1
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
Khoa địa lí
NGUYỄN PHƯƠNG LIÊN
ĐỀ CƯƠNG MÔN HỌC
LÍ LUẬN DẠY HỌC ĐỊA LÍ
(Phương pháp dạy học 1)
Số tín chỉ: 03
(Lí thuyết: 35 tiết, thực hành: 10 tiết)
THÁI NGUYÊN, 2011
2
Chương 1
ĐỐI TƯỢNG, NHIỆM VỤ VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
MÔN LÝ LUẬN DẠY HỌC ĐỊA LÝ
* Mục tiêu :
- Kiến thức: Biết đối tượng, nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu
môn lí luận dạy học địa lí. Khẳng định: Lí luận dạy học địa lí là một khoa học.
- Kĩ năng: Nhận biết tiêu chuẩn của một môn khoa học
- Thái độ: Có ý thức trau dồi các kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ
phục vụ việc giảng dạy sau này.
1.1. Đối tượng và nhiệm vụ của môn lý luận dạy học địa lý
1.1.1. Đối tượng nghiên cứu
Môn lí luận dạy học Địa lí nghiên cứu quá trình dạy học môn Địa lý
trong nhà trường phổ thông. Các thành tố cơ bản của quá trình dạy học gồm:
Mục tiêu dạy học
Nội dung dạy học.
Phương pháp dạy học (Hoạt động của thầy (dạy) và hoạt động
của trò (học).
Phương tiện dạy học
Kiểm tra- đánh giá trong dạy học
Tổ chức dạy học
Muốn đạt được kết quả đó, môn lý luận dạy học địa lý phải tìm ra
những mối quan hệ có tính quy luật giữa mục tiêu - nội dung- phương pháp-
phương tiện và kiểm tra- đánh giá.
1.1.2. Nhiệm vụ
3
Nhiệm vụ của môn lý luận dạy học bộ môn là nghiên cứu các tính quy
luật của quá trình giáo dục, đào tạo con người thông qua việc giảng dạy các
môn văn hoá trong nhà trường.
Nhiệm vụ của môn lý luận dạy học địa lý là đào tạo, bồi dưỡng những
giáo viên tương lai có đầy đủ năng lực làm tốt nhiệm vụ giáo dục của mình
một cách sáng tạo và có hiệu quả. Cụ thể là: Phải giải đáp được 2 câu hỏi:
1/ Môn địa lý dạy những nội dung gì? Tại sao phải dạy và học những
nội dung đó?
2/ Dạy và học như thế nào trong điều kiện thực tế của nhà trường Việt
Nam để có được những năng lực và phẩm chất của con người mới.
Giải đáp hai câu hỏi trên tức là phải giải đáp những vấn đề có liên quan
đến mục đích, nội dung, các điều kiện và phương pháp dạy học của môn Địa
lý.
1.1.3. Phạm vi nghiên cứu
- Hệ thống kiến thức địa lý và con đường hình thành.
- Mối quan hệ giữa khoa học Địa lí và môn Địa lí trong nhà trường phổ
thông.
- Các nguyên tắc dạy học địa lý.
- Các phương pháp dạy học địa lý.
- Các phương tiện dạy học địa lý.
- Các hình thức tổ chức dạy - học địa lý.
- Các phương pháp kiểm tra đánh giá trong dạy học Địa lí.
- Ứng dụng CNTT trong dạy học Địa li
- Nghiên cứu chương trình, sách giáo khoa địa lý ở phổ thông.
1.2. Phương pháp nghiên cứu
1.2.1. Các phương pháp lý thuyết (gọi là quan điểm tiếp cận)
Bao gồm một số phương pháp như:
4
- Phương pháp phân tích hệ thống: Đem đối tượng nghiên cứu, xem xét
nó trong một hệ thống hoàn chỉnh gồm những yếu tố có liên quan với nhau
theo một cấu trúc chặt chẽ. Sự thay đổi của một thành tố sẽ ảnh hưởng tới các
thành tố khác và ảnh hưởng tới toàn hệ thống và ngược lại.
- Phương pháp phân loại: Tập hợp tất cả các đối tượng, hiện tượng
cần nghiên cứu lại rồi so sánh, phân chúng ra từng loại theo các dấu hiệu đặc
trưng.
- Phương pháp lịch sử: Tất cả các hiện tượng, đối tượng nghiên cứu đều
phải được xem xét trong quá trình phát triển và biến đổi của chúng theo thời
gian. Phương pháp này chủ yếu sử dụng các tài liệu, các hiện tượng đã xảy ra
trong các giai đoạn lịch sử trước đây để nghiên cứu các vấn đề hiện tại.
- Phương pháp toán học: Dùng để tính toán, xử lý số liệu thực nghiệm,
giải thích và làm rõ những mối quan hệ qua lại phức tạp và những quy luật
trong các vấn đề dạy học địa lý dựa trên các số liệu đã xử lý và những mối
quan hệ có tính định lượng giữa tâm sinh lý và khả năng nhận thức của học
sinh.
- Ngoài ra còn nhiều các phương pháp khác như: So sánh, tổng hợp,
đọc tài liệu....
1.2.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Một số phương pháp nghiên
cứu thực tiễn thường được sử dụng là: dự giờ, quan sát giờ học địa lý trên lớp,
điều tra giáo viên và học sinh.... Một trong những phương pháp thực tiễn rất
có giá trị trong nghiên cứu các vấn đề về lí luận dạy học Địa lí là phương
pháp thực nghiệm.
- Phương pháp thực nghiệm: Là một phương pháp quan trọng trong các
nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn, thường được sử dụng để thử nghiệm
những phương pháp, những ý tưởng dạy học mới.
5
Các phương pháp lý thuyết và phương pháp thực tiễn có mối quan hệ
chặt chẽ với nhau: Bất cứ một kết luận nào cũng phải qua kiểm định thực tiễn,
ngược lại, bất cứ một kết luận thực tiễn nào cũng phải dựa trên những giả
định về mặt lý thuyết.
1.3. Quan hệ giữa môn lý luận dạy học với các khoa học
1.3.1. Quan hệ với khoa học địa lý
- Môn địa lý trong nhà trường cung cấp cho học sinh những kiến thức
và kỹ năng địa lý hiện đại, nhưng phải phù hợp với tâm lý lứa tuổi, với trình
độ nhận thức của học sinh. Hệ thống kiến thức Địa lí giảng dạy trong nhà
trường phổ thông là sự phản ánh những thành tựu mới nhất của khoa học Địa
lí. Mối quan hệ của môn địa lý trong nhà trường với khoa học địa lý được thể
hiện rõ nhất trong nội dung môn Địa lý từ lớp 6 đến lớp 12.
1.3.2. Quan hệ với các khoa học giáo dục, đặc biệt là với lý luận dạy
học đại cương
Môn lý luận dạy học địa lý được phát triển phù hợp với các quy luật,
các nguyên tắc do môn giáo dục đề ra. Nội dung môn địa lý trong nhà trường
soạn thảo dựa trên lý thuyết của nội dung giáo dục phổ thông. Các phương
pháp dạy học địa lý phù hợp với cách phân loại về phương pháp dạy học theo
lý luận dạy học đại cương. Trình tự tiến hành của bài địa lý cũng phù hợp với
cấu trúc của một tiết dạy học theo lí luận dạy học, các hình thức tổ chức dạy
học Địa lí cũng phù hợp với những hình thức tổ chức dạy học trong nhà
trường.
Ngược lại, lý luận dạy học Địa lý cung cấp cho lý luận dạy học đại
cương quy luật dạy học đặc thù của môn địa lý.
Tên gọi "lý luận dạy học địa lý" cũng phản ánh được mối quan hệ của
môn này trong hệ thống các khoa học giáo dục.
1.3.3. Quan hệ với môn tâm lý học, đặc biệt là môn tâm lý dạy học