng lại với những kích thích nhất định”. Cần<br /> lƣu ý rằng, trong đời sống của trẻ em thì phần lớn những kích thích này đến từ môi<br /> trƣờng xung quanh trẻ- đặc biệt là từ những ngƣời thân quen, những đồ vật hay đồ<br /> chơi. Nhƣ vậy, môi trƣờng xung quanh này cần đƣợc tổ chức bởi ngƣời lớn sao cho<br /> trẻ có thể hoạt động theo hƣớng tiến tới đạt các mục tiêu phát triển đã định.<br /> Hoạt động được cấu thành từ những hành động, bao gồm những hành động<br /> thực hành (hành động bên ngoài) và những hành động tâm lý (hành động bên trong)<br /> của trẻ em. Nhờ đƣợc hành động thực hành mà ý tƣởng và hành động tâm lý của trẻ<br /> 1<br /> <br /> [21, 68-69].<br /> <br /> 2<br /> <br /> [23, 20-22]<br /> <br /> 15<br /> <br /> đƣợc hình thành. Một số nghiên cứu tâm lý của Vengher L.A và Mukhina V.C.<br /> nhằm khảo sát cùng một dạng hoạt động của trẻ ở các độ tuổi khác nhau, kết quả<br /> cho thấy có sự chuyển vào trong của các hành động thực hành bên ngoài. Diễn tiến<br /> của quá trình nhƣ sau:<br /> - Ban đầu, trẻ thƣờng tự lay hoay để giải quyết vấn đề, thực hiện và thay đổi<br /> nhiều giải pháp cho đến khi đạt kết quả mong đợi.<br /> - Sau đó, khi đã rút kinh nghiệm qua những lần chƣa đạt, trẻ có thể quan sát,<br /> giải quyết ngầm trong đầu và thực hiện thao tác hầu nhƣ chính xác ngay lần đầu.<br /> Trẻ sau 3 tuổi thƣờng có thể thử ngầm bên trong đầu nhƣ thế.<br /> Hoạt động của trẻ em có những tính chất đặc trưng, có cấu trúc của hoạt<br /> động nói chung. Những đặc tính của hoạt động đƣợc đúc kết là có sản phẩm, có<br /> tính xã hội và có tính sáng tạo (Nemov P.C., 1990), có chủ định (Krutestki, V.A.,<br /> 1980). Tuy nhiên, mỗi dạng hoạt động cụ thể của trẻ lại có thêm những tính đặc<br /> trưng khác.<br /> Để tổ chức và điều khiển đƣợc hoạt động của trẻ em, giáo viên cần biết cấu<br /> trúc của hoạt động và các giai đoạn của hoạt động.<br /> Trong cấu trúc của hoạt động tìm thấy: mục đích, động cơ hoạt động, các hành<br /> động, ngôn ngữ (kể cả ngôn ngữ thầm).<br /> Mỗi hoạt động thƣờng diễn ra theo các bước sau đây:<br /> a/ xác định mục đích (hoặc một chuỗi các mục đích) của hoạt động, xác định<br /> những hành động sẽ thực hiện;<br /> b/ chọn cách hành động: dựa vào mục đích và phƣơng tiện hoạt động, là bƣớc<br /> định hƣớng hành động;<br /> c/ thực hiện chuỗi hành động đã xác định ở giai đoạn (b) trên những phƣơng<br /> tiện đã xác định ở khâu (c), khâu này đƣợc gọi là bƣớc thực hiện hành động;<br /> d/ kiểm tra, điều chỉnh hoạt động, đây là bƣớc kiểm tra hành động, có thể<br /> tiến hành đồng thời với bƣớc (c) hay sau bƣớc (c).<br /> Mỗi bƣớc có thể đƣợc thực hiện tỉ mỉ hay nhanh gọn do có bỏ qua công đoạn<br /> nào đó. Riêng đối với hoạt động của trẻ em, nhà giáo dục cần lƣu ý hướng dẫn<br /> <br /> 16<br /> <br /> bước định hướng hành động – là bƣớc (b) - vì ở đó tiềm tàng khả năng tập trẻ lập<br /> kế hoạch hành động, là một năng lực quan trọng của lĩnh vực nhận thức.<br /> Hoạt động của cá nhân quyết định sự phát triển tâm lý của cá nhân:<br /> Sự phát triển toàn bộ đời sống tâm lý của trẻ phụ thuộc phần lớn vào hoạt<br /> động cá nhân, hầu nhƣ các nghiên cứu tâm lý trẻ em trong tâm lý học Xô Viết đều<br /> trực tiếp hoặc gián tiếp minh chứng vai trò quyết định của hoạt động cá nhân đối<br /> với sự hình thành và phát triển tâm lý của cá nhân đó.<br /> Những dấu hiệu cho thấy một hoạt động đang phát triển:<br /> Một hoạt động đƣợc đánh giá đang phát triển nếu có những dấu hiệu sau<br /> đây :<br /> -So với trƣớc kia thì chủ thể hành động có chủ định hơn, chủ thể tập trung<br /> chú ý lâu hơn, có thể tự hoạt động…<br /> -Chủ thể có những hành động phức hợp hơn hoặc hành động đƣợc chuyển<br /> vào trong..<br /> -Xuất hiện một số tiền đề của dạng hoạt động mới.<br /> Ngƣời giáo viên cần theo dõi sự phát triển của hoạt động ở trẻ.<br /> <br /> Nhìn chung, lý thuyết về hoạt động của trẻ em trong tâm lý học Xô Viết rất<br /> đa diện và được minh chứng, với nền tảng này giáo viên có thể tổ chức, triển<br /> khai và đánh giá hoạt động của trẻ trong các độ tuổi.<br /> Ngày nay, với đà hội nhập văn hóa thế giới, khả năng vận dụng lý thuyết<br /> tâm lý học độ tuổi càng rộng mở, mỗi nhà giáo dục cần được trang bị cơ sở lý<br /> luận đa chiều để có thể đáp ứng được yêu cầu thực tiễn của giáo dục. Nhằm mục<br /> đích đó, chúng ta cần tìm hiểu quan điểm của hai nhà tâm lý kiệt xuất có ảnh<br /> hưởng sâu rộng đến giáo dục mầm non thế giới- Montessori M. và Piaget J.<br /> <br /> 17<br /> <br /> II. Quan điểm của M. Montessori<br /> 2.1. Trẻ hoạt động tự do trong môi trường được tổ chức sẵn<br /> Theo Montessori, trẻ em đƣợc phát triển tâm lý phần lớn thông qua sự trải<br /> nghiệm khi hoạt động trong một môi trƣờng đƣợc ngƣời lớn tổ chức sẵn. Hoạt<br /> động của trẻ em nhất thiết phải mang tính thực tiễn và có định hướng vào thực<br /> tại. Do vậy, môi trƣờng đƣợc tổ chức không nhằm phát triển óc tƣởng tƣợng cho<br /> trẻ; trẻ em cần có tâm thế “làm việc chứ không phải chơi” 3. Tuy vậy, Montessori<br /> xem sự tự do, nhu cầu và hứng thú của trẻ em là quan trọng nhất. Quan điểm này<br /> có thể đƣợc thể hiện qua 10 nguyên tắc dạy học của Montessori, trình bày ở sơ<br /> đồ 1.1 sau đây:<br /> Sơ đồ 1.1. Sơ đồ về “Mƣời nguyên tắc dạy học của Montessori”<br /> 10<br /> nguyên<br /> tắc DH<br /> của<br /> Montessori<br /> <br /> HĐ theo<br /> nhu cầu<br /> hứng<br /> thú<br /> <br /> Nhiều<br /> cơ hội<br /> HĐ cảm<br /> giác- VĐ<br /> <br /> Tự do về<br /> tư thế,<br /> tâm thế<br /> <br /> Thỏa<br /> thích<br /> tìm hiểu<br /> đồ vật<br /> an toàn<br /> <br /> Nhiều<br /> cơ hội<br /> thực<br /> hành kỹ<br /> năng<br /> sống<br /> <br /> Được<br /> cấp<br /> phương<br /> tiện HĐ<br /> thích<br /> hợp<br /> <br /> Không bị<br /> ngắt<br /> ngang<br /> khi tư<br /> duy- chú<br /> ý<br /> <br /> Có môi<br /> trường<br /> HĐ hấp<br /> dẫn, lô<br /> gic<br /> <br /> Được<br /> hướng<br /> dẫn<br /> cách làm<br /> khi cần<br /> <br /> Nhƣ vậy, trẻ đƣợc ngƣời lớn tạo cơ hội hoạt động theo nhu cầu và trình độ<br /> nhận thức của mình, “làm việc” với nhịp độ của mình, hầu nhƣ ngƣời lớn không<br /> hối thúc để trẻ đƣợc tiến lên từng bƣớc, nhờ vậy trẻ đƣợc thoải mái trong hoạt<br /> 3<br /> <br /> “Work- not play”<br /> <br /> 18<br /> <br /> Chỉ nhận<br /> 1 yêu<br /> cầu ở<br /> bài học<br /> mới<br /> <br />