ĐỀ TÀI " CẢI CÁCH TÀI CHÍNH AN SINH XÃ HỘI HƯỚNG ĐẾN MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Ở VIỆT NAM "

Chia sẻ: | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

146
lượt xem 34
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trải qua hơn hai thập kỷ thực hiện chính sách đổi mới của Đảng và Nhà nước, hệ thống an sinh xã hội (ASXH) ở Việt Nam đã ngày càng phát triển và từng bước hoàn thiện cùng với sự hình thành, phát triển của các chế độ bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) bảo trợ xã hội và các loại hình ASXH khác. Phạm vi đối tượng tham gia và thụ hưởng ngày càng được mở rộng đến hầu hết các tầng lớp dân cư và các đối tượng chính...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: ĐỀ TÀI " CẢI CÁCH TÀI CHÍNH AN SINH XÃ HỘI HƯỚNG ĐẾN MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Ở VIỆT NAM "

CẢI C ÁCH TÀI CH ÍNH A N SINH XÃ HỘI HƯỚNG ĐẾN MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN B ỀN VỮNG Ở V IỆT NAM1 TS. Đỗ Ngọ c Huỳnh 1. Giới thiệu chung Trải qua hơn hai thập kỷ thực hiện chính sách đổ i mới của Đ ảng và Nhà nước, hệ thống an sinh xã hội (ASXH) ở Việt Nam đ ã ngày càng phát triển và từng bước hoàn thiện cùng với sự hình thành, phát triển của các chế độ bảo hiểm x ã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) bảo trợ xã hội và các loại hình ASXH khác. Phạm vi đối tượng tham gia và thụ hưởng ngày càng được mở rộng đến hầu hết các tầng lớp dân cư và các đố i tượng chính sách trong xã hộ i; chất lượng dịch vụ ngày càng được cải thiện; qua đó đ ảm bảo góp phần thực hiện tốt các chủ trương, đường lố i chính sách phát triển bảo đảm công bằng xã hộ i của Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên, bên cạnh những mặt đ ã đạt được, hệ thống ASXH ở nước ta vẫn còn những tồn tại, hạn chế và đố i diện với nhiều nguy cơ, thách thức, trong đó đ ặc biệt là vấn đề đ ảm b ảo ASXH cho các tầng lớp dân nghèo, các đối tượng chính sách xã hội cũng như vấn đề đảm bảo tính an toàn, bền vững về tài chính đố i với các quỹ BHXH và BHYT trong điều kiện xuất phát điểm kinh tế - xã hội còn thấp trước yêu cầu và tác động, ảnh hưởng của hội nhập quốc tế. Trong bối cảnh nguồn lực tài chính quốc gia còn khó khăn, hạn chế, cùng với việc cải cách các cơ chế, chính sách về ASXH, vấn đề đ ảm bảo nguồn lực tài chính lâu dài, bền vững và cơ chế quản lý tài chính phù hợp cho các hoạt động ASXH đã và đang trở thành mộ t trong những nhiệm vụ trọng tâm cấp bách đố i với nền kinh tế trong những năm tới. Theo kinh nghiệm của các nước trên thế giới, nhu cầu nguồn lực cho hệ thố ng ASXH sẽ ngày càng tăng cao cùng với quá trình phát triển kinh tế xã hội, đặc biệt là sự gia tăng của tiền lương, thu nhập và mức sống. Chính phủ các quố c gia trên thế giới hiện nay, kể cả các nước đã phát triển và các nước đang phát triển, đều đã và đang đối mặt với vấn đề b ất ổn định và kém b ền vững của các hệ thống ASXH đang được ngày càng mở rộng, phát triển, đặc biệt là về nguồ n lực tài chính phục vụ các chương trình, mục tiêu ASXH. Bài viết này nhằm m ục tiêu khái quát thực trạng hệ thố ng ASXH ở Việt Nam, phân tích, đánh giá những hạn chế, tồn tại và vấn đề chính sách tài 1 Các quan điểm thể hiện trong tài liệu này là của bản thân tác giả, không nhất thiết phải phản ánh quan điểm của các tổ chức, cá nhân có liên quan. Ý kiến đóng góp xin gửi về địa chỉ email: dongochuynh@yahoo.com.
chính chủ yếu; đồ ng thời, trên cơ sở x em xét bài họ c kinh nghiệm cải cách ASXH của các nước, đ ề xuất quan điểm định hướng, mục tiêu, yêu cầu, giải pháp và lộ trình cải cách tài chính ASXH hướng tới m ục tiêu phát triển bền vững ở Việt Nam trong thời gian tới; trong đó trọ ng tâm phân tích sẽ tập trung vào khía cạnh nguồn tài trợ và tính ổn đ ịnh, b ền vững về tài chính ASXH, đặc biệt là đối với các loại hình BHXH. 2. Khái quát thực trạng hệ thống ASXH Có nhiều khái niệm khác nhau về ASXH, kể cả giữa các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới (WB), Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) và Tổ chức Lao độ ng quốc tế (ILO). Thô ng thường, ASXH được hiểu là việc đảm bảo đời sống cho các tầng lớp dân cư trong x ã hộ i đạt được những tiêu chuẩn nhất định để đ ảm bảo ổn định kinh tế - xã hộ i. Trên thực tế nghiên cứu, hoạch định chính sách và triển khai thực hiện, ASXH có thể đ ược hiểu theo nghĩa rộng, bao gồm toàn bộ các hoạt động đảm bảo đời số ng nhân dân.2 ASXH có vai trò quan trọng đối với phát triển kinh tế - xã hộ i, không chỉ giới hạn trong việc tái phân bổ thu nhập và trợ cấp để đảm bảo nhu cầu cơ bản cho các tầng lớp dân cư mà còn được thể hiện linh ho ạt dưới các hình thức b ảo trợ xã hội hoặc phòng tránh rủi ro, khắc phục hậu quả đố i với các thành viên trong xã hội. ASXH thực hiện các chức năng cơ bản là phòng ngừa rủi ro, giảm thiểu rủi ro, khắc phục rủi ro và bảo đảm an toàn cuộc số ng cho mọi thành viên trong xã hộ i. Do đó, mục tiêu cơ bản của ASXH có thể khái quát bao gồm đảm bảo an ninh thu nhập , giảm nghèo, giảm bất bình đẳng, bảo vệ các đố i tượng yếu thế và đ ảm b ảo sự ổ n định, gắn kết xã hội. Hệ thống ASXH thường gồm các cấu phần chủ yếu là nhóm BHXH (bao gồm các hình thức BHXH và BHYT), bảo trợ xã hội, ưu đãi xã hội, và các dịch vụ xã hội khác; trong đó, nhóm BHXH đóng vai trò trọ ng tâm. Theo ILO (1994), hệ thố ng ASXH nên bao gồm chính sách hỗ trợ xã hội bảo đảm thu nhập tối thiểu cho người nghèo, hoàn cảnh sống khó khăn, chính sách bảo hiểm xã hội đóng góp bắt buộc cho ốm đau, thương tật, thất nghiệp, hưu trí và chính sách bảo hiểm tư nhân tự nguyện đáp ứng yêu cầu của những người có thu nhập cao. Ở V iệt Nam, Luật Bảo hiểm xã hội được thông qua ngày 29/6/2006, có hiệu lực thi hành từ 01/01/2007, quy đ ịnh các chế độ BHXH bắt buộc, BHXH 2 Theo Công ước 102 năm 1952 của ILO, hệ thống ASXH bao gồm 9 bộ phận cấu thành là hệ thống chăm sóc y tế; hệ thống trợ cấp ốm đau; trợ cấp thất nghiệp; hệ thống trợ cấp tuổi già; trợ cấp tai nạn lao động hoặc bệnh nghề nghi ệp; trợ cấp gia đình; trợ cấp thai sản; hệ thống trợ cấp cho tình trạng không tự chăm sóc được bản thân (trợ cấp tàn tật); và trợ cấp tiền tuất 2
tự nguyện và BH thất nghiệp.3 Về BHYT, chính sách BHYT được coi là chế độ khám chữa bệnh (KCB) của chính sách BHXH, nhưng do lịch sử hình thành và phát triển có sự khác biệt và theo thói quen nên được gọ i là chính sách BHYT. Trước năm 1992, mọ i chi phí KCB do ngân sách Nhà nước chi trả. K ể từ năm 1992, chế độ BHYT mới được triển khai. Luật Bảo hiểm Y tế được ban hành năm 2008 đã đánh dấu một bước cải cách quan trọng, góp phần từng bước phát huy vai trò của bảo hiểm trong khám chữa b ệnh, chăm sóc sức khoẻ của nhân dân. Mộ t số kết quả đạt được: - Hệ thống chính sách ASXH đã được hình thành và phát triển với các chính sách BHXH và BHYT là nòng cốt trên cơ sở nguyên tắc ba bên cùng tham gia (người lao động, người sử d ụng lao độ ng và Nhà nước) để giảm b ớt gánh nặng cho ngân sách nhà nước. Đây là quá trình cải cách phù hợp với mô hình phân phối của nền kinh tế thị trường theo đ ịnh hướng xã hội chủ nghĩa có sự điều tiết của Nhà nước. Quan hệ mức đóng và mức hưởng đã tuân thủ các nguyên tắc của hoạt động BHXH theo từng chế độ riêng biệt. - Phạm vi đối tượng tham gia các hình thức BHXH và BHYT ngày càng được mở rộng, tạo sự bình đ ẳng giữa những người lao động làm việc trong các thành phần kinh tế, khuyến khích người lao độ ng tự giác thực hiện nghĩa vụ và quyền lợi BHXH và BHYT; tạo được sự an tâm, lòng tin và sự công bằng cho mọi người lao động trong xã hội. Trong vòng 10 năm (1995- 2005), tổng số người tham gia BHXH tăng từ 2,85 triệu người lên 6,2 triệu người và tiếp tục tăng mạnh trong thời gian gần đây: 6,7 triệu người năm 2006; 8,1 triệu người năm 2007 và 8,7 triệu người năm 2008 (bằng gần 25% lực lượng lao động cả nước). V ề BHYT, số đối tượng tham gia tăng mạnh từ 3,7 triệu năm 1993 lên 23,7 triệu người năm 2005. Đ ến cuối năm 2008, đã có kho ảng 39,2 triệu người tham gia BHYT; trong đó 28,6 triệu người tham gia BHYT bắt buộc; 10,6 triệu người tham gia BHYT tự nguyện.4 - Đã thực hiện chi trả, trợ cấp theo các chế độ BHXH như ốm đau, thai sản, hưu trí, tuất và mất sức lao độ ng trực tiếp cho hàng triệu người lao động, đảm bảo đúng đ ối tượng, chế đ ộ, kịp thời và trực tiếp đến người thụ hưởng; đến nay hầu như không còn tình trạng nợ đọng lương hưu và các chế độ BHXH khác. Về chế độ bảo trợ xã hội, cùng với chính sách phát triển công bằng xã hội của Đ ảng và Nhà nước, đối tượng hưởng bảo trợ x ã hội được mở 3 Riêng các quy định về BHXH tự nguyện sẽ có hiệu lực kể từ ngày 1/1/2008, các quy định về BH thất nghiệp sẽ có hiệu lực kể từ ngày 1/1/2009. 4 Đến năm 2010 ước tính có khoảng 50 triệu người tham gia BHYT, trong đó trẻ em dưới 6 tuổi khoảng 7 triệu người, người nghèo và cận nghèo khoảng 13 triệu người. Với tốc độ phát triển hi ện nay thì đến năm 2015 có thể tiến tới đạt được mục tiêu BHYT toàn dân. 3
rộng và tăng nhanh, đảm bảo đáp ứng kịp thời yêu cầu thực tế phát sinh, qua đó góp phần đảm bảo ổn định kinh tế - xã hội. Trong giai đoạn 1996-2005, có trên 8 triệu người thuộc diện được hưởng chế độ ưu đãi, trong đó trợ cấp ưu đãi hàng tháng khoảng 1,5 triệu người. Mức trợ cấp cũng được điều chỉnh cho phù hợp với tăng trưởng kinh tế, qua đó đảm bảo nâng dần mức sống cho các đối tượng thụ hưởng. - H ệ thống BHXH Việt Nam được quản lý tập trung thống nhất từ Trung ương đ ến địa phương, được chuyên môn hoá để thực hiện các chính sách, chế độ BHXH qua việc tách hoạt động của sự nghiệp quản lý quỹ BHXH ra khỏ i chức năng quản lý Nhà nước. BHXH Việt Nam thực hiện cải cách hành chính, tổ chức thực hiện tốt chức năng quản lý thu - chi BHXH, cải tiến quy trình thủ tục xét duyệt hồ sơ hưởng BHXH trong cả nước, đảm bảo tính thống nhất, kịp thời, công bằng và hiệu quả. Đã hình thành cơ chế quản lý tài chính thống nhất đối với các loại hình BHXH, tạo căn cứ pháp lý và điều kiện thuận lợi cho các ho ạt động ASXH ngày càng phát triển trên phạm vi rộng và quy mô lớn trên toàn quốc. Quy mô và tiềm lực tài chính của các quỹ ngày càng tăng cùng với sự gia tăng của mức đóng góp và chi trả. Tổng số dư các quỹ ASXH lên đến hàng trăm ngàn tỷ đồ ng, tạo cơ sở cho việc phát triển quỹ và là nguồn vố n đầu tư lớn cho nền kinh tế. Mộ t số tồn tại, hạn chế: - Hệ thống ASXH phát triển chưa đầy đủ, toàn diện, thiếu sự liên kết và hỗ trợ nhau giữa các chính sách ASXH. Một số chính sách ASXH còn tồn tại những bất hợp lý; chưa có các chính sách ASXH đặc thù và phù hợp với dân cư nông thôn và các vùng dân tộc, miền núi có điều kiện số ng khó khăn. - Diện bao phủ mặc dù tăng nhanh nhưng vẫn còn chưa cao , tập trung vào các thành phố lớn và các tỉnh đồng nơi có hoàn cảnh sống thuận lợi, chưa mở rộng đối với những đối tượng nông thôn, miền núi vùng khó khăn; mạng lưới chủ yếu mới bao phủ khu vực kinh tế chính thức. - H ệ thố ng hành chính, sự nghiệp cung cấp dịch vụ ASXH chưa theo kịp yêu cầu phát triển thực tế, còn hạn chế trong năng lực tổ chức và quản lý đối với các loại hình ASXH. Chất lượng cung cấp các dịch vụ ASXH, đặc biệt là dịch vụ y tế, còn hạn chế và chưa đáp ứng yêu cầu p hát triển kinh tế - xã hội và sự gia tăng trong mức sống dân cư. - Khả năng cân đối giữa nguồn và sử dụng của hệ thống ASXH, kể cả các quỹ BHXH, BHYT và các chế độ bảo trợ xã hội, còn hạn chế và gặp thách thức lớn cả trước mắt và trong trung và dài hạn. Theo đánh giá sơ b ộ, các quỹ BHXH, BHYT ở trong tình trạng báo động trong tương lai gần, đặc biệt là đối với quỹ BHYT. N guồ n lực b ảo đ ảm cho ASXH của Nhà nước khó 4
đáp ứng được yêu cầu tài trợ ngày càng tăng của các chính sách ASXH, trong khi đó nguồn đóng góp từ cộ ng đồng còn hạn chế, nhất là đố i với người nghèo, nông thôn, nông thôn và vùng có điều kiện khó khăn. Thực tế ở các nước đang phát triển cho thấy, nếu hệ thống ASXH chỉ dựa vào những đóng góp của cộng đồng thì sẽ không đảm bảo tính ổn định bền vững. Tài trợ của NSNN cho ASXH là cần thiết, đặc biệt trong giai đoạn đầu của quá trình phát triển. Sự phát triển của hệ thố ng ASXH phụ thuộc lớn vào việc lựa chọn chính sách của Chính phủ; trong đó nhiều nhà nghiên cứu khuyến cáo nên dành một khoản thu nhất định của ngân sách để tài trợ m ột phần nhu cầu chi tiêu của hệ thống ASXH.5 Trong bối cảnh kinh tế - xã hội còn nhiều khó khăn ở trong giai đoạn đầu của quá trình phát triển, mức thu nhập bình quân đầu người thấp, các nguồ n thu của các quỹ ASXH có giới hạn trong khi nhu cầu chi của quỹ thường rất lớn và gắn liền với các mục tiêu chính sách xã hội. Do đó, Chính phủ thường cần bố trí một phần ngân sách đáng kể trong kế hoạch ngân sách hàng năm phục vụ chi cho các nhu cầu ASXH, đặc biệt trong bối cảnh dân số già hoá hiện nay. Đây cũng là một trong những khó khăn, thách thức lớn đối với Việt Nam trong thời gian tới; trong đó một số vấn đ ề chính sách trọ ng tâm về tài chính đối với ASXH cụ thể như sau: Thứ nhất, thâm hụt quỹ và yêu cầu cân đối các quỹ BHXH , BHYT và tăng chi bảo trợ x ã hội đã và đang trở thành một trong những vấn đề trọng tâm của hệ thống tài chính nói riêng và toàn bộ nền kinh tế nói chung.V ới chính sách không ngừng mở rộ ng độ bao phủ của ASXH trong bối cảnh kinh tế xã hộ i phát triển thấp, mức độ đóng góp còn hạn chế, một số quỹ ASXH đã nằm trong tình trạng thâm hụt và đòi hỏi trợ cấp lớn từ ngân sách nhà nước. Trong điều kiện nguồn lực ngân sách còn hạn hẹp, yêu cầu tài trợ ASXH tăng mạnh có nguy cơ gây nên mất cân đối tài chính quố c gia và những ảnh hưởng tiêu cực trong trung và dài hạn. Dưới tác độ ng của khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu, trong thời gian gần đây mức chi và tỷ trọng chi ngân sách cho ASXH không ngừng tăng, tiệm cận mức 20% tổng chi thường xuyên của ngân sách nhà nước (gần 4%GDP, xem Biểu 1 dưới đây). 5 Xem Grument (2005), Vanzante và Fritzsch (2008). 5
Biểu 1: Tỷ trọng chi lương hưu và bảo đả m xã hộ i so với chi ngân sách nhà nước và GDP (%) Chi lương hưu và bảo đảm XH/GDP 20 Chi lương hưu và bảo đảm XH/Tổng chi cân đối NS 18 Chi lương hưu và bảo đảm XH/Chi thường xuyên 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 (Ngu ồn: số liệu công bố trên các trang web củ a Bộ Tài chính, Tổng cục thống kê) Bên cạnh đó, ngân sách nhà nước còn chịu sức ép lớn từ việc tăng chi thực hiện các kho ản chi chương trình mục tiêu quốc gia, chi phòng chống, khắc phục hậu quả lũ lụt, thiên tai,... Đây là vấn đề tiếp tục gây sức ép lớn cho ngân sách cả trước mắt và trong tương lai trung và dài hạn, đặc biệt khi các nguồn thu khá lớn hiện nay như thu từ dầu thô và cấp quyền sử dụng đất (thu từ tài sản nhà nước) có xu hướng giảm và không b ảo đảm tính ổn định, lâu dài.6 Về tình hình tài chính các quỹ bảo hiểm xã hội, hiện nay Quỹ BHYT thâm hụt trầm trọ ng ở mức hàng ngàn tỷ đồng hàng năm. Quỹ BHXH có số dư khá lớn do số người đóng góp hiện nay lớn hơn nhiều so với số người đang hưởng lợi nhờ có cơ cấu dân số vàng; tuy nhiên tiềm ẩn nguy cơ mất cân đối trong tương lai do các yếu tố: già hoá dân số 7, cải cách tiền lương và điều 6 Theo một số nghiên cứu, quy mô ngân sách nhà nước và bội chi ngân sách nhà nước ở nước ta có xu hướng đang ngày càng gia tăng, trong khi các nước trong khu vực lại có xu hướng thu hẹp. 7 Theo dự báo, đến khoảng năm 2030, thu chi Qu ỹ BHXH sẽ bắt đầu mất cân đối do dân số Việt Nam bắt đầu già và vì thế mà số đ ối tượng hưởng BHXH sẽ tăng nhanh. Trong giai đoạn 1999- 2009, số người già (trên 60 tuổi) tǎng 1,4%/nǎm (gần bằng tỷ l ệ tăng dân số tự nhiên) và thấp hơn nhiều so với thời kỳ 10 nǎm trước (giai đoạn 1989-1999, người già tǎng 2,9%/nǎm, hay khoảng hai lần mức tǎng dân số). Trong giai đoạn 2009-2019, dự báo số lượng người già sẽ tǎng nhanh (gần 5%/nǎm, gấp 4,5 lần mức tǎng dân số cùng thời kỳ). Dự báo dân số Việt Nam sẽ bước vào thời k ỳ 6
chỉnh lương tối thiểu cùng với điều chỉnh chế độ lương hưu và trợ cấp BHXH, quy định m ức đóng thấp, mức hưởng cao cũng như các chính sách xã hội khác như chính sách việc làm, nghỉ hưu. Theo một số d ự báo, cân đối thu - chi BHXH đ ược đảm bảo đến khoảng năm 2020, sau đó sẽ giảm dần và đến kho ảng năm 2030 thì Quỹ BHXH sẽ phải đối mặt với nguy cơ mất cân đối nếu không có điều chỉnh chính sách. Về BH thất nghiệp (BHTN), do tính chất đ ặc thù, tổ chức triển khai cần phải bảo đảm khả năng điều phối giữa các hệ thống q uản lý BHXH (thu phí và chi trả trợ cấp) và hệ thống quản lý việc làm (theo dõi, quản lý cũng như hỗ trợ người lao độ ng). Các doanh nghiệp và người lao động hiện mới bước đầu tham gia và rất dễ x ảy ra tình trạng lợi dụng trái quy định. V ề mặt tài chính, BHTN cũng sẽ gặp nguy cơ mất cân đối quỹ như đố i với các loại hình BHXH và BHYT. N ếu không thực hiện tốt cơ chế quản lý tài chính, Quỹ BHTN sẽ có thể lại rơi vào trạng thái bội chi lớn và tạo gánh nặng cho NSNN trong khi chưa thực sự phát huy vau trò vốn có của nó đố i với việc tái tạo và phát triển nguồ n nhân lực. Về các chính sách bảo trợ xã hội, trong thời gian vừa qua, nhu cầu chi ngân sách cho các đối tượng thuộ c chính sách bảo trợ xã hộ i ngày càng tăng do sửa đổ i, bổ sung đ ối tượng hưởng b ảo trợ xã hội, điều chỉnh mức trợ cấp cho các đối tượng và hệ thống hoá các chính sách bảo trợ xã hội.8 Với tổng nhu cầu chi rất lớn, việc tăng cường thực hiện chính sách bảo trợ x ã hội đ ã ngày càng gây sức ép đối với NSNN, đ ặc biệt trong bối cảnh kinh tế xã hội khó khăn hiện nay. Thứ hai, yêu cầu bảo đảm ASXH cho người nghèo, nông dân và khu vực kinh tế phi chính thức. Mặc dù tình trạng nghèo ở V iệt Nam đ ã được cải thiện đáng kể trong giai đoạn vừa qua (năm 2010 tỷ lệ hộ nghèo còn khoảng 10% theo chuẩn nghèo cũ và 15% theo chuẩn nghèo mới), nhưng tỷ lệ hộ nghèo ở khu vực nông thôn, vùng khó khăn vẫn còn cao, thậm chí mộ t bộ phận có xu hướng nghèo hơn. Số người nghèo sống ở khu vực nông thôn chiếm khoảng 90% số người nghèo của cả nước. Trong điều kiện thực tế nước ta hiện nay, khoảng cách phát triển, đặc biệt là thu nhập giữa người giàu - người nghèo, nông thôn – thành thị ngày càng tăng cả về giá trị tuyệt đối và so sánh tương đ ối (xem Biểu 2 dưới đây). Mặc dù tỷ lệ tiết kiệm bình quân chung tăng đều và đạt khoảng 30% trong thời gian gần đây nhưng tỷ lệ tiết kiệm của nhóm dân số thứ nhất là âm 10 -20% (thực chất là nhóm đi vay già vào khoảng nǎm 2014-2015 khi tỷ lệ người già là hơn 10%. Giai đoạn 2019-2029, tỷ lệ người già tiếp tục tǎng ở mức cao (5%/nǎm) và nǎm 2029 sẽ có 16,8 triệu người già (chiếm 17,8% dân số). 8 Theo Nghị định số 67/2007/NĐ-CP của Chính phủ về chính sách trợ giúp các đối tượng bảo trợ xã hội 7
ròng); trong khi tỷ lệ tiết kiệm của nhóm dân số thứ 5 tăng đến mức trên 40% (xem Biểu 3 dưới đây). Chênh lệch thu nhập và mức sống giữa người giàu và người nghèo, giữa nông thôn và thành thị hiện nay rất lớn và có xu hướng gia tăng. Đây là một trong những yếu tố gây tiềm ẩn bất ổn định kinh tế xã hội về lâu dài. Do vậy, việc bảo đảm ASXH cho người nghèo, nông dân, nông thôn và khu vực kinh tế phi chính thức ngày càng có ý nghĩa quan trọ ng trong việc bảo đảm thực hiện quan điểm phát triển công bằng và bền vững. Theo một số đánh giá, người nghèo ở khu vực nông thôn, khu vực có hoàn cảnh khó khăn là đối tượng ít được hưởng lợi từ các chương trình phúc lợi xã hội, nhất là các dịch vụ giáo dục, y tế. Nghiên cứu về ASXH của UNDP (2007) cho thấy tỷ lệ đ ược hưởng dịch vụ ASXH ở nhóm 20% người giàu nhất ở Việt Nam hiện nay cao gấp sáu lần nhóm 20% người nghèo nhất. Trong khi nhóm giàu nhất nhận được 45% hỗ trợ y tế và 35% hỗ trợ giáo dục thì nhóm nghèo chỉ nhận được tương ứng là 7% và 15%. Cơ hội tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản như giáo dục, y tế, văn hoá, đ ặc biệt là dịch vụ xã hội chất lượng cao, còn có sự khác biệt rất lớn giữa nông thôn và thành thị cũng như giữa khu vực chính thức và phi chính thức. Biểu 2: So sánh thu nhập bình quân đầu người 2002-2008 Nhóm 1 3000 Nhóm 5 Thành thị 2500 Nông thôn 2000 1500 1000 500 0 2002 2004 2006 2008 (Nguồ n: Điều tra mức sống dân cư 2002 – 2008) 8
Biểu 3: Tỷ lệ tiết kiệm 2002-2008 50% 40% 30% 20% Tỷ lệ tiết kiệm chung Tỷ lệ tiết kiệm nhóm 1 10% Tỷ lệ tiết kiệm nhóm 5 0% 2002 2004 2006 2008 -10% -20% -30% (Nguồ n: Điều tra mức sống dân cư 2002 – 2008) Khu vực kinh tế không chính thức thu hút một tỷ lệ khá lớn lực lượng lao động, góp phần giải quyết nạn thất nghiệp và tạo thu nhập cho người dân. Tuy nhiên, đời số ng của những người lao động trong khu vực này thường không ổn định, nhất là những người lao động cá thể. Năm 2007, tỷ lệ lao động ở khu vực phi chính thức tham gia BHXH bắt buộc chỉ đạt khoảng 15%, chủ yếu là trong lĩnh vực phi nông nghiệp ở nông thôn. Do vậy, Nhà nước cần quan tâm và có chính sách phù hợp để thực hiện cả hai mục tiêu giải quyết việc làm và công bằng xã hội. Thứ ba, cần giải quyết hiệu quả vấn đề nợ đọng và chậm nộp BHXH . Quá trình cải cách thể chế, chính sách ASXH, các chế tài xử lý vi phạm pháp luật BHXH đã tương đối đầy đủ. Tuy nhiên, thực tế áp dụng cho thấy mức xử phạt vi phạm hành chính còn khá thấp, khả năng cưỡng chế luật pháp và tính khả thi của các biện pháp thực hiện còn chưa cao. Đây cũng chính là những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trố n tránh và nợ đọng BHXH tại các doanh nghiệp. Trong năm 2007 và đầu năm 2008, tổ chức kiểm tra của BHXH Việt Nam đã tiến hành kiểm tra 3.800 đơn vị sử d ụng lao động, phát hiện và thu hồi số tiền nợ đọ ng hàng trăm tỷ đồng. Đã có một số trường hợp phải giải quyết qua thủ tục pháp lý với các doanh nghiệp như ở Thành phố Hồ Chí Minh (như trường hợp công ty trách nhiệm hữu hạn giày dép KwangNam, Vina Haeng Woon Industry, giày AnJin, Đồ chơi quốc tế Lucky Việt Nam…). Thứ tư, cần đánh giá, xem xét và có giải pháp phù hợp đ ể hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của hội nhập và khủng hoảng tài chính toàn cầu. Hội nhập kinh tế quố c tế và khủng ho ảng tài chính toàn cầu đã tác động mạnh mẽ đến nền kinh tế nước ta, đặc biệt là những người yếu thế trong xã hội, người 9
nghèo và các đố i tượng chính sách xã hội. Trong bối cảnh đó, yêu cầu tài trợ đối với hệ thống ASXH tăng mạnh, bao gồm cả phạm vi bao phủ, quy mô và mức độ các hoạt động tài chính và yêu cầu tài trợ. Do đó, việc đảm bảo nguồ n lực tài chính cũng như mục tiêu hướng đến cân đố i bền vững các quỹ BHXH, BHYT sẽ càng có khăn, phức tạp và cần thời gian điều chỉnh dài hơn. 3. Xu hướng cải cách hệ thống ASXH ở các nước và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam Nhìn chung, hệ thống ASXH ở các nước trên thế giới trong thời gian từ cuố i những năm 1980 đến nay đã được cải cách một cách tương đối hệ thống, đồng bộ và toàn diện do m ất cân đối quỹ xuất phát từ cấu trúc dân số già hoá và chi phí đảm b ảo đời sống nhân dân ngày càng tăng. Tuỳ thuộc vào đặc điểm, điều kiện kinh tế xã hội của các nước mà định hướng và biện pháp cải cách có thể khác nhau, tuy nhiên đều theo xu hướng chung là: tăng cường xã hội hóa công tác ASXH, cải cách hệ thống ASXH theo hướng tư nhân hóa, nâng cao vai trò quan trọ ng trong cải cách vi mô p hương pháp quản lý, dịch vụ khách hàng, hệ thống thanh toán, công nghệ thông tin, kiểm soát gian lận và tăng cường kiểm toán đối với các hoạt độ ng tài chính ASXH. Qua xem xét kinh nghiệm thực tế hệ thống an sinh xã hội của một số nước trong khu vực và trên thế giới có thể rút ra những bài học kinh nghiệm chủ yếu sau sau đây: Thứ nhất, nhấn mạnh vai trò quan trọng của các chính sách ASXH trong quá trình phát triển kinh tế xã hội, đặc biệt trong việc giải phóng nguồ n lực từ bộ phận người nghèo và đảm bảo ổn định kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, cải cách hệ thống ASXH, đặc biệt là thiết kế các cơ chế chính sách và hệ thống quản lý, là nhiệm vụ rất phức tạp và khó khăn. Không có mô hình, công thức hoặc biện pháp cải cách chung cho tất cả các nước do hệ thống ASXH thể hiện văn hoá, cơ cấu kinh tế - xã hội, lịch sử và điều kiện công nghệ. Trong đó, sự vận động của các nhóm lợi ích và các quá trình chính trị, xã hội có thể tác động lớn đến hệ thố ng ASXH. Thứ hai, sự thiếu hụt nguồ n tài trợ do quá trình dân số già đi làm tăng gánh nặng thiếu hụt nguồn tài chính cho các chính phủ và nguy cơ khủng hoảng tài chính công, đ ặc biệt là gánh nặng ngày càng tăng đối với ngân sách nhà nước, ảnh hưởng đến tính b ền vững của toàn bộ hệ thống tài chính. Hội nhập, mở cửa thương mại và đầu tư quốc tế khiến các quốc gia phải sử dụng nhiều hơn, chứ không phải ít hơn, nguồn lực cho hệ thố ng ASXH và trợ cấp xã hộ i. Do đó, cần có phương pháp kết hợp phù hợp giữa các chương trình BHXH có đóng góp và các chương trình được tài trợ bằng nguồn thu thuế cũng như giữa các dịch vụ do nhà nước và tư nhân cung cấp; trong đó khu 10
vực nhà nước nên cung cấp dịch vụ cơ bản và đối với những đố i tượng có chi phí cao và rủi ro cao. Thứ ba, đẩy mạnh xã hội hóa ASXH; trong đó Nhà nước tập trung vào việc xây dựng cơ chế chính sách và đảm bảo thực thi luật pháp và hỗ trợ mức tối thiểu. Việc thực hiện cũng như quản lý tài chính các hoạt động ASXH nên từng bước được chuyển giao cho khu vực tư nhân trên cơ sở nguyên tắc tự chủ tài chính, nhà nước chỉ hỗ trợ đối với m ột số đối tượng chính sách xã hội. Từng bước cải cách hệ thống ASXH theo hướng tư nhân hóa đ ể giảm gánh nặng cho ngân sách và phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội phát triển trong tương lai, đảm bảo lợi ích cho những người có đóng góp trong hiện tại, đồng thời vẫn duy trì mạng lưới an sinh tốt đ ối với những người không có khả năng đóng góp. Thứ tư, áp dụng những phương thức m ới trong quản lý rủi ro, quản lý và có biện pháp đón đầu đối với những thay đổi, biến động trong xã hộ i và thị trường lao độ ng. Tăng cường hỗ trợ các phương pháp tiếp cận và phòng tránh chủ động các rủi ro đố i với cá nhân nhằm đ áp ứng cho cả mục tiêu phát triển nguồn nhân lực như cải cách các chương trình b ảo hiểm y tế; các chương trình phát triển và xây dựng lối sống lành mạnh, trao quyền cho các đối tượng; xây dựng quan hệ đối tác giữa bên cung cấp dịch vụ và người nhận dịch vụ. Thứ năm, nâng cao chất lượng d ịch vụ, đảm bảo quy định luật pháp và giới hạn của quỹ thông qua cải cách dịch vụ khách hàng nhằm kết hợp quyền lợi khách hàng và bảo đảm chất lượng dịch vụ cho khách hàng, xác định rõ yêu cầu mức độ số lượng và chất lượng của dịch vụ khách hàng và khả năng cung ứng nhằm ngày càng cải tiến và nâng cao chất lượng dịch vụ khách hàng. Áp d ụng phương pháp mới trong việc chi trả các loại hình trợ cấp nhằm đơn giản hoá và giải thiểu chi phí cho đố i tượng tham gia; trong đó hệ thống thanh toán tự độ ng qua tài khoản ngân hàng có vai trò quan trọng. Tăng cường kiểm tra, giám sát, ngăn chặn gian lận; phát triển hệ thống thông tin dữ liệu đ ầy đ ủ, công khai, minh bạch, cập nhập và toàn diện; hoàn hiện và nâng cao hiệu quả hoạt động và quản lý nhà nước đối với BHXH. 4. Đ ịnh hướng hệ thống ASXH và tài chính ASXH ở V iệt Nam Trong thời gian tới, cải cách hệ thống ASXH ở V iệt Nam có nhiều thuận lợi như: tăng trưởng kinh tế cao tạo điều kiện nâng cao thu nhập, bảo đảm nguồ n tài chính cho ASXH; thành công trong xoá đói, giảm nghèo; cải thiện đáng kể tình hình cơ sở hạ tầng, kể cả ở các xã nghèo, xã đặc biệt khó khăn góp phần tạo điều kiện thuận lợi đ ể phát triển các chương trình ASXH. Bên cạnh đó, còn có một số khó khăn, thách thức như: mức độ b ất bình đẳng 11
gia tăng, tỷ lệ nghèo và nguy cơ tái nghèo còn cao; việc tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ b ản có chất lượng còn hạn chế; m ột số chính sách bao cấp kéo dài chậm được sửa đổi bổ sung dẫn đ ến tình trạng ỷ lại của m ột bộ phận người nghèo, xã nghèo. Hội nhập quố c tế tạo thách thức lớn cho khu vực nông nghiệp - nông thôn và người nghèo, đặc biệt trong bố i cảnh khủng ho ảng tài chính quốc tế hiện nay. Trên cơ sở x em xét thực trạng hệ thống ASXH hiện hành, bối cảnh kinh tế xã hội đất nước và kinh nghiệm quốc tế, có thể đưa ra một số định hướng cải cách ASXH ở Việt Nam trong thời gian tới như sau: Quan điểm cải cách: - Cần phát triển hệ thống ASXH phù hợp với định hướng phát triển kinh tế xã hội, bảo đảm các chính sách ASXH gắn kết với các chương trình phát triển kinh tế-xã hội, tạo động lực tăng trưởng kinh tế và đảm bảo công bằng xã hội. Trong đó, nên chọn phát triển mô hình dựa trên quan điểm của ILO coi ASXH là mộ t phạm trù thuộ c quyền con người với các b ộ phận cấu thành là chính sách hỗ trợ xã hội, chính sách BHXH bắt buộc và chính sách bảo hiểm tư nhân tự nguyện. Đây là mô hình phù hợp với chủ trương, đường lối phát triển của Đảng và Nhà nước ta coi con người là trung tâm của sự phát triển. - Từng bước xây dựng và thực hiện hệ thống chính sách ASXH mang tính toàn dân, mở rộ ng khả năng tiếp cận và diện b ao phủ; trong đó bảo đảm mức sống/thu nhập tối thiểu cho nhân dân và khả năng liên kết, phòng chống, khắc phục hiệu quả các rủi ro. Chú trọng phát triển hệ thống ASXH đố i với khu vực nông thôn, dân tộ c thiểu số, các đối tượng bị tác động b ởi cải cách chính sách kinh tế - xã hội như lao động di cư, tái định cư, nông dân, công nhân bị tác động b ởi khủng hoảng, người có công, trẻ em, người già, người tàn tật.... - N hà nước giữ vai trò chủ đạo trong việc tổ chức thực hiện ASXH, đồng thời m ở rộng sự tham gia của các đố i tác xã hội vào việc thực hiện chính sách ASXH. Cần có cơ chế thu hút sự tham gia của các khu vực tư nhân vào cung cấp dịch vụ trong lĩnh vực ASXH dưới hình thức xã hội hóa. Phát huy vai trò và trách nhiệm của các chủ thể, của nhà nước và xã hội dân sự trong việc thực hiện các mục tiêu ASXH. - Từng bước p hát triển các chính sách ASXH với nội dung, cách tiếp cận và chuẩn mực quốc tế; tăng cường liên kết, hợp tác khu vực và quốc tế trong thực hiện chính sách ASXH đố i với người lao độ ng, nhất là đối với người nước ngo ài làm việc tại V iệt N am và người Việt Nam xuất khẩu lao động làm việc ở nước ngoài.. 12
Yêu cầ u mang tính nguyên tắc trong cải cách ASXH: - Đảm bảo mọi người dân có quyền và được tiếp cận hệ thống ASXH, trong đó nhấn mạnh tính chia sẻ, tương trợ trong trong nội bộ và giữa các nhóm dân cư trong xã hội, hướng đến đ ảm bảo nhu cầu tố i thiểu thông qua các công cụ tái phân phối nguồn lực tài chính của Nhà nước. - Đảm bảo nguyên tắc công bằng và p hát triển bền vững của hệ thống ASXH, từng bước gắn trách nhiệm và quyền lợi, giữa đóng góp với hưởng lợi, khuyến khích mọi người dân tham gia hệ thống. - Tăng cường trách nhiệm các chủ thể tham gia các chính sách ASXH, khuyến khích các thành phần trong xã hội tham gia xây dựng và thực hiện các chính sách ASXH. Định hướng cả i cách: Trong thời gian tới cần tập trung cải cách các lĩnh vực chủ yếu: hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật; hoàn thiện cơ chế tạo lập và sử dụng nguồn lực tài chính và hoàn thiện hệ thống quản lý ASXH. Thứ nhất, tập trung hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật trên hoàn thiện, bổ sung, sửa đ ổi, hệ thống hoá các văn bản pháp luật hiện có trên cơ sở kế thừa và phát triển chính sách BHXH hiện hành, xem xét điều kiện kinh tế - xã hội và tham khảo kinh nghiệm của các nước phát triển trên thế giới. Cần đảm bảo tính đồng bộ giữa các chế độ ASXH, tránh chồng chéo, mâu thuẫn, đảm b ảo mọ i người dân đều có quyền được hưởng ASXH; tạo cơ chế đảm bảo thực thi nghiêm chỉnh và có hiệu quả trên thực tế. Thứ hai, bảo đảm nguồn lực và cơ chế tài chính trên cơ sở từng bước mở rộng diện bao phủ, tăng mức phí đóng góp và đảm bảo chi phí dịch vụ tối thiểu cũng như quản lý chặt chẽ, hiệu quả các quỹ ASXH. Đồng thời, cần nâng cao hiệu quả đầu tư và sử dụng nguồn các quỹ ASXH kết hợp với việc đa dạng hoá các nguồn tài trợ để đảm bảo hệ thống ASXH phát triển bền vững. Thứ ba, hoàn thiện bộ máy q uản lý của hệ thống ASXH theo hướng tinh giản, gọ n nhẹ, đ ảm bảo phát huy vai trò và hiệu quả quản lý; trong đó, cần chú trọ ng đến hệ thống tổ chức bộ máy, đào tạo nguồn nhân lực và xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu thống tin tích hợp về ASXH thống nhất, đ ầy đ ủ, chính xác, có hệ thố ng và được cập nhật từ Trung ương đến đ ịa phương. Một số định hướng cải cách cụ thể đối với BHXH, BHYT và bảo trợ xã hội như sau: a) Đối với BHXH : 13
- X ây dựng chiến lược phát triển BHXH theo hướng mở rộng đối tượng tham gia BHXH buộc, tập trung vào đối tượng làm công ăn lương trong khu vực doanh nghiệp ngoài nhà nước, các hộ gia đình tự doanh để đ ạt mục tiêu bao phủ p hần lớn các đối tượng thuộ c diện tham gia BHXH bắt buộc vào năm 2015. Tăng cường quản lý thu BHXH theo đúng quy định của pháp luật, đảm b ảo thu đúng, thu đủ; chống thất thu, nợ đọng để đảm bảo quyền lợi người lao động và đảm bảo khả năng cân đối Quỹ bảo hiểm xã hội trong tương lai. Từng bước triển khai thực hiện BHXH tự nguyện và b ảo hiểm thất nghiệp theo quy định để xem xét, rút kinh nghiệm và tiếp tục cải cách, hoàn thiện cơ chế chính sách. - Nhằm cân đối quỹ BHXH trong tương lai trung và dài hạn, cần thực hiện một số giải pháp sau: (i) Từ năm 2016 trở đi, tiếp tục tăng mức đóng góp vào các quỹ BHXH để để đảm bảo sự bền vững của quỹ; (ii) Thực hiện đóng BHXH trên thu nhập thực tế của người lao động ở các khối doanh nghiệp nhà nước và đơn vị sự nghiệp; (iii) Thay đổi cách tính mức hưởng BHXH một cách hợp lý nhằm đảm bảo tính công bằng mộ t cách tương đối giữa mức đóng góp và mức lợi ích được hưởng của các đối tượng. V ề thời gian hưởng BHXH, cần từng bước loại bỏ những quy định nghỉ hưu trước tuổi và xem xét kéo dài thời gian lao động và đóng góp BHXH; (iv) Có kế hoạch tổng thể về trích ngân sách nhà nước để đóng vào quỹ BHXH cho cán bộ công nhân viên chức đã có thời gian làm việc trước năm 1995 theo quy định của Luật BHXH (trư- ớc khi thành lập BHXH); (v) Nâng cao hiệu quả đ ầu tư vốn của các quỹ BHXH. b) Đố i với chính sách BHYT: - Mở rộng đối tượng tham gia BHYT qua đẩy mạnh triển khai thực hiện Luật BHYT với các kế hoạch, chương trình cụ thể; đưa chỉ tiêu dân số tham gia BHYT vào kế hoạch phát triển kinh tế- xã hội từng thời kỳ nhằm phấn đấu đến năm 2015 thực b ảo hiểm y tế toàn dân. Mở rộng các hình thức BHYT kinh doanh theo nguyên tắc tự nguyện để đáp ứng yêu cầu linh hoạt của các tầng lớp dân cư, đ ặc biệt là người giàu. - Hoàn thiện chính sách BHYT theo hộ gia đình và các loại hình BHYT khác nhằm đáp ứng yêu cầu KCB cho nhân dân trong tình hình mới. Thực hiện cấp BHYT đối với trẻ em tuỳ theo hoàn cảnh gia đình để tăng cơ hội hưởng thụ dịch vụ y tế cho trẻ em có hoàn cảnh khó khăn. Thực hiện BHYT đối với học sinh, sinh viên theo nguyên tắc gia đ ình học sinh đóng góp phần lớn mức phí, ngân sách nhà nước hỗ trợ tuỳ theo đối tượng hộ gia đình. - Đổi mới cơ chế sử dụng ngân sách trong lĩnh vực y tế theo hướng chuyển phần kinh phí nhà nước hỗ trợ cho các cơ sở y tế công lập sang hình 14
thức hỗ trợ trực tiếp cho người hưởng thụ thông qua hình thức hỗ trợ mệnh giá thẻ BHYT; từng bước tạo điều kiện đ ể người thụ hưởng dịch vụ y tế được lựa chọn cơ sở d ịch vụ y tế, không phân biệt công lập hay ngoài công lập. - Điều chỉnh mức đóng bảo hiểm y tế phù hợp với mức hưởng các dịch vụ y tế để đ ảm bảo cân đố i, an toàn quỹ BHYT. Củng cố phát triển đồng bộ cơ sở y tế công lập và tư nhân, nâng cao khả năng cung ứng dịch vụ y tế, thuố c chữa bệnh, nâng cao chất lượng khám chữa bệnh cho người tham gia BHYT. - Tăng cường năng lực quản lý Nhà nước về BHYT; đ ẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát, xử lý nghiêm các vi phạm; nhất là những hành vi lạm dụng hoặc trục lợi. c) Đối với chính sách bảo trợ xã hộ i: - Nâng cao trách nhiệm của địa phương trong việc triển khai thực hiện chính sách trợ giúp các đối tượng bảo trợ XH; xây dựng cơ sở dữ liệu về đối tượng bảo trợ xã hội của các đ ịa phương đ ể phục vụ cho việc hoạch định chính sách và bố trí kinh phí trợ cấp. - Mức chuẩn trợ cấp xã hộ i phải được điều chỉnh kịp thời phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội; đ ảm b ảo đáp ứng mức số ng tối thiểu của đối tượng hưởng trợ cấp xã hộ i. Các chính sách trợ giúp xã hội phải có mối quan hệ chặt chẽ với các chính sách khác của hệ thống ASXH như BHXH và BHYT. - Cùng với việc thực hiện chính sách trợ cấp xã hộ i từ ngân sách nhà nước, cần phát triển tài trợ của các tổ chức phi lợi nhuận, các tổ chức quốc tế hỗ trợ cho các đố i tượng bảo trợ xã hội. Lộ trình triển khai thực hiện: - Giai đoạn 2011 đến 2015: Tập trung p hát triển hệ thống ASXH, tăng tỷ lệ bao phủ các chính sách ASXH. Từng bước cải cách chính sách tài chính ASXH theo hướng giảm d ần sự hỗ trợ của Nhà nước và tăng d ần sự đóng góp của người dân, bảo đảm tăng thặng dư quỹ trong giai đ oạn cơ cấu dân số vàng và đ áp ứng yêu cầu p hát triển bền vững quỹ ASXH trong tương lai trung và dài hạn. - Giai đoạn 2016-2020: Củng cố, kiện toàn hệ thống ASXH theo hướng phát triển bền vững. Trong giai đoạn này, việc cải cách hệ thống hướng đến kiện toàn củng cố toàn bộ hệ thống ASXH theo hướng phát triển b ền vững cùng với việc mở rộng tỷ lệ bao phủ đến đại đa số các tầng lớp d ân cư. Đây là giai đoạn củng cố hệ thống kết hợp với sự cải cách cơ chế tài chính cần thiết, tập trung vào điều chỉnh linh hoạt các mức đóng phí và các nguồn tài trợ của 15
các loại hình ASXH để đảm bảo sự phát triển bền vững của cả hệ thống cũng như từng chính sách ASXH cụ thể. 5. K ết luận Trong thời gian qua, hệ thống ASXH ở nước ta đ ã từng bước hình thành, phát triển và đạt được những bước tiến quan trọng cả về số lượng và chất lượng; tuy nhiên nhìn chung mới chỉ đáp ứng được một phần yêu cầu về ASXH của các tầng lớp dân cư trong xã hội. N ước ta hiện đang bước vào một giai đo ạn mới của quá trình phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập kinh tế quố c tế với nhiều khó khăn, thách thức về ASXH, đặc biệt là biến động về cơ cấu dân số , kho ảng cách giàu nghèo trong xã hội, nhu cầu gia tăng về ASXH trong bối cảnh khủng hoảng tài chính toàn cầu, vấn đề nguồn tài trợ và những ảnh hưởng dây chuyền đố i với an ninh tài chính quố c gia cả trước mắt và trong tương lai trung và dài hạn. Trong bối cảnh đó, cải cách hệ thống ASXH nói chung và tài chính ASXH nói riêng là hết sức cần thiết và cần phải được coi là một trong những nhiệm vụ trọng tâm hiện nay. Trong thời gian tới, hệ thống ASXH cần được tiếp tục phát triển theo hướng phù hợp, gắn kết với các chính sách, chương trình phát triển kinh tế-xã hội, tạo độ ng lực tăng trưởng kinh tế, thực hiện công bằng xã hội vì mục tiêu phát triển con người, phát huy tố i đa nguồ n lực con người. Trong đó, cần đảm bảo m ọi người dân có quyền an sinh và tiếp cận hệ thống ASXH; đảm bảo nguyên tắc công b ằng và bền vững, gắn trách nhiệm và quyền lợi, giữa đóng góp với hưởng lợi, khuyến khích mọi người dân tham gia hệ thống và tăng cường trách nhiệm các chủ thể. Trên cơ sở đó, cải cách ASXH trong thời gian tới tập trung chủ yếu vào các nội dung chính là hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật; hoàn thiện cơ chế và nguồ n lực tài chính và hoàn thiện hệ thống quản lý ASXH với các định hướng cải cách hiệu quả, khả thi đối với từng chính sách ASXH và p hù hợp với điều kiện kinh tế xã hộ i đất nước trong từng thời kỳ. Căn cứ đặc điểm tình hình kinh tế - x ã hội nước ta, việc tập trung phát triển 3 trục chính của hệ thống ASXH trong mối quan hệ gắn kết chặt chẽ với nhau, bao gồm : chính sách hỗ trợ x ã hội để bảo đảm m ức sống, thu nhập tối thiểu cho người nghèo, chính sách BHXH bắt b uộc của N hà nước bao phủ đ a số người lao độ ng và chính sách bảo hiểm tư nhân tự nguyện đối với người giàu, sẽ là định hướng p hát triển chủ đạo của hệ thống ASXH ở nước ta trong thời gian tới. 16
Tài liệu tham khảo  Bài phát biểu của Thường trực Ban bí thư Trung ương Đảng, Trương Tấn Sang trong chuyến thăm và tìm hiểu về tình hình nông nghiệp nông thôn và nông dân ở Quảng Nam ngày 14,15/4/2008 (nguồ n Báo điện tử Đảng cộ ng sản)  Bài phát biểu củ a Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tại kỳ họ p thứ 3, Quố c hội khóa XII.  Bùi Đức Tráng (2007”, “Thử p hân tích mộ t giải pháp mang tính độ t phá nhằm đ ẩy nhanh lộ trình tiến tới BHYT toàn dân”, T ạp chí BHXH (Số11/2007)  Đàm Hữu Đắc (2009), “Việt Nam đang hướng đến đến thố ng ASXH năng động và hiệu quả”, Tạp chí Cộ ng sản (13/2009)  Đỗ Thuý Hằng (2007), “Hướng tới mụ c tiêu BHYT toàn dân”, Tạp chí BHXH (Số11/2007)  Hà Thúc Chi (2008), “Lợi dụng, trục lợi qu ỹ KCB BHYT - Những biến thái mới?”, Tạp chí Bảo hiểm xã hộ i (Số11/2008)  Mai Ngọc Anh (2006), “Tách biệt kinh tế và chính sách ASXH cho nông dân nước ta hiện nay”, Tạp chí Phát triển kinh tế số 186/2006  Ngô Quang Minh (2008), “Bảo hiểm xã hộ i trong nền kinh tế thị trường đ ịnh hướng XHCN ở nước ta”, Tạp chí BHXH 6/2008  Phạm Đình Thành (2007), “BHXH với thách thức hộ i nhập WTO”, Tạp chí BHXH (Số02/2007)  Mukul G. Asher (2008), “Social Security Reform Imperatives in Developing Asia”, Indian Economic Journal (2008)  Peter Krause1 (2004), Combating Pverty in Europe: the German Welfare Regime in Practive, Peter Krause, Cash & Care, 2004.  Peter Lang (2003), Building Social Europe through the Open Method of Coordition, P.I.E. Peter Lang, 2003.  Jodi Gual (2004), Building a Dynamic Europe: the Key Policy Debates, Jodi Gual, IESE, 2004.  HMSO (1995), Aspects of Britain Social Welfare, London: HMSO, 1995.  ILO (2008), Can low-income countries afford basic social security, International Labour Office 2008  Barrientos, A. and Lloyd-Sherlock, P. (2003 ), Non -contributory pensions and social p rotection , Issues in Social Protection Discussion Paper 12 (Geneva, International Labour Office),  Behrendt, C. and Hagemejer, K. (2001): “Can low-income countries afford social security?”, in Charlton, R. and McKinnon, R.: Pensions in Development (Aldershot, Ashgate).  Cichon, M.; Scholz, W.; van de Meerendonk, A.; Hagemejer, K.; Bertranou, F. And Plamondon, P., (2004): Financing Social Protection (Geneva, ILO and ISSA).  ILO Social Security Department, (2006): Social security for all: Investing in global social and economic development: A consultation. Issues in Social Protection, Discussion Paper 16 (Geneva, ILO), 17
 Mizunoya, S.; Behrendt, C.; Pal, K. and Léger, F., (2006): Costing of basic social p rotection benefits for selected Asian countries: First results of a modelling exercise. Issues in Social Protection, Discussion Paper 17 (Geneva, International Labour Office),  Wouter van Ginneken (2003), Extending social security: Policies for developing countries, ILO ESS Paper No. 13 Các văn bản pháp luậ t: Luật Bảo hiểm xã hội 2006, Luật Bảo hiểm y tế 2008 ; các văn bản hướng d ẫn luật về b ảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp . Các trang web: www.ilo.org, www.who.org, www.imf.org, www.worldbank.org, www.adb.org, www.undp.org, www.oecd.org, www.mof.gov.vn, www.molisa.gov.vn, www.vnexpress.net, www.vneconomy.com.vn, www.chinhphu.vn... 18