Đánh giá thực trạng suy dinh dưỡng và thực hành nuôi dưỡng trẻ dưới 5 tuổi tại Na Hang Tuyên Quang

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2016<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG SUY DINH DƢỠNG VÀ THỰC HÀNH<br /> NUÔI DƢỠNG TRẺ DƢỚI 5 TUỔI TẠI NA HANG TUYÊN QUANG<br /> Lưu Thị Mỹ Thục*; Nguyễn Anh Vũ**; Hoàng Thế Kỷ***<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: đánh giá thực trạng suy dinh dưỡng (SDD) và thực hành nuôi dưỡng trẻ ở bà mẹ<br /> có con < 5 tuổi tại 5 xã thuộc huyện Na Hang, Tuyên Quang. Đối tượng và phương pháp:<br /> nghiên cứu cắt ngang trên trẻ em < 5 tuổi và các bà mẹ của những trẻ này. Kết quả: tỷ lệ SDD<br /> trẻ em < 5 tuổi thể nhẹ cân (19,6%), thấp còi (36,8%) và gày còm (4,9%). Tỷ lệ SDD thể nhẹ<br /> cân và thấp còi có xu hướng tăng dần theo độ tuổi. 37,5% trẻ được nuôi bằng sữa mẹ hoàn<br /> toàn trong 6 tháng đầu và > 40% bà mẹ vắt bỏ sữa non khi cho trẻ bú lần đầu tiên. Kết luận:<br /> tỷ lệ SDD ở trẻ em < 5 tuổi còn cao, đặc biệt thể thấp còi. Thực hành nuôi con bằng sữa mẹ và<br /> ăn bổ sung còn nhi u điểm chưa hợp lý.<br /> * Từ khóa: Suy dinh dưỡng; Thực hành nuôi dưỡng trẻ nhỏ; Trẻ em dưới 5 tuổi; Tuyên Quang.<br /> <br /> Reality of Malnutrition and Feeding Practices for Children under 5<br /> Years Old in Nahang District, Tuyenquang Province<br /> Summary<br /> Objectives: To describe the situation of malnutrition and infant feeding practices of mothers<br /> whose children were under 5 years old in 5 communes in Nahang district, Tuyenquang<br /> province. Subjects and methods: A cross-sectional study on children under 5 years old and their<br /> mothers. Results: The underweight, stunted and wasted rates of children under 5 years old<br /> were 19.6; 36.8 and 4.9%, respectively. The rate of underweight and stunting tends to increase<br /> gradually with age. 37.5% of the infants were exclusively breastfed for the first six months of life<br /> and more than 40% of mothers discarded colostrum for the first breast feeding. Conclusion:<br /> The prevalence of malnutrition in children under 5 years old is still high, especially stunting.<br /> Practice of breast feeding and complementary feeding are still not good.<br /> * Key words: Malnutrition; Infant feeding practices; Children under 5 years old; Tuyenquang<br /> province.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng<br /> đối với cơ thể con người, đặc biệt với trẻ<br /> em. Dinh dưỡng hợp lý trước 5 tuổi rất<br /> <br /> quan trọng, quyết định mọi ti m lực v sức<br /> khoẻ, tư duy và phát triển não bộ của trẻ.<br /> Nếu trẻ không được chăm sóc và nuôi dưỡng<br /> tốt trong thời k này có thể ảnh hưởng nhi u<br /> <br /> * Bệnh viện Nhi Trung ương<br /> * Tổ chức Tầm nh n Thế giới<br /> ** Tư vấn Độc lập về Y tế, Dinh dưỡng và sức khỏe Bà mẹ và Trẻ em<br /> Người phản hồi (Corresponding): Lưu Thị Mỹ Thục (ngheconxinhdep@yahoo.com)<br /> Ngày nhận bài: 19/02/2016; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 07/03/2016<br /> Ngày bài báo được đăng: 23/03/2016<br /> <br /> 62<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2016<br /> <br /> đến sự phát triển thể chất và tinh thần<br /> của trẻ sau này [5, 6]. Theo số liệu của<br /> Viện Dinh dưỡng năm 2014, tỷ lệ trẻ < 5<br /> tuổi bị SDD thể nhẹ cân (14,5%), thấp còi<br /> (25%) và gày còm (6,8%). Hiện nay, Việt<br /> Nam là một trong những nước có tỷ lệ<br /> SDD ở trẻ < 5 tuổi thể nhẹ cân trung bình<br /> giảm 1,5%/năm, tuy nhiên sự phân bố SDD<br /> không đồng đ u. Khu vực mi n núi cao,<br /> vùng đồng bào dân tộc thiểu số, tỷ lệ<br /> SDD trẻ em luôn cao hơn các vùng khác<br /> [1]. Có nhi u yếu tố ảnh hưởng đến tình<br /> trạng dinh dưỡng của trẻ, nhưng yếu tố<br /> chính là h u quả của thực hành nuôi<br /> dưỡng trẻ không hợp lý. Hàng năm, Bệnh<br /> viện Nhi Trung ương đón tiếp một số<br /> lượng lớn trẻ em đến khám và tư vấn<br /> dinh dưỡng [2, 3], trong số đó tỷ lệ trẻ bị<br /> SDD vẫn còn cao, đặc biệt trẻ < 5 tuổi.<br /> Đây là thời điểm rất quan trọng, vì tốc độ<br /> tăng trưởng của trẻ nhanh, trẻ rất dễ mắc<br /> các vấn đ liên quan đến mất cân bằng<br /> dinh dưỡng. Sự mất cân bằng dinh dưỡng<br /> trong giai đoạn “cửa số” này liên quan<br /> nhi u đến kiến thức và thực hành ăn bổ<br /> sung của các bà mẹ.<br /> Na Hang là một huyện mi n núi nghèo,<br /> nằm ở phía bắc của tỉnh Tuyên Quang<br /> với 11 xã và 1 thị trấn, dân số 41.868 người.<br /> Hiện nay, huyện Na Hang đang bước vào<br /> những năm đầu của giai đoạn thực hiện<br /> chương trình phát triển vùng năm 2015 2018 với m c tiêu tiến hành can thiệp<br /> nhằm giảm tỷ lệ SDD cho trẻ < 5 tuổi,<br /> đặt dưới m c tiêu của Dự án Dinh dưỡng.<br /> Vì v y, để thiết kế được can thiệp dinh<br /> dưỡng có hiệu quả, chúng tôi tiến hành<br /> nghiên cứu này nhằm: Đánh giá thực<br /> trạng SDD của trẻ < 5 tuổi và thực hành<br /> <br /> nuôi dưỡng trẻ nhỏ của các bà mẹ có con<br /> < 5 tuổi tại 5 xã thuộc huyện Na Hang,<br /> Tuyên Quang.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣ ng nghiên cứu.<br /> Trẻ em < 5 tuổi và các bà mẹ của những<br /> trẻ này.<br /> - Thời gian: tháng 11 đến 12 - 2015.<br /> - Địa điểm nghiên cứu: 5 xã dự án<br /> thuộc Chương trình Phát triển vùng, gồm:<br /> Yên Hoa, Đà Vị, Sơn Phú, Năng Khả và<br /> Thanh Tương thuộc huyện Na Hang Tuyên Quang.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> * Thiết kế nghiên cứu: nghiên cứu cắt<br /> ngang.<br /> Đối với nghiên cứu định lượng, sử d ng<br /> bộ câu hỏi phỏng vấn bà mẹ và người<br /> chăm sóc trẻ nhằm thu th p thông tin liên<br /> quan đến thực hành của bà mẹ/người<br /> chăm sóc trẻ v dinh dưỡng.<br /> Các số liệu v kích thước nhân trắc<br /> của trẻ < 5 tuổi cũng được thu th p (cân<br /> nặng, chi u cao) và phân loại tình trạng<br /> dinh dưỡng dựa theo WHO (2005).<br /> * Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu:<br /> Cỡ mẫu được tính theo phương pháp<br /> tính cỡ mẫu cho một cuộc đi u tra cắt ngang:<br /> <br /> Trong đó:<br /> n (cỡ mẫu tối thiểu); Z21-α/2 (hệ số tin<br /> c y với độ tin c y 95% thì Z21-α/2 = 1,96);<br /> p = 0,178 (tỷ lệ SDD nhẹ cân ở trẻ em < 5<br /> tuổi tại huyện Na Hang - số liệu báo cáo<br /> năm 2014 của Trung tâm Y tế huyện Na<br /> 63<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2016<br /> <br /> Hang); d (sai số mong muốn 5% ([0,05]);<br /> DE (hiệu lực thiết kế = 2). Ước tính tỷ lệ<br /> bỏ cuộc khoảng 5%, số mẫu cần thu th p<br /> là: 450 + 5%*450 = 475 cặp bà mẹ và trẻ<br /> em < 5 tuổi (thực tế đi u tra được 483 cặp).<br /> - Phương pháp chọn mẫu:<br /> + Bước 1: chọn ngẫu nhiên 30/43 c m<br /> dân cư của 5 xã huyện Na Hang.<br /> + Bước 2: từ 30 c m được chọn (ở<br /> bước 1), l p danh sách bà mẹ - trẻ em<br /> < 5 tuổi ở các c m và chọn ngẫu nhiên<br /> đơn các cặp bà mẹ - trẻ vào nghiên cứu.<br /> * Thu thập số liệu:<br /> Các đi u tra viên được t p huấn trước<br /> khi tiến hành đi u tra.<br /> Tính cân nặng của trẻ: cân Nhơn Hòa<br /> với độ chính xác đến 100 g (lấy chính xác<br /> 1 đơn vị sau phần th p phân).<br /> Đo chi u cao của trẻ: đo chi u cao với<br /> độ chính xác 0,1 cm.<br /> <br /> - Tuổi của trẻ được tính toán dựa theo<br /> ngày sinh trong giấy khai sinh hoặc phiếu<br /> tiêm chủng.<br /> - Bộ câu hỏi phỏng vấn các bà mẹ và<br /> người chăm sóc trẻ được tiến hành để<br /> thu th p thông tin chung v hộ gia đình và<br /> thực hành của bà mẹ/người chăm sóc trẻ<br /> v dinh dưỡng và chăm sóc sức khỏe cho<br /> bà mẹ và trẻ em.<br /> - Đội đi u tra gồm 16 cán bộ đi u tra<br /> viên (cán bộ y tế xã và y tế thôn, trung<br /> tâm y tế huyện) và 3 giám sát viên là<br /> những cán bộ từ Tổ chức Tầm nhìn<br /> Thế giới, Bệnh viện Nhi TW được chia<br /> thành 4 nhóm để tiến hành đi u tra tại<br /> các xã.<br /> * Phân tích số liệu:<br /> Số liệu được làm sạch và nh p vào<br /> máy tính bằng chương trình SPSS 20.0.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> Kết quả nghiên cứu được phân tích dựa trên 483 cặp đối tượng nghiên cứu là<br /> trẻ < 5 tuổi và bà mẹ của trẻ tại 5 xã thuộc huyện Na Hang, Tuyên Quang từ tháng<br /> 11 - 2015 đến 12 - 2015.<br /> 1. Đặc điểm chung của các bà mẹ tham gia nghiên cứu (n = 483).<br /> Bảng 1:<br /> Chỉ số<br /> <br /> Tần suất (n)<br /> <br /> Tuổi trung bình của bà mẹ (TB ± SD)<br /> <br /> Số con<br /> <br /> Dân tộc<br /> <br /> 64<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> 26,4 ± 5,6 (nhỏ nhất = 16, lớn nhất = 48)<br /> <br /> 1 con<br /> <br /> 187<br /> <br /> 38,7<br /> <br /> 2 con<br /> <br /> 250<br /> <br /> 51,8<br /> <br /> ≥ 3 con<br /> <br /> 46<br /> <br /> 9,5<br /> <br /> Kinh<br /> <br /> 16<br /> <br /> 3,4<br /> <br /> Tày<br /> <br /> 248<br /> <br /> 51,3<br /> <br /> Dao<br /> <br /> 209<br /> <br /> 43,3<br /> <br /> Khác (H’mông, Nùng, Thái, Hoa…)<br /> <br /> 10<br /> <br /> 2,0<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2016<br /> Làm ruộng/nương<br /> <br /> 428<br /> <br /> 88,6<br /> <br /> Cán bộ/viên chức<br /> <br /> 33<br /> <br /> 6,8<br /> <br /> Buôn bán<br /> <br /> 14<br /> <br /> 2,9<br /> <br /> Ngh khác (làm thuê, nội trợ, cắt tóc…)<br /> <br /> 8<br /> <br /> 1,7<br /> <br /> Không biết đọc/viết<br /> <br /> 12<br /> <br /> 2,5<br /> <br /> Cấp 1<br /> <br /> 55<br /> <br /> 11,4<br /> <br /> Cấp 2<br /> <br /> 156<br /> <br /> 32,3<br /> <br /> Cấp 3<br /> <br /> 210<br /> <br /> 43,5<br /> <br /> Trung cấp, cao đẳng, đại học<br /> <br /> 50<br /> <br /> 10,4<br /> <br /> Ngh nghiệp<br /> của mẹ<br /> <br /> Trình độ học<br /> vấn của mẹ<br /> <br /> Tuổi trung bình của bà mẹ tham gia nghiên cứu là 26,4 (16 - 48 tuổi). Đa số bà mẹ<br /> là người dân tộc thiểu số: Tày 51,3%, Dao 43,3%; chủ yếu làm nông nghiệp (88,6%).<br /> 32,3% bà mẹ có trình độ học cấp II; 43,5% học cấp III và 10,4% có trình độ trung cấp<br /> trở lên. 51,8% bà mẹ có 2 con và 9,5% bà mẹ có ≥ 3 con.<br /> 2. Đặc điểm chung của nhóm trẻ trong nghiên cứu.<br /> 48 - 59 tháng,<br /> 17,0%<br /> <br /> 0 - 5 tháng,<br /> 5,0%<br /> <br /> 36 - 17 tháng,<br /> 20,5%<br /> <br /> 0 - 11 tháng,<br /> 12,6%<br /> <br /> 12 - 23 tháng,<br /> 24,4%<br /> 24 - 35 tháng,<br /> 20,5%<br /> <br /> Biểu đồ 1: Phân bố trẻ tham gia nghiên cứu theo nhóm tuổi (n = 483).<br /> Trong 483 trẻ tham gia vào nghiên cứu được phân thành 6 nhóm tuổi, nhóm trẻ<br /> 12 - 23 tháng tuổi (24,4%), trẻ 24 - 35 tháng và 36 - 47 tháng có tỷ lệ bằng nhau (20,5%)<br /> và nhóm trẻ 0 - 5 tháng có tỷ lệ thấp nhất (5%).<br /> 65<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2016<br /> <br /> 3. Tỷ lệ SDD theo các thể của trẻ tham gia nghiên cứu.<br /> <br /> 50%<br /> 45. 4<br /> <br /> 42.4<br /> 40%<br /> <br /> 37.8<br /> <br /> 36.8<br /> <br /> 33.9<br /> 29.3<br /> <br /> 30%<br /> 20%<br /> <br /> 26.2<br /> 16.6<br /> 12.5 8.4<br /> <br /> 10%<br /> 0%<br /> <br /> 22.0<br /> <br /> 21.2<br /> <br /> Thấp còi<br /> <br /> 16.1<br /> 8.2<br /> <br /> 0-5 tháng<br /> <br /> Nhẹ cân<br /> 19.6<br /> <br /> 6-11<br /> tháng<br /> <br /> 5.1<br /> <br /> 3.2<br /> 12-23<br /> tháng<br /> <br /> 7.3<br /> <br /> 5.<br /> 24-35<br /> tháng<br /> <br /> 3.0<br /> 36-47<br /> tháng<br /> <br /> 48-59<br /> tháng<br /> <br /> Gầy còm<br /> 4.9<br /> <br /> Chung<br /> (0-59)<br /> <br /> Biểu đồ 2: Tỷ lệ trẻ em < 5 tuổi SDD các thể theo nhóm tuổi (n = 483).<br /> Tỷ lệ SDD trẻ em < 5 tuổi chung của 5<br /> <br /> với 14,5%). Đi u này chứng tỏ tỷ lệ trẻ<br /> <br /> xã dự án như sau: thể nhẹ cân: 19,6%;<br /> <br /> SDD ở nước ta còn cao và có sự khác<br /> <br /> thấp còi: 36,8% và gày còm: 4,9%. Tỷ lệ<br /> <br /> biệt giữa các vùng mi n, đặc biệt vùng<br /> <br /> SDD thể nhẹ cân và thấp còi có xu hướng<br /> <br /> mi n núi cao, dân tộc thiểu số.<br /> <br /> tăng dần theo độ tuổi. Trong đó trẻ nhóm<br /> <br /> Hiện nay, SDD thể thấp còi đang là<br /> <br /> 6 - 11 tháng có tỷ lệ SDD thấp nhất với<br /> <br /> vấn đ phổ biến tại tất cả vùng sinh thái<br /> <br /> thể nhẹ cân (8,2%) và trẻ nhóm tuổi 0 - 5<br /> <br /> trên cả nước. SDD thấp còi được coi là<br /> <br /> tháng có tỷ lệ SDD thấp còi thấp nhất<br /> <br /> chỉ tiêu phản ánh sự phát triển của xã hội,<br /> <br /> (16,7%). Độ tuổi 36 - 47 tháng có tỷ lệ<br /> <br /> phản ánh tình trạng thiếu dinh dưỡng kéo<br /> <br /> SDD cao nhất với thể nhẹ cân (29,3%) và<br /> <br /> dài làm cho trẻ bị còi cọc. Đây cũng là chỉ<br /> <br /> thấp còi (45,5%). Tỷ lệ SDD thể gày còm<br /> <br /> số đánh giá h u quả của đói nghèo, đi u<br /> <br /> cao nhất ở độ tuổi 0 - 5 tháng (8,3%) và<br /> <br /> này phù hơp với kết quả trong nghiên cứu<br /> <br /> thấp nhất ở độ tuổi 36 - 47 tháng (3%).<br /> <br /> của chúng tôi: tỷ lệ thấp còi cao hơn các<br /> <br /> So với số liệu đi u tra toàn quốc của Viện<br /> <br /> thể khác ở trong nước (36,8% so với<br /> <br /> Dinh dưỡng Quốc gia (2014), tỷ lệ SDD<br /> <br /> 24,9% năm 2014). Cải thiện tình trạng<br /> <br /> chung thể nhẹ cân cao hơn so với tỷ lệ<br /> <br /> SDD thể thấp còi sẽ giúp nâng cao tầm<br /> <br /> SDD trung bình của cả nước (19,6% so<br /> <br /> vóc, thể lực và trí tuệ người Việt Nam.<br /> <br /> 66<br /> <br />