Đánh giá tác dụng của bài thuốc Ngân kiều trên mô hình gây sốt thực nghiệm

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2014<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ TÁC DỤNG CỦA BÀI THUỐC NGÂN KIỀU<br /> TRÊN MÔ HÌNH GÂY SỐT THỰC NGHIỆM<br /> Nguyễn Thị Tuyết Nga*; Hồ Anh Sơn**; Nguyễn Trọng Tài***<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: nghiên cứu nhằm tạo mô hình sốt bằng lipopolysaccharide (LPS) và đánh giá tác<br /> dụng hạ sốt của bài thuốc Ngân kiều. LPS được tiêm cho 3 nhóm thỏ, gồm nhóm chứng, nhóm<br /> điều trị bằng bài thuốc Ngân kiều và nhóm điều trị bằng paracetamol. Kết quả: đã tạo được mô<br /> hình sốt trên thỏ. Thỏ được điều trị bằng bài thuốc Ngân kiều có mức sốt thấp và ngắn hơn so<br /> với hai nhóm còn lại. Bên cạnh đó, nhóm thỏ được điều trị bằng bài thuốc Ngân kiều có mức<br /> tăng bạch cầu thấp hơn so với hai nhóm còn lại tại thời điểm 24 giờ sau tiêm LPS.<br /> * Từ khóa: Lipopolysaccharide; Mô hình sốt; Bài thuốc Ngân kiều.<br /> <br /> Evaluating the effectiveness of “Ngan kieu”<br /> remedy on fever animal model<br /> Summary<br /> The aim of this study was to establishing an animal model of fever by LPS injection and<br /> evaluating the effectiveness of “Ngan kieu” remedy on fever reduce. LPS was injected in three<br /> rabbit groups: control, “Ngan kieu” remedy treated and paracetamol treated group. The result<br /> shows the fever animal model was successful established. “Ngan kieu” remedy treated fever<br /> rabbits had lower body temperature in compare to other groups. In addition, “Ngan kieu” remedy<br /> treated group has less incresing leucocyte than other groups at 24 hours of LPS injection.<br /> * Key words: LPS; Fever animal model; “Ngan kieu” remedy.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Sốt là hiện tượng tăng thân nhiệt chủ<br /> động do tác nhân gây sốt tạo nên, đây là<br /> triệu chứng thường gặp của nhiều bệnh lý<br /> toàn thân và xuất hiện ở nhiều loại bệnh<br /> khác nhau gây nên rối loạn điều hòa thân<br /> nhiệt, làm phá vỡ sự cân bằng giữa sinh<br /> nhiệt và thải nhiệt của cơ thể [1]. Sốt là<br /> phản ứng của cơ thể chống đỡ lại tác<br /> nhân gây bệnh. Tuy nhiên, nếu tình trạng<br /> <br /> sốt kéo dài hoặc thân nhiệt quá cao sẽ<br /> gây ra nhiều rối loạn ở các cơ quan trong<br /> cơ thể. Vì vậy, hạ sốt là phương pháp<br /> cần thiết để đưa cơ thể về mức thân nhiệt<br /> an toàn. Y học hiện đại hiện có nhiều loại<br /> thuốc hạ sốt hiệu quả như paracetamol,<br /> tuy nhiên các thuốc này thường có tác<br /> dụng ngắn (trong vòng 4 giờ). Do vậy,<br /> cần tiếp tục nghiên cứu tìm ra các loại<br /> thuốc mới có tác dụng hạ sốt.<br /> <br /> * Viện Y học Cổ truyền Quân đội<br /> ** Học viện Quân y<br /> *** Đại học Y Vinh<br /> Người phản hồi (Corresponding): Hồ Anh Sơn (hoanhson@yahoo.com)<br /> Ngày nhận bài: 16/01/2014; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 05/04/2014<br /> Ngày bài báo được đăng: 28/05/2014<br /> <br /> 51<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2014<br /> <br /> Theo lý luận của Y học Cổ truyền, sốt<br /> thuộc phạm vi chứng phát nhiệt và được<br /> mô tả trong nhiều tài liệu. Y học Cổ truyền<br /> cũng mô tả nhiều phương pháp hạ sốt [4,<br /> 5], trong đó Ngân kiều là bài thuốc cổ đã<br /> được ứng dụng từ lâu trong các trường<br /> hợp có tăng thân nhiệt. Tuy nhiên, để có<br /> thêm cơ sở khoa học nhằm ứng dụng vào<br /> thực tiễn, chúng tôi tiến hành nghiên cứu<br /> này nhằm: Tạo mô hình sốt bằng LPS<br /> trên thỏ và đánh giá khả năng hạ sốt của<br /> bài thuốc Ngân kiều trên mô hình này.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> Thỏ New Zealand, cả hai giống, trọng<br /> lượng khoảng 1,8 - 2 kg, được Trung tâm<br /> Nghiên cứu Dê - Thỏ Ba Vì cung cấp.<br /> Thỏ được nuôi trong điều kiện phòng thí<br /> nghiệm tại Khoa Nghiên cứu Thực nghiệm,<br /> Viện Y học Cổ truyền Quân đội. Chất gây<br /> sốt LPS được hòa trong nước muối sinh<br /> lý vô trùng rồi tiêm vào phúc mạc của thỏ<br /> với liều 50 mcg/kg. Chia ngẫu nghiên thỏ<br /> thành 3 lô, mỗi lô 5 con.<br /> - Lô chứng: thỏ được gây sốt và điều<br /> trị bằng nước cất với thể tích 10 ml/kg thể<br /> trọng/đường miệng.<br /> - Lô nghiên cứu: thỏ được gây sốt và<br /> điều trị bằng thuốc sắc Ngân kiều với liều<br /> 4,24 g dược liệu khô/kg thể trọng, thuốc<br /> sắc với thể tích tương ứng 10 ml/kg thể<br /> trọng/đường miệng. Uống liều duy nhất<br /> ngay sau tiêm LPS.<br /> - Lô chứng dương: thỏ được gây sốt<br /> và điều trị bằng thuốc paracetamol với<br /> liều 40 mg/kg, thuốc được pha tương ứng<br /> 10 ml/kg thể trọng/đường miệng. Uống<br /> liều duy nhất ngay sau tiêm LPS.<br /> 2. Hóa chất và bài thuốc.<br /> <br /> - Chất gây sốt lipopolysaccharide (SigmaAldrich, Mỹ).<br /> - Thuốc hạ sốt efferalgan (Bristol-Myers<br /> Squibb, Pháp).<br /> - Bài thuốc Ngân kiều do Khoa Dược,<br /> Viện Y học Cổ truyền Quân đội cung cấp<br /> dưới dạng thuốc sắc đóng chai.<br /> * Các chỉ tiêu theo dõi:<br /> - Trọng lượng cơ thể thỏ tại thời điểm<br /> trước và sau sốt 1 ngày.<br /> - Nhiệt độ: đo nhiệt độ hậu môn tại các<br /> thời điểm trước tiêm LPS 1 giờ, sau tiêm<br /> 1, 2, 3, 4, 8, 24 giờ.<br /> - Số lượng bạch cầu: đánh giá mức<br /> thay đổi số lượng bạch cầu tại thời điểm<br /> sau gây sốt 8 (∆1) và 24 giờ (∆2) so với<br /> thời điểm trước gây sốt 1 giờ.<br /> * Xử lý kết quả: theo phương pháp<br /> thống kê t-test bằng phần mềm SPSS<br /> 12.0, khác biệt có ý nghĩa thống kê khi<br /> p < 0,05.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 1. Thay đổi trọng lƣợng cơ thể thỏ<br /> sau gây sốt.<br /> Bảng 1: Thay đổi trọng lượng cơ thể<br /> thỏ sau 24 giờ gây sốt.<br /> <br /> TB ± SE<br /> (g)<br /> <br /> NHÓM<br /> CHỨNG<br /> (n = 5) (1)<br /> <br /> NGÂN<br /> KIỀU<br /> (n = 5) (2)<br /> <br /> PARACETAMOL<br /> (n = 5) (3)<br /> <br /> p<br /> <br /> 60 ± 47<br /> <br /> 20 ± 22<br /> <br /> 61 ± 27<br /> <br /> p1,2,3 ><br /> 0,05<br /> <br /> Sau gây sốt 24 giờ, trọng lượng thỏ<br /> thay đổi trung bình 20 - 60 g thể trọng, tuy<br /> nhiên khác biệt không có ý nghĩa thống<br /> kê giữa các nhóm (p > 0,05).<br /> <br /> 53<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2014<br /> <br /> Thay ®æi träng l-îng sau<br /> 24h (g)<br /> <br /> Nhãm chøng<br /> Nhãm Ng©n kiÒu<br /> Nhãm paracetamol<br /> <br /> Hình 1: Thay đổi trọng lượng thỏ sau tiêm chất gây sốt 24 giờ.<br /> 2. Thay đổi nhiệt độ cơ thể thỏ sau gây sốt.<br /> Bảng 2:<br /> ∆T T B<br /> <br /> )<br /> <br /> Nhóm chứng<br /> (n = 5) (1)<br /> Ngân kiều<br /> (n = 5) (2)<br /> Paracetamol<br /> (n = 5) (3)<br /> <br /> p<br /> <br /> 1 GIỜ<br /> <br /> 2 GIỜ<br /> <br /> 3 GIỜ<br /> <br /> 4 GIỜ<br /> <br /> 8 GIỜ<br /> <br /> 24 GIỜ<br /> <br /> 0,24 ± 0,21<br /> <br /> 0,7 ± 0,16<br /> <br /> 0,94 ± 0,24<br /> <br /> 0,82 ± 0,22<br /> <br /> 0,58 ± 0,28<br /> <br /> 0,76 ± 0,36<br /> <br /> -0,78 ± 0,25<br /> <br /> -0,5 ± 0,29<br /> <br /> 0,3 ± 0,35<br /> <br /> 0,2 ± 0,27<br /> <br /> -0,46 ± 0,37<br /> <br /> -0,4 ± 0,12<br /> <br /> -1,18 ± 0,16<br /> <br /> -0,44 ± 0,14<br /> <br /> 0,3 ± 0,24<br /> <br /> 0,5 ± 0,31<br /> <br /> 0,2 ± 0,51<br /> <br /> 0,2 ± 0,27<br /> <br /> p1,2 < 0,05<br /> <br /> p1,2 < 0,05<br /> <br /> p1,2 < 0,05<br /> <br /> p1,2 < 0,05<br /> <br /> p1,2 < 0,05<br /> <br /> p1,2 < 0,05<br /> <br /> p1,3 < 0,05<br /> <br /> p1,3 < 0,05<br /> <br /> p1,3 < 0,05<br /> <br /> p1,3 > 0,05<br /> <br /> p1,3 > 0,05<br /> <br /> p1,3 > 0,05<br /> <br /> p2,3 > 0,05<br /> <br /> p2,3 > 0,05<br /> <br /> p2,3 > 0,05<br /> <br /> p2,3 > 0,05<br /> <br /> p2,3 < 0,05<br /> <br /> p2,3 < 0,05<br /> <br /> Sau gây sốt, nhiệt độ cơ thể thỏ ở nhóm chứng tăng dần và đạt mức tăng tối đa sau<br /> 3 giờ, xấp xỉ 1ºC. Mức nhiệt sốt được duy trì trong suốt 24 giờ, dao động 0,7 - 1ºC.<br /> Tại tất cả các thời điểm đo nhiệt độ sau gây sốt, mức nhiệt độ cơ thể thỏ nhóm<br /> Ngân kiều luôn thấp hơn có ý nghĩa thống kê so với nhóm chứng (p < 0,05).<br /> <br /> Nhãm chøng<br /> Nhãm Ng©n kiÒu<br /> Nhãm paracetamol<br /> <br /> Hình 2: Thay đổi nhiệt độ thỏ sau tiêm chất gây sốt tại các thời điểm.<br /> 54<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2014<br /> <br /> Nhóm thỏ bị gây sốt và được điều trị bằng paracetamol có mức nhiệt độ cơ thể thấp<br /> hơn có ý nghĩa thống kê so với nhóm chứng tại thời điểm 1, 2, 3 giờ sau gây sốt (p < 0,05).<br /> Các thời điểm còn lại, khác biệt không có ý nghĩa thống kê giữa nhóm paracetamol và<br /> nhóm chứng (p > 0,05).<br /> Nhiệt độ cơ thể nhóm thỏ điều trị bằng Ngân kiều không khác biệt có ý nghĩa so với<br /> nhóm paracetamol tại thời điểm 1, 2, 3, 4 giờ sau gây sốt. Nhưng nhóm Ngân kiều có<br /> mức nhiệt độ thấp hơn có ý nghĩa thống kê tại thời điểm 8 và 24 giờ sau tiêm LPS so<br /> với nhóm paracetamol (p < 0,05).<br /> 3. Thay đổi số lƣợng bạch cầu của thỏ sau gây sốt.<br /> <br /> Nhãm chøng<br /> <br /> Ng©n kiÒu<br /> <br /> Paracetamol<br /> <br /> Hình 3: Thay đổi số lượng bạch cầu thỏ trước và sau gây sốt.<br /> Sau gây sốt, số lượng bạch cầu đều tăng ở cả ba nhóm thỏ. Đáng lưu ý, tại nhóm<br /> chứng và nhóm paracetamol, số lượng bạch cầu có xu hướng tăng cao hơn tại thời<br /> điểm 24 giờ so với thời điểm 8 giờ, tuy nhiên sự khác biệt chưa có ý nghĩa thống kê.<br /> Bảng 3: Thay đổi số lượng bạch cầu thỏ tại thời điểm 8 và 24 giờ so với trước gây sốt.<br /> NHÓM CHỨNG<br /> <br /> NGÂN KIỀU<br /> <br /> PARACETAMOL<br /> <br /> ∆1<br /> <br /> 1,94 ± 0,94<br /> <br /> 2,5 ± 2,2<br /> <br /> 2,42± 0,8<br /> <br /> ∆2<br /> <br /> 2,41 ± 1,43<br /> <br /> 1,53 ± 1,07<br /> <br /> 2,9 ± 0,58<br /> <br /> p<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> (∆1 chênh lệch bạch cầu tại thời điểm 8 và 24 tiếng sau tiêm LPS so với trước<br /> tiêm LPS)<br /> Ngược lại, nhóm thỏ được điều trị bằng Ngân kiều bạch cầu có xu hướng giảm dần,<br /> mức thay đổi (∆) số lượng bạch cầu sau 24 giờ gây sốt thấp hơn có ý nghĩa thống kê<br /> so với thời điểm 8 giờ (p < 0,05).<br /> 55<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2014<br /> <br /> Nhãm chøng<br /> <br /> BiÕn ®æi sè l-îng<br /> b¹ch cÇu (G/l)<br /> <br /> Nhãm Ng©n kiÒu<br /> Nhãm paracetamol<br /> <br /> Hình 4: Thay đổi số lượng bạch cầu thỏ tại thời điểm 24 giờ so với thời điểm 8 giờ<br /> sau gây sốt.<br /> So sánh với thời điểm 8 giờ, bạch cầu ở nhóm điều trị bằng Ngân kiều giảm rõ rệt.<br /> Trong khi đó, nhóm chứng và nhóm paracetamol số lượng bạch cầu vẫn có xu hướng tăng.<br /> BÀN LUẬN<br /> Chất gây sốt LPS được tách từ vỏ vi<br /> khuẩn E. coli, sau khi tiêm vào cơ thể sẽ<br /> kích thích cơ thể gây phản ứng sốt thông<br /> qua thụ thể Toll-like receptor, gần giống<br /> như nhiễm khuẩn cấp với biểu hiện điển<br /> hình là sốt và thay đổi công thức bạch<br /> cầu. Thời gian bắt đầu gây sốt sau khi<br /> tiêm 1 giờ, kéo dài khoảng 24 giờ [6, 7, 8].<br /> Chúng tôi đã gây được mô hình sốt trên<br /> thỏ với liều 50 mg LPS/kg.<br /> Y học hiện đại có khá nhiều loại thuốc<br /> để điều trị hạ sốt như paracetamol, aspirin...<br /> Đây là những hoạt chất có tác dụng hạ<br /> thân nhiệt nhanh, đang được sử dụng rất<br /> phổ biến tại các cơ sở y tế. Tuy nhiên,<br /> những hoạt chất này cũng gây khá nhiều<br /> tác dụng không mong muốn cho người sử<br /> dụng như suy giảm chức năng gan, viêm<br /> loét đường tiêu hóa... và có thời gian hạ<br /> sốt ngắn, phải dùng nhiều lần. Do vậy,<br /> việc nghiên cứu các bài thuốc cổ truyền<br /> <br /> có tác dụng hạ sốt tốt sẽ là cơ sở để đưa<br /> vào ứng dụng rộng rãi [2, 3, 4, 5]. Kết quả<br /> nghiên cứu của chúng tôi cho thấy bài<br /> thuốc Ngân kiều có tác dụng hạ sốt rất<br /> tốt, với liều duy nhất có thể hạ thấp mức<br /> sốt trong vòng 24 giờ và duy trì nhiệt độ<br /> cơ thể hằng định hơn so với nhóm chứng<br /> và nhóm điều trị bằng paracetamol. Các<br /> vị thuốc căn bản của bài thuốc này là Liên<br /> kiều, Cát cánh, Trúc diệp, Kinh giới, Đạm<br /> đậu xị, Ngưu bàng tử, Kim ngân hoa, bạc<br /> hà, Cam thảo, có tác dụng chính là thanh<br /> nhiệt, giải độc. Tuy nhiên, cần làm rõ cơ<br /> chế hạ sốt của bài thuốc. Kết quả nghiên<br /> cứu này cho thấy bài thuốc có tác dụng<br /> giảm mức tăng bạch cầu so với hai nhóm<br /> chứng và paracetamol (bảng 2). Khi đưa<br /> LPS vào cơ thể thỏ với mức liều giống<br /> nhau, tác dụng gây hạn chế tăng bạch<br /> cầu có thể là cơ chế kiểm soát mức độ<br /> sốt khi sử dụng bài thuốc. Với vai trò của<br /> chất gây sốt nội sinh có nguồn gốc bạch<br /> cầu, bài thuốc Ngân kiều đã tác động trực<br /> 56<br /> <br />