Đề tài nghiên cứu khoa học của người học: Nhận thức về văn hóa chính trị của sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội hiện nay

Chia sẻ: Hao999 Hao999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:84

Thêm vào BST

Báo xấu

81
lượt xem 23
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài là hệ thống hóa một số vấn đề lý luận về nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên, khảo sát thực trạng về nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội và đưa ra một số giải pháp nâng cao nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên trong Trường hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài nghiên cứu khoa học của người học: Nhận thức về văn hóa chính trị của sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội hiện nay

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI KHOA KHOA HỌC CHÍNH TRỊ BÁO CÁO TỔNG HỢP ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA NGƢỜI HỌC NHẬN THỨC VỀ VĂN HÓA CHÍNH TRỊ CỦA SINH VIÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI HIỆN NAY Mã số đề tài: ĐTSV.2020.06 Chủ nhiệm đề tài : Lê Đức Quang Lớp : 1705CSCA Cán bộ hƣớng dẫn : ThS. Lê Thị Tƣơi Hà Nội, 2020
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI KHOA KHOA HỌC CHÍNH TRỊ BÁO CÁO TỔNG HỢP ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA NGƢỜI HỌC NHẬN THỨC VỀ VĂN HÓA CHÍNH TRỊ CỦA SINH VIÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI HIỆN NAY Mã số đề tài: ĐTSV.2020.06 Chủ nhiệm đề tài : Lê Đức Quang Thành viên tham gia : Đỗ Mạnh Gia Phạm Quang An Lớp : 1705CSCA Cán bộ hƣớng dẫn : ThS. Lê Thị Tƣơi Hà Nội, 2020
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành đề tài nghiên cứu này, nhóm nghiên cứu xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Cô giáo hướng dẫn ThS. Lê Thị Tươi. Cô đã dành nhiều thời gian và tâm sức, tận tình hướng dẫn, định hướng cho nhóm nghiên cứu trong suốt quá trình nhóm chúng em thực hiện đề tài. Nhóm nghiên cứu cũng xin gửi lời cảm ơn tới quý Thầy, Cô trong Khoa Khoa học Chính trị đã tận tình truyền đạt kiến thức trong suốt thời gian học tập vừa qua. Với những kiến thức chúng em đã được tiếp nhận trong quá trình học tập và nghiên cứu tại Khoa sẽ là nền tảng quan trọng để chúng tiếp tục có những nghiên cứu chuyên sâu về những vấn đề mang tính thực tiễn có thể áp dụng vào trong cuộc sống. Đề tài nghiên cứu của nhóm chúng em khó tránh khỏi những hạn chế. Chúng em rất mong nhận được sự góp ý, chỉ bảo của các Thầy, Cô để nhóm tiếp tục triển khai chỉnh sửa cho hoàn thiện. Chúng em xin trân trọng cảm ơn!
LỜI CAM ĐOAN Nhóm nghiên cứu chúng em xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng nhóm em dưới sự hướng dẫn của giảng viên ThS. Lê Thị Tươi. Các kết quả nghiên cứu trong đề tài là trung thực thông qua quá trình khảo sát thực tế của sinh viên tại trường Đại học Nội vụ Hà Nội. Bên cạnh đó, đề tài nghiên cứu có sử dụng một số nhận xét, đánh giá của các tác giả và đã được trích dẫn và chú thích nguồn gốc rõ ràng.
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Mức độ quan tâm đường lối, chính sách của sinh viên Trường . 29 Biểu đồ 2.2: Quan điểm hiểu biết về khái niệm văn hóa chính trị của sinh viên Trường ............................................................................................................. 29 Biểu đồ 2.3: tầm quan trọng việc học tập các môn lý luận chính trị của sinh viên Trường ..................................................................................................... 30 Biểu đồ 2.4: Thời gian tự học các môn Lý luận chính trị ............................... 32 Biểu đồ 2.5: Các hoạt động tự học các môn Lý luận chính trị ....................... 32 Biểu đồ 2.6. Mức độ quan tâm đến vấn đề chính trị - thời sự đất nước của sinh viên Trường: .................................................................................................... 35 Biểu đồ 2.8: Mục đích học tập của sinh viên Trường: .................................... 35 Biểu đồ 2.9: Vai trò của việc nâng cao nhận thức văn hóa chính trị cho sinh viên Trường: .................................................................................................... 37 Biểu đồ 2.10: Mức độ tham gia các hoạt động Đoàn thanh niên của sinh viên Trường ............................................................................................................. 38 Biểu đồ 2.11. Mức độ tham gia hoạt động chuyên môn nâng cao lý tưởng chính trị cho sinh viên ..................................................................................... 39
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN LỜI CAM ĐOAN MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1. NHẬN THỨC VỀ VĂN HÓA CHÍNH TRỊ CỦA SINH VIÊN - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN ..................................................................... 7 1.1. Khái niệm văn hóa chính trị và nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên .................................................................................................... 7 1.1.1. Khái niệm văn hóa chính trị ............................................................ 7 1.1.2. Khái niệm nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên ................... 11 1.2. Những nội dung cơ bản vê nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên .......................................................................................................... 14 1.2.1. Đặc điểm và cấu trúc của nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên 14 1.2.2. Vai trò của việc nhận thức văn hóa chính trị cho sinh viên hiện nay 18 1.3. Các yếu tố tác động đến nhận thức về văn hóa chính trị sinh viên ....... 20 1.3.1. Các yếu tố khách quan .................................................................. 20 1.3.2. Các yếu tố chủ quan ...................................................................... 24 Tiểu kết chương 1................................................................................... 25 Chƣơng 2. NHẬN THỨC VỀ VĂN HÓA CHÍNH TRỊ CỦA SINH VIÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI HIỆN NAY- THỰC TRẠNG VÀ NGUYÊN NHÂN ........................................................................................... 26 2.1. Thực trạng nhận thức về văn hóa chính trị của sinh viên Trường 26 Đại học Nội vụ Hà Nội hiện nay ........................................................... 26 2.1.1. Thực trạng về tri thức chính trị của sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội ................................................................................................ 26 2.1.2. Thực trạng về niềm tin chính trị của sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội ................................................................................................ 34 2.1.3. Thực trạng về lý tưởng chính trị của sinh viên Trường Đại học .. 38 Nội vụ Hà Nội ......................................................................................... 38 2.2. Đánh giá chung về nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội hiện nay ............................................. 41 2.2.1. Ưu điểm ......................................................................................... 41 2.2.2. Hạn chế.......................................................................................... 42
2.3. Nguyên nhân của những ưu điểm và hạn chế nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội hiện nay ....... 43 2.3.1. Nguyên nhân của ưu điểm............................................................. 43 2.3.2. Nguyên nhân của hạn chế ............................................................. 44 Tiểu kết chương 2................................................................................... 45 Chƣơng 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO NHẬN THỨC VỀ VĂN HÓA CHÍNH TRỊ CHO SINH VIÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI HIỆN NAY............................................................................... 46 3.1. Nhóm giải pháp về phía nhà trường .............................................. 47 3.1.1. Giáo dục chính trị tư tưởng ........................................................... 47 3.1.2. Giáo dục lịch sử, văn hóa truyền thống ........................................ 50 3.1.3. Đưa bộ môn “Văn hóa chính trị” vào giảng dạy bắt buộc trong các môn học đại cương ở Trường .................................................................. 54 3.2. Nhóm giải pháp về phía gia đình và xã hội ................................... 57 3.2.1.Xây dựng môi trường giáo dục gia đình ........................................ 57 3.2.2. Xây dựng môi trường giáo dục xã hội .......................................... 59 3.3. Nhóm giải pháp về phía bản thân sinh viên .................................. 60 3.3.1. Quá trình tự giáo dục của sinh viên, phát huy tính tích cực, chủ động đáp ứng với quá trình hội nhập văn hoá khu vực và thế giới......... 60 3.3.2. Tích cực tham gia các buổi nói chuyện chuyên đề về những vấn đề chính trị - xã hội. ..................................................................................... 62 Tiểu kết chương 3: ................................................................................. 63 KẾT LUẬN .................................................................................................... 65 PHỤ LỤC ......................................................................................................... 1
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Văn hóa là một phạm trù dùng để nói về quá trình phát triển của xã hội, là khả năng và năng lực sáng tạo của con người. Quá trình phát triển đó được phản ánh trong các hình thức và kiểu tổ chức cuộc sống cũng như hoạt động của con người, được phản ánh trong những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra. Văn hóa chính trị mang tính đặc trưng của văn hóa toàn thể, nhưng nhấn mạnh đến những yếu tố xác định đặc tính riêng của mỗi cộng đồng, mỗi nền văn hóa. Do vậy, mới có những mô hình văn hóa chính trị trong lịch sử như: văn hóa chính trị bộ lạc, văn hóa chính trị tham dự và mô hình văn hóa của mỗi quốc gia trong xã hội hiện đại… Văn hóa chính trị không đơn thuần, không phiến diện là biểu hiện của hành vi văn hóa như quan niệm thông thường trong các hoạt động chính trị; mà văn hóa chính trị là huyết mạch, là nguồn sống, là nguồn sức mạnh bên trong của mỗi bản thân cơ thể chính trị; nó quy định một nền chính trị đầy sức sống, đầy tiềm năng, đầy sức mạnh. Nhưng nó là sức sống, sức mạnh của một nền chính trị vươn tới những giá trị cao đẹp, nhân đạo và nhân văn. Trên phương diện lý luận và như thực tiễn ở nước ta hiện nay, vấn đề nhận thức về văn hóa chính trị đang ngày càng được quan tâm. Đặc biệt, trong quá trình xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, toàn cầu hóa, hợp tác quốc tế. Do đó, nhận thức về văn hóa chính trị Việt Nam góp phần khắc phục những lực cản từ phía bên ngoài và từ nội bộ bên trong của nền chính trị, đó là sự thờ ơ, lãnh đạm của một bộ phận nhân dân, thậm chí của cả một bộ phận cán bộ của trong hàng ngủ của Đảng.Văn hóa chính trị có vai trò to lớn trong việc nâng cao giá trị cao đẹp, tính tích cực chính trị của công dân. Với ý nghĩa đó, việc nâng cao nhận thức về văn hóa chính trị trở thành một phương pháp có vai trò định hướng nhằm giảm tình trạng thờ ơ, lãnh đạm trong chính trị. Đại học Nội vụ Hà Nội là trường đào tạo ra nguồn nhân lực làm việc trong các cơ quan hành chính cấp xã, phường, huyện, tỉnh, trung ương; làm 1
việc trong các doanh nghiệp trong nước và nước ngoài về các lĩnh vực như quản trị văn phòng, văn thư lưu trữ, quản trị nhân lực, luật, quản lý văn hóa, quản lý nhà nước, chính trị học, chính sách công…..Chính vì vậy, những kiến thức về chính trị cũng trở thành những học phần quan trọng chương trình đào tạo cho sinh toàn Trường nói chung và sinh viên chuyên ngành Chính trị học nói riêng. Việc nâng cao nhận thức về văn hóa chính trị nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên Đại học Nội vụ Hà Nội có nhiều cơ hội tiếp cận những giá trị văn hóa tốt đẹp theo đúng đường lối, chủ trường, bắt kịp với xu hướng của thời đại toàn cầu hiện nay. Tuy nhiên, một bộ phận sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội nói chung và sinh viên chuyên ngành Chính trị học nói riêng ít quan tâm hoặc không chú ý về văn hóa chính trị. Nguyên nhân dẫn tới thực trạng đó ở một bộ phận sinh viên là do ảnh hưởng của các nền văn hóa ngoại lai, dẫn tới sự thờ ơ với tình hình chính trị trong nước và quốc tế. Nhưng lại tiếp cận rất nhanh văn hóa phẩm độc hại, những tư tưởng chính trị phản động, đề cao cái tôi, ý thức cá nhân. Điều này ảnh hưởng không nhỏ tới chất lượng đào tạo nguồn nhân lực của Đại học Nội vụ Hà Nội đáp ứng nhu cầu của nhà tuyển dụng và của xã hội. Xuất phát từ những lý do trên, nhóm sinh viên chúng tôi lựa chọn đề tài: “Nhận thức về văn hóa chính trị của sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội hiện nay” làm đề tài nghiên cứu khoa học sinh viên. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Hiện nay có một số công trình nghiên cứu về văn hóa chính trị của các nhà khoa học tiêu biểu như của GS.TS Ngọc Quang (chủ biên ): “Văn hóa chính trị và việc bồi dưỡng đào tạo đội ngũ lãnh đạo ở nước ta hiện nay ", tác giả đã trình bày khái quát một số nội dung về: lịch sử phát triển của văn hóa chính trị, văn hóa chính trị và việc nâng cao chất lượng lãnh đạo chính trị và hình thành đội ngũ cán bộ chính trị ở nước ta hiện nay... Cuốn "Bước đầu tìm hiểu những giá trị văn hóa chính trị Việt Nam truyền thống" của tác giả Nguyễn Văn Huyên, Nxb Chính trị quốc gia năm 2
2009, đã trình bày một số giá trị của văn hóa chính trị Việt Nam qua các thời kỳ. Từ đó nêu lên được những nét đặc trưng cho văn hóa Việt Nam truyền thống của dân tộc ta như: tinh thần đoàn kết, tự tôn dân tộc, lòng yêu nước, cố kết cộng đồng… Cuốn "Nâng cao văn hóa chính trị của đội ngũ lãnh đạo quản lý ở nước ta hiện tại” của tác giả Lâm Quốc Tuấn, Nxb Văn hóa thông tin năm 2008; tác giả đã trình bày một số nội dung về văn hóa chính trị của đối tượng làm lãnh đạo, quản lý trong các cơ quan nhà nước, những giá trị văn hóa tốt trong giao tiếp lãnh đạo, trong hội họp, trong công tác tiếp xúc với nhân dân... từ đó đưa ra một số những giải pháp nhằm phát huy vai trò của văn hóa chính trị tại công sở. Tác giả Phạm Hồng Tung “Văn hóa chính trị và lịch sử từ góc nhìn văn hóa chính trị", Nxb Chính trị quốc gia năm 2008, đã trình bày được một số khái niệm như: văn hóa, văn hóa chính trị, lịch sử hình thành và phát triển văn hóa chính trị, một số quan điểm về văn hóa chính trị ở một số quốc giá, từ đó đưa ra một số hệ giá trị cho văn hóa chính trị ở Việt Nam. Cuốn "Văn hóa chính trị Việt Nam từ truyền thống đến hiện đại”, tác giả Nguyễn Hồng Phong. Là công trình đầu tiên nghiên cứu về văn hóa chính trị trong xã hội phương Đông, từ đó đưa ra các yếu tố của văn hóa Việt Nam hiện nay là kết hợp giữa truyền thống và hiện đại. Đó là văn hóa theo hệ giá trị của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh... Trong bài Mấy suy nghĩ về sức mạnh của niềm tin chính trị trong Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, tác giả Trần Trọng Quế cho rằng niềm tin chính trị là một yếu tố quan trọng trong hoạt động chính trị. Niềm tin chính trị được hình thành và củng cố trên cơ sở tri thức khoa học. Nhận thức khoa học càng sâu sắc thì niềm tin chính trị càng vững chắc, từ đó biến thành tình cảm, đạo đức và lý tưởng chính trị, rồi tiếp tục chuyển thành hành động chính trị trong thực tiễn để đạt tới mục đích chính trị. Tại Trường Đại học Nội vụ Hà Nội, có đào tạo chuyên ngành Chính trị 3
học, một số giáo trình có nội dung liên quan tới văn hóa chính trị như: “Tập bài giảng Chính trị học đại cương”, “Tập bài giảng học phần Văn hóa chính trị” của khoa Khoa học chính trị... Đã trình bày khái quát về khái niệm văn hóa chính trị, một số nội dung chính cách tiếp cận, đặc trưng của văn hóa chính trị, một số giá trị tiêu biểu của văn hóa Việt Nam truyền thồng và hiện đại.… Tuy nhiên, những công trình nghiên cứu kể trên có thể chưa đề cập tới nội dung nhận thức về văn hóa chính trị của sinh viên trong các Trường đại học nói chung và sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội nói riêng. Chỉ có một số công trình nghiên cứu về việc nhận thức văn hóa học đường, văn hóa giao tiếp trong Trường đại học, mà chưa có công trình nghiên cứu nào đi sâu nghiên cứu liên quan đến văn hóa chính trị của sinh viên. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích: Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận về nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên, khảo sát thực trạng về nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội và đưa ra một số giải pháp nâng cao nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên trong Trường hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ: - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận về nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên; - Thực trạng nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội; - Một số giải pháp nhằm nâng cao nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận: Phương pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, Tư tưởng Hồ Chí Minh, Đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam. 4.2. Phương pháp cụ thể: 4
Đề tài sử dụng một số phương pháp cụ thể sau: so sánh, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa, trừu tượng hóa, thống kê, khảo sát thực tế, điều tra xã hội học, xử lý số liệu điều tra,.. 5. Đối tƣợng phạm vi nghiên cứu 5.1. Đối tượng nghiên cứu: Nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên bậc Đại học chính quy đang học tại Trường Đại học Nội vụ Hà Nội (cơ sở Hà Nội). 5.2. Phạm vi nghiên cứu: Sinh viên Đại học khóa 16, 17, 18 của các Khoa: Khoa học Chính trị, Khoa Pháp luật Hành chính, Khoa Hành chính học, Khoa quản lý xã hội ở Trường Đại học Nội vụ Hà Nội. 6. Giả thuyết nghiên cứu 6.1. Về mặt lý luận: Hệ thống hóa vấn đề lý luận về nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên trường Đại học Nội vụ Hà Nội. Từ đó góp phần hình thành những giá trị văn hóa chính trị cho sinh viên trong Trường, nâng cao nhận thức về văn hóa chính trị trong đời sống và sau khi tốt nghiệp ra trường đi làm ở các cơ quan, đơn vị, tổ chức. 6.2. Về mặt thực tiễn: Đánh giá thực trạng nhận thức về văn hóa chính trị của sinh viên Đại học Nội vụ Hà Nội, từ đó đề xuất một số giải pháp trong công tác đào tạo nhằm nâng cao nhận thức về văn hóa chính trị cho sinh viên. Những kết quả nghiên cứu của đề tài làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu chuyên sâu về văn hóa chính trị cho sinh viên trong Trường nói chung và sinh viên chuyên ngành Chính trị học nói riêng. 7. Đóng góp đề tài - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận của văn hóa chính trị, nhận thức về văn hóa chính trị của sinh viên; - Thực trạng nhận thức về văn hóa chính trị của sinh viên Trường Đại 5
học Nội vụ Hà Nội; - Làm rõ vai trò, tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức văn hóa chính trị cho sinh viên; - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao nhận thức về văn hóa chính trị cho sinh viên Đại học Nội vụ Hà Nội hiện nay. 8. Kết cấu của đề tài Đề tài ngoài phần mở đầu, kết luận và nội dung gồm có 3 chương. Chương 1. Nhận thức về văn hóa chính trị của sinh viên – Một số vấn đề lý luận. Chương 2. Nhận thức về văn hóa chính trị của sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội hiện nay - thực trạng và nguyên nhân. Chương 3. Một số giải pháp nhằm nâng cao nhận thức về văn hóa chính trị cho sinh viên Trường Đại học Nội vụ Hà Nội hiện nay. 6
Chƣơng 1 NHẬN THỨC VỀ VĂN HÓA CHÍNH TRỊ CỦA SINH VIÊN - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN 1.1. Khái niệm văn hóa chính trị và nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên 1.1.1. Khái niệm văn hóa chính trị Văn hóa chính trị là một bộ phận hữu cơ của văn hóa nói chung. Vì vậy, để hiểu được văn hóa chính trị trước hết cần có một quan niệm thống nhất về văn hóa. Khái niệm “văn hóa” Văn hóa là một khái niệm phức tạp và đa nghĩa, gắn liền con người với đời sống xã hội loài người. Từ lâu văn hóa đã trở thành lĩnh vực nghiên cứu của nhiều ngành khoa học. Hiện nay đã và đang tồn tại rất nhiều các định nghĩa khác nhau về văn hóa. Theo E. B. Tylor đưa ra định nghĩa: “Văn hóa hay văn minh, theo nghĩa rộng về tộc người học, nói chung gồm có tri thức, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, luật pháp, tập quán và một số năng lực và thói quen khác được con người chiếm lĩnh với tư cách một thành viên của xã hội” [20, tr.12]. Theo định nghĩa này thì văn hóa và văn minh là một; nó bao gồm tất cả những lĩnh vực liên quan đến đời sống con người, từ tri thức, tín ngưỡng đến nghệ thuật, đạo đức, pháp luật. Hiện nay, có rất nhiều các nhà nghiên cứu ở Việt Nam cũng như ở nước ngoài đã vận dụng khái niệm văn hóa của UNESSCO: “Văn hóa hôm nay có thể coi là tổng thể những nét riêng biệt tinh thần và vật chất, trí tuệ và cảm xúc quyết định tính cách của một xã hội hay của một nhóm người trong xã hội. Văn hóa bao gồm nghệ thuật và văn chương, những lối sống, những quyền cơ bản của con người, những hệ thống giá trị, những tập tục và những tín ngưỡng. Văn hóa đem lại cho con người khả năng suy xét bản thân. Chính văn hóa làm cho chúng ta trở thành những sinh vật đặc biệt nhân bản, có lí tính, có óc phê phán và dẫn thân một cách đạo lý. Chính nhờ văn hóa mà con 7
người tự thể hiện, tự ý thức được bản thân, tự biết mình là một phương án chưa hoàn thành đặt ra để xem xét những thành tựu của bản thân, tìm tòi không biết mệt những ý nghĩa mới mẻ và sáng tạo nên những công trình vượt trội lên bản thân” [20, tr.14]. Nhìn chung, các định nghĩa về văn hóa hiện nay rất đa dạng. Mỗi định nghĩa đề cập đến những dạng thức hoặc những lĩnh vực khác nhau trong văn hóa. Tóm lại, có thể hiểu khái niệm “văn hóa” như sau: “Văn hóa là tổng hợp những giá trị vật chất và tinh thần do con người tạo ra trong quá trình lao động nhằm phục vụ mục đích cuộc sống con người” [20, tr.14]. Khái niệm “chính trị” Các quan điểm trước Mác cho rằng chính trị là: “Chính trị tốt nhất là thể chế hỗn hợp của các chỉnh thể quân chủ, quý tộc và dân chủ”; “Chính trị là nghệ thuật cung đình, liên kết trực tiếp của người anh hùng và sự thông minh. Sự liên kết đó được thực hiện bằng sự thống nhất từ tưởng và tinh thần hữu ái.” [11, tr 3]. Ở phương Đông cổ đại thì ta thấy nổi bật có các quan điểm của Khổng Tử với quan niệm: “Chính trị là công việc của người quân tử, là làm cho chính đạo chính danh” [11, tr 3].; với Hàn Phi Tử thì ông quan niệm để thực hiện hoạt động chính trị cần thiết phải xây dựng và ban hành pháp luật... Theo quan điểm chủ nghĩa Mác - Lênin: “Chính trị là lợi ích, là quan hệ lợi ích, là đấu tranh giai cấp trước hết vì lợi ích giai cấp. Cái căn bản nhất của chính trị là việc tổ chức quyền lực nhà nước, là sự tham gia vào công việc nhà nước, là định hướng cho nhà nước, xác định hình thức, nội dung nhiệm vụ của nhà nước. Chính trị là biểu hiện tập trung của kinh tế. Đồng thời, chính trị không thể không chiếm vị trí hàng đầu so với kinh tế. Chính trị là lĩnh vực phức tạp, nhạy cảm nhất, liên quan tới vận mệnh hàng triệu người. Giải quyết những vấn đề chính trị vừa là khoa học vừa là nghệ thuật” [11, tr 4]. Như vậy, chúng ta có thể đưa ra một khái về chính trị đó là: “Chính trị là hoạt động trong lĩnh vực quan hệ giữa các niệm chung nhất giai cấp, cũng 8
như các dân tộc và quốc gia với vấn đề giành, giữ, tổ chức và sử dụng quyền lực Nhà nước; là sự tham gia của nhân dân và công việc nhà nước và xã hội, hoạt động chính trị thực tiễn của giai cấp, các đảng phái chính trị, các nhà nước nhằm tìm kiếm những khả năng thực hiện đường lối và những mục tiêu đã đề ra nhằm thỏa mãn lợi ích” [11, tr 4]. Khái niệm “văn hóa chính trị” Văn hóa chính trị là một khái niệm đã xuất hiện từ lâu. Ngay từ thời cổ đại, các nhà tư tưởng Hy Lạp, La Mã như Platon, Aristotle..., ở Trung Quốc như Khổng Tử, Lão Tử... đã chú ý tới mối quan hệ giữa chính trị và văn hóa. Sau này các công trình nghiên cứu của các nhà tư tưởng thời kì khai sáng, cận đại và hiện đại cũng đã đề cập đến văn hóa chính trị ở các khía cạnh và mức độ khác nhau. Platon (428 - 347 TCN) và Aristột (384 - 322 TCN) khi đưa ra quan niệm coi chính trị là khoa học và nghệ thuật, mặc dù triết lý chính trị - xã hội của các ông còn nhiều hạn chế lịch sử nhưng vẫn chứa đựng hạt nhân hợp lý trong quan niệm về văn hóa chính trị. Khổng Tử (551 - 479 TCN) là một đại diện tiêu biểu cho những tư tưởng gia phương Đông cổ đại. Tư tưởng chính trị về “nhân và lễ”, “chính danh định phận”, tôn trọng người hiền, tư tưởng về giáo dục... hàm chứa nhiều giá trị văn hoá sâu sắc, vẫn mang ý nghĩa thời đại đối với văn hóa chính trị phương Đông nói chung và văn hóa chính trị Việt Nam nói riêng. Từ cách tiếp cận mác-xit, văn hoá chính trị được hiểu là một bộ phận, một phương diện của văn hoá trong xã hội có giai cấp. Nó biểu hiện khả năng, năng lực của con người trong việc giác ngộ lợi ích giai cấp, lợi ích dân tộc, trong việc tổ chức, hoàn thiện hệ thống tổ chức quyền lực nhằm hiện thực hoá lợi ích giai cấp, hay lợi ích nhân dân phù hợp với mục tiêu chính trị và sự tiến bộ xã hội. Văn hoá chính trị cũng thể hiện khả năng, mức độ điều chỉnh những quan hệ chính trị phù hợp với truyền thống và những chuẩn mực giá trị của cộng đồng. Với cách tiếp cận này, có thể đưa ra khái niệm về văn hoá chính trị như 9
sau: “Văn hoá chính trị là trình độ phát triển của con người thể hiện ở sự hiểu biết về chính trị, ở trình độ tổ chức hệ thống quyền lực theo một chuẩn giá trị xã hội nhất định, nhằm điều hoà các quan hệ lợi ích giữa các giai cấp và bảo vệ lợi ích của giai cấp cầm quyền, phù hợp với xu thế phát triển và tiến bộ xã hội” [12, tr.16] Văn hóa chính trị, do vậy, góp phần định hướng mục tiêu hoạt động cho các tổ chức chính trị, cho các phong trào chính trị trong một xã hội nhất định. Từ cách tiếp cận hành vi, văn hoá chính trị chủ yếu được nghiên cứu dựa trên các hoạt động, các quyết định lựa chọn của con người khi họ tham gia vào đời sống chính trị. Nếu hiểu văn hoá là một hệ thống các ý nghĩa và niềm tin, thì văn hoá chính trị sẽ là hệ thống các ý nghĩa và niềm tin liên quan đến chính trị, nghĩa là liên quan đến quan hệ quyền lực giữa các cá nhân, giữa các nhóm trong một quốc gia, cũng như giữa các quốc gia với nhau. Những người đặt nền móng cho cách nhìn này là các nhà nghiên cứu chính trị học người Mỹ, Gabriel Almond và Sidney Verba, được thể hiện trong tác phẩm Văn hóa công dân (The civic culture) xuất bản năm 1963. Kể từ đó, nhiều nhà nghiên cứu đã tiếp tục hướng nghiên cứu này và đưa ra những định nghĩa khác nhau về văn hóa chính trị. Theo Almond, “Văn hoá chính trị là những định hướng, thái độ đặc biệt đối với hệ thống chính trị, cũng như đối với vai trò của bản thân mình trong hệ thống ấy”. Trong khi đó, Sidney Verba lại cho rằng: “Văn hoá chính trị là một hệ thống các niềm tin mang tính kinh nghiệm, những biểu tượng chuyển tải các ý nghĩa và các giá trị định hình nên môi trường trong đó các hành động chính trị diễn ra” [12, tr.17]. Chính môi trường văn hóa này sẽ xác lập các giới hạn đối với hoạt động của hệ thống chính trị bằng cách tạo ra các nguyên tắc, các khuôn khổ cả chính thức và phi chính thức. Trong khi đó, Pye (1961) trong cuốn “Bách khoa toàn thư khoa học xã hội quốc tế” đưa ra định nghĩa: “Văn hoá chính trị là một hệ thống thái độ, niềm tin và tình cảm; nó đem lại ý nghĩa và trật tự cho quá trình chính trị; nó 10
đưa ra tiền đề cơ bản và quy tắc chế ước hành vi của hệ thống chính trị; nó bao gồm lý tưởng chính trị và quy phạm vận hành của một chính thể. Bởi vậy, văn hoá chính trị là biểu hiện hình thức tập hợp tâm lý xã hội và góc độ chủ quan; một loại văn hoá chính trị vừa là lịch sử tập thể của một hệ thống chính trị, lại vừa là sản phẩm của lịch sử đời sống của các cá thể trong hệ thống đó; do đó nó bắt rễ sâu xa trong lịch sử các sự kiện chung và lịch sử cá nhân” [12, tr.17]. Các định nghĩa trên dù sử dụng khá nhiều thuật ngữ tâm lý học, nhưng các nhà nghiên cứu không dừng lại ở phạm vi tâm lý cá nhân. Đối tượng của văn hoá chính trị là tâm lý tập thể. Almond và Verba xem văn hoá chính trị như một hệ thống chính trị được nội tâm hoá trong nhận thức, tình cảm và sự đánh giá của quần chúng; trong khi đó, Ronald Inglehard xem văn hoá chính trị là khía cạnh chủ quan của các thiết chế xã hội. Từ nhiều cách hiểu khác nhau, từ cách tiếp cận hành vi có thể đưa ra khái niệm văn hoá chính trị như sau: “Văn hóa chính trị là những thái độ, giá trị, niềm tin được cộng đồng chia sẻ có ý nghĩa định hướng hành vi của các cá nhân đối với hệ thống chính trị của mình” [12, tr. 17]. 1.1.2. Khái niệm nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên Nhận thức là một trong ba mặt của đời sống tâm lý con người (nhận thức, tình cảm và hành động), chúng có quan hệ mật thiết với nhau nhưng nhận thức có điểm khác biệt với tình cảm và hành động về đối tượng, tính chất, nội dung, phương thức phản ánh và sản phẩm. Theo chủ nghĩa duy tâm chủ quan: “Xuất phát từ chỗ phủ nhận sự tồn tại khách quan của thế giới vật chất nên chủ nghĩa duy tâm chủ quan cho rằng nhận thức chỉ là những phức hợp những cảm giác của con người” [1, tr. 173]. Theo chủ nghĩa duy vật: “Thừa nhận khả năng nhận thức được thế giới của con người và coi nhận thức là sự phản ánh hiện thực khách quan vào trong đầu óc của con người” [1, tr. 174]. Tuy nhiên, do hạn chế bởi tính chủ quan, siêu hình máy móc mà chủ nghĩa duy vật trước Mác đã coi nhận thức là 11
sự phản ánh trực quan, đơn giản, là bản sao chép nguyên xi, bê nguyên trạng thái bất động của sự vật, hiện tượng. Có thể khẳng định rằng, tất cả các trào lưu triết học trước Mác đều quan niệm phiến diện, không đầy đủ về nhận thức, các vấn đề lý luận nhận thức chưa được giải quyết một cách khoa học, đặc biệt chưa thấy được đầy đủ vai trò của thực tiễn đối với nhận thức. Chủ nghĩa duy vật biện chứng đã tạo ra một cuộc cách mạng trong lý luận nhận thức bằng sự kế thừa những yếu tố hợp lý, phát triển một cách sáng tạo và được minh chứng bằng những thành tựu khoa học, kỹ thuật của thực tiễn xã hội. Học thuyết được ra đời dựa trên những nguyên tắc cơ bản sau: Một là, sự thừa nhận thế giới vật chất tồn tại khách quan độc lập đối với ý thức của con người. Hai là, thừa nhận khả năng nhận thức về thế giới quan của con người, coi nhận thức là sự phản ánh hiện thực khách quan vào trong đầu óc con người, là hoạt động tìm hiểu khách thể của chủ thể. Không có cái gì không thể nhận thức được mà chỉ có cái con người chưa nhận thức được nhưng sẽ nhận thức được. Ba là, khẳng định sự phản ánh đó là một quá trình biện chứng, tích cực, tự giác và sáng tạo. Quá trình ấy diễn ra theo trình tự từ chưa biết đến biết, từ biết ít đến biết nhiều, đi từ hiện tượng đến bản chất, từ bản chất kém sâu sắc đến sâu sắc hơn. Bốn là, coi thực tiễn là cơ sở chủ yếu và trực tiếp của nhận thức, là động lực, mục đích của nhận thức và là tiêu chuẩn để kiểm tra chân lý. Dựa vào những nguyên tắc trên đây, chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định: “nhận thức dựa trên cơ sở thực tiễn - là quá trình phản ánh tích cực, chủ động, sáng tạo hiện thực khách quan vào trong não người” [1, tr. 179] Từ những quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng ta có thể khẳng định khái niệm về nhận thức: “Nhận thức là sự phản ánh hiện thực khách quan trong ý thức của con người, nhận thức bao gồm: nhận thức cảm tính và 12
nhận thức lý tính, chúng có mối quan hệ biện chứng với nhau. Mục đích và tiêu chuẩn của nhận thức là thực tiễn xã hội” [1, tr. 180]. Liên quan đến việc nhận thức về văn hóa chính trị của sinh viên Đại học Nội vụ Hà Nội chúng tôi muốn tìm hiểu nhận thức của sinh viên qua việc hiểu biết và từng bước vận dụng các nội dung trong văn hóa chính trị: + Nhận thức của sinh viên về văn hóa chính trị. + Nhận thức của sinh viên về vị trí, vai trò của văn hóa chính trị trong môi trường Đại học Nội vụ Hà Nội. Theo “Từ điển Giáo dục” của Nxb Từ điển Bách khoa “Sinh viên là những người đang học ở các cơ sở giáo dục cao đẳng, đại học” [2, tr. 13]. Theo cách hiểu này, có thể phân loại sinh viên theo nhiều phạm trù khác nhau. Thí dụ sinh viên tập trung, sinh viên chính quy, sinh viên không tập trung, sinh viên tại chức, sinh viên tự do... Hơn nữa, do nhu cầu thống kê, người ta có thể phân biệt sinh viên thông thường và sinh viên thuộc hệ thống giáo dục không chính quy (giáo dục thường xuyên) và có một hệ số quy đổi từ sinh viên chính quy sang viên không chính quy. Sinh viên Việt Nam là công dân Việt Nam, trong độ tuổi từ 18 đến 23 - 25 tuổi, nhóm dân số trẻ ở “thời kỳ chuyển tiếp sau”; là giai đoạn chuyển từ sự chín muồi về mặt thể chất sang sự trưởng thành về mặt tâm lý - xã hội; là lứa tuổi đang ngồi trên ghế nhà trường đại học, cao đẳng, dạy nghề... Văn hoá chính trị cũng có thể được hiểu là một hệ thống niềm tin về quyền, thẩm quyền và quyền lực. Tất cả các yếu tố này gắn kết với nhau và tập hợp xung quanh một thiết chế trung tâm là nhà nước. Từ các quan điểm khái quát về khái niệm nhận thức, văn hóa chính trị, sinh viên, có thể đưa ra quan điểm về nhận thức văn hóa chính trị của sinh viên là “Mức độ hiểu biết của sinh viên về tri thức chính trị, lý tưởng niềm tin chính trị qua quá trình học tập và rèn luyện trong trường đại học; quá trình tự nhận thức và trau dồi kiến thức kĩ năng để nâng cao nhận thức về văn hóa chính trị”. 13