Đặc điểm lâm sàng, mô bệnh học của ung thư biểu mô tế bào vảy tại Bệnh viện Da liễu Trung ương (2007-2012)

TẠP CHÍ Y DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2014 - KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CHƢƠNG TRÌNH KHCN KC.10/11-15<br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, MÔ BỆNH HỌC CỦA UNG THƢ BIỂU MÔ<br /> TẾ BÀO VẢY TẠI BỆNH VIỆN DA LIỄU TRUNG ƢƠNG (2007 - 2012)<br /> Vũ Thái Hà*; Nguyễn Thu Thảo**; Nguyễn Hữu Sáu*<br /> Trịnh Minh Trang*; Vũ Huy Lượng*<br /> TÓM TẮT<br /> Khảo sát đặc điểm lâm sàng và mô bệnh học của ung thư biểu mô tế bào vảy (cSCC) của 80<br /> bệnh nhân (BN) cSCC đến khám và điều trị tại Bệnh viện Da liễu TW. Kết quả: lứa tuổi mắc cSCC<br /> nhiều nhất > 40 tuổi (90%). 60% BN là nông dân. 56,2% cSCC xuất hiện trên tổn thương da sẵn có.<br /> Tổn thương gặp nhiều ở vùng da hở: đầu mặt cổ (55%). Hình thái thâm nhiễm hay gặp hơn không<br /> thâm nhiễm (89,2% so với 10,8%). 18 BN được nạo vét hạch, trong đó 5 BN (27,8%) có di căn hạch.<br /> BN có tổn thương thâm nhiễm có nguy cơ di căn hạch cao gấp 1,56 lần so với nhóm không có thâm<br /> nhiễm với khoảng tin cậy CI 95%. BN có tổn thương thâm nhiễm có nguy cơ di căn hạch cao gấp<br /> 1,63 lần so với nhóm không có thâm nhiễm với khoảng tin cậy CI 95%. cSCC hay gặp ở nhóm người<br /> làm việc ngoài trời, thường xuất hiện trên tổn thương da sẵn có. Tỷ lệ di căn hạch khá cao, có mối<br /> liên quan giữa di căn hạch với tổn thương da cũ và thâm nhiễm.<br /> * Từ khóa: Ung thư da biểu mô tế bào vảy; Di căn hạch; Thâm nhiễm.<br /> <br /> Study on the clinical features, histopathological<br /> findings of patients with squamous cell carcinoma<br /> at National Hospital of Dermato-Verenology (2007 - 2012)<br /> SUMMARY<br /> This is a restrospective, descriptive study on data of 80 patients with squamous cell carcinoma at<br /> National Hospital Dermatology-Verenology to investigate clinical features and histopathological findings.<br /> Results: The most common age group of patients with squamous cell carcinoma is over 40 years old<br /> (90%). Farmers accounted for 60% of patients. Squamous cell carcinoma arised from previous skin<br /> lesions (56.2%). Lesions were often witnessed on exposed skin areas, including 55% of head and<br /> neck. Ulcers were usually infiltrated rather than non-infiltrated (89.2% vs to 10.8%). 5 out of 18 patients<br /> (27.8%) who underwent lymphadenectomy had histopathological findings of squamous cell carcinoma.<br /> Patients with previous skin lesions had 1.56 times higher risk of lympho node metastasis than patients<br /> without previous skin lesions, 95% is [1.05; 2.39]. Patients with infiltrations have 1.63 times higher risk<br /> of lympho node metastasis compare to patients without infiltrations, 95% CI is [1.06; 2.5]. Squamous<br /> cell carcinoma usually appeared in groups of people working under the sun and was often witnessed on<br /> previous skin lesions. Rate of lymph node metastasis is relatively high and there is a link between<br /> lymph node metastasis and previous skin lesions under the patterns of infiltration.<br /> * Key words: Squamous cell carcinoma; Lymph node metastasis; Infiltration.<br /> * Bệnh viện Da liễu TW<br /> ** Trường Đại học Y Hà Nội<br /> Người phản hồi (Corresponding): Vũ Thái Hà (drhaderm@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 25/12/2013; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 5/1/2014<br /> Ngày bài báo được đăng: 23/1/2014<br /> <br /> TẠP CHÍ Y DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2014 - KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CHƢƠNG TRÌNH KHCN KC.10/11-15<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Ung thư da biểu mô tế bào vảy là loại<br /> ung thư da thâm nhiễm tiên phát xuất phát<br /> từ tế bào sừng của da hay niêm mạc,<br /> thường xuất hiện trên một thương tổn tiền<br /> ung thư trước đó như dày sừng ánh sáng,<br /> bạch sản hay sẹo bỏng [1]. cSCC chiếm<br /> khoảng 20% ung thư da và đứng thứ 2 sau<br /> ung thư biểu mô tế bào đáy. Mặc dù ít gặp<br /> hơn, nhưng cSCC lại nguy hiểm hơn nhiều<br /> so với ung thư biểu mô đáy vì nguy cơ tái<br /> phát và di căn hạch, nội tạng, đồng thời<br /> chiếm đa số các ca tử vong hàng năm do<br /> ung thư da không phải ung thư hắc tố gây<br /> nên [2]. Nhiều nghiên cứu cho thấy, tỷ lệ<br /> cSCC ngày càng tăng: Hao Wang và CS tại<br /> New Hampshire (Mỹ): tỷ lệ cSCC tăng 253%<br /> ở nam và 350% ở nữ trong khoảng từ năm<br /> 1979/1980 đến 1993/1994 [10].<br /> Ở Việt Nam, nhiều nghiên cứu cSCC<br /> chứng tỏ bệnh tăng lên. Tại Bệnh viện Da<br /> liễu TW, số lượng BN ung thư da ngày càng<br /> tăng, ước tính có khoảng gần 200 BN đến<br /> khám và điều trị từ 2007 - 2009. Do đó,<br /> chúng tôi tiến hành đề tài nhằm: Khảo sát<br /> đặc điểm lâm sàng, mô bệnh học của cSCC.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> Bệnh án của 80 BN được chẩn đoán<br /> cSCC, điều trị tại Bệnh viện Da liễu TW từ<br /> 2007 - 2012. Các hồ sơ đầy đủ thông tin<br /> hành chính, bệnh sử, có kết quả giải phẫu<br /> bệnh là cSCC.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu hồi cứu, mô tả cắt ngang.<br /> Dựa trên số liệu thu nhập được, chúng<br /> tôi lấy số liệu theo mẫu bệnh án thống nhất<br /> với các thông tin về tuổi, giới, nghề nghiệp,<br /> nơi ở, tiền sử liên quan đến ung thư, đặc<br /> điểm lâm sàng, mô bệnh học, di căn.<br /> * Xử lý số liệu: số liệu được nhập trên<br /> chương trình SPSS 16.0, tính toán và trình<br /> bày theo đặc trưng cá nhân, đặc điểm lâm<br /> sàng và cận lâm sàng.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> 1. Đặc điểm tuổi, giới và nghề nghiệp<br /> của BN cSCC.<br /> - Tuổi: < 20 tuổi: 3,8%; 20 - 39 tuổi: 6,2%;<br /> 40 - 59 tuổi: 18,7%; 60 - 79 tuổi: 45%; ≥ 80<br /> tuổi: 26,3%. Tuổi trung bình 65,78 ± 18,52,<br /> nhỏ nhất 13 tuổi, lớn nhất 93 tuổi, tỷ lệ tăng<br /> dần theo tuổi với nhóm tuổi chiếm ưu thế là<br /> > 60 tuổi (71,3%). Tuổi càng cao, thời gian<br /> tích lũy tiếp xúc ánh sáng mặt trời càng lớn,<br /> thêm vào đó, khả năng sửa chữa các biến<br /> đổi ADN do ánh sáng mặt trời cũng như tác<br /> nhân gây ung thư khác kém đi. Nhiều nghiên<br /> cứu lâm sàng cũng cho kết quả tương<br /> đương: theo Trịnh Quang Diện (1999) [3] và<br /> Nguyễn Thị Thái Hòa (2002) [4]: > 80% BN<br /> cSCC ở lứa tuổi > 40. Tuổi trung bình theo<br /> Friedman (1995) là 68,1 ở nam và 72,7 ở<br /> nữ.<br /> - Giới: trong tổng số BN bị cSCC, tỷ lệ BN<br /> nam 57,5% và nữ 42,5%, nhưng sự khác<br /> biệt giữa nam và nữ về tỷ lệ mắc bệnh<br /> không có ý nghĩa thống kê. Nghiên cứu của<br /> Trịnh Quang Diện (1999) [3] và CD Sheman,<br /> JD (1990) [9] đều cho thấy tỷ lệ mắc bệnh ở<br /> nam cao hơn nữ. Có lẽ sự bình đẳng trong<br /> hoạt động xã hội, bình đẳng công việc giữa<br /> nữ và nam tăng, nên khả năng tiếp xúc với<br /> các yếu tố nguy cơ ngang nhau hay do cỡ<br /> mẫu của chúng tôi chưa đủ lớn để thấy<br /> được sự khác biệt về giới.<br /> - Nghề nghiệp: nhân viên hành chính:<br /> 11,2%; công nhân: 15%; nông dân: 60%;<br /> khác: 13,8%. Yếu tố nguy cơ được nhắc đến<br /> nhiều nhất là ánh sáng mặt trời, chiếm đa số<br /> BN cSCC của chúng tôi với 60% làm nghề<br /> nông, tương tự nghiên cứu của CD Sheman.<br /> JD [9].<br /> 2. Lâm sàng và giải phẫu bệnh cSCC.<br /> Thời gian phát hiện bệnh (tính từ khi có<br /> triệu chứng đầu tiên hay những bất thường<br /> trên nền tổn thương sẵn có ở da đến khi vào<br /> viện) chủ yếu < 3 năm (82,5%), trong đó<br /> 45% phát hiện < 1 năm; < 5 năm: 11,2%, > 5<br /> năm: 6,3%. Kết quả này phù hợp với nghiên<br /> cứu của Phạm Cẩm Phương (2001) [5] là<br /> <br /> TẠP CHÍ Y DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2014 - KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CHƢƠNG TRÌNH KHCN KC.10/11-15<br /> <br /> 83,7%. Có lẽ do vậy mà phần lớn BN của<br /> chúng tôi ở giai đoạn I và II (90%). Tương<br /> ứng trên mô bệnh học, 100% BN của chúng<br /> tôi là cSCC biệt hóa tốt. Trong những năm<br /> gần đây, dịch vụ y tế ngày càng phát triển,<br /> dân trí được nâng cao, cộng với sự phát<br /> triển mạnh mẽ về khoa học làm giảm BN<br /> đến khám và điều trị ở giai đoạn muộn. Tuy<br /> nhiên, chưa tìm thấy mối liên quan giữa thời<br /> gian phát hiện bệnh với giai đoạn bệnh. Vì<br /> thời gian phát hiện sớm, nên chỉ có 18/80<br /> BN (22,5%) sờ thấy hạch trên lâm sàng và<br /> 5/18 BN (27,5%) di căn hạch.<br /> Tổn thương tiền ung thư: không: 43,8%;<br /> lupus: 3,75%; DSAS: 10%; HPV: 1,2%; gen:<br /> 5%; khác: 18,75%. cSCC phần lớn xuất hiện<br /> trên những thương tổn da có từ trước.<br /> Trong nghiên cứu này, 56,2% cSCC xuất<br /> hiện trên da có tổn thương trước đó, chủ<br /> yếu là viêm da mạn tính (22,5%), cSCC xuất<br /> hiện trên nền sẹo bỏng chỉ có 7,5%, khác<br /> biệt so với CD Sheman. JD (1990) [9] và<br /> Phạm Cẩm Phương (2001) [5]: cSCC phát<br /> triển chủ yếu trên sẹo bỏng. Có lẽ, do ngày<br /> nay nhu cầu thẩm mỹ của con người cao và<br /> phương tiện chẩn đoán ngày càng tiên tiến<br /> nên số lượng BN khám và điều trị sẹo ngày<br /> càng sớm. Các thương tổn da có từ trước<br /> lan tỏa như lupus, bệnh da do gen thường<br /> xuất hiện nhiều hơn 1 thương tổn ung thư,<br /> 100% BN trong nghiên cứu này có ≥ 2<br /> thương tổn ung thư. Như vậy, với những<br /> trường hợp này, nên khám toàn bộ da trên<br /> cơ thể, kể cả những vùng da ít tiếp xúc ánh<br /> sáng mặt trời.<br /> Vị trí tổn thương: đầu mặt cổ: 44 BN<br /> (55%); tứ chi: 29 BN (36,25); thân mình:<br /> 7 BN (8,75%). Ánh sáng mặt trời một lần<br /> nữa được chứng minh là yếu tố chủ yếu,<br /> 91,25% thương tổn cSCC trong nghiên cứu<br /> của chúng tôi chủ yếu ở vùng da hở (tay,<br /> chân và đầu mặt cổ), tương đương các tác<br /> giả: Phạm Minh Sơn (2004) [6]: tỷ lệ vùng<br /> chi và đầu mặt cổ là 87,8%, Trịnh Quang<br /> Diện (2002) [7] là 92,1%. May mắn là ở vùng<br /> đầu mặt cổ, 2/3 thương tổn cSCC có kích<br /> thước < 2 cm, điều này giúp thuận lợi cho<br /> tạo hình khuyết da sau phẫu thuật cắt bỏ<br /> thương tổn ung thư và điều trị thương tổn<br /> ung thư triệt để hơn. Đây là những vùng da<br /> <br /> ảnh hưởng thẩm mỹ nhiều và dễ phát hiện<br /> hơn khiến BN đi khám sớm. 45% thương tổn<br /> cSCC có kích thước < 2 cm, trong khi nhiều<br /> nghiên cứu trước đó, 96,7% thương tổn chủ<br /> yếu > 2 cm. Có lẽ chất lượng sống, dân trí<br /> và thông tin ngày càng nâng cao nên người<br /> dân đến khám sớm hơn. Tăng cường tuyên<br /> truyền giáo dục y tế sẽ góp phần rất lớn<br /> trong công tác phòng chống ung thư nói<br /> chung và ung thư da nói riêng.<br /> Thương tổn loét thường thâm nhiễm<br /> chiếm 33/37 BN (41,25%) và cả 5 trường<br /> hợp di căn hạch đều xuất phát từ thương<br /> tổn da có trước đó và có thâm nhiễm. Có lẽ<br /> số lượng nghiên cứu của chúng tôi nhỏ nên<br /> không thấy rõ mối liên quan giữa nguy cơ di<br /> căn và thương tổn da cũ, cũng như thương<br /> tổn thâm nhiễm. BN có thương tổn da cũ chỉ<br /> có nguy cơ di căn gấp 1,56 lần so với BN<br /> không có thương tổn da cũ, thương tổn<br /> thâm nhiễm có nguy cơ di căn gấp 1,626 lần<br /> so với thương tổn không thâm nhiễm. Tỷ lệ<br /> di căn của cSCC cũng không cao, nghiên<br /> cứu của Phạm Cẩm Phương (2001) [5]: tỷ lệ<br /> di căn hạch chiếm 9,3%. Tuy nhiên, tùy vào<br /> vị trí khối u, tỷ lệ di căn cũng khác nhau:<br /> 43% ở chi trên, 60% ở bàn tay (Phạm Hùng<br /> Cường, 2002, [8]). Nghiên cứu của Dinehart<br /> và CS (1989), tổn thương ở tai di căn hạch<br /> nhiều hơn ở những vùng khác ở đầu mặt cổ.<br /> Số lần làm giải phẫu bệnh: 1 lần: 57 BN<br /> (71,25%); 2 lần: 18 BN (22,5%); > 2 lần: 5<br /> BN (6,25%). cSCC đôi khi cũng khó xác định<br /> được bằng mô bệnh học, do đó, cần xét<br /> nghiệm mô bệnh học lại trong những trường<br /> hợp lâm sàng nghi ngờ trong khi mô bệnh<br /> học không có tế bào ác tính. Trong số 80 BN<br /> của chúng tôi, 23 BN (28,8%) phải làm lại<br /> giải phẫu bệnh ≥ 2 lần. Như vậy, nếu BN có<br /> thương tổn nghi ngờ là cSCC, cần phải làm<br /> mô bệnh học ở nhiều vị trí, hoặc cắt nhiều<br /> lần và cắt sâu vào tổn thương. Trong y văn<br /> cũng có nhiều tác giả khuyết cáo nên cắt mô<br /> bệnh học ở nhiều vị trí, nhiều lần nếu không<br /> thấy tế bào ung thư.<br /> KẾT LUẬN<br /> Ung thư da biểu mô tế bào vảy đa phần<br /> gặp trên những thương tổn da sẵn có với<br /> <br /> TẠP CHÍ Y DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 2-2014 - KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CHƢƠNG TRÌNH KHCN KC.10/11-15<br /> <br /> 56,2%. Ánh sáng mặt trời là yếu tố quan<br /> trọng trong bệnh sinh khi mà ung thư gặp<br /> nhiều ở người lớn tuổi (71,3% > 60 tuổi),<br /> tuổi trung bình 65,78 ± 18,52, chủ yếu ở<br /> những người làm nông nghiệp (60%) và ở<br /> vùng da hở tiếp xúc ánh sáng mặt trời<br /> (91,3%). Chưa thấy rõ sự liên quan giữa<br /> thời gian phát hiện, loét và thâm nhiễm với<br /> tỷ lệ di căn. Thời gian phát hiện ngắn, thương<br /> tổn nhỏ giúp điều trị dễ dàng hơn. Với thương<br /> tổn nghi ngờ, có thể phải làm mô bệnh học<br /> nhiều lần và ở nhiều vị trí khác nhau, cũng<br /> như phải cắt sâu vào thương tổn.<br /> <br /> 3. Trịnh Quang Diện. Đặc điểm lâm sàng và<br /> giải phẫu bệnh ung thư da không kể hắc tố ác<br /> tính. Tạp chí Thông tin Y dược. 1999, tr.128-131.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> 7. Trịnh Quang Diện. Đặc điểm lâm sàng - mô<br /> bệnh học ung thư biểu mô gai của da. Tạp chí Y<br /> học thực hành. 2002, tr.10-12.<br /> 8. Phạm Hùng Cường, Đoàn Hữu Nam, Phó<br /> Đức Mẫn. Di căn hạch của ung thư da loại<br /> carcinom tế bào gai ở các chi. Tạp chí Thông tin<br /> Y dược. 2002, tr.166-170.<br /> 9. CD Sherman, JD. Skin cancer, Manual of<br /> clinical oncology. UICC. 1990, pp.172-178.<br /> 10. Hao Wang, Thomas L Diepgen. The<br /> epidemiology of basal cell and squamous cell<br /> carcinoma. Molecular Mechanisms of Basal Cell<br /> and Squamous Cell Carcinoma. 2006, pp.1-9.<br /> <br /> 1. Nguyễn Chấn Hùng và CS. Kết quả ung<br /> thư quần thể tại TP. HCM năm 1997. Tạp chí Y<br /> học TP. HCM. 1998, 3 (2), tr.11-19.<br /> 2. Lê Trần Ngoan. A country report of cancer<br /> incidence, survival and mortality. 2005 - 2006,<br /> tr.13-19. (dịch).<br /> <br /> 4. Nguyễn Thị Thái Hòa. Nghiên cứu di căn<br /> hạch và một số yếu tố tiên lượng của ung thư da<br /> tế bào vảy tại Bệnh viện K. Luận văn tốt nghiệp<br /> Bác sỹ Nội trú bệnh viện. Hà Nội. 2002.<br /> 5. Phạm Cẩm Phương. Nghiên cứu đặc điểm<br /> lâm sàng của ung thư biểu mô da. Góp phần<br /> chẩn đoán sớm và phòng chống bệnh ung thư.<br /> Luận văn Tốt nghiệp Bác sỹ Y khoa. Hà Nội. 2001.<br /> 6. Phạm Minh Sơn. Nghiên cứu giải phẫu<br /> bệnh học và một số yếu tố tiên lượng ung thư<br /> biểu mô tế bào vảy của da. Luận văn Thạc sỹ.<br /> Hà Nội. 2004.<br /> <br />