Đề tài “Thực trạng tình hình giải quyết tranh chấp kinh tế bằng Toà án và một số giải pháp, kiến nghị"

Chia sẻ: Phan Qui | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:66

Thêm vào BST

Báo xấu

171
lượt xem 77
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Dưới quan điểm của các nhà kinh tế học, nền kinh tế thị trường đã tạo điều kiện cho việc thu hút các ngành đầu tư trong và ngoài nước để thúc đẩy nền sản xuất hàng hoá nước ta phát triển. Song dưới quan điểm của các nhà luật học thì chính nền sản xuất hàng hoá phát triển cao đã làm phát sinh nhiều mối quan hệ kinh tế phức tạp giữa các đơn vị sản xuất, kinh doanh với nhau. Trong những biểu hiện của nó là các tranh chấp kinh tế khi mà hai bên không...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài “Thực trạng tình hình giải quyết tranh chấp kinh tế bằng Toà án và một số giải pháp, kiến nghị"

Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña viÖc nghiªn cøu Díi quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ häc, nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc thu hót c¸c ngµnh ®Çu t trong vµ ngoµi níc ®Ó thóc ®Èy nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ níc ta ph¸t triÓn. Song díi quan ®iÓm cña c¸c nhµ luËt häc th× chÝnh nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn cao ®· lµm ph¸t sinh nhiÒu mèi quan hÖ kinh tÕ phøc t¹p gi÷a c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt, kinh doanh víi nhau. Trong nh÷ng biÓu hiÖn cña nã lµ c¸c tranh chÊp kinh tÕ khi mµ hai bªn kh«ng thÓ tho¶ thuËn ®îc. Trong trêng hîp ®ã, viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp nµy ë ®©u? vµ ®îc thùc hiÖn bëi c¬ quan nµo? ®Ó cho c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt, kinh doanh ®ã yªn t©m, tin tëng vµo ®êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ trong thêi kú ®æi míi mµ §¶ng, Nhµ níc ta ®· ®Æt ra lµ vÊn ®Ò hÕt søc cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch trong giai ®o¹n hiÖn nay ë níc ta. §¸p øng yªu cÇu ®ã, Nhµ níc ta ®· thùc hiÖn cuéc c¶i c¸ch s©u s¾c trong viÖc tæ chøc c¸c c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ. Trong ®ã cã viÖc thµnh lËp Toµ ¸n kinh tÕ - mét Toµ chuyªn tr¸ch trong HÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n cã chøc n¨ng gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt c¸c yªu cÇu tuyªn bè ph¸ s¶n doanh nghiÖp theo LuËt söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña LuËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n ®îc Quèc héi th«ng qua ngµy 28/12/1993 vµ cã hiÖu lùc ngµy 01/07/1994. Tõ ®ã ®Õn nay, ph¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ phæ biÕn nhÊt, quan träng nhÊt lµ Toµ ¸n. Sau 7 n¨m thµnh lËp vµ ho¹t ®éng, c¸c Toµ kinh tÕ thuéc Toµ ¸n nh©n d©n ®· ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ b»ng Toµ ¸n ®ang ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu nh»m hoµn thiÖn ph¸p luËt vÒ néi dung vµ ph¸p luËt vÒ tè tông còng nh vÒ tæ chøc c¸c Toµ kinh tÕ thuéc Toµ ¸n nh©n d©n. 1
XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu kh¸ch quan ®æi míi ph¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ ë Toµ ¸n nh©n d©n, t«i lùa chän nghiªn cøu vÊn ®Ò “Thùc tr¹ng t×nh h×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ b»ng Toµ ¸n vµ mét sè gi¶i ph¸p, kiÕn nghÞ" lµm ®Ò tµi kho¸ luËn tèt nghiÖp. 2. Ph¹m vi nghiªn cøu §©y lµ vÊn ®Ò cã néi dung míi cã thÓ thuéc néi dung nghiªn cøu cña nhiÒu chuyªn ngµnh khoa häc kh¸c nhau. §Ò tµi giíi h¹n nghiªn cøu díi gãc ®é ph¸p luËt vÒ thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ ë ViÖt Nam trªn c¬ së ph¸p luËt vµ thùc hiÖn ph¸p luËt tõ th¸ng 07/1994 ®Õn n¨m 2000. 3. Môc ®Ých nghiªn cøu §Ò tµi nµy ®îc viÕt nh»m môc ®Ých: + Lµm s¸ng tá thùc tr¹ng ph¸p luËt còng nh viÖc ¸p dông ph¸p luËt trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ b»ng Toµ ¸n, trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ b»ng Toµ ¸n. + ViÖc nghiªn cøu ph¶i trªn c¬ së sè liÖu cña hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n c¸c cÊp trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ. 4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu Khi nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy, c¬ së ph¬ng ph¸p luËn cña chóng t«i lµ dùa vµo quan ®iÓm chñ nghÜa M¸c-Lªnin, t tëng Hå ChÝ Minh vµ chÝnh s¸ch ®æi míi cña §¶ng. Chóng t«i ®· sö dông ph¬ng ph¸p thèng kª so s¸nh, ph©n tÝch t liÖu, hå s¬, sè liÖu thu thËp ®îc liªn quan ®Õn ph¸p luËt vµ thùc hiÖn ph¸p luËt vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ b»ng Toµ ¸n ë ViÖt Nam. 5. KÕt cÊu cña kho¸ luËn Trong ph¹m vi, giíi h¹n cña kho¸ luËn tèt nghiÖp chóng t«i ®Ò cËp vµ gi¶i quyÕt mét sè néi dung c¬ b¶n cña ®Ò tµi nh sau: Ngoµi phÇn më 2
®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dông cña kho¸ luËn nµy gåm cã ba ch¬ng: Ch¬ng I: Ph¸p luËt vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ b»ng Toµ ¸n ë ViÖt Nam Ch¬ng II: Thùc tr¹ng, t×nh h×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ t¹i Toµ ¸n nh©n d©n tõ th¸ng 07/1994 ®Õn n¨m 2000 Ch¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p, kiÕn nghÞ vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ b»ng Toµ ¸n nh©n d©n. Trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ hoµn thiÖn ®Ò tµi nµy em ®· nhËn ®îc sù gióp ®ì tËn t×nh thiÕt thùc cña thÇy gi¸o Th¹c sÜ TrÇn §×nh Kh¸nh vµ mét sè c¸n bé c«ng t¸c t¹i ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi. Em xin ch©n thµnh bµy tá lßng c¶m ¬n vÒ sù gióp ®ì quý b¸u ®ã. Bµi viÕt ch¾c ch¾n sÏ kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng khiÕm khuyÕt trong biªn tËp còng nh trong tr×nh bµy. RÊt mong sù gãp ý vµ phª b×nh cña nh÷ng ai quan t©m ®Õn ®Ò tµi nµy. Ngêi thùc hiÖn Hoµng ThÞ Lan Anh 3
Ch¬ng I Ph¸p luËt vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ b»ng Toµ ¸n ë ViÖt Nam 1. Tranh chÊp kinh tÕ Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ hµng ho¸, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, víi sù tham gia cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ cã chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau, c¸c quan hÖ kinh tÕ ngµy cµng trë nªn ®a d¹ng vµ phøc t¹p. Môc ®Ých t×m kiÕm lîi nhuËn ch¼ng nh÷ng lµ ®éng lùc trùc tiÕp thóc ®Èy qu¸ tr×nh më réng c¸c giao lu kinh tÕ mµ cßn lµ lý do tån t¹i cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña c¸c quan hÖ kinh tÕ vµ díi sù t¸c ®éng cña quy luËt c¹nh tranh, tranh chÊp kinh tÕ còng trë nªn phong phó h¬n vÒ lo¹i h×nh, phøc t¹p h¬n vÒ tÝnh chÊt vµ quy m«. ChÝnh v× vËy, viÖc ¸p dông h×nh thøc vµ ph¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ phï hîp, cã hiÖu qu¶ lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c chñ thÓ kinh doanh, b¶o ®¶m nguyªn t¾c ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa. Th«ng qua ®ã gãp phÇn t¹o m«i trêng ph¸p lý lµnh m¹nh ®Ó thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc. Tranh chÊp kinh tÕ lµ tranh chÊp biÓu hiÖn nh÷ng m©u thuÉn hay xung ®ét vÒ quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c nhµ ®Çu t, s¶n xuÊt ®Õn tiªu thô s¶n phÈm hoÆc thùc hiÖn dÞch vô trªn thÞ trêng nh»m môc ®Ých sinh lêi. Nh vËy, tranh chÊp kinh tÕ cã thÓ ph¸t sinh trong c¶ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi. Tuy nhiªn, dï tån t¹i díi h×nh thøc nµo vµ cã thÓ b¾t nguån tõ nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ chñ quan kh¸c nhau, nhng ®Æc trng chung cña tranh chÊp kinh tÕ lµ lu«n g¾n víi ho¹t ®éng kinh doanh vµ chñ thÓ tham gia chñ yÕu lµ c¸c c¸ nh©n doanh nghiÖp. VÒ b¶n chÊt, mçi tranh chÊp xÐt cho cïng ®Òu ph¶n ¸nh nh÷ng xung ®ét vÒ lîi Ých kinh tÕ gi÷a c¸c bªn tham gia vµo quan hÖ kinh tÕ ®ã. 4
Trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ë níc ta tríc ®©y, c¸c tranh chÊp kinh tÕ chñ yÕu tån t¹i díi d¹ng tranh chÊp vÒ hîp ®ång kinh tÕ. Ng- îc l¹i, trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng, sù ®a d¹ng vÒ ®èi tîng, chñ thÓ vµ ph¬ng thøc kinh doanh còng nh sù xuÊt hiÖn c¸c lo¹i thÞ trêng ®· lµm ph¸t sinh nhiÒu d¹ng tranh chÊp kinh tÕ míi. Ch¼ng h¹n, khi c¸c c«ng ty ra ®êi th× ®ång thêi còng xuÊt hiÖn c¸c kh¶ n¨ng ph¸t sinh tranh chÊp gi÷a c¸c c«ng ty víi thµnh viªn, gi÷a c¸c thµnh viªn víi nhau trong qu¸ tr×nh thµnh lËp, ho¹t ®éng vµ gi¶i thÓ; cïng víi qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸, sù xuÊt hiÖn cña thÞ trêng tµi chÝnh mµ ®Æc trng nhÊt lµ thÞ trêng chøng kho¸n dÉn ®Õn c¸c tranh chÊp liªn quan ®Õn viÖc mua b¸n cæ phiÕu, tr¸i phiÕu. T¬ng tù nh vËy, chØ trong ®iÒu kiÖn cã c¹nh tranh th× nh÷ng lo¹i tranh chÊp kinh tÕ vÒ qu¶ng c¸o, ph¸ s¶n... míi chÝnh thøc ®îc ®Ò cËp ®Õn. Tranh chÊp kinh tÕ lµ ®iÒu khã tr¸nh khái. Thùc tiÔn nh÷ng n¨m ®Çu cña viÖc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ ë níc ta cho thÊy, sè lîng tranh chÊp gia t¨ng vµ ngµy cµng phøc t¹p h¬n c¸c tranh chÊp kinh tÕ trong thêi kú qu¶n lý kinh tÕ theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. Khi cã c¸c tranh chÊp kinh tÕ x¶y ra th× ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ lîi Ých kinh tÕ cña mét bªn nµo ®ã bÞ vi ph¹m. Sù m©u thuÉn vÒ lîi Ých nµy sÏ ¶nh hëng Ýt nhiÒu vÒ tiÕn tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh cña doanh nghiÖp. Do vËy, khi c¸c tranh chÊp kinh tÕ ®îc gi¶i quyÕt nhanh chãng th× kh«ng nh÷ng quyÒn, lîi Ých c¸c bªn bÞ vi ph¹m ®îc b¶o vÖ, ®îc phôc håi mµ cßn t¹o ®iÒu kiÖn cho bªn bÞ vi ph¹m tiÕp tôc duy tr× æn ®Þnh, ph¸t triÓn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Gi¶i quyÕt tèt c¸c tranh chÊp kinh tÕ cßn lµ ®éng lùc ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ cña ®Êt níc ph¸t triÓn. Tranh chÊp trong kinh doanh thêng cã gi¸ trÞ lín, hiÖu qu¶ cña nã ¶nh hëng m¹nh mÏ tíi qu¸ tr×nh kinh doanh cña c¸c nhµ doanh nghiÖp nãi riªng vµ cña toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung. Trªn thùc tÕ, nhiÒu tranh chÊp cã gi¸ trÞ lín kh«ng ®îc gi¶i quyÕt kÞp thêi ®· kÐo theo nh÷ng hËu qu¶ xÊu nh ®×nh ®èn s¶n xuÊt, thËm chÝ doanh nghiÖp bÞ l©m vµo t×nh tr¹ng ph¸ s¶n lµm mÊt sù c©n b»ng vµ æn ®Þnh cña nÒn kinh tÕ. Do ®ã, viÖc ®æi míi c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ cho phï hîp víi c¬ chÕ kinh tÕ míi võa lµ mét ®ßi hái 5
bøc xóc cña quan hÖ kinh tÕ thÞ trêng võa lµ mét yªu cÇu ®¶m b¶o nguyªn t¾c ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa. Víi néi dung kh¸i niÖm tranh chÊp kinh tÕ nh trªn, cã thÓ nhËn thÊy c¸c tranh chÊp kinh tÕ hiÖn nay lµ rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p, c¸c chñ thÓ cña nÒn kinh tÕ ®îc më réng h¬n tríc vµ ph¹m vi ho¹t ®éng còng ®a d¹ng h¬n tríc. V× vËy, ph¸p luËt ¸p dông cho viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp kinh tÕ ph¶i linh ho¹t vµ mÒm dÎo h¬n, c¸c c¬ quan tµi ph¸n võa ph¶i n©ng cao tr×nh ®é nghiÖp vô cña m×nh, võa ph¶i thay ®æi ph¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ cho phï hîp víi nÒn kinh tÕ më nh hiÖn nay cña níc ta. 2. Yªu cÇu cña viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ b»ng Toµ ¸n trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VII kh¼ng ®Þnh: “C¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc b»ng ph¸p luËt, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch vµ c¸c c«ng cô kh¸c”. ChÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ cña §¶ng ®· ®îc kh¼ng ®Þnh vµ thÓ chÕ ho¸ trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt quan träng cña Nhµ níc ta. C¬ chÕ kinh tÕ thÞ trêng ®· ®îc HiÕn ph¸p 1992 cña níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ghi nhËn thµnh mét nguyªn t¾c HiÕn ®Þnh: “Nhµ níc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc, theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa”(§iÒu 15) vµ “Nhµ níc thèng nhÊt qu¶n lý nÒn kinh tÕ quèc d©n b»ng ph¸p luËt” (§iÒu 26). Trªn c¬ së c¸c ®Þnh híng vµ nguyªn t¾c c¬ b¶n ®ã, c«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn cña ®Êt níc ta ®· vµ ®ang t¹o ra nh÷ng chuyÓn biÕn hÕt søc quan träng trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi. §Êt níc ®ang bíc dÇn ra khái t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ- x· héi vµ ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu quan träng t¹o tiÒn ®Ò tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. 6
VÒ c¨n b¶n, nÒn kinh tÕ níc ta ®îc chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt mang tÝnh chÊt x· héi trùc tiÕp víi hai h×nh thøc së h÷u chñ yÕu lµ quèc doanh vµ tËp thÓ sang nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ víi nhiÒu thµnh phÇn së h÷u, quan hÖ thÞ trêng lµ c¬ së vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ míi. TÝnh chÊt cña nÒn s¶n xuÊt míi tÊt yÕu dÉn ®Õn sù ph¸t sinh c¸c quan hÖ cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, mµ tõng ph¹m trï cña nÒn kinh tÕ nµy g¾n liÒn víi nh÷ng quan hÖ ph¸p lý, ®Þnh chÕ ph¸p lý kh¸c nhau (vÝ dô nh hîp ®ång, tiÒn l¬ng, tÝn dông...). C¸c quan hÖ kinh tÕ sÏ ®a d¹ng, sù m©u thuÉn vÒ lîi Ých liªn quan ®Õn nhiÒu chñ thÓ vµ sù liªn ®íi vÒ c¸c tr¸i vô ph¸t sinh trong c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cµng phøc t¹p. VÒ mÆt kh«ng gian, c¸c quan hÖ ®ã vît ra ngoµi ranh giíi quèc gia. Do ®ã, ph¶i héi nhËp víi c¸c ®Þnh chÕ quèc tÕ trong lÜnh vùc kinh doanh th¬ng m¹i. Cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ th× c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c quan hÖ kinh tÕ còng ngµy cµng ph¸t triÓn ®a d¹ng vµ phøc t¹p h¬n. NhiÒu lo¹i h×nh doanh nghiÖp: C«ng ty cæ phÇn, C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c¸c c¸ nh©n tham gia vµo c¸c quan hÖ kinh tÕ t¹o nªn mét ®êi sèng kinh tÕ hÕt søc khÈn tr¬ng vµ s«i ®éng. Sù ®a d¹ng cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ vµ c¸c quan hÖ kinh tÕ míi ®· lµm cho c¸c tranh chÊp kinh tÕ trë nªn phøc t¹p, quyÕt liÖt h¬n c¶ vÒ néi dung vµ tÝnh chÊt. NÕu nh c¸c tranh chÊp kinh tÕ tríc ®©y chØ ®¬n thuÇn lµ tranh chÊp vÒ hîp ®ång kinh tÕ gi÷a xÝ nghiÖp quèc doanh, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cña Nhµ níc nh»m thùc hiÖn chØ tiªu ph¸p lÖnh, kÕ ho¹ch cña Nhµ níc giao. Th× nay c¸c quan hÖ kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn ngµy mét ®a d¹ng h¬n ®· lµm ph¸t sinh nhiÒu tranh chÊp kinh tÕ míi gi÷a c¸c chñ thÓ kinh doanh víi nhau nh gi÷a c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp: C«ng ty, Hîp t¸c x·, Doanh nghiÖp t nh©n vµ c¸c c¸ nh©n cã ®¨ng ký kinh doanh. Néi dung cña tranh chÊp kinh tÕ kh«ng chØ giíi h¹n ë hîp ®ång kinh tÕ mµ liªn quan ®Õn tranh chÊp gi÷a C«ng ty víi thµnh viªn c«ng ty, gi÷a c¸c thµnh viªn c«ng ty víi nhau, tranh chÊp liªn quan ®Õn mua b¸n cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, qu¶ng c¸o...V× vËy, c¸c chñ thÓ kinh doanh ®ßi hái Nhµ níc ph¶i th«ng qua hÖ thèng ph¸p luËt b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p khi hä kinh doanh 7
®óng ph¸p luËt. Do tÝnh chÊt phøc t¹p cña c¸c tranh chÊp trong giai ®o¹n hiÖn nay th× viÖc ph¶i cã mét c¬ quan mang tÝnh chÊt quyÒn lùc Nhµ n- íc ®Ó gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp kinh tÕ lµ mét yªu cÇu bøc thiÕt cña ®êi sèng kinh tÕ-x· héi níc ta. Thêi kú kinh tÕ tËp trung bao cÊp, c¸c tranh chÊp kinh tÕ ph¸t sinh ®Òu ®îc gi¶i quyÕt th«ng qua träng tµi kinh tÕ Nhµ níc - c¬ quan trùc thuéc ChÝnh phñ. ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng xuÊt hiÖn hµng lo¹t tranh chÊp kinh tÕ míi: tranh chÊp gi÷a C«ng ty víi c¸c thµnh viªn c«ng ty, gi÷a c¸c thµnh viªn trong c«ng ty, tranh chÊp vÒ mua b¸n cæ phiÕu, tr¸i phiÕu... Nhng nh÷ng tranh chÊp kinh tÕ nµy l¹i vît qu¸ kh¶ n¨ng, thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña träng tµi kinh tÕ Nhµ níc. V× vËy, Toµ ¸n kinh tÕ ra ®êi thay cho träng tµi kinh tÕ lµ hoµn toµn phï hîp víi thùc tiÔn kh¸ch quan cña ®Êt níc. Nh»m héi nhËp vµo ®êi sèng kinh tÕ cña c¸c níc trong khu vùc còng nh trªn thÕ giíi, §¶ng vµ Nhµ níc ta chñ tr¬ng x©y dùng mét nÒn kinh tÕ më. Theo ®ã, c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ ngµy cµng ®îc vµ cñng cè vµ më réng, ®· thu hót ®îc sè lîng lín vÒ vèn, c«ng nghÖ... cña c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi. §ång thêi th«ng qua ®ã, chóng ta n¾m b¾t ®îc c¸c thµnh tùu khoa häc - kü thuËt tiªn tiÕn vµ kinh nghiÖm qu¶n lý, kinh doanh cña c¸c níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn. VÊn ®Ò ®Æt ra ë ®©y lµ khi më réng c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ chóng ta ph¶i xem xÐt vµ chÊp nhËn nh÷ng tËp qu¸n th¬ng m¹i Quèc tÕ vµ c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña luËt ph¸p quèc tÕ vÒ c¸c lÜnh vùc kinh doanh vµ th¬ng m¹i. C¸c mèi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ ®îc më réng ®· t¸c ®éng tÝch cùc vµo nÒn kinh tÕ níc ta lµm cho c¸c ho¹t ®éng kinh doanh trë nªn s«i ®éng vµ ®a d¹ng h¬n. §¬ng nhiªn kh«ng thÓ tr¸nh khái c¸c tranh chÊp kinh tÕ ph¸t sinh trong lÜnh vùc nµy. ViÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ trong kinh doanh cã nh©n tè níc ngoµi lµ mét viÖc khã vµ phøc t¹p. C¸c chñ ®Çu t níc ngoµi vµo ViÖt Nam còng nh c¸c nhµ kinh doanh vµ ®Çu t trong 8
níc ®Òu quan t©m ®Õn sù b¶o ®¶m vÒ mÆt ph¸p lý ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh vµ ph¸p luËt ph¶i b¶o vÖ ®îc quyÒn vµ lîi Ých chÝnh ®¸ng cho hä khi x¶y ra tranh chÊp kinh tÕ. ChÝnh v× vËy, khi tiÕn hµnh ®Çu t vµo ViÖt Nam, ngoµi c¸c yÕu tè ®¶m b¶o vÒ mÆt ph¸p lý cho ho¹t ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh doanh th× c¸c chñ ®Çu t còng ®Æc biÖt quan t©m ®Õn viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh trong ho¹t ®éng kinh doanh, gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¶i nhanh chãng, thuËn lîi vµ hiÖu qu¶ míi b¶o vÖ ®îc quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña hä. ChÝnh v× c¸c yªu cÇu nªu trªn, viÖc thiÕt lËp mét h×nh thøc tµi ph¸n míi, ®éc lËp víi c¸c c¬ quan Nhµ níc kh¸c cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt nhanh chãng c¸c tranh chÊp kinh tÕ, còng nh c¸c ph¸n quyÕt cña h×nh thøc tµi ph¸n nµy cã tÝnh quyÒn uy vµ kh¶ n¨ng thùc thi cao, th× kh«ng thÓ cã mét c¬ quan nµo kh¸c ngoµi Toµ ¸n. V× vËy, ngµy 29/12/1993 Quèc héi níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam (kho¸ 9 kú häp thø 4) ®· th«ng qua LuËt söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña LuËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n. LuËt nµy ®îc Chñ tÞch níc c«ng bè ngµy 10/01/1994 vµ cã hiÖu lùc thi hµnh tõ ngµy 01/07/1994. Trong ®ã cã c¸c ®iÒu liªn quan ®Õn viÖc thµnh lËp Toµ Kinh tÕ - Toµ chuyªn tr¸ch thuéc hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n, quy ®Þnh thÈm quyÒn cña Toµ Kinh tÕ trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt yªu cÇu tuyªn bè ph¸ s¶n. Tham kh¶o kinh nghiÖm cña mét sè níc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr- êng ph¸t triÓn nh Ph¸p, §øc...®Òu cã h×nh thøc tµi ph¸n kinh tÕ b»ng Toµ ¸n vµ qua sù tån t¹i, ho¹t ®éng cña h×nh thøc tµi ph¸n nµy cho thÊy tÝnh tÝch cùc còng nh tÝnh hiÖu qu¶ cña nã trªn thùc tiÔn. 3. Chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña Toµ ¸n kinh tÕ 3.1. Chøc n¨ng cña Toµ ¸n kinh tÕ Chøc n¨ng cña Toµ ¸n kinh tÕ lµ mét mÆt ho¹t ®éng chñ yÕu cña Toµ ¸n kinh tÕ ®îc ph¸p luËt ghi nhËn, nã x¸c ®Þnh b¶n chÊt cña Toµ ¸n kinh tÕ lµ mét trong nh÷ng c¬ quan xÐt xö cña Nhµ níc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. Toµ ¸n kinh tÕ cã nh÷ng chøc n¨ng c¬ b¶n sau: 9
Mét lµ: Chøc n¨ng xÐt xö c¸c vô ¸n kinh tÕ Lµ mét bé phËn cña Toµ ¸n nh©n d©n, Toµ ¸n kinh tÕ cã chøc n¨ng xÐt xö - mét chøc n¨ng c¬ b¶n cña Toµ ¸n nh©n d©n nãi chung. §iÒu 127 HiÕn ph¸p n¨m 1992 quy ®Þnh: “Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, c¸c Toµ ¸n nh©n d©n ®Þa ph¬ng, c¸c Toµ ¸n qu©n sù vµ c¸c Toµ ¸n kh¸c do luËt ®Þnh lµ c¸c c¬ quan xÐt xö cña níc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam”. B»ng quy ®Þnh nµy, HiÕn ph¸p n¨m 1992 kh¼ng ®Þnh r»ng ë níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng xÐt xö do Toµ ¸n nh©n d©n ®¶m nhiÖm. Ngoµi Toµ ¸n nh©n d©n ra kh«ng mét c¬ quan quyÒn lùc nµo cã thÓ thùc hiÖn chøc n¨ng xÐt xö. Toµ ¸n thùc hiÖn chøc n¨ng xÐt xö nh©n danh níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. Quy ®Þnh t¹i §iÒu 127 HiÕn ph¸p n¨m 1992 vÒ chøc n¨ng cña Toµ ¸n ®· ®îc cô thÓ ho¸ b»ng luËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n n¨m 1992 vµ LuËt söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña LuËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n, ®îc Quèc héi th«ng qua ngµy 28/12/1993. Toµ ¸n kinh tÕ thùc hiÖn chøc n¨ng xÐt xö c¸c vô ¸n kinh tÕ. Khi thùc hiÖn chøc n¨ng nµy, Toµ ¸n kinh tÕ ph¶i c¨n cø vµo c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt, c¶ ph¸p luËt vÒ néi dung vµ ph¸p luËt vÒ tè tông. Toµ ¸n kinh tÕ thùc hiÖn chøc n¨ng xÐt xö c¸c vô ¸n kinh tÕ cña m×nh b»ng viÖc ra B¶n ¸n, quyÕt ®Þnh. C¸c b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n kinh tÕ ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt ph¶i ®îc c¸c c¬ quan nhµ níc, doanh nghiÖp, tæ chøc x· héi vµ mäi c«ng d©n t«n träng. Hai lµ: Chøc n¨ng tuyªn bè ph¸ s¶n doanh nghiÖp Toµ kinh tÕ ngoµi chøc n¨ng xÐt xö nh c¸c toµ kh¸c trong Toµ ¸n nh©n d©n, Toµ kinh tÕ cßn cã chøc n¨ng tuyªn bè ph¸ s¶n doanh nghiÖp. Theo LuËt ph¸ s¶n doanh nghiÖp ®îc Quèc héi th«ng qua ngµy 30/12/1993, Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ¬ng, Toµ ¸n tèi cao cßn cã chøc n¨ng gi¶i quyÕt yªu cÇu tuyªn bè ph¸ s¶n doanh nghiÖp. Tuyªn bè ph¸ s¶n doanh nghiÖp lµ mét ho¹t ®éng thuÇn tuý t ph¸p, lµ mét thñ tôc ®ßi nî ®Æc biÖt. Thùc hiÖn chøc n¨ng nµy Tßa ¸n kinh tÕ 10
b¶o vÖ lîi Ých cña c¶ chñ nî lÉn lîi Ých cña doanh nghiÖp ®ang l©m vµo t×nh tr¹ng ph¸ s¶n vµ lîi Ých cña x· héi. 3.2. NhiÖm vô cña Toµ ¸n kinh tÕ “Trong ph¹m vi chøc n¨ng cña m×nh, Toµ ¸n cã nhiÖm vô b¶o vÖ ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa, b¶o vÖ chÕ ®é x· héi chñ nghÜa vµ quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n; b¶o vÖ tµi s¶n cña Nhµ níc, cña tËp thÓ; b¶o vÖ tÝnh m¹ng, tµi s¶n, tù do, danh dù vµ nh©n phÈm cña c«ng d©n” (§iÒu 1, LuËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n). Nh vËy cã thÓ nãi r»ng, ph¸p luËt ®· quy ®Þnh mét c¸ch cô thÓ vµ râ rµng nhiÖm vô chÝnh cña Toµ ¸n nh©n d©n nãi chung vµ Toµ kinh tÕ nãi riªng trong khi thùc hiÖn chøc n¨ng cña m×nh. Lµ mét trong nh÷ng c¬ quan tè tông, Toµ ¸n ph¶i ®¶m b¶o cho mäi ho¹t ®éng tè tông cña m×nh ®îc tiÕn hµnh theo ®óng c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông. C¸c c¸ nh©n, tæ chøc theo quy ®Þnh cña thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ cã quyÒn khëi kiÖn vô ¸n kinh tÕ ®Ó yªu cÇu toµ ¸n kinh tÕ b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña m×nh. Vµ trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n kinh tÕ, Toµ ¸n ph¶i tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p ®Ó c¸c ®¬ng sù tho¶ thuËn víi nhau vÒ viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n nh»m tho¶ m·n ®îc lîi Ých cña c¸c bªn cã tranh chÊp. MÆt kh¸c, b»ng ho¹t ®éng cña m×nh, Toµ ¸n gãp phÇn gi¸o dôc c¸c doanh nghiÖp chÊp hµnh nghiªm chØnh ph¸p luËt, t«n träng nh÷ng quy t¾c cña cuéc sèng x· héi, ý thøc ®Êu tranh chèng c¸c vi ph¹m ph¸p luËt. 4. Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp kinh tÕ t¹i Toµ ¸n nh©n d©n XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu qu¶n lý kinh tÕ b»ng ph¸p luËt vµ yªu cÇu lîi Ých kinh tÕ cña chÝnh c¸c nhµ doanh nghiÖp, viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp kinh tÕ trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi hiÖn nay ®ßi hái ph¶i ®¸p øng ®îc c¸c yªu cÇu sau: 11
- Nhanh chãng vµ ®óng ®¾n, h¹n chÕ ®Õn møc tèi ®a sù gi¸n ®o¹n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh - §¶m b¶o d©n chñ, c«ng khai, quyÒn tù ®Þnh ®o¹t cña c¸c bªn trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp. - §¶m b¶o yÕu tè bÝ mËt trong kinh doanh. - §¶m b¶o uy tÝn cho c¸c bªn trong th¬ng trêng. - §¹t hiÖu qu¶ thi hµnh cao nh»m b¶o vÖ mét c¸ch cã hiÖu qu¶ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c bªn tham gia tranh chÊp. §Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho Toµ ¸n kinh tÕ tiÕn hµnh tè tông mét c¸ch nhanh chãng ®ång thêi ®¶m b¶o cho c¸c ®¬ng sù cã ®iÒu kiÖn thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c quyÒn vµ nghÜa vô, trªn c¬ së ®ã ng¨n chÆn c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt, nh÷ng biÓu hiÖn tiªu cùc trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n th× ho¹t ®éng cña Toµ ¸n kinh tÕ ph¶i dùa trªn c¸c nguyªn t¾c cña tè tông kinh tÕ. Lý luËn M¸c - Lª nin vÒ Nhµ níc vµ ph¸p luËt ®· chØ ra r»ng nguyªn t¾c cña ph¸p luËt x· héi chñ nghÜa lµ nh÷ng t tëng chØ ®¹o bao trïm lªn toµn bé c¸c quy ph¹m ph¸p luËt, c¸c chÕ ®Þnh ph¸p luËt vµ hÖ thèng c¸c ngµnh luËt cô thÓ. Theo ®ã nguyªn t¾c cña thñ tôc tè tông kinh tÕ lµ nh÷ng t tëng ph¸p lý chØ ®¹o chi phèi toµn bé hÖ thèng chÕ ®Þnh ph¸p luËt trong Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ, lµm kim chØ nam ®Þnh híng xuyªn suèt cho toµn bé qu¸ tr×nh ho¹t ®éng gi¶i quyÕt tranh chÊp cña Toµ ¸n kinh tÕ. TÊt c¶ c¸c hµnh vi ®îc tiÕn hµnh trong qu¸ tr×nh tè tông nh khëi kiÖn, ra quyÕt ®Þnh, b¶n ¸n... ®Òu ph¶i thùc hiÖn trªn c¬ së qu¸n triÖt c¸c nguyªn t¾c ®· ®Ò ra. BÊt cø mét hµnh vi nµo vi ph¹m c¸c nguyªn t¾c cña thñ tôc tè tông kinh tÕ ®Òu ®îc coi lµ bÊt hîp ph¸p vµ ph¶i bÞ lo¹i bá. Khi ®i vµo nghiªn cøu c¸c nguyªn t¾c cã thÓ thÊy râ ho¹t ®éng cña tè tông kinh tÕ còng nh c¸c ho¹t ®éng tè tông kh¸c. Trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ Toµ kinh tÕ ph¶i tu©n theo c¸c nguyªn t¾c 12
chung vÒ tè tông ®îc quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p vµ LuËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n nh: nguyªn t¾c khi xÐt xö ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n ®éc lËp vµ chØ tu©n theo ph¸p luËt; Toµ ¸n xÐt xö c«ng khai, xÐt xö tËp thÓ vµ quyÕt ®Þnh theo ®a sè, Toµ ¸n ®¶m b¶o cho ®¬ng sù ®îc dïng tiÕng nãi, ch÷ viÕt cña d©n téc m×nh tríc toµ... §©y lµ c¸c nguyªn t¾c chung vÒ tè tông nhng trong tè tông kinh tÕ còng cã c¸c nguyªn t¾c ®Æc thï riªng. V× vËy giíi h¹n trong néi dung cña phÇn nµy chóng t«i chØ tr×nh bµy mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n cña tè tông kinh tÕ. 4.1. Nguyªn t¾c t«n träng quyÒn tù ®Þnh ®o¹t cña ®¬ng sù §©y lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n cña tè tông kinh tÕ. Nguyªn t¾c nµy ph¸t sinh tõ nguyªn t¾c b¶o ®¶m quyÒn tù do kinh doanh, Nhµ níc kh«ng can thiÖp vµo c¸c ho¹t ®éng kinh doanh ®óng ph¸p luËt. Khi x¶y ra tranh chÊp, Toµ ¸n chØ tham gia gi¶i quyÕt nÕu ®¬ng sù cã ®¬n yªu cÇu. ViÖc yªu cÇu Toµ ¸n gi¶i quyÕt tranh chÊp lµ quyÒn cña c¸c chñ thÓ kinh doanh. C¸c c¬ quan Nhµ níc, tæ chøc x· héi kh«ng cã quyÒn khëi kiÖn, khëi tè c¸c tranh chÊp kinh tÕ. QuyÒn tù ®Þnh ®o¹t cña ®¬ng sù ®îc thÓ hiÖn ë nh÷ng néi dung sau: - QuyÒn khëi kiÖn hoÆc kh«ng khëi kiÖn - QuyÒn x¸c ®Þnh ph¹m vi yªu cÇu - QuyÒn ®îc thay ®æi, bæ sung néi dung yªu cÇu - QuyÒn ®Ò xuÊt bæ sung chøng cø - QuyÒn rót ®¬n kiÖn trong bÊt kú giai ®o¹n nµo cña qu¸ tr×nh tè tông. Trong toµn bé c¸c quyÒn kÓ trªn th× quyÒn khëi kiÖn hoÆc kh«ng khëi kiÖn lµ quan träng nhÊt. Bëi v× kinh doanh lµ mét c«ng viÖc cã tÝnh chÊt riªng t, c¸c tranh chÊp ph¸t sinh trong kinh doanh ph¶i do chÝnh c¸c nhµ doanh nghiÖp tù quyÕt ®Þnh. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng c¸c bªn tham gia vµo quan hÖ kinh tÕ víi môc ®Ých lµm sao kiÕm ®îc lîi nhuËn 13
cao nhÊt trªn c¬ së ph¸t huy mèi quan hÖ kinh doanh tèt ®èi víi c¸c b¹n hµng, më réng thÞ trêng vµ t¹o uy tÝn lín... Do ®ã, khi tranh chÊp kinh doanh x¶y ra viÖc ®a ra Toµ ¸n gi¶i quyÕt ph¶i ®îc c¸c bªn c©n nh¾c kü lìng, ®©y lµ biÖn ph¸p cuèi cïng khi c¸c bªn tranh chÊp kh«ng t×m ®îc c¸ch gi¶i quyÕt nµo tèt h¬n. 4.2. Nguyªn t¾c c¸c ®¬ng sù b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt QuyÒn b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt lµ quyÒn c¬ b¶n cña c«ng d©n, cña c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ vµ ®îc ghi nhËn trong HiÕn ph¸p 1992 (§iÒu 22, §iÒu 52). QuyÒn b×nh ®¼ng kh«ng chØ thÓ hiÖn khi c¸c bªn tham gia vµo quan hÖ kinh doanh mµ c¶ khi hä tham gia vµo quan hÖ tè tông. Toµ ¸n sÏ tiÕp tôc tiÕn hµnh xÐt xö c¸c tranh chÊp kinh tÕ kh«ng ph©n biÖt c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp: Doanh nghiÖp nhµ níc, doanh nghiÖp t nh©n, c«ng ty, hîp t¸c x· hay ngêi kinh doanh... MÆt kh¸c, khi tham gia vµo qua hÖ tè tông c¸c ®¬ng sù ®Òu ®îc hëng c¸c quyÒn còng nh ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô nh nhau theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Theo nguyªn t¾c nµy kh«ng mét c¸ nh©n, mét c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh nµo cã ®Æc quyÒn ®Æc lîi tríc Toµ ¸n. Hä ®Òu ë vÞ trÝ b×nh ®¼ng vÒ tè tông vµ ®Òu ph¶i tu©n theo ph¸p luËt. NÕu cã hµnh vi vi ph¹m sÏ bÞ xö lý theo ph¸p luËt. Nguyªn t¾c b×nh ®¼ng trong tè tông kinh tÕ ®¶m b¶o cho viÖc xÐt xö ®îc c«ng b»ng, ®óng ph¸p luËt. Nguyªn t¾c nµy khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh nãi riªng vµ mäi thµnh phÇn kinh tÕ nãi chung m¹nh d¹n ®Çu t vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh v× thÕ nã cã ý nghÜa quan träng trong viÖc ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta. 4.3. Nguyªn t¾c Toµ ¸n kh«ng tiÕn hµnh ®iÒu tra mµ chØ x¸c minh thu thËp chøng cø 14
§©y lµ nguyªn t¾c mang tÝnh ®Æc thï cña tè tông kinh tÕ, theo nguyªn t¾c nµy c¸c ®¬ng sù cã nghÜa vô cung cÊp chøng cø vµ chøng minh ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh. Toµ ¸n kh«ng tù ®iÒu tra, thu thËp chøng cø nh trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù. Trong tè tông d©n sù, nhiÒu trêng hîp ®¬ng sù lµ ngêi cha thµnh niªn, ngêi cã nhîc ®iÓm vÒ thÓ chÊt hoÆc t©m thÇn... tøc lµ nh÷ng ngêi nµy bÞ h¹n chÕ hoÆc kh«ng cã n¨ng lùc hµnh vi. NÕu cã ph¸t sinh tranh chÊp vµ ®îc gi¶i quyÕt bëi Toµ ¸n th× trong nhiÒu trêng hîp c¸c ®¬ng sù nµy kh«ng thÓ tù chøng minh cho c¸c yªu cÇu cña m×nh nªn Toµ ¸n ph¶i tiÕn hµnh ®iÒu tra, thu thËp thªm chøng cø. Cßn trong kinh doanh, c¸c nhµ kinh doanh ph¶i cã ®ñ mét sè ®iÒu kiÖn mµ ph¸p luËt quy ®Þnh cho hä nh: ph¶i tõ 18 tuæi trë lªn, cã n¨ng lùc hµnh vi ®Çy ®ñ, cã tr×nh ®é chuyªn m«n phï hîp víi ngµnh nghÒ kinh doanh... V× thÕ khi x¶y ra tranh chÊp c¸c nhµ kinh doanh ®Òu cã ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó tù thu thËp tµi liÖu chøng cø chøng minh nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh. MÆt kh¸c, trong vô ¸n kinh tÕ yªu cÇu Toµ ¸n gi¶i quyÕt lµ hoµn toµn do ®¬ng sù tù ®Þnh ®o¹t mét c¸ch chñ ®éng, kh«ng cã trêng hîp nµo ViÖn kiÓm s¸t hoÆc tæ chøc x· héi can thiÖp vµo viÖc ®a ra yªu cÇu ®ång thêi lµm thay ®æi viÖc cung cÊp chøng cø chøng minh. ViÖc n©ng cao tr¸ch nhiÖm tù chøng minh cña c¸c ®¬ng sù lµ ®¶m b¶o cho viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ ®îc nhanh chãng, chÝnh x¸c vµ kh¸ch quan. Toµ ¸n chØ gi¶i quyÕt trªn c¬ së chøng cø mµ ®¬ng sù cung cÊp. Toµ ¸n kh«ng tiÕn hµnh xÐt hái mµ nghe c¸c bªn tr×nh bµy vµ x¸c minh chøng cø. C¸c bªn cã quyÒn vµ nghÜa vô tr×nh bµy nh÷ng g× mµ hä cho lµ cÇn thiÕt ®Ó chøng minh vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh. Trong trêng hîp ®¬ng sù cung cÊp chøng cø cha ®Çy ®ñ hoÆc chøng cø ®ã cha chÝnh x¸c th× Toµ ¸n sÏ yªu cÇu ®¬ng sù cung cÊp thªm chøng cø hoÆc x¸c minh sù chÝnh x¸c cña chøng cø. 4.4. Nguyªn t¾c Toµ ¸n chØ thô lý ®¬n kiÖn khi c¸c bªn ®· tiÕn hµnh th¬ng lîng hoµ gi¶i 15
Nguyªn t¾c hoµ gi¶i ph¶i g¾n liÒn víi nguyªn t¾c tù ®Þnh ®o¹t cña ®¬ng sù. C¸c chñ thÓ kinh doanh khi tham gia vµo c¸c quan hÖ kinh tÕ lµ dùa trªn c¬ së b×nh ®¼ng, tù nguyÖn. Do ®ã khi ph¸t sinh tranh chÊp c¸c bªn ph¶i chñ ®éng tiÕn hµnh th¬ng lîng, hoµ gi¶i víi nhau ®Ó cïng mét biÖn ph¸p gi¶i quyÕt. ChØ khi nµo cã v¨n b¶n chøng tá viÖc th¬ng lîng, hoµ gi¶i kh«ng thµnh hoÆc kh«ng thÓ tiÕn hµnh v× sù thiÕu thiÖn chÝ cña mét bªn lóc ®ã Toµ ¸n míi thô lý hå s¬ vµ gi¶i quyÕt. Hoµ gi¶i lµ viÖc c¸c bªn tù th¬ng lîng gi¶i quyÕt tranh chÊp víi nhau mµ kh«ng cÇn cã ph¸n quyÕt cña Toµ ¸n. nguyªn t¾c nµy xuyªn suèt qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n kinh tÕ. Khi c¸c ®¬ng sù ®· yªu cÇu Toµ ¸n can thiÖp hoÆc trong qu¸ tr×nh xÐt xö Toµ ¸n còng lu«n t×m c¸c biÖn ph¸p ®Ó c¸c bªn cã thÓ hoµ gi¶i víi nhau nh»m gi¶i quyÕt nhanh chãng, døt ®iÓm vô ¸n, lµm gi¶m ®i nh÷ng m©u thuÉn c¨ng th¼ng, gi¶m phÝ tæn, thêi gian trong qu¸ tr×nh tranh tông, tiÕt kiÖm tiÒn cña cho c¸c bªn tranh chÊp. 4.5. Nguyªn t¾c Toµ ¸n gi¶i quyÕt vô ¸n kinh tÕ nhanh chãng, kÞp thêi Ho¹t ®éng kinh doanh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng rÊt n¨ng ®éng, linh ho¹t thêi gian ®èi víi c¸c nhµ kinh doanh cã ý nghÜa sèng cßn. Do ®ã, khi cã tranh chÊp ph¸t sinh tõ ho¹t ®éng kinh doanh, c¸c nhµ kinh doanh cÇn ë c¸c c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp kh«ng nh÷ng gi¶i quyÕt ®óng ph¸p luËt, thÊu t×nh ®¹t lý mµ cßn ph¶i nhanh chãng kÞp thêi vµ døt ®iÓm tr¸nh d©y da kÐo dµi g©y l·ng phÝ thêi gian vµ tiÒn cña. Bëi vËy, Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ ®îc quy ®Þnh ®¬n gi¶n h¬n Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù còng chÝnh lµ nh»m môc ®Ých gi¶i quyÕt nhanh chãng c¸c vô ¸n kinh tÕ. Trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n, Toµ ¸n kh«ng cÇn qua giai ®o¹n ®iÒu tra thu thËp, x¸c minh chøng cø, h¹n chÕ thÊp nhÊt viÖc quay vßng vô ¸n ®Ó xÐt xö nhiÒu lÇn. Nh vËy, víi nh÷ng quy ®Þnh nh trªn th× nguyªn t¾c Toµ ¸n xÐt xö nhanh chãng, døt ®iÓm c¸c vô ¸n kinh tÕ lµ mét nguyªn t¾c tiÕn bé. NÕu ®îc 16
Toµ ¸n qu¸n triÖt s©u s¾c trong ho¹t ®éng xÐt xö th× nã sÏ gãp phÇn kh«ng nhá vµo viÖc b¶o vÖ quyÒn lîi cña c¸c nhµ kinh doanh, h¹n chÕ nh÷ng hËu qu¶ kh«ng ®¸ng cã x¶y ra cho hä. 4.6. Nguyªn t¾c Toµ ¸n xÐt xö c«ng khai Nguyªn t¾c Toµ ¸n tiÕn hµnh xÐt xö c«ng khai lµ mét nguyªn t¾c HiÕn ®Þnh cña Toµ ¸n. Nguyªn t¾c nµy ®¶m b¶o cho nh©n d©n gi¸m s¸t ®îc c«ng viÖc xÐt xö cña Toµ ¸n, ng¨n chÆn nh÷ng hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt trong qu¸ tr×nh xÐt xö ®ång thêi ®Ò cao tr¸ch nhiÖm cña ngêi lµm c«ng t¸c xÐt xö. Qua viÖc xÐt xö c«ng khai nµy, Toµ ¸n cã thÓ tuyªn truyÒn gi¶i thÝch ph¸p luËt. T¹i phiªn Toµ c¸c chøng cø, tµi liÖu, mäi vËt chøng cña vô ¸n ®Òu ph¶i ®îc ®äc, xem xÐt c«ng khai. NÕu ngêi tham gia tè tông v¾ng mÆt phiªn Toµ vÉn ®îc tiÕn hµnh th× ph¶i ®äc lêi khai cña hä trong hå s¬ vô ¸n... Tuy nhiªn khi xÐt xö c¸c vô ¸n kinh tÕ, ph¸p luËt cho phÐp Toµ ¸n ®- îc quyÒn xÐt xö kÝn trong trêng hîp cÇn gi÷ bÝ mËt Nhµ níc, hoÆc gi÷ bÝ mËt cña ®¬ng sù theo yªu cÇu chÝnh ®¸ng cña hä. §©y lµ mét nguyªn t¾c thÓ hiÖn tÝnh mÒm dÎo, linh ®éng cña tè tông kinh tÕ phï hîp víi nhu cÇu, t©m lý cña c¸c bªn ®¬ng sù. Bëi trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng môc ®Ých hµng ®Çu cña c¸c nhµ kinh doanh lµ lîi nhuËn th× bÝ mËt trong kinh doanh ( bÝ mËt nghÒ nghiÖp, ph¸t minh, s¸ng chÕ, gi¶i ph¸p kü thuËt...) lµ nh÷ng yÕu tè ®ãng vai trß quan träng trong chiÕn lîc ph¸t triÓn vµ c¹nh tranh cña doanh nghiÖp. NhiÒu khi gi¸ trÞ tranh chÊp trong kinh doanh kh«ng thÓ so s¸nh ®îc víi gi¸ trÞ cña bÝ mËt kinh doanh vµ hÖ qu¶ tÊt yÕu lµ nhiÒu doanh nghiÖp kh«ng thÓ b¶o vÖ ®îc quyÒn lîi cña m×nh th«ng qua Toµ ¸n vµ hä sÏ t×m ®Õn ph¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ kh¸c. Nh vËy sÏ lµm ¶nh hëng ®Õn chÝnh s¸ch qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ níc b»ng ph¸p luËt. 17
ë ®©y Toµ ¸n lµ ngêi cã thÈm quyÒn trong viÖc quyÕt ®Þnh ®a vô ¸n ra xÐt xö c«ng khai hay xÐt xö kÝn. 5. ThÈm quyÒn cña Toµ ¸n nh©n d©n trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ Theo LuËt söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña LuËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n ®îc Quèc héi kho¸ IX kú häp thø 4 th«ng qua ngµy 28/12/1993, Toµ kinh tÕ lµ mét Toµ chuyªn tr¸ch n»m trong hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n ®îc tæ chøc ë cÊp Toµ ¸n nh©n d©n tØnh vµ Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp kinh tÕ vµ b¾t ®Çu ho¹t ®éng tõ ngµy 01/07/1994 NÕu c¨n cø theo vô viÖc th× theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 12 cña Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ ngµy 16/03/1994 th× Toµ kinh tÕ cã thÈm quyÒn xÐt xö c¸c vô ¸n kinh tÕ sau ®©y: • C¸c tranh chÊp vÒ hîp ®ång kinh tÕ gi÷a ph¸p nh©n víi ph¸p nh©n, gi÷a ph¸p nh©n víi c¸ nh©n cã ®¨ng ký kinh doanh. • C¸c tranh chÊp gi÷a C«ng ty víi c¸c thµnh viªn cña c«ng ty, gi÷a c¸c thµnh viªn cña c«ng ty víi nhau liªn quan ®Õn viÖc thµnh lËp, ho¹t ®éng vµ gi¶i thÓ c«ng ty. • C¸c tranh chÊp liªn qua ®Õn viÖc mua b¸n cæ phiÕu, tr¸i phiÕu. • C¸c tranh chÊp kinh tÕ kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. NÕu c¨n cø theo cÊp xÐt xö (ThÈm quyÒn theo cÊp) th× theo quy ®Þnh cña LuËt söa ®æi, bæ sung cña LuËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n vµ Ph¸p lÖnh gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ, thÈm quyÒn gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ cña c¸c Toµ ¸n ®îc quy ®Þnh nh sau: - Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn, quËn, thÞ x· thµnh phè thuéc tØnh.Toµ ¸n cÊp huyÖn n¬i kh«ng cã Toµ kinh tÕ víi tÝnh c¸ch lµ mét Toµ chuyªn tr¸ch cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt theo thñ tôc s¬ thÈm c¸c tranh 18
chÊp vÒ hîp ®ång kinh tÕ mµ gi¸ trÞ tranh chÊp díi 50 triÖu ®ång vµ kh«ng cã nh©n tè níc ngoµi. - Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ¬ng xÐt xö theo thñ tôc s¬ thÈm c¸c tranh chÊp kinh tÕ nãi t¹i §iÒu 12 cña Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ vµ theo quy ®Þnh cña LuËt ph¸ s¶n doanh nghiÖp th¸ng 12/1993. Trong trêng hîp cÇn thiÕt Toµ ¸n cÊp tØnh cã thÓ lÊy lªn ®Ó gi¶i quyÕt theo thñ tôc s¬ thÈm c¸c vô ¸n kinh tÕ thuéc thÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña Toµ ¸n cÊp huyÖn. Còng theo sù ph©n cÊp, Toµ ¸n cÊp tØnh phóc thÈm nh÷ng vô ¸n kinh tÕ mµ b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh s¬ thÈm cha cã hiÖu lùc cña Toµ ¸n cÊp huyÖn bÞ kh¸ng c¸o, kh¸ng nghÞ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông. §èi víi nh÷ng b¶n ¸n hoÆc quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn bÞ kh¸ng nghÞ th× Uû ban thÈm ph¸n cña Toµ ¸n cÊp tØnh xem xÐt vµ gi¶i quyÕt theo tr×nh tù gi¸m ®èc thÈm hoÆc t¸i thÈm. - ThÈm quyÒn cña Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao + Toµ phóc thÈm tiÕn hµnh phóc thÈm nh÷ng vô ¸n mµ b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh s¬ thÈm cña Toµ kinh tÕ thuéc Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh bÞ kh¸ng c¸o, kh¸ng nghÞ vµ gi¶i quyÕt c¸c khiÕu n¹i ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh liªn quan ®Õn viÖc gi¶i quyÕt yªu cÇu tuyªn bè ph¸ s¶n doanh nghiÖp theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt trªn c¬ së thÈm quyÒn theo cÊp vµ theo vô viÖc ®· ®îc quy ®Þnh. + Toµ kinh tÕ thuéc Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao gi¸m ®èc thÈm, t¸i thÈm nh÷ng vô ¸n mµ b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cã hiÖu lùc ph¸p luËt bÞ kh¸ng nghÞ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt tè tông. §iÒu ®¸ng ph©n biÖt lµ Toµ kinh tÕ Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao kh«ng cã thÈm quyÒn xÐt xö s¬ thÈm ®ång thêi chung thÈm nh Toµ d©n sù vµ Toµ h×nh sù thuéc Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao. 19
+ Uû ban thÈm ph¸n, Héi ®ång thÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao xem xÐt theo tr×nh tù gi¸m ®èc thÈm vµ t¸i thÈm nh÷ng vô ¸n mµ b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh ®· cã hiÖu lùc ph¸p luËt cña Toµ ¸n cÊp díi. Ngoµi ra ph¹m vi thÈm quyÒn cña Toµ ¸n trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp kinh tÕ cßn cã thÓ dùa trªn sù lùa chän cña nguyªn ®¬n. Cô thÓ nguyªn ®¬n cã quyÒn lùa chän Toµ ¸n ®Ó yªu cÇu gi¶i quyÕt vô ¸n trong c¸c trêng hîp sau:  NÕu kh«ng biÕt râ trô së hoÆc n¬i c tró cña bÞ ®¬n th× nguyªn ®¬n cã thÓ yªu cÇu Toµ ¸n n¬i cã tµi s¶n, n¬i cã trô së hoÆc n¬i c tró cuèi cïng cña bÞ ®¬n gi¶i quyÕt vô ¸n.  NÕu vô ¸n ph¸t sinh tõ ho¹t ®éng cña chi nh¸nh doanh nghiÖp th× nguyªn ®¬n cã thÓ yªu cÇu Toµ ¸n n¬i doanh nghiÖp cã trô së hoÆc n¬i cã chi nh¸nh ®ã gi¶i quyÕt vô ¸n.  NÕu vô ¸n ph¸t sinh do vi ph¹m hîp ®ång kinh tÕ th× nguyªn ®¬n cã thÓ yªu cÇu Toµ ¸n n¬i thùc hiÖn hîp ®ång gi¶i quyÕt vô ¸n.  NÕu c¸c bÞ ®¬n cã trô së hoÆc n¬i c kh¸c nhau th× nguyªn ®¬n cã thÓ yªu cÇu Toµ ¸n n¬i doanh nghiÖp cã trô së hoÆc n¬i c tró cña mét trong c¸c bÞ ®¬n gi¶i quyÕt vô ¸n.  NÕu vô ¸n liªn quan ®Õn bÊt ®éng s¶n ë nhiÒu n¬i kh¸c nhau th× nguyªn ®¬n cã thÓ yªu cÇu Toµ ¸n ë mét trong c¸c n¬i ®ã gi¶i quyÕt vô ¸n. 6. Tr×nh tù thñ tôc gi¶i quyÕt tranh chÊp kinh tÕ t¹i Toµ ¸n nh©n d©n §©y lµ c¸c giai ®o¹n trong ho¹t ®éng tè tông cña Toµ ¸n ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ. Giíi h¹n trong phÇn viÕt nµy, chóng t«i chØ nªu nh÷ng néi dung ®îc coi lµ c¬ b¶n dùa trªn c¬ së Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i 20