Dinh dương và Thức ăn cho bò part 6

Chia sẻ: Ahfjh Kasjfhka | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:30

Thêm vào BST

Báo xấu

93
lượt xem 24
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phương pháp mềm hoá rơm: Đây là phương pháp mà bà con vẫn hay sử dụng nhất để cho trâu bò ăn. Rơm có thể khô hoặc tươi ta tính lượng rơm mà trâu, bò có thể sử dụng hết trong ngày để riêng ra một chỗ hoặc cho luôn vào máng ăn rồi dùng nước muối 1% tới lên rơm cứ 1kg rơm thì dùng 1lít nước làm như vậy trâu bò xẽ thích ăn. Chú ý ăn bữa nào ta làm bữa đó.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Dinh dương và Thức ăn cho bò part 6

Sơ ñ 4.3. Tóm t t cơ ch ñi u khi n bi u th gen c a vitamin A Tóm t t: + VitaminA → Cuboidal, columna và goblet cells T bào cơ b n (Basal cells) +VitaminA Squamous (scale like) cells → Ngày nay ngư i ta còn th y vitamin A có liên quan ñ n ho t ñ ng c a h th ng kháng th , nó thúc ñ y s hình thành t bào killer, t bào lympho B và ñ i th c bào. Trên võng m c m t có hai lo i t bào, t bào hình g y (rod cell) và t bào hình nón (cone cell), t bào hình g y nh y c m v i ánh sáng y u, còn t bào hình nón nh y c m v i m u và ánh sáng m nh. ð ng v t ăn ñêm có s lư ng t bào hình g y nhi u hơn hình nón. 152
M t s loài ñ ng v t không ph i ch có nhu c u ñ i v i vitamin A mà còn có vai trò ñ i v i β-caroten. Bu ng tr ng c a bò ch a nhi u β-caroten trong pha luteal, β-caroten là m t thành ph n quan tr ng trong niêm m c t bào luteal. R i lo n sinh s n bò s a như ch m r ng tr ng hay phôi ñ u kỳ ch t nhi u có th do thi u ti n vitamin A trong kh u ph n. L n nái ñư c tiêm β-caroten ñã gi m t l phôi ch t, nh ñó tăng ñư c s lư ng l n con m i . Ngư i ta cho r ng β-caroten có nh hư ng ñ n s hình thành steroid (steroidogenesis) thông qua vai trò quét các g c t do mà làm t n h i ñ n t bào c a bu ng tr ng (McDonald et al., 2002). + Bi u hi n thi u vitamin A bò Bò tru ng thành thi u vitamin A có b lông xơ xác, da thô. N u thi u kéo dài m t b nh hư ng, ti t nhi u nư c m t, ñ c giác m c r i phát tri n hi n tư ng khô k t m c, th n kinh th giác b teo d n ñ n quáng gà. nh ng bò làm gi ng thì không có kh năng sinh s n, n u mang thai thì d s y thai, n u ñ thì d sát nhau, con ñ ra ho c b ch t, b y u, b mù. Thi u vitamin A nghiêm tr ng làm bò m b viêm t cung, b phù, t l ch t c a bê cao do b viêm ru t, viêm ñư ng hô h p. ð ng v t chăn th trên ñ ng c ít b thi u vitamin A hơn ñ ng v t nuôi nh t cho ăn nhi u th c ăn tinh. Trong mùa thi u c n u con v t ñư c cho ăn th c ăn xanh hay c khô t t thì thư ng cũng không b thi u vitamin A. 2.1.2. Vitamin D • Công th c c u t o Trong t nhiên có m t s lo i vitamin D, nhưng có hai lo i quan tr ng nh t là vitamin D2 (ergocalciferol) và vitamin D3 (cholecalciferol). Dư i tác ñ ng c a tia t ngo i ergosterol bi n thành vitamin D2 và 7- dehydrocholesterol bi n thành vitamin D3. S ho t hoá ti n vitamin D hi u qu nh t v i ánh sáng có bư c sóng t 290-315nm. S lư ng b c x t ngo i ñ n ñư c b m t trái ñ t ph thu c vào vĩ ñ và tình tr ng khí quy n; mây, khói và b i làm gi m b c x . B c x t ngo i vùng nhi t ñ i l n hơn vùng ôn ñ i, ñ ng v t nuôi nh t trong chu ng nh n ít b c x t ngo i hơn con v t nuôi ngoài chu ng, con 153
v t có m u da nh t b t tia sáng b c x m nh hơn con v t có màu da ñ m. B c x kéo dài, vitamin chuy n thành các h p ch t ñ c. Trong da có ch a ti n vitamin D3 và s chuy n ti n vitamin thành vitamin D3 cũng x y ra trên da. Vitamin D ñư c h p thu ru t nhưng cũng có th h p thu da, khi b thi u vitamin D ngư i ta có th x lý thành công b ng cách bôi d u gan cá thu lên da. Ho t tính: 1IU = 0,025 mcg vitamin D3 tinh th , ho t tính vitamin D3. H u h t, ñ ng v t có vú ñ u s d ng hi u qu vitamin D2 và D3, nhưng loài chim ho t tính vitamin D2 ch b ng 1/7 so v i vitamin D3. • S ho t hoá vitamin D CH3 CH3 H3C CH3 CH3 CH3 HO 7-dehydrocholesterol CH3 CH3 H3C CH3 CH3 CH2 HO Vitamin D t nó không có ho t tính sinh h c, nó ph i ñư c chuy n hoá thành d ng ho t ñ ng sinh h c. Sau khi ăn vào hay t ng h p da, vitamin D ñi vào tu n hoàn r i chuy n ñ n gan. gan vitamin D ñư c thu phân thành 25-hydrôxyvitamin D (25.OH.D), d ng tu n hoàn chính c a vitamin D. Khi thu nh n vitamin D tăng hay tăng ti p xúc v i ánh sáng m t tr i thì hàm lư ng 25.OH.D3 tăng lên. th n và các mô khác, 25.OH.D3 ñư c thu phân m t l n n a nh enzyme 25(OH)D3-1-hydrôxylase ñ t o thành 1 alpha, 25- dihydrôxyvitamin D [1,25 (OH)2-D] , m t d ng ho t ñ ng nh t c a vitamin D. Vitamin D3. 154
• Cơ ch tác ñ ng Nhi u tác ñ ng sinh h c c a 1,25 (OH)2-D ñư c ñi u khi n thông qua m t y u t sao mã nhân, ñó là vitamin D receptor (VDR). Khi ñi vào nhân t bào, 1,25(OH)2-D k t h p v i VDR và kích thích s g n k t nó v i retinoic acid X receptor (RXR). V i s có m t c a 1,25(OH)2-D, ph c VDR/RXR g n k t v i m t chu i nh DNA có tên là y u t ñáp ng vitamin D (vitamin D response elements – VDREs) và kh i phát dòng thác tương tác phân t ñi u khi n s sao mã nhi u gen chuyên bi t. Hơn 50 gen trong kh p cơ th ñư c bi t là ch u s ñi u khi n c a 1,25 (OH)2-D. • Cân b ng canxi Duy trì m c canxi huy t thanh trong m t gi i h n h p có ý nghĩa quan tr ng cho ho t ñ ng bình thư ng c a h th ng th n kinh cũng như cho sinh trư ng c a xương và m t ñ xương. Vitamin D c n cho vi c l i d ng hi u qu canxi c a cơ th . Tuy n c n giáp tr ng (parathyroid gland) r t nh y c m v i m c canxi huy t thanh, hormone c n giáp tr ng (PTH – parathyroid hormone) tăng ti t khi m c canxi huy t thanh th p (ví d thu nh n canxi t kh u ph n không ñ y ñ ). PTH ho t hoá enzyme 1-hydrôxylase th n, nh v y vitamin D ñư c thu phân thành 1,25 (OH)2-D (còn g i là calcitriol). Tăng s n sinh calcitriol d n ñ n bi n ñ i bi u th gen gây bình thư ng hoá m c canxi huy t thanh theo 3 cách (sơ ñ 4.5): - Kích thích niêm m c ru t tăng h p thu canxi th c ăn nh s kích thích niêm m c ru t s n sinh m t protein g n k t v i canxi, nh v y chuyên ch ñư c canxi t dư ng ch p c a ru t ñi vào máu. - Tăng v n ñ ng canxi t xương ñi vào máu. - Tăng vi c tái h p thu canxi c a th n. 155
Sơ ñ 4.5. Chuy n hoá vitamin D và quan h gi a vitamin D v i PTH • Bi t phân t bào ñây trư c h t c n phân bi t khái ni m phân chia t bào và s bi t phân t bào. S phân chia t bào là s tăng lên v s lư ng t bào. S bi t phân t bào là s phát tri n d n ñ n s chuyên bi t hoá t bào theo nh ng ch c năng khác nhau. S phân chia t bào thì c n cho s sinh trư ng và ph c h i v t thương, tuy nhiên s phân chia t bào quá nhanh không ki m soát ñư c có th d n ñ n b nh như ung thư. D ng ho t ñ ng c a vitamin D - 1,25 (OH)2-D c ch s phân chia vô t ch c và kích thích s bi t phân c a t bào. • Mi n d ch Vitamin D d ng 1,25 (OH)2-D là m t ch t ñi u khi n mi n d ch m nh. VDR ñư c bi u th b i h u h t t bào c a h mi n d ch, bao g m t bào T và t bào gi i thi u antigen như t bào dendritic và ñ i th c bào macrophage. Macrophage cũng cũng s n sinh enzyme 25(OH)D3-1-hydrôxylase ñ chuy n 25(OH)D3 thành 1,25(OH)2-D3. Có nhi u b ng ch ng khoa h c cho r ng 1,25(OH)2-D3 có th nâng cao kh năng mi n d ch th ñ ng và c ch s phát tri n c a t mi n d ch (autoimmunity). Báo cáo c a Reinhard và Hustmyer (1987) cho th y, tiêm dư i da 7 ngày li n cho bò s a Jersey 1,25-(OH)2-D3 v i li u 50 mcg/ngày ñã th y t bào lymphocyte tăng lên. Nh ng nghiên c u trên ñ ng v t thí nghi m cũng cho th y vitamin D tham gia ñi u khi n sinh trư ng t bào và bi t phân m t s 156
ki u t bào. Nh ng nghiên c u lâm sàng trên ngư i thư ng th y thi u vitamin D làm tăng nguy cơ m c 4 b nh ung thư ph bi n là ung thư vú, tuy n ti n li t, tr c tràng và da. • Ti t insulin và ñi u hoà huy t áp VDR ñư c bi u th b i t bào ti t insulin c a tu . Nh ng k t qu nghiên c u trên ñ ng v t cho bi t r ng 1,25(OH)2-D ñóng vai trò ti t insulin trong tình tr ng yêu c u insulin c a cơ th tăng. M t s d n li u còn h n ch ngư i g i ý r ng khi hàm lư ng vitamin D không ñ có th có nh hư ng x u ñ n s ti t insulin và dung n p glucose ngư i b ti u ñư ng type 2 (ti u ñư ng không ph thu c insulin). Nh ng nghiên c u ngư i cũng cho th y thi u vitamin D cũng có quan h ñ n nguy cơ tăng huy t áp. • Tri u ch ng thi u bò Thi u vitamin D ñ ng v t non gây b nh m m xương (rickets), m t b nh c a xương ñang tăng trư ng, tích lu canxi và phospho trong xương b r i lo n, k t qu là xương b y u, d cong vênh và g y. Tri u ch ng d nh n bi t là chân con v t b cong, kh p bi n d ng, c chân và m t cá chân sưng. ñ ng v t trư ng thành thi u vitamin D gây b nh loãng xương (osteomalacia), b nh này s tiêu xương di n ra m nh. B nh loãng xương không ph bi n bò, nhưng có th x y ra con v t mang thai và ti t s a vì có nhu c u canxi và phospho tăng lên. B nh m m xương hay loãng xương không ph i ch do thi u vitamin D mà còn do thi u canxi và phospho hay m t cân b ng gi a hai nguyên t này. N u con v t ñư c cung c p ñ y ñ canxi và phospho, ñư c chăn th trên ñ ng c ho c ñư c b sung c khô t t khi nuôi nh t thì nói chung không b b nh v xương. • ð ñ c c a vitamin D Trái v i nh ng vitamin khác, vitamin D có tính ñ c cao. Th a vitamin D làm 25.OH.D3 trong máu tăng cao, phơi n ng nhi u tác ñ ng c a tia t ngo i cũng làm tăng ch t này trong máu, t ñó làm tăng canxi máu. Bò s a trư c khi ñ 3 ngày thư ng ñư c tiêm m t li u cao vitamin D (3x107 IU/ngày) ñ ñ phòng gi m canxi máu sau ñ , tuy nhiên vi c x lý này 157
kéo dài hay dùng li u vitamin D cao hơn thì có h i, canxi máu tăng cao, canxi l ng ñ ng nhi u thành m ch và th n. M t h i ch ng có tên là "Enteque Seco" tương t nhu hypervitaminnosis D ñã x y trên ñàn bò Nam M chăn th trên ñ ng c có m t loài th c v t tên là Solanum malacoxylon, loài này ch a m t lư ng l n aglycone, nó là m t ch t có c u trúc hoá h c gi ng như 1,25OH2.D3. Hi n tư ng tương t cũng th y bò chăn th trên ñ ng c có m t loài th c v t tên là Trisetum flavescens. 2.1.3. Vitamin E + Công th c c u t o Vitamin E có nhi u ñ ng phân nhưng ch có α-tocopherol, β-tocopherol, γ-tocopherol và δ-tocopherol là có ho t tính sinh h c cao nh t và phân b r ng nh t trong t nhiên. Ho t tính c a α-tocopherol là 100 thì c a β,γ và δ l n lư t là 45, 13 và 0,4. 1IU vitamin E = 1mg α-tocopherol acetate CH3 HO CH3 - CH 2 - CH 2 -CH 2 - CH - CH 2 - CH 2 - CH 2 -CH -CH 2 - CH 2 - CH 2 -CH H3 C O CH3 CH3 CH3 CH3 CH3 + Ch c năng dinh dư ng Sau nh ng thí nghi m c a Evans và Bishop t 1922 trên chu t, vitamin E ñư c ñ t tên là "vitamin ch ng vô sinh". Th c ra ch c năng ch ng s vô sinh c a vitamin E ch th y chu t mà không th y gia súc khác. Ch c năng c a vitamin E ñ ng v t chính là ch c năng ch ng ôxy hoá (antiôxydant); nó k t h p v i m t enzyme ch a Se tên là glutathione perôxydase và v i m t s vitamin và metalloenzyme b o v t bào ch ng l i s t n h i ôxy hoá do các g c t do gây ra. Các g c t do hình thành trong chuy n hoá t bào, nó làm t n thương màng t bào, enzyme và nhân t bào. Vì th chúng ph i chuy n thành nh ng ch t kém ho t ñ ng hơn thì con v t m i có th s ng ñư c. ð c bi t nh ng axit béo chưa no khi b ôxy hoá chúng hình thành hydroperoxyde và các g c t do; 158
hydroperoxyde cũng gây t n h i cho t bào. Vitamin E có tác d ng quét các g c t do nhưng không phá hu ñư c hydroperôxyde, mu n phá hu ñư c nó ph i c n ñ n enzyme glutathione peroxydase. Như v y ñ b o v cơ th không b t n thương do s ôxy hoá, ñ c bi t t n thương do ôxy hoá các axit béo không no c n s d ng k t h p c vitamin E và Se (xem thêm v g c t do trong Box 4.1). Vitamin E cũng có vai trò quan tr ng ñ n s phát tri n và ho t ñ ng c a h th ng mi n d ch. B sung vitamin E cho con v t có tác d ng phòng ch ng ñư c b nh truy n nhi m . + Tri u ch ng thi u Tri u ch ng ñi n hình thi u vitamin E trên bò là thoái hoá cơ, g i là b nh cơ (myopathy) hay b nh cơ tr ng (white muscle disease) B nh này thư ng th y bò, ñ c bi t bê khi tr l i ñ ng c vào ñ u mùa xuân. Con v t trong mùa ñông thi u c thư ng tiêu th ít vitamin E và Se, trong khi ñó l i tiêu th nhi u axit béo không no ch a trong lipid c a c non khi bư c vào mùa chăn th . Nhu c u vitamin E tăng lên khi hàm lư ng axit béo không no trongkh u ph n cao. Con v t b b nh có cơ chân y u, khó khăn khi ñ ng lên, khi ñã ñ ng thì run r y và có v ho ng h t. Khi b n ng thì con v t không ñ ng lên ñư c, ngay cơ c cũng y u khi n chúng không ngóc n i c ñ u. B nh còn có tên là b nh cơ tr ng vì có nh ng v t tr ng cơ. Cơ tim cũng b t n h i và khi n cho con v t ch t vì suy tim. Hàm lư ng creatine phosphakinase và glutamic oxaloacetic transaminase huy t thanh c a nh ng con v t ăn kh u ph n thi u vitamin E cũng th y tăng cao. 2.1.4. Vitamin K + Công th c c u t o Cho ñ n nay ngư i ta bi t vitamin K có 3 d ng hoá h c như sau : O CH3 CH3 CH3 CH2 -CH=C-CH2-(CH2 -CH2-CH-CH2 )3 H O 159
Vitamin K1 (Phylloquinone) O CH3 CH3 (CH2-CH=C-CH2)nH O Vitamin K2 (Menaquinone) O CH3 H O Vitamin K3 (Menadion) • Vitamin K1 có trong th c v t xanh còn g i là fillokinon hay fitokinon. • Vitamin K2 ñư c s n xu t b i vi sinh v t còn g i là menakinon. S khác bi t c a nó chu i isoprenoid liên k t v i vòng naftokinon • Vitamin K3 ñư c s n xu t ra b ng con ñư ng t ng h p có tên g i menadinon. Vitamin K1 và K2 tan trong ch t béo và dung môi hòa tan béo. Vitamin K3 k t tinh d ng b t h t nh , nó có th tan ñư c trong dung d ch bisulfit, biphosphat và mu i c a nó. Vitamin K1 d b ánh sáng phá h y nhưng b n trong môi trư ng có ôxy. Vì l ñó b t c s y nhân t o là ngu n cung vitamin K1 r t phong phú, nhưng n u phơi n ng lâu thì nó l i b hư h i nhi u. Trong b t cá cũng có nhi u vitamin K2 (menakinon).Vi sinh v t d c và ru t già có kh năng t ng h p vitamin K2 ñáp ng ñ nhu c u c a ñ ng v t. Vitamin K3 r t b n nhưng n u tr n vào th c ăn h n h p ho c premix vitamin và vi khoáng thì nó d dàng b hư h ng, b i vì ch t choline chlorid và ion kim lo i n ng xúc tác phân h y chúng. Mu n n ñ nh chúng ngư i ta thư ng b c h t vitamin K3 b ng gelatin. Hi u l c c a Vitamin K3 s gi m ñi 50% n u như có ch t ñ i kháng (antagonist) là sulfoquinoxaline (Dương Thanh Liêm và CS 2002). 160
+ Ch c năng dinh dư ng Vitamin K tham gia vào cơ ch ñông máu. Trong cơ ch này ít nh t có 4 bư c hình thành máu ñông: trư c h t thromboplastin c a mô ñư c các y u t IX (thromboplastin c a plasma), y u t VII (proconvertin) cùng v i ion ++ Ca , phospholipid xúc ti n hình thành m t y u t có tên là y u t Stuart (y u t X). Nh y u t X mà prothrombin (y u t II) bi n thành thrombin, thrombin tác ñ ng vào fibrinogen ñ hình thành fibrin, các s i fibrin cùng v i ion Ca++ thu gi các c c máu trong h s i c a chúng. Các y u t IX, VII, X, và II là các y u t ph thu c vitamin K (sơ ñ 4.6). + Tri u ch ng thi u Thi u vitamin K thì làm cho máu ch m ñông, d xu t huy t khi b thương, trong trư ng h p nghiêm tr ng có th d n ñ n ch t. ð ng v t ăn nhai l i, ng a và l n thư ng không b thi u vitamin K vì vi khu n Trư ng h p thi u vitamin K ng tiêu hoá có kh năng t ng h p vitamin K l n là do l n l n b nuôi ñáp ng ñ nhu c u c a con v t. nh t trên sàn, không ăn Tuy nhiên thi u vitamin K ñ ng v t ñư c phân (hi n tư ng ăn c có th x y ra khi ăn ph i c có ch a coprophagy) ñ t b sung các ch t kháng vitamin K như coumarin. C vitamin K cho chúng. Gà clover ng t (Melilotus albus) ch a h p ch t con khi s d ng thu c sulfa, coumarin, khi c ñư c b o qu n dư i d ng ñ c bi t sulfaquinoxaline ñ c khô hay xanh, các loài n m thu c h phòng tr c u trùng thư ng Aspergillus có th bi n coumarin thành b thi u vitamin K vì thu c dicoumarin, h p ch t này làm gi m s t ng sulfa là ch t kháng vitamin h p prothrombin và c n tr quá trình ñông K. máu. Thromboplastin c a mô Plasma thromboplastin Proconvertin (y u t IX, ph thu c K) (y u t VII, ph thu c K) Ca ++ 161
Phospholipid Y u t Stuart (y u t X, ph thu c K) Prothrombin (y u t II, ph thu c K) Thrombin Fibrinogen Fibrin ++ Ca C c máu ñông Sơ ñ 4.6. Tóm t t cơ ch ñông máu O O O O O O OH OH Coumarin Dicoumarin 2.2. Nh ng ñánh giá m i v nhu c u c a bò ñ i v i các vitamin hòa tan trong m Trư c khi ñi vào n i dung này c n phân bi t khái ni m nhu c u và khuy n cáo. Nhu c u là s lư ng ch t dinh dư ng c n ñ duy trì con v t trong tình tr ng s c kho t t, sinh s n bình thư ng và cho s n m t lư ng s n ph m nh t ñ nh trong ñi u ki n môi trư ng thích h p. Khuy n cáo là s lư ng ch t dinh dư ng ñáp ng cho nhu c u v t nuôi trong môi trư ng kém thích h p; khuy n cáo thư ng bao g m nhu c u c ng v i s dư an toàn (margin of safety) mà khác nhau tuỳ theo lư ng th c ăn thu nh n, kh năng l i d ng c a các ch t dinh dư ng trong th c ăn. M c khuy n cáo b sung vitamin A, D và E cho bò s a d a trên k t qu ñi u tra 40 công ty th c ăn và các nhà tư v n v dinh dư ng M và Canada ñư c ghi b ng 4.7. B ng 4.7: K t qu ñi u tra và khuy n cáo m c b sung vitamin A, D và E cho bò s a* Các tr ng thái bò ** 162
C ns a Trư c khi ñ S n lư ng S n lư ng sa cao s a th p (IU/ngày) (IU/ngày) (IU/ngày) (IU/ngày) Vitamin A NRC 1989 (3) 40.000 40.000 80.000 51600 Trung bình 104.000 121.000 158.000 121.000 Median 100.000 100.000 155.000 102.000 SD 42.600 55.000 48.000 37.000 Vitamin D NRC 1989(3) 10.000 10.000 25.000 16.000 Trung bình 26.200 31.500 40.000 32.500 Median 25.000 30.000 40.000 35.000 SD 10.000 12.500 10.700 8200 Vitamin E NRC 1989*** 150 150 375 240 Trung bình 760 1080 590 450 Median 900 1000 590 400 SD 280 170 160 160 Ghi chú: * K t qu ñi u tra c a 40 công ty th c ăn và nhà tư v n dinh dư ng, phân tích th ng kê s li u 32 phi u g i v . ** T t c bò n ng 600kg, bò trư c khi ñ 21 ngày, bò s n lư ng s a cao s n xu t 45 kg s a/ngày (3,7% m ), bò s n lư ng s a th p s n xu t 22kg s a/ ngày (3,7% m ). *** Nhu c u NRC (1989) là toàn b lư ng thu nh n bao g m ph n có trong th c ăn và ph n b sung, riêng vitamin D ch là m c b sung. So v i nhu c u NRC (1989) thì m c khuy n cáo b sung v vitamin A g p 2 và 2,5 l n nhu c u l n lư t cho bò s a và c n s a, nhu c u này g m c lư ng vitamin A trong th c ăn và lư ng b sung; v vitamin D thì g p 1,5 và 1,8 l n nhu c u. ð i v i vitamin E n u tính trên cơ s ch t khô thu nh n thì m c khuy n cáo b sung vitamin này ñã g p 6,7 và 1,7 nhu c u l n lư t cho bò c n s a và bò ti t s a; nhưng n u tính theo n ng ñ trung bình c a α- tocopherol trong th c ăn thì t ng m c b sung ñã g p 12 và 4 l n so v i nhu c u l n lư t cho hai ki u bò trên. 163
N u cung c p vitamin theo NRC (1989) thì chi phí hàng năm v vitamin A, D và E cho bò s a (305 ngày ti t s a và 60 ngày c n s a) l n lư t là 1,3; 0,6 và 0 USD (không m t chi phi cho vitamin E vì kh u ph n cơ s ñã ñ vitamin này theo nhu c u c a NRC). N u giá s a là 0,30 USD/kg thì c m i năm c n ph i 7 kg s a ñ tr cho chi phí vitamin. Tuy nhiên, n u cung c p vitamin theo khuy n cáo (b ng 4.3) thì chi phí hàng năm cho vitamin A, D và E l n lư t là 3, 1 và 9 USD và c n t i 45 kg s a ñ tr cho chi phí vitamin m i năm. Nhi u nghiên c u ñã ti n hành ñánh giá l i các m c khuy n cáo v vitamin A, D và E nêu trên và ñã có nh ng k t lu n sau: - Vitamin A Nhu c u c a NRC d a trên cơ s β-caroten, nhưng c n chú ý r ng β- caroten d ng retinyl este có th b phá hu trong d c . ð l i d ng sinh h c c a β-caroten trong kh u ph n có 50% th c ăn tinh khi vào d c b h th p ch còn m t n a. M t khác nh ng c i thi n v s n lư ng s a, s c kho tuy n vú và ch c năng mi n d ch khi b sung thêm vitamin A cho bò c n s a ngoài nhu c u NRC ñã cho th y rõ r t r ng nhu c u vitamin A theo NRC cho ki u bò này ñã không ñ . Như v y ñ i v i bò s a c n tăng nhu c u vitamin A lên g p rư i và khi giá vitamin A th p thì có th tăng g p g p ñôi lư ng vitamin lên so v i nhu c u c a NRC 1989. - Vitamin D Nh ng nghiên c u xác ñ nh nhu c u vitamin D c a NRC làm trên bò nuôi nh t và th c thô ch y u là th c ăn xanh. Khi bò nuôi nh t thì kh năng t ng h p vitamin D trong cơ th s kém, còn th c ăn xanh thì cũng nghèo vitamin D. Như v y nhu c u v vitamin D theo NRC có th là ñ , tuy nhiên n u giá vitamin D th p thì có th tăng m c vitamin này lên 1,8 l n so v i m c c a NRC1989. Nên ñánh giá tình tr ng vitamin D c a bò theo hàm lư ng 25- hydrôxycholecalciferol. N u n ng ñ ch t này dư i 5 ng/ml có nghĩa là thi u vitamin D, còn n u trong ph m vi t 20-50 ng/ml có nghĩa là ñ vitamin D. - Vitamin E 164
D a trên tình tr ng s c kho và ho t ñ ng c a h mi n d ch c a bò ngư i ta th y r ng nhu c u vitamin E c a NRC (15 IU/kg CK ăn vào) ñ i v i bò s a ñã không ñáp ng ñ . H u h t các k t qu nghiên c u ñã cho bi t r ng kh u ph n có 75-190 IU vitamin E/ kg CK ăn vào cho bò c n s a và 25-50 IU vitamin E/kg CK ăn vào cho bò ti t s a thì làm tăng ñư c s c kho v s n lư ng s a c a bò. N u hàm lư ng -tocoferol trong plasma c a bò s a trư c khi ñ dư i 3 hay 3,5 mcg/ml thì có nghiã r ng bò c n b sung vitamin E, hàm lư ng -tocoferol plasma ño trong kỳ mang thai hay ti t s a không là m t ch ñ nh ch c ch n cho tình tr ng vitamin E c a bò. M c dù giá c a vitamin E ñ t hơn vitamin A và D nhưng b sung 500-1000 IU vitamin E/ngày l n lư t cho bò s a và c n s a thì v n có l i v m t kinh t vì s c kho tuy n vú và s n lư ng s a tăng lên rõ r t.; m t khác t l bò b RFM gi m nhi u. 165
BOX 4.1 G C T DO VÀ CH T CH NG ÔXY HOÁ Ch t ch ng ôxy hoá (antiôxydant) c n cho vi c b o v t bào tránh kh i nh ng t n h i gây ra b i các g c t do (free radical). G c t do là nh ng phân t ch a m t hay nhi u ñi n t chưa c p ñôi và có th t n t i ñ c l p (ví d : superôxyde O2* - hay hydrôxyl OH*). Nh ng phân t này có ho t tính hoá h c r t cao vì chúng luôn luôn mu n l y thêm ñi n t ñ t o nên m t c p ñi n t b n v ng. Chúng ñi tìm ñi n t t các phân t khác, khi l y ñư c ñi n t c a phân t nào ñó thì l i làm cho phân t ñó b t n h i, phân t b t n h i này l i ñi tìm ñi n t cho nó và làm cho phân t th ba này b t n h i theo m t ph n ng dây truy n. N u ñi u này x y ra trong các phân t như DNA, RNA, lipid và lipoprotein màng t bào hay enzyme thì làm cho s chuy n hoá b c n tr hay b r i lo n. G c t do ñư c hình thành bình thư ng trong quá trình chuy n hoá, nó thoát ra t chu i v n chuy n trong ty l p th (mitochondria) và t s perôxyde hoá nh ng axit béo chưa no trong các ph n ng chuy n axit arachidonic thành prostaglandin và nh ng h p ch t liên quan. G c t do cũng có vai trò tr giúp cơ th tiêu di t vi khu n hay virus xâm nh p. Tuy nhiên s n sinh nhi u g c t do quá hay s n sinh không ñúng ch thì l i có h i. T t c các phân t sinh h c ñ u d b t n h i b i các g c t do, nhưng ñ c b êt lipid, protein và DNA. Màng t bào cũng là các m c tiêu quan tr ng vì t t c các h th ng enzyme ñ u ch a trong t bào. Lipid là ch t nh y c m nh t và s phá ho i ôxy hoá nh ng axit béo chưa no thì c c kỳ nguy h i vì các g c t do ti n hành phá ho i theo m t ph n ng chu i liên t c. Nhi u t bào ho t ñ ng như t bào cơ cũng ch u nguy cơ t n h i r t l n vì nh ng t bào này ph thu c vào ngu n năng lư ng t lipid. ð duy trì s hoàn ch nh, t bào ñ ng v t yêu c u cơ ch b o v , cơ ch này ñư c trang b b i h th ng antiôxydant, bao g m m t s vitamin và metalloenzyme. Kh i ñ u c a cơ ch b o v ñư c th c hi n b i các enzyme superôxyde dismutase (ch a Cu), glutathione perôxydase (ch a Se) và catalase. Superôxyde dismutase lo i b g c superôxyde hình thành trong t bào và ngăn ng a các ph n ng c a g c v i màng sinh h c. Glutathione perôxyde kh ñ c hydroperôxyde c a lipid hình thành trong màng t bào trong quá trình perôxyde hoá lipid. Catalase cũng phân gi i hydrogen perôxyde. N u có quá nhi u g c t do ñư c s n sinh, h th ng enzyme s không ñ ñ ngăn ch n nh ng t n h i, lúc này h th ng antiôxydant s vào cu c. Antiôxydant phá v chu i ph n ng b ng cách quét các g c perôxyl và như v y can thi p vào các bư c khác nhau c a quá trình perôxyde hoá lipid. Vitamin E là ch t antiôxydant quan tr ng nhưng các carotenoid, vitamin A và vitamin C cũng tham gia vào vai trò các ch t antiôxydant. Trong t bào ñ ng v t có vú vitamin E n m trong ty l p th và lư i n i sinh, nó cho g c t do m t nguyên t H ñ t o nên m t phân t c p ñôi b n, t ñó phá v ñư c chu i ph n ng. S lư ng vitamin E trong màng t bào thì th p và nó ph i ñư c tái t o ñ ñ ch ng l i các g c khác. S tái t o có th ñư c ti n hành b i ph n ng v i vitamin C và các g c ascorbate l i b kh b i enzyme ph thu c NADH. Có nh ng báo cáo khoa h c cho bi t r ng vitamin C cũng ho t ñ ng như m t antiôxydant trong d ch ngo i bào, nó góp t i 1/4 t ng ho t tính antiôxydant. trong plasma. 166
2.3. Vitamin nhóm B 2.3.1- Vitamin B1 (Thiamin) + Công th c câú t o và phân b N S NH2.HCl H3C CH2 - CH2 - OH + N N CH3 Cl- Thiamin hydrochloride Vitamin B1 là m t thành viên ph bi n nh t trong vitamin nhóm B. Vitamin B1 có nhi u trong n m men, trong h t c c thì vitamin B1 có nhi u ph n v cám và phôi, ph n d tr tinh b t có r t ít. Trong t nhiên vitamin B1 thư ng liên k t v i protein, khi ñó nó s tr nên r t b n v ng. Song trong các premix, trong th c ăn h n h p vitamin B1 d ng thiaminhydrochloride r t d b phá h y trong quá trình d tr . + Ch c năng dinh dư ng D ng chính c a thiamin trong mô ñ ng v t là ester diphosphate, ph bi n là thiamin pyrophosphate (hay thiamin diphosphate) tham gia vào b n ho t ñ ng chuy n hoá sau: kh carboxyl ôxy hoá pyruvate thành acetyl coenzyme A (enzyme: pyruvate dehydrogenase) kh carboxyl ôxy hoá ketoglutarate thành succinyl coenzyme A (ketoglutarate dehydrogenase) trong chu trình tricarboxylic acid (TCA cycle). có trong thành ph n enzyme transketolase tham gia vào vi c hình thành pento phosphate. tham gia t ng h p axit amin chu i nhánh như valine c a vi khu n, n m men và th c v t (dehydrogenase keto acid chu i nhánh) Thiamin triphosphate tham gia vào s ho t hoá kênh ion clo trong màng th n kinh. 167
+ Tri u ch ng thi u h u h t cácloài ñ ng v t khi thi u vitamin B1 thì có hi n tư ng m t tính ham ăn, g y y u, y u cơ và r i lo n ch c năng h th n kinh. Nguyên nhân c a tri u ch ng yêú cơ là pyruvate không chuy n thành axetyl-CoA ñ ñi vào chu trình TCA (do thi u thiamin pyrophosphate), s n ph m kh c a pyruvate là axit lactic ñã ñ u ñ c cơ. T bào th n kinh r t c n năng lư ng sinh ra trong quá trình chuy n hoá carbohydrate, vì lý do này mà khi con v t b thi u vitamin B1 mô th n kinh b tác ñ ng nghiêm tr ng. Axetyl-CoA cũng là m t ch t r t c n cho s t ng h p axit béo, thi u vitamin B1 s t ng h p ch t béo cũng b c n tr . loài nhai l i vitamin B1 có trong th c ăn và do vi khu n d c t ng h p có th ñáp ng ñ nhu c u. Tuy nhiên trong ñi u ki n nào ñó thiaminase c a vi khu n có th phá hu vitamin này và gây ra tình tr ng ho i t não tu (CCN: cerebrocorrtical necrossis). Con v t có bi u hi n v n ñ ng quay tròn, ñ u ng sang bên, run cơ, m t mù. Ngư i ta cho r ng trong b nh acidosis bò do con v t ñư c nuôi b ng th c ăn lên men nhanh, vi khu n d c có th s n sinh thiaminase. Thiaminase cũng th y có trong cây dương x (Pteridium aquilinum), tri u ch ng thi u thiamin cũng ñã ñư c báo cáo trên ng a khi ăn lo i cây này. Cá s ng cũng ch a thiaminase. Ho t tính thiaminase trong th c ăn b phá hu khi ñem n u chín. 2.3.2. Vitamin B2 (RIBOFLAVIN) + Công th c c u t o và phân b Vitamin B2 phân b khá r ng, có nhi u trong t bào ñ ng th c v t, nh t là t bào còn non tr , trao ñ i ch t m nh. Trong dung d ch axit hay trung tính, vitamin B2 b n v i nhi t, nhưng trong dung d ch ki m thì b phá hu . Nó không b n v i ánh sáng, ñ c bi t là tia t ngo i. + Ch c năng dinh dư ng Vitamin B2 tham gia c u t o trong các nhóm ghép c a enzyme (co- enzyme): 168
CH2-CHOH-CHOH-CHOH-CH2-OH N N H3C O NH2 H3C N Vitamin B2 (Riboflavin)  Enzyme * FMN (flavin mononucleotid) * FAD (flavin adenin dinucleotid)  dehydrogenase * Tham gia xúc tác trong vi c t ng h p và phân gi i amino acid * Tham gia xúc ti n t ng h p acid uric loài chim * Tham gia xúc tác t ng h p ch t béo và β-ôxy hóa axit béo + Tri u ch ng thi u loài nhai l i Vitamin B2 ñư c t ng h p trong d c cho nên loài nhai l i ñã có d c ho t ñ ng ñ y ñ thì không b thi u vitamin này. Tuy nhiên, thi u vitamin B2 ñã ñư c th y bê và c u con. Tri u ch ng thi u là m t tính ham ăn, a ch y và có nh ng t n thương hai bên mép. 2.3.3. Vitamin PP (vitamin B3, Axit Nicotinic, Nicotinamid) + Công th c c u t o và phân b Có 2 d ng c u t o có ho t tính sinh h c là axit nicotinic acid và nicotin amid O COOH C NH2 N N Nicotinic Acid Niacin Amide Vitamin PP có nhi u trong gan, n m men khô l c và khô hư ng dương. Trong h t ngũ c c có nhi u vitamin PP nhưng d ng không ñư c l n và gia c m l i d ng. Trong ngô có m t s ch t kháng vitamin PP làm gi m ñ l i d ng vitamin, các ch t kháng này có tên là 3-acetil-piridin, 6-amino-nicotin- 169
amid, piridin-3-sulforic acid. Nh ng ch t này liên k t che d u các trung tâm ho t ñ ng nơi mà vitamin PP ñóng vai trò xúc tác trong các Co-enzyme (d n theo Dương Thanh Liêm và CS, 2002). T tryptoplan, cơ th ñ ng v t có th t o thành vitamin PP v i s tham gia xúc tác c a vitamin B2 và vitamin B6. Tuy nhiên, hi u qu chuy n thành vitamin thì th p. trên gà con c 45 ph n tryptoplan thì t o ñư c m t ph n vitamin PP. Chính vì l ñó trong các kh u ph n nghèo tryptophan c n ph i b sung ñ y ñ vitamin PP thì con v t m i không lâm vào tình tr ng thi u vitamin này. + Ch c năng dinh dư ng và các tri u ch ng thi u Vitamin PP tham gia trong các coenzyme dehydrogenase r t quan tr ng như: NAD: Nicotinamide - adenine - dinucleotide NADP: Nicotinamde - adenine - dinucleotide phosphate Nh ng enzyme này gi vai trò quan tr ng trong các ph n ng chuy n hydrogen trong t bào: NAD tham gia trong h th ng phosphoryl ôxy hoá, chu trình TCA, β-OH butyrate, glycerol, axit béo và glutamate; NADPH là ch t nh n hydrogen trong con ñư ng pentophosphate. l n và gia c m thi u vitamin PP có bi u hi n viêm da dermatitis, sinh trư ng ch m ch p, gi m tính ngon mi ng, viêm, ho i t ru t, d x y ra tiêu ch y thư ng xuyên. Trong d c loài nhai l i vi sinh v t t ng h p ñư c vitamin PP v i s lư ng ñáng k . Tuy nhiên, bò s a b sung axit nicotinic th y gi m t k ketosis ñ u kỳ ti t s a do vitamin ñã làm tăng s t ng h p protein vi khu n d c , tăng t l propionate trong axit béo bay hơi, k t qu làm tăng hàm lư ng glucose máu và gi m β-OH-butyrate. 2.3.4. Vitamin B6 ( PYRIDOXYNE) + Công th c c u t o và phân b Pyridoxyne hay còn g i là vitamin B6 có ba d ng khác nhau, nhưng có th chuy n ñ i cho nhau trong cơ th . D n xu t aldehyde c a pyridoxyne là 170
pyridoxal và d n xu t amin là pyridoxamine. Nh ng d n xu t này ít b n hơn pyridôxyn và b nhi t phá hu . Pyridôxyne và d n xu t c a nó có nhi u trong n m men, h t c c, gan s a và bã c . CH2OH CHO CH2NH2 HO CH2OH HO CH2OH HO CH2OH H3C H3C N H3C N N Pyridoxol Pyridoxal Pyridoxamine + Ch c năng dinh dư ng và tri u ch ng thi u D ng ho t ñ ng c a pyridôxyn là pyridoxal-phosphat, là nhóm ghép (coenzyme) c a r t nhi u lo i enzyme. Nhưng ch c năng sinh h c ph bi n nh t là nó có liên h v i s chuy n hoá axit amin, tham gia vào các enzyme transaminase và amino-decarbôxylase. Trong ph n ng chuy n amin, pyridoxal phosphate nh n nhóm α-amin c a axit amin ñ hình thành pyridoxamine phosphate và m t keto axit. Nhóm amin c a pyridoxamine phosphate có th chuy n cho keto axit khác và tái t o pyridoxal phosphate. vitamin B6 cũng có vai trò h p thu axit amin t ru t. B i vì nhi u enzyme yêu c u pyridoxal phosphate cho nên thi u nó xu t nhi u t n thương sinh hoá khác nhau. Nh ng t n thương này liên quan trư c h t ñ n chuy n hoá axit amin cho nên tri u ch ng thi u ñ c trưng ñ ng v t là gi m t c ñ tăng trư ng. Khi thi u vitamin B6, ho t tính glutamimic acid decarbôxylase b gi m ñã làm axit glutamic tích lu l i trong t bào và gây hi n tương co gi t ñ ng v t . Trong th c t s n xu t thi u vitamin B6 ít x y ra ñ i v i ñ ng v t ăn c . 2.3.5. Vitamin B5 (axit pantotenic) + Công th c c u t o và phân b 171