Đi trên đường lớn

Chia sẻ: Tiến Lê đa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

106
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'đi trên đường lớn', tài liệu phổ thông, ngữ văn - tiếng việt phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đi trên đường lớn

ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 5 ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN (Buát kyá vaâ tiïíu luêån - In theo baãn cuãa NXB Vùn hoåc 1968)
6 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 7 NHÛÄNG SUY NGHÔ CUÃA MÖÅT NHAÂ VØN NØM 1968 Baác Höì cuãa chuáng ta àêìu nùm 1968 naây coá thú: Tiïën lïn! Toaân thù’ng ù’t vïì ta! Chuáng ta phaãi laâm nhiïìu nhêët àïí àoáng goáp cho cuöåc toaân thù’ng êëy! Vaâ khi gioá lúán toaân thù’ng thöíi lïn vuân vuåt, buöìm cuãa ta phaãi boåc cho àûúåc gioá lúán êëy àïí bùng maånh lûúát túái möåt caách rûåc rúä, àaâng hoaâng! Möîi chuáng ta nhêån phêìn hy sinh, tùng phêìn gù’ng sûác, àïí xûáng àaáng vúái caái aánh saáng veã vang traân ngêåp Töí quöëc chuáng ta! Vaâ möîi nhaâ thú, nhaâ vùn phaãi àoáng goáp bùçng aánh saáng! Nhûäng àiïìu gò töët àeåp ta àaä noái vïì thúâi àaåi cuãa ta trong hai mûúi nùm nay, - haäy kïí tûâ Thaáng Taám Böën mûúi nhùm - bêy giúâ àêy laåi phaãi nêng cao lïn hún nûäa, búãi vò möåt sûå kiïån múái àaä xaãy ra trong hiïån thûåc cuãa thïë giúái: Nhên dên Viïåt Nam, ngûúâi khöng nhiïìu, àêët khöng röång, cuãa khöng lù’m, àaä beã gaäy cuöåc têën cöng xêm lûúåc cuãa àïë quöëc hung haän nhêët thúâi nay, àïë quöëc Myä. Lïnin vô àaåi trûúác àêy àaä goåi àïë quöëc Myä laâ tïn khöíng löì hai chên bùçng àêët seát; nhên vêåt Viïåt Nam àaä laâm cho àïë quöëc Myä.
8 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU Thanh thiïn baåch nhêåt roä raâng cho coi khuyåu hai caái chên àêët seát cuãa noá trïn àêët nûúác mònh! Möåt nûä vùn sô tiïën böå Thuyå Àiïín àïën thùm nûúác ta, noái vúái chuáng ta: “Nhúâ caác baån maâ con mù’t cuãa chuáng töi nhòn àúâi cuäng coá sûå thay àöíi”. Bùçng duäng caãm, hy sinh, bùçng trñ saáng suöët, loâng tin tûúãng, bùçng nhûäng chiïën cöng vang döåi thù’ng Myä, cûáu nûúác, nhên dên ta àaä goáp phêìn lúán lao vaâo tuöíi treã cuãa cuöåc àúâi. Tuöíi treã cuãa cuöåc àúâi! Chên lyá naây, nhûäng ngûúâi saáng taåo vùn nghïå àaä nhêån thûác röìi, laåi phaãi luön luön nhêån thûác trúã laåi, vaâ caái tuöíi treã cuöåc àúâi êëy àang múái tinh trïn àêët nûúác bõ bom caây àaån xeá cuãa chuáng ta! - Vûâa röìi, tònh cúâ cêìm möåt têåp san Têy Êu, töi àaä àoåc möåt baâi thú nöíi tiïëng cuãa möåt em beá gaái Phaáp taám tuöíi, dõch ra nhû sau: Cêy baån cuãa ta úi! Cêy möåt mònh trú troåi cuãa ta, Cuäng lûu laåc nhû ta, Lûu laåc trong trúâi àêët Lûu laåc giûäa buân lêìy. Em beá gaái êëy bêy giúâ àaä laâ ngûúâi lúán vaâ àang viïët vùn, thïë maâ baâi thú em laâm vêîn àûúåc nhù’c laåi àïën bêy giúâ, nhû laâ möåt hiïån tûúång thêìn àöìng; tûác laâ baâi thú àoá àûúåc chuá yá, truyïìn tuång, gêy nhiïìu vang hûúãng. Öi! Möåt em beá ngêy thú taám tuöíi, múái múã mù’t ra trong xaä höåi tû saãn Phaáp, trong thïë giúái tûå do tû baãn, àaä phaãi thöët ra caái têm tònh cö àöåc bú vú cuãa mònh! - Haäy yïn lùång, caác baån úi, maâ nghe àêy sûå xuêët hiïån cuãa sûå söëng tin yïu úã trïn Traái àêët:
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 9 ... tiïëng gaâ tiïëng gaâ giuåc quaã na múã mù’t troân xoe ... giuåc àaân sao trïn trúâi chaåy tröën... goåi öng trúâi nhö lïn rûãa mùåt... Àuáng laâ “tiïëng gaâ vûâa gaáy teã teâ te”! Tiïëng gaâ êëy gaáy trïn àêët Haãi Dûúng, quï cuãa em beá Trêìn Àùng Khoa taám tuöíi khi em laâm baâi thú êëy. Öng trúâi nhö lïn rûãa mùåt trïn söng röång, trïn biïín lúán, öng rûãa mùåt ài cho caâng saáng hún nûäa, öng úi! - Mùåt cuãa öng trúâi hay laâ mùåt cuãa chuá thiïëu nhi Viïåt Nam àêëy? “Àêy khöng chó laâ chuã nghôa anh huâng maâ laâ trñ tuïå lúán lao cuãa caã möåt dên töåc àaä nù’m vûäng vaâ phaát triïín möåt caách vö haån nhûäng tû tûúãng múái” - baån trïn nùm chêu noái vïì dên töåc ta nhû vêåy. Nhûäng tû tûúãng cuãa chuã nghôa Maác - Lïnin, cuãa Àaãng àûúåc ba mûúi möët triïåu nhên dên ta aáp duång, phaát huy vaâo thûåc tiïîn, taåo thaânh möåt cuåc diïån múái laå vö haån, hêët ngaä choãng goång caái xe Huï Kyâ. Qua nhûäng chiïën cöng hiïín haách hiïån nay cuãa nhên dên ta, úã trïn nûúác Myä coá möåt ngûúâi phuå nûä tûâng viïët nhiïìu thú vaâ baâi vïì ta, àaä caãm nghe àûúåc möåt caách rêët tinh vi qua vaån dùåm rùçng trïn àêët nûúác Viïåt Nam naây àaä saãn sinh ra möåt tû tûúãng, möåt triïët hoåc vö cuâng
10 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU hêëp dêîn, vaâ Saclöt - Pölin tïn ngûúâi phuå nûä Myä êëy - khùèng àõnh rùçng tû tûúãng triïët hoåc êëy nhêët àõnh seä traân ngêåp khöng nhûäng toaân böå chêu AÁ, chêu Phi vaâ chêu Myä la tinh, maâ caã toaân thïë giúái. Laâ nhûäng ngûúâi saáng taåo vùn nghïå, nhûäng ngûúâi laâm cöng taác tû tûúãng, cöng taác têm höìn bùçng vuä khñ vùn nghïå chuáng ta trûúác hïët caãm nghe nhùåm leå vaâ sêu sù’c caái chêët lûúång tû tûúãng múái êëy àaä saãn sinh ra trïn àêët nûúác ta, saãn sinh àïën mûác lay trúâi chuyïín àêët, caái gaánh veã vang êëy trïn vai dên töåc ta, chuáng ta phaãi biïën thaânh gaánh veã vang cuãa möîi riïng mònh. - Àöìng chñ Trûúâng Chinh, khi noái chuyïån vúái àöåi nguä vùn nghïå, coá noái möåt cêu: “Chuáng ta laâ nhûäng ngûúâi vö uáy”. Mêëy êm thanh Haán Viïåt, úã àêy laåi rêët khïu gúåi; noá coá möåt caái gò trang nghiïm, maänh liïåt, vûâa laâ truyïìn thöëng lêu àúâi cuãa cha öng! Nhaâ vùn Phaáp Albert Camus coá goåi thïë kyã XX laâ “thïë kyã cuãa caái súå”; nhûäng ngûúâi àûáng úã möåt goác àöå naâo àoá nhòn àúâi maâ súå thêåt, súå kyã nguyïn cöång saãn cûá túái dêìn, súå chiïën tranh nguyïn tûã, súå möåt nïìn vùn minh naâo àoá - tû saãn - tù’t ài... Nhûng chuáng ta phêët ngoån cúâ vö uáy! Nhûäng tiïëng “khöng súå” êëy vang goån giûäa höåi trûúâng nhû möåt traái nöí kyâ diïåu. - Cuäng nhûäng bûác kyá hoåa cuãa caác hoåa sô miïìn Nam àûúåc in ra êëy, töi àaä nhiïìu lêìn xem, àaä bao lêìn ngù’m maâ yïu mïën, tuy nhiïn sau khi àoåc nhûäng lúâi phaát biïíu cuãa Saclöt Pölin, kïët húåp vúái hai tiïëng “vö uáy” cuãa àöìng chñ Trûúâng Chinh bïn tai haäy coân vùng vùèng, höm trûúác àêy, trong khi töi cuâng vúái möåt chõ phoáng viïn nhaâ baáo àúåi lêëy thuöëc úã bïånh viïån Baåch Mai, chuáng töi ruã nhau àïën xem nhûäng kyá hoåa êëy daán úã trïn möåt bûác tûúâng, thò lêìn naây töåi laåi khaám phaá nhûäng ba, nhûäng maá, nhûäng anh trinh saát, nhûäng em giao liïn miïìn Nam êëy dûúái möåt aánh saáng múái laå hún nûäa. Töi chuá yá àïën tû tûúãng cuãa hoå, àïën nhûäng con mù’t cuãa hoå. Nhòn
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 11 kyá hoaå möåt öng cuå cûúng kiïn, quù’c thûúác, chõ phoáng viïn treã böîng thöët lïn: “Nhû Vùn Thiïn Tûúâng!”. Chõ úi, chõ àaä thêëy mùåt Vùn Thiïn Tûúâng bao giúâ chûa? Chõ nhó, nïëu chuáng ta chûa àûúåc gùåp Vùn Thiïn Tûúâng trong quaá khûá, thò bêy giúâ chuáng ta gùåp. Töí quöëc ta, àêët nûúác ta àang laâ àêët cuãa muâa gùåt lúán lao nhû thïë. Tuy nhiïn, coá àûúåc cùn baãn nhêån thûác êëy röìi, nïëu khöng viïët, thò cuäng chùèng bao giúâ coá taác phêím. Töi xin pheáp àûúåc noái têm sûå riïng, khöng phaãi laâ vò töi quan troång gò, nhûng vò vùn hoåc laâ trûúâng thaânh thêåt, vaâ töi muöën thêëy vêën àïì möåt caách rêët cuå thïí. Ngûúâi cöng nhên, ngûúâi nöng dên luön luön phaãi nghô àïën saãn xuêët, àïën thaânh phêím vaâ nöng phêím; nhaâ thú coá caái lúåi thïë hún laâ dïî thïì thöët, böåc baåch têëm kiïn trung cuãa mònh vúái Nhên dên, vúái Àaãng bùçng nhûäng lúâi trûä tònh. Nhûng thïì thöët röìi, coân phaãi laâm nûäa chûá. Khi maá töi coân söëng, úã Bònh Àõnh, möîi lêìn töi úã xa vïì thùm maá, thò maá töi mûâng quyánh, vöìn vaä, nhûng xong röìi maá töi àïí töi noái chuyïån vúái baâ ngoaåi, cêåu dò, baâ con, coân maá töi thò lùång leä ài chúå, vïì nêëu cúm cho töi ùn, möåt bûäa ùn ngon laânh maâ àïën nay töi vêîn coân nhúá. Öi! Dûúâng nhû nhûäng tònh thûúng yïu lúán trong àúâi thûúâng muöën toã ra bùçng haânh àöång, bùçng sûå viïåc. Töi nghô nhaâ thú, nhaâ vùn coá têëm loâng son sù’t thò phaãi àïm àïm ngaây ngaây chùm chùm chuá chuá nghô àïën haânh àöång cuå thïí cuãa mònh; àoá laâ taác phêím. Khöng saáng taác cuå thïí, thò ùn sao ngon? Nguã sao Yïn? Nhûng trong saáng taác cuå thïí, thò töi muöën noái rùçng riïng caá nhên töi, khi súâ lïn trïn àêìu, àaä thêëy möåt àöëng tuöíi trïn àoá! Vêng, töi khöng muöën chó noái mïnh möng, baát ngaát, cho nïn töi phaãi àïëm xóa àïën caái lûåc cuãa mònh. Ngûúâi àúâi noái: Coá nhûäng luác “lûåc bêët tuây têm”. Têm, vaâ
12 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU tû, vaâ chñ giaã thuyïët nhû àaä àuã röìi, thò coân lûåc rêët laâ quan troång! Töi rêët caãnh giaác, rêët phaãi àïì phoâng vúái lûåc, vúái sûác viïët cuãa mònh. Nïëu nhû qui naåp àûúåc nhûäng chêët lûúång cêìn thiïët cho sûå saáng taác vaâo hai truåc chñnh, thò töi noái: möåt laâ cêìn sûå giaâ dùån cuãa tû tûúãng, hai laâ cêìn sûå treã trung cuãa caãm xuác. Tû tûúãng phaãi giaâ dùån, nghôa laâ chñn chù’n, cao vaâ sêu, àoá laåi laâ hònh thaái treã cuãa tû tûúãng, vò tû tûúãng maâ non thò löëp leáp, oåp eåp; nhûng xuác caãm cuãa vùn, nhêët laâ cuãa thú thò nhêët àõnh khöng àûúåc giaâ, maâ phaãi treã luön luön! Caái treã luön luön cuãa xuác caãm, cuãa yïu thûúng, chñnh laâ lûåc cuãa sûå viïët vùn àoá. Nhûng taåo vêåt chúi khùm nhaâ thú, chêët tuöíi lïn àêìu anh, anh tñnh sao àêy? Nhiïìu khi buöåt möìm àuâa vui vúái caác baån, töi noái: - Naâng vúå chung tònh, chung thuãy vúái chöìng, chûá naâng thú thò chùèng chung thuãy vúái ai hïët! Nhaâ thú maâ khöng laâm thú àûúåc nûäa - töi muöën noái laâm thú tûâ khaá trúã lïn - thò naâng thú boã anh maâ ài ngay (cöë nhiïn anh laåi laâm thú àûúåc, thò naâng thú seä trúã laåi). Noái cho quaá quù’t nhû vêåy, àïí maâ chùm lo böìi àù’p tû tûúãng vaâ chùm lo nuöi dûúäng xuác caãm. Tû tûúãng khöng gù’n liïìn trûåc tiïëp vúái sûå maånh yïëu cuãa thên thïí, nhûng xuác caãm gù’n liïìn rêët nhiïìu vúái thên thïí, búãi vêåy nïn phaãi àïì phoâng vúái tuöíi taác, vaâ búãi vêåy nhaâ thú phaãi chùm soác cho sûå nhaåy beán lêu daâi cuãa xuác caãm ngay trong khi noá haäy coân traân àêìy nhêët. Laâm nghïì gò phaãi lo nghïì êëy, nhaâ thú coá thïí vö têm vúái sûác xuác caãm cuãa mònh àûúåc sao? Cûá àïí noá tûå nhiïn nhi nhiïn súám núã töëi taân hay sao? Mitsurin noái vïì cêy cöëi hoa quaã: Bêy giúâ khöng phaãi laâ chúâ àúåi taåo hoáa ban cho, maâ phaãi giaânh giêåt lêëy trong tay taåo hoáa. Nhaâ thú nhêån thûác àûúåc, tri giaác àûúåc vïì sûác treã cuãa vùn minh, thò coá
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 13 thïí àêíy luâi sûå taân phai, vaâ choåc thuãng àûúåc sûå bao vêy cuãa taåo vêåt! Haäy nhòn àúâi bùçng àöi mù’t xanh non Haäy àïí treã con noái caái ngon cuãa keåo Haäy àïí cho baâ noái maá thúm cuãa chaáu Haäy nghe tuöíi treã ca ngúåi tònh yïu. Töi khöng hïì daám cho rùçng sûác treã cuãa vùn minh khöng thïí moân, cho nïn tûâ nùm 1957, àaä tûå viïët chêm ngön êëy àïí rùn mònh. Nhaâ thú àûâng àûáng yâ möåt chöî bõ àöång vúái tuöíi, maâ phaãi tòm thïë àûáng di àöång thïë naâo àïí cho sûå vêåt löì löå caái goác àöå naâo coá lúåi nhêët, treã nhêët, àeåp nhêët cuãa noá. Caái maá thúm cuãa con nñt chûa phaãi laâ thúm nhêët àöëi vúái ngûúâi meå àeã ra noá, maâ chñnh laâ thúm tho tuyïåt vúâi àöëi vúái baâ noá; baâ cuå tuöíi taác nhùn nheo gêìn àêët xa trúâi, hñt thúã maá chaáu non núát quñ baáu vö cuâng, nhû möåt traái diïåu kyâ cuãa taåo hoáa! Coân coá caách naâo khaác hún, húäi caác baån nhaâ thú, nhaâ vùn àaä coá nûãa thïë kyã trúã lïn úã trïn àêìu? Chó coá caách àûáng vïì phña nhûäng ngûúâi treã, nhûäng sûå vêåt treã, nhûäng giai cêëp treã, nhûäng dên töåc laâm caách maång, chó coá caách laâ nhòn tûâ goác àöå luön luön caách maång cuãa cuöåc àúâi! Vaâ nïëu coá möåt vaâi vêën àïì naâo àoá chûa tûå giaãi quyïët àûúåc cuãa tû tûúãng, cuãa nhêån thûác, thò cuäng àûâng vò vêåy maâ caã àoaân quên cuãa mònh - möîi ngûúâi nïn tûå coi mònh nhû möåt àoaân quên - sa lêìy úã àoá khöng nhñch àûúåc lïn; vaâ nïëu giaá nhû daå daây coá bõ loeát, àaåi traâng coá bõ viïm, thò haäy khoanh vuâng caái bïånh cuãa cú thïí laåi àoá, nhû cù’t chöî uãng cuãa möåt quaã cam, khöng cho chöî àau chi phöëi caã möåt sûå söëng! Töi nhúá khi anh Huy Cêån baån töi bù’t àêìu vaâo laâng thú, möåt öng giaáo daåy anh tûâ cêëp ri-me, sú
14 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU hoåc, àaä coá con mù’t xanh àoaán àûúåc khiïëu thú cuãa anh tûâ nhoã, öng giaáo viïët thû khuyïn ngûúâi hoåc troâ cuä cuãa mònh àaä thaânh thi sô: - “Troâ haäy thúã thêåt sêu!”. YÁ öng muöën baão vïå vaâ phaát huy taâi nùng cuãa Huy Cêån, nïn khuyïn anh nhiïìu àiïìu, trong àoá coá viïåc phaãi biïët thúã öëc-xy vaâo ngûåc cho töët! - Nhaâ thú phaãi giaânh giêåt sûác khoãe trong tay taåo vêåt, bùçng thïí duåc; sûác khoãe laâ möåt nguöìn lúán böìi dûúäng sûác vùn! * * * Cuöåc àúâi cuãa chuáng ta nay àeåp àeä raång ngúâi, àaáng cho chuáng ta àöí xûúng maáu mònh ra àïí maâ baão vïå. Töi ao ûúác vaâ ao ûúác. Chó möåt caái viïåc laâm anh keáp, baác xêím veã vang ài bònh thú têån núi cho nhûäng ngûúâi chiïën àêëu vaâ lao àöång nghe ngay tûúi söët, cuäng àaáng cho mònh söëng möåt, hai caái àúâi nûäa! Vïì huyïån Tiïn Hûng, Thaái Bònh, àêët 5 têën yïu thú àïën laå! Böën ngaây töi àaä laâm saáu cuöåc bònh thú; saáng höm sau ra ài, huyïån uãy coân noái: “Coá xaä Hoa Lû mï thú lù’m, muöën anh vïì àoá thïm nûãa ngaây”. Buöíi phuåc vuå xong, àöìng chñ bñ thû àaãng uãy xaä phaát biïíu: “Cuöåc bònh thú cuäng bùçng möåt sûå àêìu tû vêåt chêët vaâo cho xaä”. Töi ao ûúác, ao ûúác muöën viïët àûúåc nhiïìu tiïíu luêån, vò cöng chuáng múái cuãa ta cêìn chiïëm lônh kho taâng vùn hoáa, rêët cêìn sûå möi giúái cuãa caác nhaâ vùn. Töi ao ûúác viïët Thi thoaåi, caái viïåc maâ Tuây Viïn xûa àaä laâm, mònh vúái ngûúâi àoåc cuäng nhû àöi baån gaác àuâi lïn nhau noái chuyïån thú xûa nay, thñch chñ vöî àuâi mònh hoáa ra vöî sang àuâi baån! - Àoåc baáo Nhên dên, töi ao ûúác: Laâm thïë naâo tûâ nhûäng neát thûåc tïë huâng vô àùng trïn baáo, têåp trung laåi thaânh vùn, thaânh thú; Thöng têën xaä Giaãi phoáng
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 15 kïí laåi trêån tiïu diïåt cùn cûá haåm àöåi Myä trïn söng Haâm Luöng (àïm 29-12-1967); khöng phaãi caái khöng khñ Phong tiïu tiïu hïì, Dõch thuãy haân cuãa Kinh Kha nhêåp Têìn, maâ möåt khöng khñ anh huâng ca maånh saáng laå thûúâng: “Bêëy giúâ thuãy triïìu àang dêng lïn, gioá tûâ biïín thöíi vaâo rêët maånh, tûâng lûúån soáng cao bùçng ngöi nhaâ xö lïn nhû giêån dûä. Caác caánh quên cuãa ta àïìu baáo caáo vïì ban chó huy: ”Têët caã àaä sùén saâng!". Trûúác àoá, “tiïëng vuä khñ khua laách caách giûäa àïm khuya laâm tùng thïm khñ thïë haâo huâng cuãa àoaân quên xuêët trêån”, sau àoá “Nhûäng tïn giùåc Myä trïn chiïëc taâu la khoác vang caã khuác söng...”, töi àoåc vûâa vui sûúáng, maâ vûâa êëm ûác, nhaâ vùn phaãi coá nhiïåm vuå gia cöng thïm vaâo àêy, laâm thaânh caái loaåi vùn sûã hay vaâ ngù’n goån nhû khù’c vaâo àaá, hoùåc nhaâ thú viïët thaânh traáng ca... Töi ao ûúác laâm thïë naâo huát nhuyå mêåt tûâ nhûäng saáng taác quêìn chuáng hiïån nay àang lïn möåt chêët lûúång cao, vûúåt bêåc thaânh nhûäng baâi thú thêåt xûáng àaáng vúái tïn êëy! Töi vûâa múái àûúåc àoåc nhûäng thú, ca dao cuãa Àaåi àoaân Chiïën thù’ng laâm trong khi haânh quên ngaân dùåm: Àeâo cao tiïëng saáo laåi caâng cao, Gaánh nùång àûúâng xa coá nùång naâo. Döìn dêåp bûúác chên theo nhõp saáo, Trúâi mêy vi vuát cuäng nao nao... Thêåt laâ thú böå àöåi cuãa nùm 1967, cao lù’m röìi, àuáng laâ têm höìn vaâ chñ khñ cuãa quên ta nùm 1967-68, vaâ laâ möåt àoaân quên rêët treã! Töi ao ûúác, ao ûúác, maâ àaä ao ûúác thò phaãi heån hoâ, vaâ heån hoâ laâ möåt caách àïì ra nhiïåm vuå, phaãi gù’ng sûác thûåc
16 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU hiïån. Töi sûåc nhúá laåi nhûäng cêu thú khuyïn hoåc troâ, mònh thuöåc loâng: Chúá nghe bûúám noå hoang àûúâng Baån beâ ruã reán kiïëm àûúâng giong chúi. Ong naây laâ keã lo àúâi, Túâ múâ àaä thêëy bay ngoaâi trúâi sûúng... Ai coá ngúâ nhûäng cêu thú hoåc tûâ khi toác coân àïí choãm laåi coá ñch cho mònh khi àaä coá nûãa thïë kyã úã trïn àêìu! Øn cuäng àaä tûâng ùn röìi, nguã cuäng àaä tûâng nguã röìi, noái chuyïån mung lung thiïn àõa cuäng àaä tûâng noái röìi, bêy giúâ Ong naây laâ keã lo àúâi, tiïët kiïåm thò giúâ, mûúâi caånh àuác laâm möåt trûå(1) , phaãi nù’m nùm ngoán tay xoâe laåi thaânh möåt quaã àêëm, phaãi nheâ nheâ maâ thuåi, maâ saáng taác! Nhaâ vùn noái àïën viïåc chui xuöëng bïëp thò múái coá nhûäng moán xaâo nêëu cuå thïí, nhûng höìn vêîn luön luön àïí úã gioá giuåc, mêy vêìn cuãa thúâi àaåi, phaãi luön luön nhêån thûác caái treã vö song, caái caâng ngaây caâng treã cuãa thúâi àaåi, maâ thúâi àaåi cuå thïí trïn àêët nûúác Viïåt Nam ta thò treã àïën tuyïåt vúâi! Möåt lêìn töi vïì phuåc vuå bònh thú úã xaä An Duåc, huyïån Phuå Dûåc, Thaái Bònh; baâ con chiïìu höm êëy cuöìn cuöån ài nghe thú, coá nhûäng baâ àang cêëy giûäa àöìng, cuäng gûúåm tay, lïn búâ ài nghe thú caái àaä. Hai àöìng chñ úã xaä beân àeâo nhau xe àaåp àïën nghe thú, möåt anh nhaãy lïn caái àeâo haâng, möåt anh phoác lïn yïn, hoå lyá thuá quaá nïn rêët cêëp baách, thïë laâ hai àöìng chñ xaä cuâng ngaä ra giûäa àûúâng laâng. Hoå ngaä maâ vêîn cûá cûúâi nhû ngö núã, hoaân toaân (1) Tuåc ngûä úã Nghïå Tônh: mûúâi caånh àuác laâm möåt chûä tiïìn, àoåc thaânh möåt trûå tiïìn theo löëi àõa phûúng.
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 17 khöng àïí yá gò àïën caái sûå lùn kïình êëy, laåi lïn xe àeâo nhau ài, giûäa nhûäng trêån cûúâi chûa tù’t bao giúâ. Thò ra caái ngaä êëy do hoå vui maâ múái xaãy ra, vaâ caái ngaä êëy laâm cho hoå vui thïm. Nûãa nùm röìi, maâ töi vêîn khöng quïn hai caái nuå cûúâi ngaä xe ài nghe thú êëy. Töi coân coi nhû àoá laâ möåt sûå têm àù’c, möåt sûå khaám phaá cuãa töi, coá thïí ñch lúåi cho töi suöët àúâi, vò töi laåi thïm giaác ngöå sêu sù’c vïì sûác söëng vui cuãa quêìn chuáng nhên dên ta, cuãa dên töåc Viïåt Nam ta, ngay giûäa nhûäng ngaây bom àaån Myä àï heân gieo toác tang àöí vúä. Àoá laâ sûå têm àù’c cuãa loâng yïu, têm àù’c vïì sûác maånh lúán lao àang tiïën túái, khöng gò ngùn caãn nöíi; sûác maånh êëy, töi maâ biïët nhêån àûúåc möåt maãnh vaâo têm trñ, cuäng laâm cho mònh bûâng saáng khoãe vui: Sûác maånh laåc quan êëy nhêët àõnh dêîn dên töåc ta toaân thù’ng(1). 20-1-1968 (1) Tham luêån úã Àaåi höåi Vùn nghïå lêìn thûá IV
18 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU HOÂA BÒNH GØÆN VÚÁI ÀÖÅC LÊÅP TÛÅ DO Gûãi caác baån trñ thûác miïìn Nam úã caác àö thõ thên mïën. Höm nay, thaáng taám êm lõch coá trung thu cöí truyïìn vûâa hïët, thò àaä sang thaáng chñn chñn hoa quaã, vêîn laâ trong muâa thu muön àúâi êëy, muâa thu àeåp cuãa nûúác Viïåt ta, nù’ng vaâng nhû mêåt ong; töi laâ möåt ngûúâi vöën quï úã miïìn Trung, cha Haâ Tônh, maá Qui Nhún, maâ mï caái muâa thu xûá Bù’c vö haån, muâa thu höìng cöëm, muâa thu chuöëi trûáng cuöëc, muâ thu voã bûúãi vaâng boác thúm mûúâi àêìu ngoán tay... Chao öi! Caác baån trñ thûác úã miïìn Nam thên mïën! Töi chó múái vûâa nhù’c àïën coá chûâng êëy, maâ mù’t töi àaä höì nhû ûúát lïå! Traái tim chuáng ta coá löî tai, noá nghe möåt caách kyâ diïåu nhûäng àeåp àeä, vaâ caã nhûäng sung sûúáng nûäa cuãa àêët nûúác quï ta. Töi biïët ùn ngon, töi nghe caã caái thi võ cuãa àôa öëc muâa thu voã aánh dûúái trùng, laá gûâng thúm phûác! Tuy nhiïn, nïëu maâ miïång töi coá nhai ngon ngoåt, thò cöí töi cuäng nuöët ngheån ngaâo! Búãi vò sûå vêåt moác xñch lêîn nhau, töi khöng thïí bûng taách caái àôa öëc ngon cuãa quï ta ra khoãi àêët nûúác naây àïí maâ thûúãng thûác! Vò vêåy maâ, vûâa múái thiïët tha noái àïën caãnh vêåt muâa thu
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 19 Viïåt àeåp, hoa quaã vaâ thûác ùn muâa thu Viïåt ngon, caái àeåp vaâ caái ngon êëy rêët lúán lao! Thò àaä àuång ngay túái möåt nöîi àau àúán giêån húân uêët ûác lúán lao khaác. Nguyïîn Àònh Chiïíu noái, bùçng lúâi cuãa öng giaâ chuã quaán: Búãi chûng hay gheát cuäng laâ hay thûúng; thûúng àïën àêu, thò lêåp tûác gheát àïën àoá, thûúng caâng cao, thò gheát laåi caâng sêu. Traái tim ta taåo ra àïí yïu thûúng, nhûng nhûäng keã thuâ cuãa sûå söëng bù’t ta phaãi cùm gheát. Töí tiïn chuáng ta tûâ ngaân nùm xûa baão vïå àêët nûúác àaä phaãi laâm nhû vêåy, con chaáu laâ chuáng ta ngaây nay baão vïå àêët nûúác cuäng khöng thïí laâm khaác àûúåc. Öi! Hoâa bònh! Hoâa bònh. Hoâa bònh xanh biïëc vaâ son àoã Nûúác ngoåt vúái trúâi trong, Nhaâ maáy múái dûång xong Luáa vûâa àöng sûäa ngoåt; Meå hiïìn ru thaánh thoát, Vúå treã ngûåc sinh söi, Chöìng khoãe maånh caây vui, Treã tûúi cûúâi mù’t thoã... Chuáng ta ai maâ chùèng nhaåy caãm àöëi vúái nhûäng haånh phuác cuãa Hoâa bònh! Nguyïîn Traäi, sau khi cuöåc Khaáng chiïën mûúâi nùm chöëng xêm lûúåc nûúác ngoaâi thù’ng lúåi, têu vúái vua: - “Hoâa bònh laâ göëc cuãa nhaåc; muöën cho nïìn nhaåc úã trong nûúác àûúåc phêën chêën, cêìn phaãi laâm cho dên aáo êëm cúm no...”. Dên töåc Viïåt Nam coá truyïìn thöëng yïu chuöång Hoâa bònh. Bêy giúâ giùåc àïë quöëc Myä laåi lïn lúáp cho nhên dên ta vïì loâng yïu Hoâa bònh; Giön-búác Huï Kyâ úã Liïn húåp quöëc
20 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU laåi laâm nhû chòa baân tay hoâa bònh ra cho chuáng ta bù’t! Chuáng noá múã möåt chiïën dõch hoâa bònh; hïët àúåt cuä sang àúåt múái, vaâ lêìn naây caâng tha thiïët hún nhûäng lêìn trûúác, nhûäng con choá soái rùng nanh laåi ngûúác mù’t lïn trúâi ra veã hiïìn hêåu, lêëy baân chên coá moáng àêåp vaâo traái tim, thïì thöët thiïån chñ hoâa bònh! Caác baån trñ thûác miïìn Nam thên mïën! Coân ai yïu quñ Hoâa bònh hún chuáng ta? Coân gò Hoâa bònh cho bùçng nhûäng laâng maåc Viïåt Nam ta haâng raâo tre loâa xoâa tûúi töët, biïëc xanh maát mù’t, laåi keäo keåt vùån mònh khi coá gioá thöíi! Nhên dên Viïåt Nam ta cuäng Hoâa bònh nhû cêy tre Viïåt Nam êëy. Noá yïn bònh nhû vêåy àoá, nhûng àûâng coá àuång vaâo noá, àûâng coá hoâng khuêët phuåc noá! Tre khi bõ beã cong Uöën mònh maâ quêåt maånh! Gai choåc thuãng mùåt thuâ, Tre thaânh chöng coá ngaånh! Treã ken daây luäy chù’c, Cûúáp vö, gêåy àaánh queâ! Nhûng bù’c thang, dûång cöåt, Àan gioã: Laåi hiïìn tre. Cêy tre laâm gêåy têìm vöng, laâm chöng coá ngaånh, chöëng thuâ möåt caách ghï gúám cuäng laâ cêy tre àan raá vo gaåo hoâa bònh, vaâ ngûúåc laåi, nïëu cêìn thiïët! Hún hai mûúi nùm nay, bù’t àêìu tûâ ngaây 23-9-1945 Nam böå àûáng lïn khaáng chiïën, chuáng ta khöng laâm gò khaác hún laâ giaânh lêëy möåt cuöåc söëng àöåc lêåp, tûå do, haånh phuác trong Hoâa bònh. Nhûng cêy muöën lùång, gioá chùèng ngûâng! Cuöåc àúâi naây haäy àang coân boån àïë quöëc thûåc dên, bay giúâ laâ àïë quöëc Huï Kyâ thûåc dên kiïíu múái caâng taân
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 21 aác daä man hún boån naâo hïët! Thûa caác baån thên mïën! Coá ai ngúâ àïën ngêìn naây tuöíi àêìu, töi múái nhêån thêëy ra caái caãnh con hön meå, meå hön con! Höm êëy töi àïën thùm nhaâ möåt chõ baån gaái cuãa töi, àïën ngöìi möåt luác thò chõ ài cöng taác vûâa vïì; àûáa con trai àaä taám tuöíi chaåy àïën nhaãy lïn loâng chõ; thïë laâ àaä xaãy ra möåt sûå diïåu kyâ trong vuä truå; hai meå con hoå öm lêëy nhau, àûáa beá röëi rñt reo vang, noá vuâi àêìu vaâo loâng meå, noá goåi “meå úi!” “meå úi!”; chao öi! Thò ra con gùåp meå, meå gùåp con coá thïí sung sûúáng àïën thïë êëy! Ba nùm röìi, töi vêîn nhúá maäi caái hiïån tûúång möåt töëi höm êëy, noá giaác ngöå töi thïm vïì sûå söëng! Töi nghô: Khöng coá gò cao hún sûå söëng. Duy chó coá möåt àiïìu cao hún sûå söëng: laâ khi sûå söëng bõ àe doåa, xuác phaåm, thò vò sûå söëng maâ hi sinh. - Chên lyá úã àoá, úã meå nûång con, con hön meå, úã vúå chöìng mûâng rúä gùåp nhau, úã baâ thúm chaáu, úã baån tri kyã uöëng taách nûúác traâ cuâng nhau têm sûå. Haånh phuác rêët àún giaãn, rêët phaãi leä, maâ cúá sao khoá thûåc hiïån vêåy, húã caác baån? Khoá thûåc hiïån cho nhiïìu ngûúâi, cho têët caã moåi ngûúâi! Àoái thò phaãi àûúåc ùn àïí no, chên lyá àoá treã con cuäng biïët! Thïë maâ sao àïën bêy giúâ möåt phêìn lúán nhên loaåi vêîn chûa àûúåc hûúãng caái chên lyá êëy? Nhaâ thú Petöphi úã giûäa thïë kyã 19 hoãi: “Àêët húäi! Sao maây uöëng nhiïìu maáu con ngûúâi nhû thïë? Ngêìn êëy chûa àuã sao?”. Taåi ai? Taåi ai, húäi caác baån? - Cêu traã lúâi àaä roä nhû ban ngaây! Taåi coá nhûäng boån söëng bùçng aáp bûác boác löåt, nhûäng boån söëng vò chiïën tranh. Chuáng noá xêy caái pheâ phúän, caái thõnh vûúång cuãa chuáng trïn sûå chia lòa, trïn caái àoái, trïn caái chïët cuãa ngûúâi khaác. Àïë quöëc Myä àûâng coá neám hoãa muâ! Caác ngûúâi úã têån bïn àöng Thaái Bònh Dûúng, xa tñt khúi, coân nûúác Viïåt Nam ta úã têy Thaái Bònh Dûúng cúá gò àem trïn ba mûúi vaån quên sang nûúác
22 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU ta bù’n giïët, àöët phaá? Keã xêm lûúåc phaãi chêëm dûát xêm lûúåc, khöng coá thïí san bùçng boån cûúáp nûúác vúái ngûúâi baão vïå Töí quöëc. Boån xêm lûúåc khöng coá quyïìn àoâi hoãi ngûúâi bõ xêm lûúåc gò caã! - Hay laâ àïë quöëc Myä cûá noái chuyïån phi lyá, búãi cêåy mònh coá caái lyá cuãa keã maånh? Thò àïë quöëc Myä khöng phaãi laâ keã maånh nûäa röìi. Tïn khöíng löì coá hai chên bùçng àêët seát. Nhên dên Viïåt Nam ta àaä àaánh vaâo hai caái chên àêët seát êëy röìi; Myä àaä bêët lûåc trong êm mûu giaânh laåi thïë chuã àöång vaâ laâm thay àöíi cuåc diïån chiïën tranh, búãi chuáng ta coá sûác maånh vö àõch cuãa chiïën tranh nhên dên maâ sûác saáng taåo àang phaát huy àïën cao àöå. Nhûng chuáng vêîn cöë xoay xúã àïën cuâng, chuáng giúã troâ bõp búåm “tiïën cöng hoâa bònh”, àaâm phaán hoâa bònh, trong luác chuáng chuêín bõ nhûäng bûúác leo thang nghiïm troång hún nûäa, trong khi Myä coá nhûäng haânh àöång xêm lûúåc úã vô tuyïën 17 vaâ vêîn tiïëp tuåc taân saát nhên dên ta. Y taá Trêìn Xuên Àêåu úã moåt bïånh viïån miïìn Bù’c haâng chuåc lêìn tiïëp húi thúã cho möåt em beá àaä chïët ngêët vaâ cûáu àûúåc em söëng laåi. Ai yïu sûå söëng hún chuáng ta? Chuáng ta tûâng li, tûâng tñ vun àù’p cho maáu xûúng da thõt con ngûúâi, maâ àïë quöëc Myä thò maáy bay B52, chêët àöåc vaâ húi ngaåt giïët ngûúâi haâng loaåt! Vêng, chuáng ta yïu hoâa bònh, nhûng hoâa bònh gù’n liïìn vúái àöåc lêåp tûå do; chuáng ta khöng thïí söëng trong möåt thûá hoâa bònh quyâ göëi! Vò thïë maâ nhên dên ta hy sinh xûúng maáu hún hai mûúi nùm nay! Nhaâ thú Taãn Àaâ trûúác àêy noái: Cuãa thiïng ai baán maâ mua, Ai cho maâ lêëy, ai thûâa maâ xin! Khöng coá gò quyá hún àöåc lêåp tûå do, vaâ àöåc lêåp tûå do êëy khöng àïë quöëc Huï Kyâ naâo coá thïí böë thñ cho ta àûúåc,
ÀI TRÏN ÀÛÚÂNG LÚÁN 23 maâ chuáng ta phaãi giaânh giêåt lêëy. Àïë quöëc Myä haäy ngûâng neám bom úã miïìn Bù’c, ruát quên ra khoãi miïìn Nam, laâ tûác khù’c coá hoâa bònh. Àïë quöëc Myä khöng chõu nhû thïë, thò sûác maånh cuãa dên töåc ta tûâ Bù’c chñ Nam seä bù’t àïë quöëc Myä phaãi chõu nhû thïë! Möåt nghòn nùm trùm maáy bay giùåc Myä àaä rúi trïn miïìn Bù’c. Nhûäng chiïëc tûâ khoaãng 1350 gò àoá àïën 1500 àaä rúi trong muâa thu vaâng àeåp cuãa nûúác ta, vaâ maáy bay Myä coân rúi nûäa cho àïën hïët muâa thu, vaâ coân rúi nhiïìu nûäa trong nhûäng muâa chuáng xêm lûúåc. Chuáng noá khöng thïí ngùn àûúåc thaáng Chñn chñn hoa quaã cuãa àêët nûúác ta! Nhên dên ta àang vûúåt lïn muön vaân gian khöí hy sinh àïí giaânh lêëy hoâa bònh, àöåc lêåp, tûå do chên chñnh. Dên töåc ta khöng nhûäng chiïën àêëu cho baãn thên mònh, maâ coân chiïën àêëu cho hoâa bònh, cho tûå do cuãa toaân thïí nhên loaåi. Toaân thïí loaâi ngûúâi tiïën böå thêëy roä caái chñnh nghôa lúán lao êëy. Vaâ nhûäng Bertrand Russel, nhûäng Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvoir..., nhûäng ngûúâi trñ thûác yïu chuöång leä phaãi trïn thïë giúái àoâi lêåp toâa aán nhên loaåi xûã boån töåi phaåm chiïën tranh Myä àöëi vúái Viïåt Nam. Hoâa bònh quyá baáu! Hoâa bònh chên chñnh trong àöåc lêåp tûå do, hoâa bònh cuãa nhûäng ngûúâi àûáng thùèng àöåi trúâi àaåp àêët úã àúâi! Nhûäng ngûúâi trñ thûác Viïåt Nam chên chñnh, Nam cuäng nhû Bù’c, bêët kyâ úã àêu, nguyïån phêën àêëu cho haånh phuác êëy, cho nhûäng “ngaây mai ca haát” êëy. 15-10-1966
24 TOAÂN TÊÅP XUÊN DIÏÅU MÖÅT BUÖÍI SAÁNG TRONG VÛÚÂN HOA THÖËNG NHÊËT Gûãi caác baån tri thûác vaâ vùn nghïå sô miïìn Nam úã caác àö thõ thên mïën. Caách àêy mêëy höm, möåt buöíi saáng töi vaâo thùm Vûúân hoa Thöëng Nhêët. Ngoát mêëy thaáng nay töi khöng vaâo chúi vûúân naây; höm nay àïën, töi laåi nhû nhòn thêëy lêìn àêìu caái vûúân hoa êëy. Thêåt laâ möåt buöíi saáng rêët àeåp! Nùm nay reát muöån lù’m, nïn khi àaä reát thò reát liïìn thêåt daâi ngaây vaâ reát rêët gay gù’t. Nhûng sau mêëy àúåt laånh buöët chên coáng tay, saáng nay mùåt höì Thöëng Nhêët saáng suãa nhû möåt gûúng mùåt xinh tûúi. Caái reát àaä dõu ài trong gioá, àuã àaánh vaâo kñch thñch da thõt cho maáu chaåy thïm hùng; töi phúi phúái caãm thêëy muâa xuên àang àïën. Möåt chiïëc cêìu bù’c qua nûúác höì ài vaâo chiïëc àaão nhoã; chung quanh búâ àaão laâ liïîu xanh vaâ dûâa, dûâa àang ra traái non. Höì Thöëng Nhêët naây trûúác kia laâ höì Baãy Mêîu boã àêëy hoang vu, töi àaä tûâng cuâng vúái baån beâ goáp möì höi mònh àù’p chûäa höì cuä thaânh ra höì múái. Nay bïn höì Thöëng Nhêët, töi àûúåc hûúãng möåt