Đánh giá biến đổi nồng độ homovanillic acid huyết tương trên bệnh nhân Parkinson

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2020 - chuyªn ®Ò thÇn kinh häc<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ BIẾN ĐỔI NỒNG ĐỘ HOMOVANILLIC ACID<br /> HUYẾT TƯƠNG TRÊN BỆNH NHÂN PARKINSON<br /> Nguyễn Đức Thuận1, Nhữ Đình Sơn1<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Đánh giá sự thay đổi nồng độ homovanillic acid (HVA) huyết tương trên bệnh<br /> nhân (BN) Parkinson. Đối tượng và phương pháp: Phân tích sự thay đổi nồng độ HVA huyết<br /> tương dựa trên mối liên quan với một số đặc điểm lâm sàng trên 45 BN Parkinson (nhóm bệnh)<br /> và 40 người khỏe mạnh (nhóm chứng). Kết quả: Nồng độ HVA huyết tương ở nhóm bệnh tăng<br /> có ý nghĩa thống kê so với nhóm chứng (p < 0,01), nồng độ HVA huyết tương ở BN Parkinson<br /> bị trầm cảm cao hơn so với nhóm không bị trầm cảm (p < 0,001). Hơn nữa, nồng độ HVA huyết<br /> tương tăng theo mức độ trầm cảm và giai đoạn bệnh cũng như thời gian mắc bệnh. Kết luận:<br /> Có mối liên quan giữa nồng độ HVA huyết tương với bệnh Parkinson trên lâm sàng.<br /> * Từ khóa: Bệnh Parkinson; Nồng độ homovanillic acid huyết tương; Đặc điểm lâm sàng.<br /> <br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ nghĩa quan trọng trong chiến lược dự<br /> phòng và điều trị bệnh Parkinson.<br /> Bệnh Parkinson, một loại bệnh thoái<br /> Một trong những phương pháp tiếp<br /> hóa thần kinh tiến triển mạn tính, đang có<br /> cận để chẩn đoán giai đoạn không triệu<br /> xu hướng gia tăng trong những thập niên<br /> chứng ở BN Parkinson là đánh giá sự<br /> gần đây [1]. Sự rối loạn vận động ở BN<br /> biến đổi nồng độ dopamin và chất chuyển<br /> Parkinson được cho là có liên quan đến<br /> hóa của nó trong huyết tương. Chất chuyển<br /> tổn thương tế bào thần kinh của nhân hóa đầu tiên và quan trọng của dopamin<br /> đen, là cấu trúc dưới vỏ trên bán cầu đại là HVA. Một số nghiên cứu trước đây<br /> não [2]. Tuy nhiên, nghiên cứu trước đây cũng đã xác nhận, HVA là một chỉ số quan<br /> đã chứng minh rằng các triệu chứng rối trọng đánh giá sự chuyển hóa dopamin trên<br /> loạn vận động chỉ biểu hiện trên lâm sàng não [4]. Vì vậy, HVA có thể được sử dụng<br /> khi có tổn thương khoảng 70 - 80% các tế như một chỉ số trong chẩn đoán sớm<br /> bào thần kinh của nhân đen [3]. Do đó, cũng như theo dõi điều trị BN Parkinson.<br /> những biểu hiện của thoái hóa tế bào Dựa trên những cơ sở khoa học trên,<br /> thần kinh có thể kéo dài nhưng không chúng tôi tiến hành nghiên cứu này<br /> thấy biểu hiện lâm sàng. Phát hiện sớm nhằm: Đánh giá sự biến đổi nồng độ HVA<br /> giai đoạn không triệu chứng này có ý trên BN Parkinson.<br /> <br /> 1. Bệnh viện Quân y 103<br /> Người phản hồi (Corresponding author): Nguyễn Đức Thuận (Thuanneuro82@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 07/02/2020; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 22/02/2020<br /> Ngày bài báo được đăng: 15/03/2020<br /> <br /> 21<br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2020 - chuyªn ®Ò thÇn kinh häc<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP 3. Phân tích số liệu<br /> NGHIÊN CỨU Số liệu về nồng độ HVA huyết tương<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu giữa nhóm chứng và nhóm bệnh, giữa<br /> nhóm BN có trầm cảm với nhóm không bị<br /> - Nhóm bệnh: 45 BN được chẩn đoán<br /> trầm cảm được phân tích bằng phương<br /> xác định bệnh Parkinson (theo tiêu chuẩn<br /> pháp so sánh T-test Student cho số liệu<br /> chẩn đoán của Hội Ngân hàng Não và độc lập. Số liệu về nồng độ HVA huyết<br /> Parkinson Vương quốc Anh); khám bệnh tương theo mức độ trầm cảm, theo giai<br /> và điều trị tại Khoa Nội Thần kinh, Bệnh đoạn bệnh và mức độ bệnh ở nhóm BN<br /> viện Quân y 103, từ 9/2018 - 10/2019. Parkinson được phân tích bằng phương<br /> - Nhóm chứng: 40 người không mắc pháp so sánh phương sai một nhân tố<br /> bệnh Parkinson tương đồng về tuổi, giới không lặp. Mối tương quan giữa thời gian<br /> tính với nhóm bệnh điều trị nội trú tại Khoa bị bệnh và nồng độ HVA huyết tương trên<br /> Nội Thần kinh, Bệnh viện Quân y 103 BN Parkinson được phân tích bằng tương<br /> cùng thời gian nhóm bệnh. quan hồi quy tuyến tính. Sự khác biệt có<br /> ý nghĩa thống kê được xác định với giá trị<br /> Loại trừ các đối tượng nghiên cứu mắc p < 0,05. Số liệu trong nghiên cứu này<br /> hội chứng Parkinson; đối tượng mắc<br /> được biểu diễn dưới dạng ± SD.<br /> bệnh lý ảnh hưởng đến nồng độ HVA<br /> huyết tương; đối tượng không biết chữ, KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> rối loạn chức năng nghe, đọc, viết hoặc<br /> 1. Đặc điểm chung của đối tượng<br /> không đồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> nghiên cứu<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu Bảng 1: Phân bố về tuổi của nhóm<br /> - Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang. nghiên cứu.<br /> - Phương pháp nghiên cứu: Phân tích Nhóm bệnh Nhóm chứng p<br /> Nhóm tuổi<br /> các triệu chứng lâm sàng của từng BN n % n %<br /> tương ứng với thời gian lấy máu xét nghiệm < 40 1 2,2 0 0<br /> định lượng nồng độ HVA huyết tương.<br /> 40 - 49 3 6,7 3 7,5<br /> - Chỉ tiêu nghiên cứu: Đặc điểm chung 50 - 59 9 20,0 11 27,5<br /> về tuổi, đánh giá sự thay đổi về nồng độ > 0,05<br /> 60 - 69 19 42,2 18 45,0<br /> HVA giữa nhóm bệnh và nhóm chứng,<br /> ≥ 70 13 28,9 8 20,0<br /> mối liên quan giữa nồng độ HVA và một<br /> Tổng 45 100 40 100<br /> số yếu tố.<br /> Tuổi trung bình 63,98 ± 9,84 61,77 ± 9,53<br /> - Đánh giá mức độ rối loạn vận động theo<br /> thang điểm đánh giá bệnh Parkinson [4]. Trên cả nhóm bệnh và nhóm chứng,<br /> - Đánh giá giai đoạn bệnh theo Hoehn độ tuổi 60 - 69 chiếm tỷ lệ cao nhất, sau<br /> và Yahr [4]. đó là nhóm > 70 tuổi và nhóm tuổi từ 50 -<br /> 59, các nhóm tuổi khác chiếm tỷ lệ không<br /> - Đánh giá trầm cảm và mức độ trầm<br /> đáng kể. Tuổi trung bình ở nhóm bệnh là<br /> cảm theo thang điểm Beck [5].<br /> 63,98 ± 9,84, ở nhóm chứng là 61,77 ±<br /> - Nồng độ HVA huyết tương được định 9,53. So sánh tuổi trung bình của 2 nhóm<br /> lượng bằng sắc ký lỏng tại Viện Nghiên cứu thấy tuổi trung bình của nhóm bệnh cao<br /> Y Dược học Quân sự, Học viện Quân y. hơn không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05).<br /> <br /> 22<br />  T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2020 - chuyªn ®Ò thÇn kinh häc<br /> <br /> 2. Nồng độ HVA trên BN Parkinson<br /> <br /> <br /> **<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Biểu đồ 1: Nồng độ HVA huyết tương ở các nhóm nghiên cứu.<br /> <br /> Nồng độ HVA huyết tương trung bình ở nhóm bệnh là 17,78 ± 3,84 ng/ml và ở<br /> nhóm chứng là 12,89 ± 3,69 ng/ml. Sử dụng phương pháp thống kê T-test Student<br /> với hai dãy số liệu độc lập cho thấy nồng độ HVA huyết tương ở nhóm bệnh cao hơn<br /> có ý nghĩa thống kê so với nhóm chứng (p < 0,001).<br /> 3. Nồng độ HVA huyết tương ở mức độ bệnh Parkinson<br /> <br /> ***<br /> <br /> *<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Biểu đồ 2: Nồng độ HVA huyết tương ở các mức độ bệnh.<br /> Nồng độ HVA huyết tương tăng dần trên BN từ mức độ nhẹ, vừa, nặng và rất nặng.<br /> Nồng độ HVA huyết tương trung bình ở nhóm BN có trầm cảm nhẹ là 14,81 ± 3,36 ng/ml,<br /> có trầm cảm vừa là 17,41 ± 1,88 ng/ml và ở nhóm mức độ nặng và rất nặng là 21,38 ±<br /> 3,06 ng/ml. Sử dụng phương pháp so sánh phương sai một nhân tố không lặp cho<br /> <br /> 23<br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2020 - chuyªn ®Ò thÇn kinh häc<br /> <br /> thấy nồng độ HVA trung bình ở nhóm BN mức độ vừa cao hơn có ý nghĩa thống kê so<br /> với nhóm BN mức độ nhẹ (p < 0,05), ở nhóm mức độ nặng và rất nặng cao hơn có<br /> ý nghĩa thống kê so với ở nhóm mức độ nhẹ và mức độ vừa (p < 0,001).<br /> 4. Nồng độ HVA huyết tương ở các giai đoạn của bệnh Parkinson<br /> <br /> <br /> ***<br /> <br /> *<br /> <br /> *<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Biểu đồ 3: Nồng độ HVA huyết tương ở các giai đoạn khác nhau.<br /> Nồng độ HVA huyết tương tăng dần theo giai đoạn bệnh, từ giai đoạn 1 đến giai<br /> đoạn 4 và 5. Nồng độ HVA huyết tương trung bình trên nhóm BN ở giai đoạn 1 là<br /> 13,83 ± 3,10 ng/ml; ở giai đoạn 2 là 16,78 ± 2,46 ng/ml, ở giai đoạn 3 là 19,24 ± 1,77 ng/ml<br /> và ở giai đoạn 4 và 5 là 24,66 ± 1,48 ng/ml. So sánh phương sai một nhân tố không<br /> lặp cho thấy nồng độ HVA huyết tương ở giai đoạn 2 cao hơn có ý nghĩa thống kê so<br /> với giai đoạn 1 (p < 0,05), ở giai đoạn 3 cao hơn có ý nghĩa thống kê so với giai đoạn 1<br /> và giai đoạn 2 (p < 0,05) và ở giai đoạn 4 và 5 cao hơn có ý nghĩa thống kê so với giai<br /> đoạn 1, giai đoạn 2 và giai đoạn 3 (p < 0,001).<br /> 5. Mối liên quan giữa nồng độ HVA với trầm cảm trên BN Parkinson<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Biểu đồ 4: Nồng độ HVA huyết tương trên BN có và không có trầm cảm.<br /> Nồng độ HVA huyết tương trung bình ở nhóm BN không bị trầm cảm là 16,36 ±<br /> 4,15 ng/ml và ở nhóm BN trầm cảm là 18,64 ± 3,43 ng/ml. So sánh bằng phương pháp<br /> <br /> 24<br />  T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2020 - chuyªn ®Ò thÇn kinh häc<br /> <br /> thống kê T-test Student cho số liệu độc lập, thấy nồng độ HVA huyết tương ở nhóm BN có<br /> trầm cảm cao hơn có ý nghĩa thống kê so với ở nhóm BN không bị trầm cảm (p < 0,05).<br /> <br /> *<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Biểu đồ 5: Nồng độ HVA ở các nhóm BN trầm cảm.<br /> Nồng độ HVA huyết tương trung bình ở nhóm BN trầm cảm nhẹ là 17,09 ±<br /> 3,02 ng/ml, ở nhóm BN trầm cảm vừa là 19,35 ± 3,31 ng/ml và ở nhóm trầm cảm nặng<br /> là 20,82 ± 3,14 ng/ml. So sánh phương sai một nhân tố không lặp cho thấy nồng HVA<br /> huyết tương ở nhóm BN trầm cảm nặng cao hơn có ý nghĩa thống kê so với ở nhóm<br /> BN trầm cảm nhẹ (p < 0,05).<br /> 6. Nồng độ HVA theo thời gian bị bệnh<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Biểu đồ 6: Tương quan nồng độ HVA huyết tương với thời gian bị bệnh.<br /> Phân tích tương quan hồi quy tuyến tính cho thấy nồng độ HVA huyết tương tương<br /> quan thuận có ý nghĩa thống kê so với thời gian bị bệnh (r = 0,70, p < 0,001). Kết quả<br /> này cho thấy thời gian bị bệnh càng lâu, nồng độ HVA huyết tương càng tăng.<br /> <br /> 25<br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2020 - chuyªn ®Ò thÇn kinh häc<br /> <br /> BÀN LUẬN trước đây [9]. Hơn nữa, nồng độ HVA<br /> huyết tương cũng được xác nhận là một<br /> Trong nghiên cứu này, chúng tôi tập<br /> chỉ số quan trọng phản ánh rối loạn<br /> trung phân tích sự thay đổi nồng độ HVA<br /> chuyển hóa dopamin trên não [4]. Cơ chế<br /> huyết tương liên quan đến một số đặc<br /> bệnh lý nói trên có thể là nguyên nhân<br /> điểm lâm sàng trên BN Parkinson. Kết quả<br /> gây biến đổi nồng độ HVA huyết tương<br /> nghiên cứu của chúng tôi phù hợp với<br /> trong nghiên cứu hiện nay. Rõ ràng,<br /> các nghiên cứu trước đây. Theo Pagano<br /> mức độ bệnh nặng, giai đoạn bệnh càng<br /> và CS (2016), tuổi khởi phát trung bình<br /> muộn, thời gian bệnh càng kéo dài, rối loạn<br /> của BN Parkinson là 61,6 ± 9,73 và nhóm<br /> chuyển hóa dopamin trên BN Parkinson<br /> tuổi từ 60 - 69 chiếm 39,81% (164/412<br /> càng nặng.<br /> BN) [5]. Parkinson là bệnh thoái hóa thần<br /> kinh tiến triển mạn tính gây biến đổi cấu Nghiên cứu trước đây ghi nhận khoảng<br /> trúc của các tổ chức vỏ não và dưới vỏ 40 - 50% BN Parkinson có biểu hiện rối<br /> [6]. Sự biến đổi này có thể là nguyên loạn trầm cảm [10]. Tuy nhiên, một số<br /> nhân làm giảm tuổi thọ ở BN Parkinson nghiên cứu cho thấy, nồng độ HVA huyết<br /> [7]. Khi phân tích mối liên quan với một tương không biến đổi trên BN trầm cảm<br /> số đặc điểm lâm sàng chính trên BN [11]. Trái lại, ở BN có rối loạn tâm thần<br /> Parkinson, chúng tôi thấy nồng độ HVA khác như tâm thần phân liệt, nồng độ<br /> huyết tương liên quan đến sự biểu hiện HVA huyết tương tăng [12]. Trong nghiên<br /> bệnh lý của bệnh. Cụ thể là: thứ nhất, cứu này, chúng tôi nhận thấy nồng độ<br /> nồng độ HVA huyết tương trên BN HVA huyết tương ở BN Parkinson trầm<br /> Parkinson cao hơn có ý nghĩa thống kê cảm cao hơn so với BN Parkinson không<br /> so với nhóm người khỏe mạnh cùng độ trầm cảm, sự khác biệt không có nghĩa<br /> tuổi. Thứ hai, nồng độ HVA huyết tương thống kê. Phân tích sâu hơn, chúng tôi<br /> tăng dần theo mức độ bệnh, từ mức độ thấy nồng độ HVA tăng từ mức độ trầm<br /> nhẹ đến mức độ nặng. Thứ ba, nồng độ cảm nhẹ đến mức độ vừa và mức độ<br /> HVA huyết tương tăng dần theo giai đoạn nặng. Kết quả này cho thấy, rối loạn trầm<br /> bệnh, từ giai đoạn 1 đến giai đoạn 4 và 5. cảm có liên quan đến sự tăng nồng độ<br /> Thứ tư, nồng độ HVA huyết tương tăng HVA huyết tương trên BN Parkinson.<br /> dần theo thời gian bị bệnh. Thời gian bị<br /> KẾT LUẬN<br /> bệnh càng lâu, nồng độ HVA càng cao.<br /> Sự rối loạn chuyển hóa dopamin đã Qua nghiên cứu 45 BN Parkinson,<br /> được chứng minh trên BN Parkinson. Một chúng tôi rút ra một số nhận xét sau:<br /> trong những con đường chuyển hóa của - Nồng độ HVA huyết tương tăng có<br /> dopamin là chuyển hóa thành HVA dưới ý nghĩa thống kê so với người khoẻ mạnh<br /> tác dụng của men COMT và được đào cùng lứa tuổi.<br /> thải ra ngoài qua nước tiểu [8]. Điều này - Nồng độ HVA huyết tương tăng<br /> dẫn đến sự tăng nồng độ HVA cũng như dần theo mức độ bệnh, giai đoạn bệnh<br /> tỷ lệ nồng độ HVA/dopamin trong cơ thể và thời gian bị bệnh với sự khác biệt có<br /> như ở dịch não tủy ở các nghiên cứu ý nghĩa thống kê.<br /> <br /> 26<br />  T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2020 - chuyªn ®Ò thÇn kinh häc<br /> <br /> - Nồng độ HVA huyết tương ở BN trầm 6. Blair J.C., Barrett M.J., Patrie J. et al.<br /> cảm cao hơn BN không trầm cảm (p < 0,05); Brain MRI reveals ascending atrophy in<br /> nồng độ HVA huyết tương trên BN trầm Parkinson's disease across severity. Front<br /> Neurol. 2019, 10, p.1329.<br /> cảm mức độ nặng tăng có ý nghĩa thống<br /> 7. Buter T.C., Van Den Hout A., Matthews<br /> kê so với BN trầm cảm mức độ nhẹ.<br /> F.E., Larsen J.P., Brayne C., Aarsland D.<br /> Dementia and survival in Parkinson’s disease:<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> a 12-year population study. Neurology. 2008,<br /> 1. GBD 2016 Parkinson's disease collaborators 70 (13), pp.1017-1022.<br /> global, regional, and national burden of 8. Hugo Juárez Olguín, David Calderón<br /> Parkinson's disease. 1990 - 2016: A systematic Guzmán, Ernestina Hernández García,<br /> analysis for the global burden of disease Gerardo Barragán Mejía. The role of dopamine<br /> study 2016. Lancet Neurol. 2018. and its dysfunction as a consequence of<br /> 2. Fahn S., Sulzer D. Neurodegeneration oxidative stress. Oxidative Medicine and<br /> and neuroprotection in Parkinson’s disease. Cellular Longevity. Special Issue. 2016.<br /> NeuroRx. 2004, 1 (1), pp.139-154. 9. Stefani A., Pierantozzi M., Olivola E. et al.<br /> 3. El-Agnaf O.M.A., Salem S.A., Paleologou Homovanillic acid in CSF of mild stage<br /> K.E., Curran M.D., Gibson M.J., Court J.A. et al. Parkinson's disease patients correlates with<br /> Detection of oligomeric forms of synuclein motor impairment. Neurochem Int. 2017, 105,<br /> protein in human plasma as a potential pp.58-63.<br /> biomarker for Parkinson’s disease. FASEB J. 10. Reijnders J.S., Ehrt U., Weber W.E. et al.<br /> 2006, 20, pp.419-425. A systematic review of prevalence studies of<br /> 4. Sternberg D.E., Heninger G.R., Roth R.H. depression in Parkinson's disease. Mov Disord.<br /> Plasma homovanillic acid as an index of brain 2008, 23, pp.183-189.<br /> dopamine metabolism: Enhancement with 11. Roy A. Plasma HVA levels in depressed<br /> debrisoquin. Life Sci. 1983, 32 (21), pp.2447- patients and controls. J Affect Disord. 1988,<br /> 2452. 14 (3), pp.293-296.<br /> 5. Pagano G., Ferrara N., Brooks D.J., 12. D.P.Devanand, Jennifer G. Gotto,<br /> Pavese N. Age at onset and Parkinson’s Thomas B. Cooper et al. Plasma homovanillic<br /> disease phenotype. Neurology. 2016, 86 (15), acid in psychotic depression. Depression.<br /> pp.1400-1407. 1993, 1 (6), pp.309-314.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 27<br />