Đề Tài: Tìm hiểu một số tập đoàn báo chí trên thế giới và chủ trương hình thành tập đoàn báo chí ở VN

Chia sẻ: Nguyenhoang Phuonguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:76

Thêm vào BST

Báo xấu

725
lượt xem 318
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ở Việt Nam, các điều kiện khách quan và chủ quan gần như đã chín muồi cho việc triển khai mô hình tập đoàn báo chí. Sau 20 năm đổi mới, báo chí Việt Nam đã lớn mạnh về mọi mặt và đang có nhu cầu vươn cao, vươn xa hơn nữa. Trên thế giới, từ hơn 100 năm nay, đã có việc các cơ quan báo chí sáp nhập thành tập đoàn, hướng đến mục tiêu lợi nhuận kinh tế, mở ra một huớng làm kinh tế...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề Tài: Tìm hiểu một số tập đoàn báo chí trên thế giới và chủ trương hình thành tập đoàn báo chí ở VN

Luận văn Đề Tài: Tìm hiểu một số tập đoàn báo chí trên thế giới và chủ trương hình thành tập đoàn báo chí ở VN
Tìm hi u m t s t p oàn báo chí trên th gi i và ch trương hình thành t p oàn báo chí VN M U 1. Tính c p thi t c a tài: Vi t Nam, các i u ki n khách quan và ch quan g n như ã chín mu i cho vi c tri n khai mô hình t p oàn báo chí. Sau 20 năm i m i, báo chí Vi t Nam ã l n m nh v m i m t và ang có nhu c u vươn cao, vươn xa hơn n a. Trên th gi i, t hơn 100 năm nay, ã có vi c các cơ quan báo chí sáp nh p thành t p oàn, hư ng n m c tiêu l i nhu n kinh t , m ra m t hu ng làm kinh t cho ngành công nghi p báo chí – truy n thông, bi n ngành này tr thành m t ngành kinh doanh nhi u l i nhu n. Xu hư ng c a các t p oàn truy n thông hi n nay là vươn ra ngoài lãnh th , b i s phát tri n c a các t p oàn trong nư c ã n h i t i h n. Trong khi ó, châu Á, trong ó có Vi t Nam ta, l i là m t th trư ng giàu ti m năng và m i bư c u ư c khai phá. Cùng v i t sóng này là t sóng toàn c u hoá, khi Vi t Nam chu n b gia nh p vào WTO, như v y, vi c có m t t p oàn làm i tác c a các t p oàn truy n thông khác, n m gi th ch ng ư c xem như là m t vi c làm c n kíp. Trên cơ s nh n nh tình hình trong và ngoài nư c, nhà nư c ã ưa ra ch trương cho phép hình thành các t p oàn báo chí, và trư c m t, t o m t s i u ki n n n t ng báo chí gia tăng ti m l c kinh t . tài NCKH SV “Tìm hi u m t s mô hình t p oàn báo chí trên th gi i và v n xây d ng t p oàn báo chí Vi t Nam” mu n d ph n vào công vi c mà Th trư ng B Văn hóa – Thông tin Quý Doãn ã ch ra: “Trên th gi i có nhi u t p oàn báo chí. M i mô hình có nh ng ưu i m, c trưng riêng c a t ng nư c. Chúng ta nên l a ch n, h c t p xây d ng m t mô hình cho phù h p. ây là m t v n r t m i. Chúng ta ph i v a làm, v a rút kinh nghi m”[27]. 2. Tình hình nghiên c u:
T p oàn báo chí là m t mô hình kinh t báo chí ã xu t hi n t r t lâu trên th gi i, và ch y u ư c các nhà nghiên c u báo chí – truy n thông trên th gi i ti p c n dư i hai góc : l ch s báo chí và xã h i h c truy n thông. Do vi c hình thành các t p oàn báo chí các nư c tư b n phương Tây tuân theo quy lu t phát tri n kinh t , các nghiên c u phương Tây không nghiên c u mô hình kinh t , mà ch y u nghiên c u v vai trò c a các t p oàn truy n thông trong i s ng xã h i và c bi t là v tác ng c a chúng i v i ch t lư ng báo chí. Riêng i v i các qu c gia ang phát tri n có c i m tương ng v i Vi t Nam, công tác nghiên c u l i chú tr ng n mô hình kinh t , b i th trư ng truy n thông các qu c gia này ho c là chưa hình thành ho c là ang c n tìm m t hư ng phát tri n. Chính do ng cơ “ i t t ón u”, các qu c gia này ã th c hi n các nghiên c u v lý thuy t và tri n khai ng d ng mô hình t p oàn báo chí t hơn ch c năm trư c ây. Trung Qu c, m t qu c gia có nhi u i m tương ng v i Vi t Nam nh t, công tác nghiên c u cũng ã ư c tri n khai t trư c năm 1996 – năm mà t p oàn báo chí u tiên (t p oàn báo chí Qu ng Châu) tuyên b thành l p. Tuy nhiên, do c thù v m t chính tr , nhu c u nghiên c u v mô hình t ch c và ho t ng c a các t p oàn báo chí m i ch tr nên b c thi t xã h i Vi t Nam trong th i gian g n ây. Có th nói, Quy t nh 219 c a Chính ph tháng 9/2005 v vi c phê duy t Chi n lư c phát tri n thông tin n năm 2010 ã chính th c kh i ng cho các công trình nghiên c u v m ng tài này. K t sau khi có ch trương thành l p t p oàn, gi i làm báo ã công khai bàn lu n v v n “t p oàn báo chí”: làm th nào? Như th nào? Tri n v ng ra sao? M t s báo cũng bày t tham v ng vươn mình thành t p oàn, như Ti n Phong, Viet Nam Net, Tu i Tr , SGGP, … H cũng t mình tìm hi u các mô hình t p oàn báo chí trên th gi i áp d ng Vi t Nam. Tuy nhiên, vi c làm này ch y u mang tính n i b . Do v y, công trình NCKH SV này là m t tài hoàn toàn m i m và mang tính th i s Vi t Nam. 3. M c ích và nhi m v c a tài: Tuy ây m i ch là m t nghiên c u mang tính ch t kh i u, m c ích c a tài là hi u rõ và g i ý ng d ng mô hình t p oàn báo chí c a các nư c trên th gi i vào th c t truy n thông Vi t Nam. 2
Do v y, tài có hai nhi m v chính. M t là em l i cái nhìn r ng rãi v các t p oàn báo chí tiêu bi u trên th gi i, thông qua vi c nghiên c u mô hình kinh t , vai trò xã h i, và tác ng iv i i s ng truy n thông. Hai là nhìn nh n l i th c tr ng truy n thông Vi t Nam trong b i c nh chuy n hư ng sang ho t ng kinh t báo chí, t ó ưa ra nh ng g i ý ng d ng phù h p. Nhi m v nghiên c u mô hình qu n lý, do gi i h n v t m nhìn, b n lĩnh chính tr và trình nghiên c u khoa h c, xin ư c t m gác l i. 4. Phương pháp lu n và phương pháp nghiên c u tài: tài ư c nghiên c u d a trên phương pháp lu n duy v t bi n ch ng. Các phương pháp nghiên c u ư c s d ng ch y u là phương pháp t ng h p, phân tích, so sánh, mô t , ph ng v n l y ý ki n … 5. Gi i h n c a tài: tài “Tìm hi u m t s t p oàn báo chí trên th gi i và ch trương hình thành t p oàn báo chí Vi t Nam” là m t tài có tr ng tâm nghiên c u rõ ràng. Tuy v y, trong quá trình nghiên c u, do h n ch v ngu n tài li u tham kh o và năng l c x lý thông tin cũng như do gi i h n v các m i quan h giao ti p trong gi i báo chí, tài bu c ph i gi i h n m t ph m vi phù h p. Trong quá trình ti p c n v i r t nhi u t p oàn báo chí trên th gi i, ngư i vi t ch ch n tìm hi u và gi i thi u 2 t p oàn báo chí tiêu bi u c a Mĩ (News Corp và Gannett), 6 t p oàn báo chí c a Trung Qu c, và t p oàn Singapore Press Holdings c a Singapore. Trong quá trình kh o sát bư c chu n b thành l p t p oàn c a các cơ quan báo chí, ngư i vi t ch ch n tìm hi u và ti p c n v i 6 cơ quan báo chí (ch y u trong lĩnh v c báo in) là: Ti n Phong, VietNamNet, Thanh Niên, Sài gòn Gi i Phóng, Saigon Times Group, và Tu i Tr . 6. Ý nghĩa lý lu n và ý nghĩa th c ti n: 3
Trong th i gian qua, khái ni m “t p oàn báo chí” tr thành môt tài bàn tán trong gi i báo chí – truy n thông. Nói cách khác, chưa có nh nghĩa chính th c v khái ni m này Vi t Nam. m c nghiên c u còn h n ch , tài NCKH SV “Tìm hi u m t s t p oàn báo chí trên th gi i và ch trương hình thành t p oàn báo chí Vi t Nam” t m th i ưa ra m t nh nghĩa. Ngoài ra, thông qua quá trình nghiên c u các t p oàn báo chí trên th gi i, ngư i th c hi n cũng t m th i ưa ra m t s y u t em l i cái nhìn toàn di n v m t t p oàn báo chí. ây chính là ý nghĩa lý lu n c a tài. V ý nghĩa th c ti n, có th th y tài NCKH SV này là m t tài li u tham kh o có tính ng d ng cho các các cơ quan báo chí trong quá trình chu n b ti n t i thành t p oàn báo chí theo úng chi n lư c c a B Văn hoá – Thông tin. Ngoài ra, tài cũng có giá tr tham kh o i v i SV chuyên ngành báo chí, c bi t là các SV mu n có m t cái nhìn ph quát v th c tr ng truy n thông Vi t Nam và th c tr ng truy n thông th gi i. 7. K t c u: tài g m có 3 chương. Chương 1: T ng quan v báo chí Vi t Nam giai o n 2000 – 2005: t p trung khái quát th c tr ng báo chí – truy n thông Vi t Nam trong nh ng năm g n ây, phân chia thành các m ng: báo in, báo nói – báo hình, báo tr c tuy n, và nh ng hi n tư ng truy n thông khác. D a trên cơ s th c t , ngư i vi t cho th y nhu c u phát tri n năng ng hơn n a c a i s ng báo chí – truy n thông Vi t Nam chính là ti n b o ms hình thành c a các t p oàn báo chí trong tương lai, theo úng nh hư ng c a Nhà nư c. Chương 2: Gi i thi u m t s mô hình t p oàn báo chí trên th gi i: tìm hi u sơ lư c quá trình hình thành các t p oàn báo chí trên th gi i, th ti p c n v i khái ni m “t p oàn báo chí” trên th gi i, gi i thi u ôi nét v m t s t p oàn báo chí c a Mĩ, Trung Qu c, và Singapore. Chương 3: Ch trương hình thành các t p oàn báo chí Vi t Nam: t p trung tìm hi u quá trình tư duy và ch trương hình thành t p oàn báo chí Vi t Nam c a nhà nư c, ng th i kh o sát bư c chu n b c a các cơ quan báo chí ư c ánh giá là có tri n v ng thành l p t p oàn. 4
Chương 1: T NG QUAN V BÁO CHÍ VI T NAM GIAI O N 2000 – 2005 Trong 5 năm u c a th k 21, tình hình kinh t - xã h i c a Vi t Nam có nh ng chuy n bi n m nh m . Nhi u năm li n, t l tăng trư ng GDP m c cao trung bình 7%, n năm 2005, t m c 8,4% [42]. Không khí sôi ng là c i m chung trên c nư c, c bi t là nh ng ô th trung tâm, phát tri n năng ng, d n u là TPHCM. ây chính là i u ki n vô cùng thích h p cho nh ng trào lưu i m i, c i cách h i nh p. V i mong mu n vươn lên sánh vai v i các nư c trong khu v c và th gi i, Vi t Nam ang trong giai o n h c hi u v m i m t trong th gi i, n m v ng các quy t c, lu t l c a th gi i. Kinh t phát tri n, i s ng c a ngư i dân ư c nâng cao, trình dân trí phát tri n (hi n nay, t l mù ch Vi t Nam chưa y 7%, “r t th p so v i th gi i” [42]). Ngư i dân s n sàng u tư ti n c a, th i gian cho vi c ti p nh n thông tin, h c t p, vui chơi gi i trí (nh ng ch c năng c a báo chí), ó là cơ h i d n n s phát tri n t t y u c a báo chí – truy n thông, theo úng tinh th n: báo chí ng hành v i s phát tri n kinh t t nư c. Theo t ng k t c a B Văn hoá – Thông tin, trong th i kì i m i, “h th ng báo chí nư c ta có bư c phát tri n quan tr ng c v lo i hình, s lư ng và ch t lư ng” [26], v i các phương ti n truy n thông tiên ti n nh t trên th gi i. Ngoài s phát tri n kh i s c c a 3 lo i hình báo chí truy n th ng là báo in, báo nói, báo hình, là s n r c a lo i hình báo i n t (hay còn g i là báo tr c tuy n, báo online), và s “di u kì” c a các lo i hình báo chí qua i n tho i di ng. Th c s , chúng tôi chưa dám kh ng nh s li u chính th c và m i nh t v báo chí Vi t Nam hi n nay, cũng như chưa có ư c s li u tăng trư ng báo chí trong vòng 5 năm tr l i ây. S li u ư c xem là chính th c i v i báo chí trong và ngoài nư c d ng l i m c năm 2004, ch y u l y t hai ngu n: B Văn hoá – Thông tin (các phát bi u trư c báo gi i c a B trư ng Ph m Quang Ngh và Th trư ng Quý Doãn) và Ban Tư tư ng – Văn hoá Trung Ương (phát bi u c a Trư ng Ban Nguy n Khoa i m). Các s li u c p nh t v m ng báo nói, báo hình, báo tr c tuy n và các thông tin khác ch y u trích d n t các bài báo và các câu chuy n h u trư ng ngh báo[1]. 1. V m ng báo in: 5
Theo th ng kê c a B Văn hoá – Thông tin, nư c ta hi n có 553 cơ quan báo chí, trong ó có 157 t báo và 396 t p chí v i hơn 713 n ph m báo chí và kho ng hơn 1000 b n tin [26]. (Ngoài ra, còn có m t s li u khác là 676 cơ quan báo chí, trong ó có 680 “lo i báo in” v i hơn 600 tri u b n/năm[2].) Theo nh n nh c a tác gi Nguy n Lê Hoàn,“k t khi m c a kinh t , s lư ng báo vi t Vi t Nam tăng lên nhanh chóng, n 2004 có hơn 500 cơ quan báo chí v i kho ng trên 650 n ph m thay vì 268 n ph m vào năm 1992.” [15] Như v y, ch trong vòng 12 năm, s lư ng n ph m nư c ta ã tăng g n g p ba. V t ng s lư ng phát hành, theo giáo trình “Công tác t ch c và qu n lý cơ quan báo chí”, GV Bùi Huy Lan cho bi t con s phát hành bình quân c a g n 700 n ph m báo, t p chí, b n tin, xu t b n là g n 2 tri u b n/ngày, trong ó t ng s phát hành c a kho ng 160 t báo là 1,7 tri u b n/ngày và c a 400 t t p chí là 300.000 b n/ngày. C nư c có g n 20 t báo xu t b n hàng ngày ( ư c g i và không ư c g i là nh t báo), v i con s phát hành kho ng 1,2 tri u b n/ngày; có g n 20 b n tin th i s , tin chuyên ngành, tin Thông T n Xã xu t b n hàng ngày v i s lư ng phát hành hàng trăm ngàn b n/ngày. Tính bình quân s phát hành các n ph m hàng năm là 600 tri u b n/năm. Có nh ng t báo tt i con s phát hành 380.000 b n/ngày như t Tu i Tr (s li u m i nh t – 2006), song cũng có nh ng t báo ch t m c 1500 – 2000 b n/ngày như h u h t các t báo ng a phương. Th trư ng báo chí sôi ng nh t v n là TP.HCM. ây là m t th trư ng y ti m năng, nơi di n ra các cu c c nh tranh kinh t gi a các t báo. Trang web c a S Văn hoá – Thông tin TPHCM, o n “Gi i thi u chung v báo chí TPHCM”, cho bi t c TP có 38 ơn v báo chí và 113 văn phòng i di n c a báo chí Trung ương và các t nh, cung c p m t lư ng thông tin l n cho nhân dân thành ph thông qua hàng ch c u báo m i ngày. Ngoài ra, các toà so n còn ra ph san nh kỳ, s c bi t nhân các ngày l l n, các d p k ni m c a dân t c, ho c nhân ngày thành l p ngành. Tình hình u năm 2006 l i càng cho th y rõ s phát tri n quy t li t m ng báo in: TPHCM t ch có 1 t nh t báo úng nghĩa (t Sài Gòn Gi i Phóng) nay ã có n3t (thêm Tu i Tr và Thanh Niên). Các t báo cũng ng lo t ra nh ng n ph m m i, nh t là n ph m ngày ch nh t (cu c chi n c a báo Tu i Tr v i báo Thanh Niên, báo Pháp Lu t), 6
t o nên s a d ng các n ph m báo chí ngay trong cùng m t cơ quan. Các báo có s c i ti n v m t n i dung và hình th c, thêm nhi u chuyên m c m i, c bi t có s im i các trang qu ng cáo, (nh ng t báo l n thư ng t ng kèm trang thông tin tiêu dùng). T ng bư c, các báo rèn luy n tư duy kinh t , bên c nh s phát tri n c a hai ho t ng qu ng cáo và PR. V m ng t p chí, tác gi Văn Hùng, công tác V Báo chí (Ban Tư tư ng – Văn hoá Trung Ương) qua bài vi t “Phát tri n và qu n lý h th ng t p chí”[3] ã cho th y m t nh n nh g n như toàn di n v t p chí nư c ta. Theo ó, hi n nay, s u t p chí l n hơn nhi u so v i s u báo, có g n 400 t p chí các lo i trong khi ch có kho ng 200 u báo. Nguyên nhân là s tăng t bi n c a nhu c u xu t b n t p chí c a nhi u cơ quan, b ngành, t ch c kinh t , t ch c h i, liên hi p các h i. Nguyên nhân này không nh ng chi ph i s phát tri n c a h th ng t p chí theo di n r ng (s lư ng) mà còn theo chi u sâu (ch t lư ng). Các n ph m mang tính xã h i và thương m i cao góp ph n d n n s hình thành và sôi ng hoá th trư ng báo chí nh ng năm g n ây. T các t p chí xu t b n hàng quý, hai tháng, hàng tháng, n nay, n i tr i là các t t p chí ra 2 – 4 kỳ/tháng (T p chí Th gi i m i, T p chí Kinh t châu Á Thái Bình Dương, T p chí Thương m i, T p chí Th i trang tr , T p chí Ti p th Vi t Nam, T p chí Gia ình Vi t Nam …). Xu hư ng tăng kỳ phát hành là k t qu c a s ra i lo i t p chí mang tính gi i trí, ánh trúng th hi u c a c gi , y s phát hành lên cao. Hi n nay, có th th y rõ s phân chia hai m ng t p chí: t p chí chuyên ngành – n i b [4] và t p chí mang tính gi i trí. Các t p chí chuyên ngành – n i b thư ng có con s phát hành không áng k . M t s t v n ph i s ng nh bao c p, ch có kho ng 200 u t p chí tr c thu c liên hi p h i, các h i khoa h c, h i kinh t , h i ngh nghi p, oàn th chính tr - xã h i, các h i phi Chính ph , … ư c x p vào d ng ơn v s nghi p có thu, ho t ng theo cơ ch t trang tr i. Chính th c tr ng “nghèo nàn” c a m t s t p chí bao c p ã góp ph n ưa nm t nh n xét c a cơ quan qu n lý báo chí: m t s t p chí có cùng tôn ch m c ích, d n ns th a thãi và lãng phí. M ng t p chí mang tính gi i trí ang chi m th ph n l n trên th trư ng báo và t p chí, v i s phát hành x p x hàng v n b n m i tu n, th m chí còn l n lư t c m t s t tu n báo y u v l c. M c dù ch m i ra i kho ng vài ch c u t p chí, m ng t p chí này chính là m t trong nh ng ng l c thúc y c nh tranh kinh t , t o à phát tri n cho làng báo. ó 7
là các t p chí Th i Trang Tr , Ti p Th & Gia ình, C m nang mua s m, Sành i u, M t, M t và Cu c s ng, Ti p Th Vi t Nam, … S dĩ nh n nh các t p chí nói trên thúc y c nh tranh kinh t , t o à phát tri n cho làng báo chính là vì có hi n tư ng m t s t báo ã có thương hi u, và c các t ang g p “khó khăn” cũng xin ra s ph cu i tháng d ng t p chí – như m t l i ra, l i thoát hi m. ó là các t như Sành i u c a báo Du l ch Vi t Nam, Th trư ng Tiêu dùng c a báo Qu c t , Ngư i p c a Ti n Phong, p c a Thông t n xã, t p chí truy n hình c a các ài THVi t Nam, ài THHN, ài TH TP.H Chí Minh … Góp ph n làm toàn di n hơn b c tranh v tình hình báo chí c a Vi t Nam nh ng năm g n ây, cũng không th b qua vai trò c a hãng thông t n qu c gia – Thông t n xã Vi t Nam (TTXVN). Ngoài ch c năng là ngân hàng tin, TTXVN còn là cơ quan ch qu n c a nhi u t báo, trong ó có các t Tin T c, Viet Nam News, … TTXVN có b dày l ch s hơn 60 năm ho t ng, v i m ng lư i phân xã 64 t nh thành trong c nư c và hơn 20 phân xã thư ng trú nư c ngoài, chuyên cung c p cho Trung ương ng, Chính ph , các phương ti n truy n thông i chúng, các cơ quan nghiên c u trong và ngoài nư c cùng hàng tri u c gi nh ng thông tin v tình hình kinh t , chính tr , xã h i trong và ngoài nư c [2]. Qua ó, có th th y làng báo Vi t Nam b t r t nh y nh ng xu hư ng phát tri n m i c a làng báo th gi i: ki m l i b ng vi c kinh doanh t p chí. Báo in ang “th t th ” trên th trư ng báo chí th gi i và trong cu c ua c nh tranh v i các lo i hình truy n thông khác, nhưng TP.HCM, tình hình chưa n n i như v y. V n không ch là truy n th ng và tâm lí, v n còn là báo chí nư c ta m i ch ang trong giai o n phát tri n, chưa bão hoà. 2. V m ng báo nói – báo hình: Do l ch s g n li n c a ài phát thanh – và ài truy n hình nư c ta và do ki n th c chuyên sâu còn gi i h n, ngư i vi t trình bày g p hai m ng báo nói (phát thanh) và báo hình (truy n hình). T ng h p thông tin t B Văn hoá – Thông tin, giáo trình “Công tác t ch c và qu n lý báo chí” c a GV Bùi Huy Lan, và thông tin trên m t s báo, có th th y s phát tri n v s lư ng c a các ài phát thanh g n như m c bão hoà, trong khi ó, m ng báo 8
hình l i có s kh i s c b i s xu t hi n c a truy n hình cáp, truy n hình s , truy n hình Internet. Tính n năm 2004, nư c ta có kho ng 70 ài Phát thanh – Truy n hình, trong ó có 2 ài Trung ương ( ài Ti ng nói Vi t Nam, ài Truy n hình Vi t Nam), 4 trung tâm truy n hình khu v c (Hu , à N ng, Phú Yên, C n Thơ), và 64 ài 64 t nh, thành ph . Ngoài TP.HCM t ch c ài phát thanh, ài truy n hình riêng, t nh Phú Yên ch có ài phát thanh, các t nh, thành khác t ch c chung thành m t ài Phát thanh – Truy n hình [14]. Ngoài ra, m ng lư i cơ s có trên 600 ài truy n thanh c p huy n, trong ó có 288 ài ã phát sóng FM, và có g n 9000 ài truy n thanh, tr m phát l i, chuy n ti p phát thanh – truy n hình cơ s phư ng, xã, t c g n m t n a s xã trong c nư c có tr m truy n thanh. Căn c vào các con s như ã nêu trên, có m t nh n nh ph bi n trong gi i báo chí: Vi t Nam có m t h th ng Phát thanh – Truy n hình t Trung ương n các t nh, thành, huy n, xã h t s c hùng m nh. Tuy nhiên, bên c nh nh ng nh n nh kh quan theo hư ng “bi u dương l c lư ng”, vào kho ng cu i năm 2005, theo tác gi inh Phong, s xu t hi n c a nhi u ài Phát thanh – Truy n hình làm ăn không hi u qu là m t s “chơi sang”, th a thãi, lãng phí vì h u h t v n ph i bao c p. Trong bài vi t “Có c n thi t xây d ng 64 ài truy n hình, ài phát thanh a phương hay không?”, inh Phong nh n nh: “Ít có nư c nào trên m t di n tích không l n l i có h th ng phát thanh, truy n hình quá nhi u như nư c ta.” Th t v y, Hà N i, d u ã có 2 ài Trung ương, v n có thêm ài PT – TH Hà N i, Hu , à N ng, C n Thơ, bên c nh ài khu v c v n t n t i các ài PT – TH a phương. Trong khi ó, các ài a phương ch có m t s chương trình riêng bi t, t s n xu t như chương trình th i s , phim chuyên , phim tài li u, còn l i là ti p sóng ài khu v c và ài qu c t , chi u phim gi i trí thu qu ng cáo. Ngoài m t s ài a phương ăn nên làm ra như ài PT – TH Bình Dương, Vĩnh Long, các ài t nh nh thì thi u máy móc, thi t b , thi u ti n trang tr i, nhu n bút th p. Theo ó, s kh i s c c a hai lo i hình báo nói – báo hình t p trung ch y u các ài Trung ương, và các t nh, thành l n. Hi n nay, ài Truy n hình Vi t Nam, ài Ti ng nói Vi t Nam ã tăng th i lư ng, di n ph sóng và có các kênh riêng ph c v cho thông tin i ngo i và ng bào ngư i 9
Vi t nh cư, sinh s ng nư c ngoài [38]. C th , ài Ti ng nói Vi t Nam, cánh chim u àn c a ngành phát thanh Vi t Nam ã phát 193g/ngày trên 6 h chương trình i n i và i ngo i, phát b ng 11 th ti ng nư c ngoài và 9 th ti ng dân t c, v i t ng công su t trên 8000 KW, tín hi u ư c truy n d n qua v tinh; ài Truy n hình Vi t Nam phát trên 5 kênh i n i và i ngo i, v i th i lư ng trên 60 gi m i ngày. T u năm 2000, ài THVH ã truy n qua v tinh, ph sóng n các nư c Châu M , Châu Âu và nhi u khu v c trên th gi i. Ư c tính, h th ng phát thanh ã ph sóng ư c kho ng 95% lãnh th và h th ng truy n hình ph sóng ư c 85% lãnh th [5]. ó là ch nói v m t kĩ thu t, chuyên môn. Ngoài i u ó, c n ánh giá ngành Phát thanh – Truy n hình c a Vi t Nam trên phương di n làm kinh t . B i vì, hi n nay, truy n hình ang trong quá trình xã h i hóa, c bi t có s xu t hi n c a truy n hình tr ti n (pay – TV). ây là m t mi ng “bánh” l n mà nhi u ơn v ang mu n u tư vào. Truy n hình tr ti n ã có Vi t Nam t lâu, b t u t s ra i c a Trung tâm Truy n hình cáp Vi t Nam vào năm 1995. S phát tri n v m t công ngh ã ưa truy n hình cáp nhanh chóng soán ngôi truy n hình analog (truy n hình truy n th ng). Trong vòng vài năm tr l i ây, truy n hình cáp không còn là c quy n hư ng th c a nh ng ngư i giàu có. Hi n t i, ph bi n là truy n hình kĩ thu t s m t t (do VTC cung c p), truy n hình s v tinh DTH ( TH Vi t Nam cung c p), truy n hình cáp (do SCTV- Công ty Truy n hình cáp Saigontourist, HTVC, VCTV, HaCTV và m t s ài a phương cung c p), m i nh t là truy n hình Internet (truy n hình băng thông r ng IPTV do FPT cung c p). Tính n năm 2006, c nư c có 20 ơn v cung c p d ch v truy n hình tr ti n, ph c v 460.700 thuê bao; riêng truy n hình k thu t s m t t VTC ph c v kho ng 2 tri u h dân. M i m ng truy n hình cáp hi n nay trung bình cung c p kho ng 25 kênh (trong ó 7-10 kênh là truy n hình qu ng bá c a trung ương và a phương), còn l i là các kênh truy n hình ph bi n như: Cartoon Network, Discovery, Star Sport, MTV, HBO, Star Movies...[45] Tuy nhiên, theo nh n nh t H i ngh “ ánh giá và trao i kinh nghi m v công tác qu n lý h th ng truy n hình tr ti n” do B VH-TT t ch c, ngoài VTV và HTV, a s các ài khác chưa năng l c s n xu t các chương trình riêng cho lĩnh v c truy n hình tr ti n. Các ài này ch y u s d ng các kênh qu ng bá mi n phí qu c t và ti p t c xài “chùa” m t s kênh, dù Công ư c qu c t Brussel v b o v b n quy n tín hi u 10
truy n hình ã có hi u l c Vi t Nam. Lí do là nhà ài không kh năng mua b n quy n, do chi n thu t s h u kênh “ c quy n” y giá b n quy n lên cao; l i cũng do nhà ài không th trao i thêm kênh truy n hình c a các a phương b n vì lí do c nh tranh qu ng cáo, do không kh năng biên, phiên d ch các kênh nư c ngoài theo úng quy nh c a B Văn hoá – Thông tin; … N u t p chí mang tính gi i trí th i m t lu ng gió m i vào i s ng c a làng báo in thì s xu t hi n c a truy n hình tr ti n, v i nh ng bư c chuy n i ngo n m c, làm thay i di n m o c a ngành truy n hình Vi t Nam, y nhanh t c sinh l i c a ngành truy n hình, v i l i nhu n chia u cho c nhà ài, các d ch v ăn theo, và ch s h u các kênh truy n hình qu c t . ương nhiên, công chúng cũng hư ng l i t s a d ng các kênh truy n hình. S phát tri n c a truy n hình tr ti n là bư c t p dư t chu n b cho vi c h i nh p qu c t trên lĩnh v c truy n thông, ti n t i n m gi m t trong nh ng th m nh c a n n kinh t báo chí. 3. V m ng báo tr c tuy n: Theo nhà báo Lê Minh Qu c trong “H i áp báo chí Vi t Nam”, t báo tr c tuy n u tiên c a Vi t Nam là t Nhân dân i n t , ra i vào 21.6.2000, t c là ch 4 năm sau khi t báo i n t u tiên c a nhân lo i – t Mainichi Shimbun c a Nh t B n (3. 1996) – ra i. Rõ ràng, báo tr c tuy n là thành t u phát tri n c a n n báo chí Vi t Nam th k 21, ã có 6 năm hình thành và phát tri n. Bên c nh d li u này, theo Trung tâm Internet Vi t Nam (Vi t NamNIC), t 3 – 12 – 1997, Vi t Nam ã có t báo i n t u tiên là t p chí Quê Hương ( n ngày 26/12/2000 t này m i chính th c ư c B Văn hoá – Thông tin c p phép – NV), t c là 5 năm sau khi t báo i n t u tiên trên th gi i – Chicago Online ra i (1992). T ó, trung tâm này ưa ra nh n nh, t c tăng trư ng v s lư ng c a báo tr c tuy n còn th p, s lư ng u báo còn khiêm t n [3]: t 1997 – 2004, Vi t Nam ch có 50 website báo i n t , trong khi ó th gi i tăng t 154 t (1996) lên n 14.537 t (2003). Tuy v y, “th ng tr ” m ng Internet trong bu i ban u l i là các trang web d ch v thông tin dư i hình th c d ch v giá tr gia tăng c a các công ty khai thác Internet như Công ty ph n m m và truy n thông VASC (t Viet Nam Net chính th c là báo vào năm 2003, trư c ó là trang web Vi t Namn.Vi t Nam), Công ty FPT (T Vi t NamExpress ra i vào 26/2/2001), … Xu hư ng này ti p t c phát tri n v i s “nâng c p” các trang web d ch v giá tr gia tăng lên thành báo i n t c a các công ty qu ng cáo. S ki n trang web 11
24h.com.vn (Công ty C ph n Qu ng cáo tr c tuy n Hà N i) b óng c a “t m” vào quãng u năm 2006 vì ho t ng như m t t báo tr c tuy n là s minh ch ng cho xu hư ng này. T này s chính th c ra m t sau khi có gi y phép. Cu i năm 2003 n u năm 2004 ư c ánh giá là giai o n “n r ” c a các t báo tr c tuy n, ánh d u nh n th c th i i c a các toà so n báo truy n th ng v t m quan tr ng và v trí trong lòng c gi c a báo tr c tuy n, c bi t là hư ng t i ph c v i tư ng b n c nư c ngoài. Hàng lo t các t báo như Tu i Tr Online, Thanh Niên Online, Hà N i M i Online, Th thao Vi t Nam Online, … xu t hi n [3], bư c u chí là b n sao c a t báo gi y c a chính báo mình và l y l i thông tin t các báo khác, nhưng càng v sau, “cu c ua” báo tr c tuy n l i càng gay c n, v i vi c các toà so n online ch ng làm tin c l p v i báo gi y, phát huy ưu i m tương tác – giao lưu c a lo i hình báo tr c tuy n ( c bi t là t n a cu i năm 2005 tr l i ây). G n ây, các toà so n online cũng c g ng cho ra i các n b n ti ng Anh, ti ng Trung ph c v cho nhu c u h i nh p như Nhân Dân, Viet Nam Net, Thanh Niên, Sài Gòn Gi i Phóng, … Tính n u năm 2006, b trư ng Ph m Quang Ngh cho bi t c nư c có 82 t báo i n t ang ho t ng. Trong khi ó, con s th ng kê chính th c vào năm 2004 c a B Văn hoá – Thông tin cho th y, k t khi lu t nh vào năm 1999, Vi t Nam có trên 50 ơn v báo i n t và nhà cung c p thông tin, v i kho ng 2.500 trang web ang ho t ng. “Th trư ng” báo tr c tuy n Vi t Nam, m c dù v n chưa “ăn nên làm ra” (ch m i bư c u thu l i nhu n t qu ng cáo, ch y u s ng d a vào báo gi y ho c các ho t ng kinh doanh khác c a ơn v u tư), song hi n ang có xu hư ng phát tri n r m r vì tính ch t th i i và ti n ích c a lo i hình báo chí này, ng th i lu ng qu ng cáo cũng ang v lo i hình báo chí này. Ông Nguy n Tu n Anh, t ng biên t p c a Viet Nam Net nói n ch khó c a m t t báo i n t : “Nói gì thì nói, v i mình ây là cơ quan kinh doanh vì không ư c nhà nư c bao c p, bù l . Hi n nay, m i năm Công ty VASC v n ph i bù l cho Viet Nam Net vài t … Khó khăn nh t v i báo i n t hi n nay là làm th nào thu ư c ti n.[31]” Bên c nh n l c tìm u vào cho báo tr c tuy n, là xu hư ng thí i m tích h p các lo i hình truy n thông khác, phát huy th m nh c a báo tr c tuy n, i u là các t Vi t NamExpress, TTO,... Th trư ng B VH – TT Quý Doãn tr l i ph ng v n báo i n t Viet Nam Net vào ngày 25/2/2004 ã nh n nh: “Báo i n t là m t “tr n a” r t ư c coi tr ng” [27]. Theo ó, trong ch trương phát tri n có tr ng i m h th ng báo chí, Chính ph ưu tiên 12
phát tri n m ng báo tr c tuy n, b i ây là m t trong nh ng xu hư ng phát tri n r t l n, h i t công ngh thông tin, truy n thông, vi n thông, hay nói cách khác, tích h p các lo i hình báo chí truy n thông trên n n Internet nhi u ưu i m như thu n l i, nhanh, không b h n ch v th i gian, không gian, biên gi i, … Theo nh n nh c a các nhà chuyên môn, báo tr c tuy n trong tương lai s l n lư t th ph n qu ng cáo c a báo in. 4. Nh ng hi n tư ng khác trong i s ng báo chí – truy n thông: S n r c a các công ty qu ng cáo, các hãng phim tư nhân, … làm cho i s ng báo chí - truy n thông[6] c a Vi t Nam trong vòng 5 năm tr l i ây càng thêm sôi ng. Kinh doanh d ch v qu ng cáo, cũng như làm phim là m t cánh c a ch m i hé m Vi t Nam. ây chính là 2 lo i hình truy n thông làm kinh t hi u qu nh t. Theo Hi p h i Qu ng cáo TP.HCM, c nư c hi n nay có kho ng 3000 công ty qu ng cáo, 70% ho t ng TP.HCM, trong ó, áng k có 10 công ty qu ng cáo úng nghĩa chuyên nghi p và trên dư i 30 công ty qu ng cáo nư c ngoài ho t ng dư i nhi u hình th c khác nhau. Nh ng con s d báo v ti m năng c a th trư ng qu ng cáo r t kh quan. K t qu kh o sát t Ad age report 2004 cho th y giá tr th trư ng qu ng cáo truy n thông trong nư c m i năm kho ng 200 tri u USD, và m i năm th trư ng này tăng trư ng t 30% - 40%. Năm 2005, ư c tính th trư ng qu ng cáo trên các phương ti n truy n thông t m c x p x 300 tri u USD [25]. Tuy v y, hi n nay, 80% doanh thu c a th trư ng qu ng cáo Vi t Nam thu c v các công ty nư c ngoài, d n u v th ph n là J.W.Thompson thu c t p oàn WPP g m 4 công ty “con” là Mindshare, Ogilvy & Mather, J.W.Thompson và Y & R (40%) , k ó là nh ng “ i gia” như Dentsu, Sattchi & Sattchi, McCann... Công ty qu ng cáo trong nư c có t m c nh t Vi t Nam hi n nay là t Vi t, v i doanh thu ư c tính kho ng 10 – 15 tri u USD/năm. Lí do d n n s chênh l ch này, m t ph n là i ngũ các nhà qu ng cáo Vi t Nam ít ngư i ư c ào t o m t cách bài b n, ph n khác do v n u tư và kinh nghi m ang là ưu th c a các công ty nư c ngoài. 13
R t ít cơ quan báo chí c a Vi t Nam khai thác ư c th trư ng ti m năng này, a s ch d ng l i các phòng qu ng cáo ti p nh n qu ng cáo t các ơn v làm d ch v qu ng cáo. Tuy nhiên, th i cơ chi m lĩnh th trư ng qu ng cáo ang m r ng c a v i t t c m i ngư i, nh t là khi tính n năm 2005, ngành qu ng cáo Vi t Nam ch m i tròn 10 tu i. T t c hãy ang còn phía trư c, và h a h n s có s thay i l n. Ông Alan Couldrey, Giám c i u hành Công ty Ogilvy & Mather khu v c ông Nam Á ưa ra d báo trong bài “Nhân l c ngành qu ng cáo s có thay i l n!” ăng trên Ngư i Lao ng, “th trư ng Vi t Nam ang thay i r t nhanh. Lúc này là th i i m mà các thương hi u m nh trong nư c phát tri n và bành trư ng. Dĩ nhiên các công ty, t p oàn qu c t v n s ti p t c n m gi th m nh và có r t nhi u thương hi u n i ti ng trên th gi i ã ư c ngư i Vi t Nam ch p nh n. Vì v y s phân bi t ang ngày càng tr nên lu m gi a âu là m t thương hi u trong nư c và âu là m t thương hi u qu c t . ây là nh ng bư c phát tri n r t thú v ch ng minh r ng th trư ng Vi t Nam ang ngày càng phát tri n và hoàn thi n”. i s ng ngư i dân nâng cao, nh ng y u kém trong th c tr ng phim truy n Vi t Nam, khi em so sánh v i phim truy n nư c ngoài, l i càng l rõ . Sau r t nhi u th t b i, trong kho ng 5 năm tr l i ây, Vi t Nam u tư nhi u ch t xám và ti n c a vào vi c làm ra các b phim ng ư c trên th trư ng, không s ng nh vào bao c p c a nhà nư c. Tiên phong trong xu hư ng này là m t s ài truy n hình l n trong nư c (n i b t phía Nam là Hãng phim TFS c a ài Truy n hình TP.HCM và phía B c là Trung tâm s n xu t Truy n hình Vi t Nam VFC). Song cái m i trong th i gian g n ây là s n r c a các hãng phim tư nhân. bu i u, h b t tay v i các ài truy n hình làm các game show, talk show, … như hãng phim Lasta (h p tác v i t p oàn Kantana c a Thái Lan). V sau, h m nh d n ti n sang lĩnh v c i n nh và phim truy n hình, và g t hái m t s thành t u nh t nh do th trư ng này ã b ng quá lâu. Tính n năm 2006, có kho ng 20 hãng phim tư nhân ang ho t ng theo ch trương xã h i hoá phim truy n hình, s n xu t và kinh doanh trong lĩnh v c i n nh. N i b t trong s nh ng hãng phim “tr ” này là Hãng phim Thiên Ngân, Phư c Sang, HK Film, Phim Vi t, M & T Pictures, …Xu th Vi t ki u v nư c h p tác m hãng phim cũng không hi m, như trư ng h p ra i c a hãng phim Kỳ ng, và m i ây là hãng Chánh Phương phim c a Nguy n Chánh Tín và Ph m Nghiêm, t t nghi p H i n nh Nam California. Tình hình Vi t Nam cho th y gi a các công ty qu ng cáo và hãng phim tư nhân có s g n k t ch t ch v i nhau, tuân theo quy lu t phát tri n c a th trư ng truy n 14
thông. Có các công ty qu ng cáo ti n công sang lĩnh v c làm phim và ngư c l i, có nh ng hãng phim nh n làm phim qu ng cáo. Ngu n nhân l c c a hai b ph n này “chi vi n” cho nhau, ôi khi có cùng ch qu n. C ôi bên, các hãng phim tư nhân và công ty qu ng cáo như t Vi t, Cát Tiên Sa, Vi t Image, HK Film, Fanatic, Á M , … hi n ang t p trung khai thác th ph n trên dư i 100 kênh truy n hình c a 70 ài PT-TH trong c nư c, m i kênh phát sóng trung bình 18h/ngày, m t s phát sóng 24/24 (chưa k các kênh ti m năng c a truy n hình cáp). Tính ra, trung bình m i ngày, các ài truy n hình trong c nư c c n kho ng trên 400 t p phim truy n m i nhu c u phát sóng, trong khi ó, s ài truy n hình kh năng s n xu t phim truy n hình ch m trên u ngón tay và c VFC c ng v i TFS cũng ch làm ư c kho ng 300 t p phim/năm [19]. i u này s m ư ng cho tính c nh tranh và y ch t lư ng phim truy n Vi t Nam lên, th c t ã và ang ch ng minh i u ó. Ngoài lĩnh v c qu ng cáo, xu t b n và phim, xu hư ng “xã h i hoá” (chưa ph i là kinh t hoá) cũng t o ra nhi u hi n tư ng m i trong i s ng báo chí – truy n thông Vi t Nam, tiêu bi u là TP.HCM, trong ó có m t vài hi n tư ng ph c t p mà theo ánh giá c a m t s nhà quan sát là nhà nư c chưa qu n lý ư c. c bi t nh t hi n nay, vi c các công ty qu ng cáo liên k t v i m t s cơ quan ch qu n kinh doanh báo chí dư i hình th c các h p ng s n xu t và bán qu ng cáo tr n gói (h p pháp). Vi c làm này khi n nhi u ngư i lo ng i qu ng cáo s chi ph i n i dung truy n thông, song th c ch t, ây là m t hình th c báo chí “ti n tư nhân”, như ã nói trên, m t l i ra cho các ơn v c n “c i thi n” i s ng ho c c n c i t l i phương th c qu n lý, i u hành và t ch c làm báo cho hi u qu hơn, gia tăng ti m l c kinh t c a các báo. Hi n tư ng t p chí mang tính thương m i – gi i trí cũng t ây mà ra, như các t Ti p Th & Gia ình, Th Gi i Văn Hoá (t Văn hoá – Thông tin trư c ây), Th Thao Ngày Nay c a công ty qu ng cáo Hoa M t Tr i (Sunflower), t Doanh Nhân Sài Gòn Cu i Tu n, VTM, N i Th t, … c a công ty qu ng cáo NVV. Cũng s n lúc ngoài khu v c báo chí th i s t ng quát (báo chính tr xã h i), nhà nư c nên cho tư nhân khai thác các m ng báo chí thiên v thông tin tiêu dùng – gi i trí – nâng cao ch t lư ng cu c s ng. Hi n nay, cũng có xu hư ng t ch c a lo i hình báo chí trong cùng m t cơ quan báo chí: báo in k t h p v i báo tr c tuy n (ph n l n các toà so n báo in hi n nay có thi t l p trang online), báo tr c tuy n k t h p v i báo hình, báo nói (các trang báo tr c tuy n hi n ang thí i m mô hình tích h p này), báo hình, báo nói k t h p v i báo in và báo tr c tuy n (các ài Phát thanh – Truy n hình t s m ã cho ra i các t p chí truy n 15
hình và m i ây là ưa vào s d ng trang báo tr c tuy n). Tuy nhiên, ph n l n báo tr c tuy n trong d ng th c tích h p này chưa ư c công nh n là m t n ph m c l p mà m i ch ư c xem như là m t “ n b n i n t ” c a báo in. ây cũng là vi c bình thư ng, phù h p v i ti n trình phát tri n báo m ng trên th gi i. M t hi n tư ng khác cũng ư c xem là m i m trong m t năm tr l i ây, ó là s tham gia bư c u c a các t p oàn truy n thông nư c ngoài vào i s ng truy n thông c a Vi t Nam nhân àm phán thương m i WTO. Nh ng di n ti n ư c ăng t i trên báo chí trong th i gian g n ây cho th y rõ i u ó. Trong chuy n “ b ” c a 21 t p oàn kinh t Mĩ h i u tháng 3/2006, Phó ch t ch c p cao T p oàn truy n thông Time Warner Hugh Stephens kh ng nh mong mu n “h p tác v i phía Vi t Nam t n d ng truy n th ng văn hóa lâu i và a d ng c a Vi t Nam”[10]. T p oàn này có k ho ch u tư ch y u trong lĩnh v c s n xu t phim, xây d ng r p chi u bóng và h t ng i n nh. Ngay sau ó, hãng Warner Bros, s h u hơn 170 r p chi u phim v i hơn 1600 phòng chi u 11 qu c gia trên th gi i, tr c thu c Time Warner, quy t nh h p tác v i Hãng phim Thiên Ngân, ơn v u tiên xây d ng c m r p Galaxy 3 phòng chi u Vi t Nam, u tư xây d ng và v n hành c m r p chi u phim t tiêu chu n qu c t t i Vi t Nam. Vào kho ng gi a tháng 3/2006, t p oàn in n và truy n thông Ringier AG (Thu Sĩ) n i ti ng kh p châu Âu, sau 3 năm ho t ng trong các d án nhân o Vi t Nam ã có bư c i m i. Trong chuy n thăm Vi t Nam vào 16 và 17/3, ông Michael Ringier, ch t ch h i ng qu n tr c a t p oàn, không ng n ng i cho bi t s tìm hi u các ho t ng kinh doanh c a t p oàn trong lĩnh v c báo chí Vi t Nam. Ông nói: “T i Vi t Nam, chúng tôi ang có tham v ng u tư thêm vào các báo vi t và t p chí” [10]. Cũng vào cu i tháng 3/2006, công ty cung c p n i dung Internet Yahoo!Inc hàng u th gi i ã ch n i tác cung c p d ch v tin t c Yahoo!News là Tu i Tr Online, trong m t n l c b n a hoá t i a n i dung c a trang web này t i m i qu c gia. 5. M t s nh n xét v s phát tri n c a báo chí Vi t Nam trên phương di n kinh t : Báo chí nư c ta trong 5 năm tr l i ây phát tri n năng ng v s lư ng và ch t lư ng trên t t c lĩnh v c báo chí – truy n thông. M c dù, theo nh n nh c a th trư ng B Văn hoá – Thông tin Quý Doãn, “trong s 500 cơ quan báo chí thì th c ch t ch có kho ng 50 t báo là có th t ch ư c v m t tài chính, còn l i là ngân sách c p, và 16
m i năm con s này lên n hơn 40 t ng!”[10], nhưng tình hình s chuy n i theo hư ng s p x p l i “nh ng trư ng h p ch ng chéo v tôn ch m c ích, i tư ng ph c v và kiên quy t x lý nh ng t báo sai có nhi u sai ph m và sai ph m liên t c, ch t lư ng kém, cơ quan ch qu n buông l ng hoàn toàn cho cơ quan báo chí mu n làm gì thì làm”, “gi m b t s u m i cơ quan báo chí và tăng mô hình m t cơ quan báo chí trong ó có m t vài n ph m theo ki u phát tri n quy t ”. ó là n l c c a cơ quan ch c năng nh m kh c ph c tình tr ng m t cân i gi a kh năng qu n lý và s lư ng cơ quan báo chí. Nhu c u c a công chúng ngày m t tăng v chi u r ng cũng như v chi u sâu v a là nhân t ưa n s phát tri n ó, l i v a cho th y i tư ng khách hàng ti m năng c a th trư ng truy n thông còn chưa ư c/b khai thác h t. V i m c xu t b n hi n nay, bình quân 40 ngư i dân ch có m t t báo các lo i c trong ngày, 8 b n báo/ngư i/năm. c bi t, “nhu c u c c a dân cư tuy t i a s các t nh cách bi t r t xa v i hai TP l n, Hà N i và TP.HCM. M t nghiên c u cách ây 10 năm ã cho th y t l mua báo TP.HCM cao g p 6 l n C n Thơ và g p 2,4 l n Hà N i” [10]. i u ó d n n tình tr ng “ ói thông tin” m t s nơi – m t mâu thu n khó kh c ph c ngày m t ngày hai. Nhu c u trong khu v c báo tr c tuy n càng tăng lên rõ r t trong 5 năm qua. Tính n th i i m tháng 5/2004 ã có g n 4 tri u lư t ngư i truy c p các t báo i n t như VietNamNet, Vi t NamExpress, Tuoi Tre Online, Lao ng i n t , chi m 5,42% dân s c nư c [10]. S gia tăng nhu c u c báo tr c tuy n tương ng v i s gia tăng nhu c u truy c p Internet. Trung tâm Internet Vi t Nam (VNNIC) th ng kê ư c: trong 6 tháng cu i năm 2004, Vi t Nam có 6.139.424 ngư i truy c p Internet, chi m t l 7,44% dân s ; trong 4 tháng u năm 2005 có 7.174.028 ngư i, chi m t l 8,7% dân s (m c bình quân trong ASEAN, châu Á và th gi i là 7,54%; 8,36%; 14,11%.) [10] TP.HCM có 6 tri u dân, tương ương v i 1 tri u h gia ình. Trong khi truy n hình mi n phí ã phát tri n m c nh t nh, th trư ng c a truy n hình tr ti n tìm th y nhu c u cao công chúng. Ho t ng t năm 2003, song ngay c SCTV ch có kh năng áp ng 10.000 thuê bao. N u có n 20 SCTV thì cũng m i ch cung ng ư c nhu c u c a 1/5 h gia ình Vi t Nam. Do ó, ây là m t lĩnh v c y h a h n. Bên c nh ó là s trư ng thành c a i ngũ làm truy n thông, s ti n b c a máy móc, công ngh , trang thi t b kĩ thu t. n nay, c nư c có 12.000 (s li u m i 17
nh t là 13.000 – NV) nhà báo chuyên nghi p, 78% có trình i h c báo chí, i h c các chuyên ngành khác và trình trên i h c, 4.118 ngư i có trình lý lu n chính tr trung c p, 1.699 ngư i có trình lý lu n chính tr cao c p[10]. 1/10 i ngũ truy n thông c a c nư c s ng và làm vi c t i TP.HCM. H i Nhà báo Vi t Nam hi n là thành viên Hi p h i báo chí các nư c ASEAN (CAJ) và T ch c qu c t các nhà báo (OIJ). H i nhà báo v a t ch c i h i VIII H i nhà báo TP.HCM (13/8/2005) … i m y u kém c n s m ư c kh c ph c là khâu ào t o i ngũ truy n thông. N u nói theo kinh t vi mô, Vi t Nam chưa ti n t i ư ng gi i h n kh năng s n xu t PPF trong lĩnh v c báo chí – truy n thông, chưa khai thác t t c các “tài nguyên” s n có trong i u ki n kĩ thu t t t nh t hi n t i, th trư ng v n còn r ng thênh thang và ang loay hoay tìm m t chi n lư c phát tri n dài lâu. Chính th c ti n phát tri n nhanh chóng và m nh m c a i s ng báo chí – truy n thông Vi t Nam ã d n n nh ng i m i trong tư duy qu n lý báo chí c a nhà nư c. Ch trương hình thành các t p oàn báo chí ra i trong b i c nh ó. Cũng chính vì chưa t ng có ti n l trong i s ng báo chí Vi t Nam, s ra i c a ch trương này d n n hàng lo t v n m ic n t ra và hư ng tr l i cho các v n này là các t p oàn báo chí trên th gi i. Ti u k t M c ích c a chương 1 là ch ng minh s phát tri n trên phương di n kinh t c a i s ng báo chí – truy n thông Vi t Nam trong 5 năm tr l i ây, trình bày nh ng nhân t kinh t ti m n trong m i lo i hình báo chí – truy n thông. Trên cơ s ó, ngư i th c hi n tài ưa ra l p lu n v “s thay i h p lý” trong tư duy qu n lý báo chí c a Vi t Nam, v s ra i c a ch trương hình thành t p oàn báo chí (s nói c th hơn chương 3). Ngoài ra, s phát tri n bư c u này cũng ưa n m t yêu c u khách quan: tìm tòi và h c h i kinh nghi m làm kinh t truy n thông, c th là làm t p oàn báo chí, c a m t s n n báo chí trên th gi i. 18
Chương 2 GI I THI U M T S T P OÀN BÁO CHÍ TRÊN TH GI I 1. Sơ lư c v l ch s hình thành các t p oàn truy n thông trên th gi i: i v i báo chí th gi i, các thu t ng như ngành báo chí newspaper industry, ngành truy n thông media industry và kinh t báo chí media economics[7] t lâu ã tr thành quen thu c. Có h n nh ng cu n sách, t p chí, trang web vi t v các v n này. ó là vì ti n trình l ch s c a báo chí th gi i n kho ng gi a th k 19 ã có m t bư c ngo t l n, nh ng ngư i làm báo b t u chú ý n m c tiêu kinh t trong ho t ng báo chí và bi t cách t ch c i u hành ho t ng báo chí[8]. (M c dù v y, th i bu i qu ng cáo chưa phát tri n, phương cách h u hi u t ư c m c tiêu kinh t m i ch là c i ti n n i dung tăng doanh s phát hành.) Có th th y rõ bư c ngo t nêu trên khi nghiên c u n n báo chí Mĩ – m t trong nh ng n n báo chí m nh nh t th gi i, c bi t là giai o n sau cu c n i chi n 1865 – 1867. Th t v y, ng trên quan i m l ch s , chúng tôi nh n th y th c tr ng báo chí ngày nay m t s qu c gia ang phát tri n, trong ó có Vi t Nam, có nhi u i m tương ng v i th c tr ng báo chí nư c Mĩ hơn 100 năm v trư c, n i b t là khuynh hư ng báo chí làm kinh t . B i c nh ó cho phép chúng tôi nh n di n cái nôi hình thành các t p oàn báo chí – truy n thông Mĩ (nơi xu t phát c a các t p oàn truy n thông l n nh t th gi i hi n nay) thông qua ba hi n tư ng: s ra i c a ngh làm báo m i new journalism (phân bi t v i thu t ng new media trong th i i Internet), s giàu có c a ngh làm báo vàng yellow journalism, và s hình thành các h th ng báo dây chuy n newspapers chains. Ngh làm báo m i Mĩ ra i ưa n s phát tri n r m r c a báo chí Mĩ. Vào th i kì ó, báo chí tr thành “nh ng công ty hùng m nh, giàu có, t mb o ư cv phương di n kinh t và nh ó, phát huy t t ho t ng làm báo”[9] n cu i th k 19, báo chí Mĩ ã tr thành m t n n kinh doanh l n, có tính c l p tương i trong i s ng xã 19