Dinh dương và Thức ăn cho bò part 8

Chia sẻ: Ahfjh Kasjfhka | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:30

Thêm vào BST

Báo xấu

99
lượt xem 23
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

C Ruzi có th s d ng làm th c ăn xanh, c khô hay c chua ñ u t t. C t l a ñ u 60 ngày sau khi tr ng, các l a sau c t cách nhau 40 ngày. Thu ho ch b ng cách c t cao 5-10 cm cách m t ñ t và c t s ch. 1.1.2.4. C lông Para (Brachiaria mutica) C lông Para là loài c lâu năm thân có chi u hư ng bò, có th cao t i 1,5m. Thân và lá ñ u có lông ng n....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Dinh dương và Thức ăn cho bò part 8

C Ruzi có th s d ng làm th c ăn xanh, c khô hay c chua ñ u t t. C t l a ñ u 60 ngày sau khi tr ng, các l a sau c t cách nhau 40 ngày. Thu ho ch b ng cách c t cao 5-10 cm cách m t ñ t và c t s ch. 1.1.2.4. C lông Para (Brachiaria mutica) C lông Para là loài c lâu năm thân có chi u hư ng bò, có th cao t i 1,5m. Thân và lá ñ u có lông ng n. Cánh c ng to r ng ru t, ñ t dài 10-15cm, m t 2 ñ u ñ t có màu tr ng xanh. Các m t ñ t có kh năng ñâm ch i và r dài, lá dài ñ u nh n như hình tim g c. B lá dài, lư i b ng n. C lông Para ưa khí h u nóng m, phát tri n r t m nh ch ñ t bùn l y, ch u ñư c ñ t ng p nư c ch không ch u ñư c khô h n, là cây c ph bi n h u h t các vùng ñ t không thoát nư c và ng p úng. Năng su t xanh c a c lông Para ñ t 70-80 t n/ha/năm, có nơi ñ t 90-100 t n/ha/năm. C lông Para có kh năng phát tri n t t vào v ðông-Xuân nên nó chính là cây hoà th o tr ng cung c p th c ăn xanh cho gia súc vào v này r t t t. Lá c Para có tính ngon mi ng cao cho gia súc song ph n thân và c già tính ngon mi ng gi m rõ r t. Giá tr dinh dư ng c a c cao, giá tr CP di n bi n t 14-20% và IVDMD t 65-80% lá và 55-65% ph n cành ng n, giá tr này gi m xu ng ch còn 35-45% ng n già. C lông Para không ch u ñư c gi m ñ p do v y ch nên tr ng ñ thu c t làm th c ăn xanh cho ăn t i chu ng hay chua, c t l a ñ u 45-60 ngày sau khi gieo, các l a sau c t cách nhau 30-35 ngày, c t 5-10 cm cách m t ñ t. C tr ng 1 l n có th s d ng ñ n 4-5 năm. 1.1.2.5. C Pangola (Digitaria decumbens) C Pangola là loài c hoà th o lâu năm, cây th p, có hư ng ñ r p, thân cành nh (0,2-0,3 cm) và bò ñan vào nhau t o thành th m. các ñ t thân, nh t là các thân bò có vòng lông màu tr ng xanh hay ph t tím, lá c xanh mư t và m m, dài kho ng 6-7cm và r ng 0,6cm. M i nhánh có kho ng 10-12 lá. Lá có lư i thìa ch không có lông như các loài thu c Cynodon (c gà). T l thân và lá tùy thu c vào tu i thu ho ch. Nhìn chung, t l lá gi m d n theo tu i. T l thân và lá lúc thu ho ch kho ng 60-70% và 30-40%. 212
C Pangola có biên ñ sinh thái r ng. Nhi t ñ l nh (5-60C) và nóng 420C không b t n th t. Nhi t ñ dư i 220C phát tri n ch m và dư i 120C có th ng ng phát tri n. C Pangola thích h p v i nh ng vùng có lư ng mưa kho ng 1000mm/năm. Nó có th ch u m và ñ t ng p nư c t m th i, m n c m v i sương mu i. Phát tri n t t trên nhi u lo i ñ t, t ñ t cát nghèo dinh dư ng ñ n ñ t sét n ng. Năng su t ch t xanh c a c ñ t 60-80 t n/ha/năm. Giá tr dinh dư ng ph thu c r t l n vào tu i thu c t, dinh dư ng c a ñ t và gi ng. Hàm lư ng CP n m trong kho ng 9-14%, có th lên t i 20%. Giá tr IVDMD kho ng 45-70%. C Pangola có hàm lư ng Na cao khi so sánh v i nhi u lo i c nhi t ñ i khác. C Pangola có th s d ng cho ñ ng c chăn th hay c t làm c khô ñ d tr . C t l a ñ u 80 ngày sau khi gieo, các l a sau c t cách nhau 50-60 ngày. 1.1.2.6. C Setaria (Setaria sphacelata) Gi ng c h hòa th o lưu niên, thân b i m c th ng ñ ng, có ñ cao m c trung bình. Gi ng ñư c l a ch n cho vùng l nh, ñ t x u, ng p úng t m th i và hơi chua phèn. Lá m m và ñ ngon mi ng cao c lá và thân. T t c ñ i tư ng gia súc r t thích ăn (k c l n). Tuy v y, không nên dùng cho ng a. Tr ng ñ thu c t là chính, tuy nhiên có th chăn th nh . Năng su t ch t khô hàng năm ư c tính t 4-24 t n/ha, ph thu c l n vào ñ màu m c a ñ t, phân bón và ñ m Giá tr dinh dư ng c a c Setaria: 1,36%N (8,5%CP), 0,33%P, 4,94%K; 0,20%Ca, 0,06%Na; 0,18% Mg c có th i gian sinh trư ng 5 tu n. Hàm lư ng ñ c t Oxalate t 4,5-6,7% trong ch t khô c 3 tu n tu i. Vì hàm lư ng Oxalate cao nên có th là nguyên nhân d n ñ n b nh “ñ u to” (Osteodystrophia fibrosa) ng a và b nh “s t s a”(Milk fever, Hypocalcaemia) vì làm gi m can xi huy t. Vi sinh v t d c có kh năng làm gi m ñ c t Oxalate khi ñư c ăn c Setaria m t cách t t . Kh năng s n xu t h t kém, nhân gi ng d dàng b ng thân g c. C có th ñư c b o qu n b ng cách phơi khô ho c chua. Các gi ng có tri n v ng là Lampung, Nandi, Narok, Solander và Splendida. 213
1.1.2.7. C VA-06 (c mía) C VA-06 (c mía) là tên vi t t t c a t ch c Hi p h i doanh nghi p nh và v a ngành ngh nông thôn Vi t Nam (VARISME) nh p gi ng c v nư c năm 2006 (ðào L H ng, 2007). VA-06 là dòng lai gi a gi ng c voi và c ñuôi sói c a châu M và ñư c ñánh giá là vua c a các loài c . Ngày 05/09/2007, H i ñ ng KHCN - B NN và PTNN ñã ñánh giá t m quan tr ng c a gi ng c VA-06, coi ñây là m t it n b k thu t có hi u qu kinh t cao. Hi n nay, gi ng c này ñã ñư c nhân r ng nhi u vùng sinh thái trong c nư c. ð c ñi m C VA-06 có hình dáng như cây trúc, thân th o, cao l n và d ng b i. Cây m c th ng, năng su t cao, ch t lư ng t t, phi n lá r ng, m m, có hàm lư ng dinh dư ng cao, nhi u nư c, kh u v ng t, h s tiêu hoá cao là th c ăn t t nh t cho các lo i gia súc ăn c . C VA-06 có t c ñ sinh trư ng nhanh, tái sinh m nh, quanh năm. Cây có th cao 6m, ñư ng kính thân 2 – 4cm, ñ kho , m t cây có th cho t 35 – 60 nhánh. Tr ng TP H Chí Minh, ñư ng kính thân l a c t ñ u ñ t 1,97cm và t i v 1 ñ t 1,64cm; chi u cao sau 120 ngày tr ng trung bình 2,93m và v 1 thu h ach lúc 35 ngày, chi u cao 1,62m. H s nhân gi ng ñ n 500 l n sau m t năm. B r phát tri n kho , có th dài 3 – 5m, ch u h n t t. VA-06 là loài th c v t C4 có kh năng quang h p r t m nh. Loài c tr ng ít sâu b nh, ñôi khi cũng b b nh thán thư, ph n tr ng, sâu xám, sâu ñ c thân h i m m non, thân. Bi n pháp phòng tr ch y u là gi vư n c thông thoáng ho c dùng các bi n pháp sinh h c. K thu t tr ng Gi ng VA06 có th i gian ñ nhánh s m, có s c s ng khá m nh, thích nghi t t v i ñi u ki n tr ng thâm canh. Gi ng c này tr ng ñơn gi n, ch vi c tách ch i, ho c c t m t ñ tr ng. V cơ b n, tr ng VA-06 gi ng v i tr ng c voi. Nhưng, do t c ñ sinh trư ng c a c này r t m nh và kh năng tái sinh cao nên tr ng thưa hơn: kho ng cách: 35cm x 65cm. Lư ng phân ph i nhi u hơn, bón lót c n: 500 - 700kg phân chu ng, 50 - 100kg lân, sau m i l n c t c n bón thêm m i g c 10g phân urê, lư ng nư c tư i cũng c n nhi u hơn, ñ c bi t ph i ñ nh kỳ vun g c ñ tránh ñ . 214
ðư c tr ng trong mùa mưa, làm ñ t k , bón lót phân h u cơ ñ y ñ nên cây bén r t t, phát tri n nhanh th i gian ñ nhánh s m, t o nên ru ng tr ng có ñ ñ ng ñ u cao. Sau thu h ach x i xáo, bón phân tư i nư c. Năng su t Tr ng th nghi m m t s t nh phía B c cho th y, kho ng 110 ngày sau tr ng là có th thu ho ch l n ñ u. Các l n thu ho ch sau 35 - 40 ngày/l a c t. Năng su t ñ t trung bình 50 – 70t n/ha/l n c t. Năng su t ch t xanh có th ñ t 500 t n/ha/năm. Kh năng lưu g c khá lâu 6 -7 năm, t năm th 2 ñ n năm th 6, là th i kỳ cho năng su t cao nh t. Hàng năm có th thu ho ch ñư c 8 – 10 v . Chú ý: ñây là lo i cây c n nư c, n u không tư i ñ nư c thì năng su t r t th p. Thành ph n hóa h c và s d ng C VA-06 v a có th làm th c ăn tươi, làm th c ăn chua, th c ăn d ng thô ho c làm b t c khô dùng ñ nuôi bò th t, bò s a, dê, c u, th , gà tây, cá tr m c , mà không c n ho c cơ b n không c n b sung thêm th c ăn tinh v n ñ m b o v t nuôi phát tri n bình thư ng. Gi ng c VA-06 nhi u lông, ñ nhám c a lá th p, vì vây, gia súc thích ăn lo i c này. Ngoài ra, VA-06 có th dùng làm nguyên li u gi y, làm g ván nhân t o, tr ng n m ăn và n m dư c li u. C VA-06 có hàm lư ng protein cao hơn nhi u gi ng c hòa th o ñang tr ng ph bi n nư c ta. ðó là ưu ñi m l n v giá tr dinh dư ng. Thành ph n hóa h c ñư c trình bày b ng 5.1. B ng 5.1. Thành ph n hóa h c c a c VA-06 tái sinh 35 ngày tu i (%) VCK Protein thô Xơ thô ðư ng Khoáng 12,87 (11,16-14,7) 41,00 23,12 8,39 16,39 Ngu n:http://www.nongthon.net/apm/ 1.1.2.8. Cây ngô (Zea may) Ngô thu c h hoà th o, là lo i cây lương th c quan tr ng ñ ng hàng th hai sau lúa. Cây ngô cũng là ngu n th c ăn giàu dinh dư ng cho gia súc. Ngô là lo i cây tr ng không có kh năng ch u h n hay ng p nư c. Khi gieo ngô ñ 215
l y cây th c ăn gia súc c n ph i gieo dày hơn so v i ngô dùng l y h t (lư ng h t ngô gi ng l n hơn t 10 ñ n 15%. T c là, lư ng h t s d ng kho ng 70kg cho m t hecta ho c 2,5kg cho m t sào) và c n ch n gi ng ngô có chu kỳ th c v t ng n, có kh năng thích ng và ch ng ch u v i các ñi u ki n ngo i c nh, có t ng kh i lư ng v t ch t trên m t ñơn v di n tích l n. Năng su t ch t xanh c a ngô có th ñ t 35-40 t n/ha/v . Cây ngô có tính ngon mi ng cao ñ i v i gia súc c d ng xanh, chua và phơi khô. Ngô chua r t ngon mi ng ñ i v i gia súc k c khi không có th c ăn b sung. Cây ngô chua có giá tr năng lư ng cao (9-12 MJ ME/kgVCK), song hàm lư ng protein thô l i th p (7-8%). T l tiêu hoá ngô chua tăng lên b ng vi c b sung u rê và r m t. Thân ngô già hàm lư ng protein th p 3,5 - 4%, vì v y khi s d ng cho gia súc chú ý b sung thêm ngu n th c ăn giàu protein. Thân ngô v i u rê hàm lư ng protein thô có th ñ t 8-10% ho c có th ñ t 10-14% b ng vi c b sung thêm c h ñ u ch t lư ng cao. Cho gia súc ăn ngô c b p v i lư ng nhi u có th gây h i ch ng axit d c , do quá trình lên men trong d c nhanh, t o nhi u axit lactic. Cây ngô có th thu ho ch 80-90 ngày sau khi tr ng ñ cho bò ăn xanh hay làm th c ăn xanh. 1.1.2.9. C Stylo (Stylosanthes guianensis) C Stylo là lo i cây b ñ u, lưu niên, thích nghi t t v i khí h u nhi t ñ i. C Stylo là ngu n th c ăn tươi xanh giàu ñ m ñ b sung và nâng cao ch t lư ng kh u ph n th c ăn cho bò. C có kh năng thích ng r ng và d nhân gi ng, có th v a gieo b ng h t, v a tr ng b ng cành giâm. C Stylo phát tri n t t khi nhi t ñ không khí trong kho ng 20-350C. Khi nhi t ñ dư i 50C hay trên 400C cây phát tri n kém. C Stylo phù h p v i chân ru ng cao và là lo i cây ch u ñư c khô h n, không ch u ñư c ñ t b úng ng p. ð m không khí thích h p là 70-80%. C Stylo r t ít b sâu b nh và có th phát tri n trên nhi u lo i ñ t, ngay c vùng ñ t ñ i cao. Chính vì v y, ngoài tác d ng làm ngu n th c ăn cho gia súc ch t lư ng cao nó còn ñư c tr ng ñ c i t o và che ph ñ t, ch ng xói mòn. 216
Năng su t xanh ñ t 40-50 t n/ha/năm. Giá tr dinh dư ng c a c Stylo khá cao, ñ c bi t là hàm lư ng protein. Giá tr CP kho ng 12-20%, IVDMD t 52-60%, 0,2-0,6% P và 0,6 -1,6% Ca. Thu ho ch c Stylo l a ñ u kho ng 3 tháng sau khi tr ng, t c là lúc c cao kho ng 60cm và th m c che ph kín ñ t. Khi c t l n ñ u nên c t cách m t ñ t 10-20cm. C d b ch t n u c t sát g c do ñi m tái sinh c a các ch i non thư ng t p trung ph n cao hơn. Thu ho ch các l a ti p theo c sau 2-2,5 tháng, lúc cây cao 35-40cm. Nh ng l n c t sau nên c t ñ cao hơn (>25cm) ñ ñ m b o vi c tái sinh. Chu kỳ kinh t 4-5 năm. 1.1.2.10. Cây dâu (Morus alba) Cây Dâu ñư c tr ng nhi u nơi trên ñ t nư c ta không nh ng là ngu n th c ăn c a t m mà còn là ngu n th c ăn t t cho gia súc, gia c m. Cây dâu là có kh năng phát tri n t t nhi u vùng sinh thái khác nhau và ít b b nh. Lá và cành non cây dâu có hàm lư ng dinh dư ng cao, không có ñ c t . Hàm lư ng protein thô t 19,1 - 24,3 % lá và 20,0 - 23,2% cành non. Hàm lư ng protein tương ñương v i các cây h ñ u (c Stylo), hàm lư ng xơ trung tính (NDF) và xơ axít (ADF) th p so v i các cây th c ăn giàu ñ m khác. Thành ph n amino axit thi t y u chi m hơn 46% t ng amino axit. Lư ng canxi, ph t pho trong lá l n lư t là 1,6-2,8% và 0,32 - 0,6%, trong lá và cành non l n lư t là 1,6 - 2,8 và 0,33- 0,6%. Thành ph n các lo i khoáng trong lá dâu và cành non cũng ch u nh hư ng b i các gi ng và ch ñ phân bón khác nhau. Trong lá dâu hàm lư ng tannin th p, không làm nh hư ng l n ñ n quá trình phân gi i ch t khô trong d c . Lá dâu là ngu n th c ăn b sung protein có giá tr cho gia súc (trâu, bò, dê, c u, l n). Dâu có th s d ng d ng tươi, khô ho c chua. Lá dâu có hàm lư ng hydratcarbon cao và hàm lu ng xơ th p nên có th chua mà không c n ch t ph gia, tuy nhiên, có th v i r m t 5% ho c cám g o 5%. Dê, bò r t thích ăn lá dâu chua. Các k t qu ñánh giá ñư c tri n khai trên bò, dê và c u cho th y, b sung lá dâu ñã làm tăng lư ng ăn vào và tăng s c s n xu t (tăng tr ng, s n lư ng s a) c a gia súc. T l tiêu hóa c a lá dâu khá cao và nên b sung vào kh u ph n th c ăn giá tr th p. Vì v y, lá dâu ñư c thay th cho th c ăn tinh bò 217
s a cho k t qu t t. Năng su t s a không b nh hư ng khi thay 75% th c ăn tinh b ng lá dâu. Bò ñ c ăn kh u ph n cơ s là c voi b sung lá dâu theo t l 1,71 và 2,11% theo kh i lư ng cơ th , m c tăng tr ng tương ng là 940 và 950 g/con/ngày. Nuôi dê s a b ng lá dâu và c voi thì s n lư ng s a tăng t 2,0 ñ n 2,5 kg/con/ngày khi m c b sung tăng t 1,0 ñ n 2,6% so v i kh i lư ng cơ th . Hàm lư ng ch t khô, protein và m s a tăng chút it khi tăng lá dâu. Lư ng lá dâu trong kh u ph n ăn c a trâu bò, dê, c u nên m c 20-40% tính theo ch t khô kh u ph n. 1.1.2.11. Cây chè kh ng l (Trichanthera gigantea) Cây chè kh ng l thu c h Acanthaceae và ph h Acanthoideae, có ngu n g c t chân ñ i Andean, Colombia và cũng có th tìm th y nhi u nơi trên th gi i d c su i ho c vùng ñ m l y t Costa Rica ñ n Nam M . Cây Trichanthera gigantea phát tri n t t nhi u vùng sinh thái khác nhau c a Vi t Nam, cho ñ n nay ñã nhân r ng ra nhi u t nh nư c ta và ñư c ngư i dân ch p nh n do kh năng ch ng b nh và côn trùng cao. Cây Trichanthera gigantea có kh năng phát tri n dư i tán cây, nên r t phù h p v i mô hình canh tác h n h p. Cây Trichanthera gigantea có th ñư c thu ho ch l n ñ u sau khi tr ng kho ng 8-10 tháng, cho s n lư ng 15,6 ñ n 16,7 t n ch t tươi/ha/l n c t, v i m t ñ tr ng 40000 cây/ha (0,5 X 0,5 m). Giá tr dinh dư ng c a lá cây Trichanthera gigantea cho gia súc khá cao. Hàm lư ng protein thô trong kho ng 15 - 22 % và h u h t là protein th c, hàm lư ng can xi cao hơn so v i các lo i cây th c ăn khác. Tuy v y, tính ngon mi ng c a cây Trichanthera gigantea ñ i v i trâu bò không cao, ñ i v i dê, c u m c trung bình, vì v y khi s d ng cho gia súc nên dùng làm th c ăn b sung và tr n v i các lo i th c ăn khác. 1.1.2.12. Cây dâm b t (Hibiscus rosasinensis L.) Cây dâm b t thu c h Malvacae là cây tr ng ñư c s d ng làm hàng rào s ng và là ngu n th c ăn cho gia súc nhai l i có giá tr . Dâm b t có kh năng sinh trư ng, phát tri n t t nhi u lo i ñ t khác nhau, ñ c bi t là có kh năng ch u h n trong mùa khô khu v c mi n Trung. Dâm b t có hàm lư ng protein khá cao (17- 20%) và có tính ngon mi ng cao ñ i v i gia súc nhai l i. Cây có 218
th tr ng b ng cành, nên r t d phát tri n trong ñi u ki n nông h . Năng su t ph thu c r t nhi u y u t , có th ñ t 50-60 t n/ha/năm n u tr ng v i m t ñ cây (0,3 x 1 m). Có th c t ñư c 5-6 l a/năm. Lá và cành non dâm b t có th s d ng d ng tươi cho gia súc ho c chua. Phương pháp chua r t ñơn gi n do trong lá dâm b t có hàm lư ng carbohydrates hoà tan cao nên không c n ch t ph gia, cũng có th cho thêm 3-5% r m t ñ tăng tính ngon mi ng cho gia súc. Ch c n ch t ng n, phơi héo và y m khí. trong túi ni lông ho c trong h . Lư ng lá dâm b t tươi ho c trong kh u ph n gia súc nhai l i nên kho ng 20-40%. Lá dâm b t ñư c xem là ngu n th c ăn b sung protein và carbohydrate hoà tan cho gia súc nhai l i. B sung lá dâm b t cho gia súc khi nuôi b ng kh u ph n giàu xơ, nghèo dinh dư ng ñã làm tăng quá trình phân gi i, sinh t ng h p protein vi sinh v t d c . K t qu phân tích thành ph n hoá h c và t l tiêu hóa c a cây dâu, dâm b t và cây chè kh ng l ñư c trình bày b ng 5.2 và b ng 5.3. B ng 5.2. Thành ph n hoá h c c a các lo i th c ăn (% VCK) Th c ăn VCK CP CF NDF ADF Ash Ca P Cây dâu Lá 33,8 20,8 9,16 22,5 11,9 12,0 2,2 0,5 Lá và cành non 31,1 22,1 10,0 23,5 13,1 11,6 2,1 0,4 Cây dâm b t Lá 20,9 18,7 15,4 32,3 12,2 16,1 1,6 0,4 Lá và cành non 22,3 18,5 16,8 32,8 12,6 18,4 1,8 0,4 Cây Trichanthera gigantea Lá 15,3 15,2 17,7 41,4 19,2 23,0 1,8 0,5 Lá và cành non 14,3 16,9 18,3 42,8 21,4 23,9 1,8 0,5 Ngu n: Nguy n Xuân B (2006) B ng 5.3. T l tiêu hóa in vivo các lo i th c ăn (%) trên c u và dê Lo i th c ăn T l tiêu hóa in vivo VCK CHC CP Lá và cành non cây dâu 76,2 80,3 82,5 219
Lá và cành non dâm b t 62,3 65,8 79,9 Lá dâu chua* 58,0 63,1 62,9 Lá dâm b t chua 69,8 73,1 84,4 Ngu n: Nguy n Xuân B (2006) 1.1.2.13. Cây keo d u (Leucaena leucocephala) Keo d u là cây b i, b ñ u có kh năng c ñ nh ñ m, ñư c coi là ngu n th c ăn tuy t v i cho gia súc vùng nhi t ñ i. nư c ta cây keo d u ñã phát tri n nhi u vùng khác nhau. Tuy v y, chúng ch phát tri n t t trên ñ t trung tính hơi chua (pH = 6-7). Nhi u k t qu nghiên c u nư c ta cho bi t năng su t keo d u ñ t kho ng 50 t n ch t xanh/ha/năm. Ưu ñi m l n c a lá keo d u làm th c ăn cho gia súc là hàm lư ng protein cao (>20%) và giàu caroten. Trong lá cây keo d u có ch t ñ c ñ i gia súc, gia c m ñó là mimosine, do v y khi s dung cho trâu bò không nên vư t quá 30% kh u ph n, cho dê, c u không quá 50%, cho gia c m không quá 5% và cho l n không quá 10%. S d ng lá keo d u cho trâu bò có th cho ăn tươi k t h p v i các lo i th c ăn xơ thô khác, ho c là làm b t keo d u trong thành ph n c a bánh ña dinh dư ng. 1.2. Ngu n ph ph m giàu xơ t tr ng tr t 1.2.1. Rơm r Rơm r là ph ph m c a các cây lương th c như lúa nư c, lúa c n. Nó là ngu n th c ăn d tr ch y u và ph bi n nh t c a gia súc nhai l i nư c ta. Rơm là ngu n th c ăn ti m năng cho ngành chăn nuôi trâu bò. C ư c tính t l thóc/rơm r là 1:1 thì hàng năm chúng ta thu ñư c m t kh i lư ng rơm kh ng l ñ phát tri n chăn nuôi. Nư c ta có th c y ñư c nhi u v lúa nên trong năm ta có th thu ñư c 2-3 v rơm r . Tuỳ thu c vào t ng ñ a phương mà mùa thu ho ch lúa có khác nhau. N u thu ho ch vào mùa n ng thì thu n l i cho vi c phơi rơm. Ngư c l i, thu ho ch vào mùa mưa vi c phơi rơm g p r t nhi u khó khăn, rơm d b th i m c, ch t lư ng dinh dư ng gi m sút rõ r t. Rơm phơi ñư c n ng thì màu vàng tươi và có mùi thơm, gia súc nhai l i thích ăn. Rơm b v y bùn ñ t và phân thì ch t lư ng b gi m và con v t không thích ăn. So v i m t s lo i th c ăn tươi xanh, rơm là lo i th c ăn có giá tr năng lư ng trao ñ i cao hơn, nhưng hàm lư ng NDF cao lên t i 60-70% trong ch t 220
khô. Hàm lư ng protein th p (3-6%) và r t ít ch t béo (1-2%). Ngoài ra, rơm nghèo carbohydrate d tiêu, vitamin và khoáng không cân ñ i. T l tiêu hóa ch vào kho ng 35-55%. Lư ng ăn vào c a gia súc ch vào kho ng 1,5-1,7% so v i kh i lư ng cơ th . Giá tr dinh dư ng và giá tr làm th c ăn c a rơm r ñ i v i trâu bò th p. ð nâng cao gía tr làm th c ăn, giá tr dinh dư ng c a rơm r chúng ta có th theo hai hư ng chính sau: - C i thi n môi trư ng d c (thư ng s d ng th c ăn b sung) ñ t i ña hóa quá trình sinh trư ng, phát tri n c a khu h vi sinh v t. - Thay ñ i tính ch t v t lý và thành ph n hóa h c c a rơm r thông qua x lý, ch bi n (thư ng x lý b ng phương pháp ki m hóa). 1.2.2. Ng n lá mía Ng n lá mía chi m kho ng 20% t ng sinh kh i c a cây mía, còn ph n lá ng n chi m kho ng 10%. Mía ñư c xem là cây có năng su t sinh kh i cao nh t so v i các cây tr ng khác. Năng su t mía bình quân 50-60 t n/ha thì m i ha có trên 10-12 t n ng n mía. V lý thuy t s ng n lá mía c a m i ha này có th nuôi ñư c 4 con bò trong 4 tháng (cho m i con bò ăn 20-25 kg/ngày). Hi n nay, t i nh ng vùng nguyên li u mía ñư ng c a nư c ta, hàng năm lư ng ng n lá mía th i ra r t l n, c n t n d ng ñ nuôi bò th t. Tuy v y, khi s d ng ng n lá mía làm th c ăn cho trâu bò cũng có nhi u h n ch : - Hàm lư ng protein th p (6-7%) - Thu ho ch mía có tính ch t th i v nên trâu bò không th ăn h t trong m t kho ng th i gian ng n. Lá mía b khô thì giá tr làm th c ăn r t th p. Giá tr dinh dư ng c a ng n lá mía th p, ñ c bi t là hàm lư ng protein th p (b ng 5.4). Tuy v y, trâu bò v n duy trì ñư c th tr ng và v n làm vi c hăng hái trong khi ăn m t kh u ph n toàn ng n mía. ði u ñó ch ng t r ng quá trình lên men c a ng n mía trong d c ñã cung c p ñ dinh dư ng cho duy trì và lao tác m c th p. Tuy nhiên v i kh u ph n ñơn ñi u ch có ng n mía kéo dài và không ñư c b sung các lo i th c ăn khác như r m t, cám, urê.. thì s c làm vi c s b gi m sút, tình tr ng này càng kéo dài s làm cho con v t gi m tr ng lư ng cơ th . Khi s d ng ng n lá mía cho gia súc c n b sung m t s lo i th c ăn khác (cám, urê..) ñ nâng cao t l tiêu hóa và tăng lư ng ăn vào c a gia súc 221
và ng n lá nên ñư c c t ng n trư c khi cho ăn. Ng n mía có th ñư c chua, b ng cách băm nh ng n mía 3-4 cm r i y m khí v i r m t, hay cám và 1% amôn sulphat. B ng 5.4. Thành ph n hóa h c c a các thành ph n ng n mía (%) Ch tiêu Lõi thân V thân Ng n V t ch t khô 22 39 27 Protein thô 1,4 3,2 2,7 M 0,2 1,0 0,8 ðư ng t ng s 46 24 27 Xơ 45 70 57 Khoáng t ng s 1,9 3,1 5,3 Lưu huỳnh 0,2 0,3 0,4 1.2.3. Thân cây ngô sau thu ho ch b p Ngô là m t trong ba cây lương th c quan tr ng nh t nư c ta. Ph ph m cây ngô là ngu n th c ăn cho gia súc nhai l i có ý nghĩa l n. Hi n nay, nhi u vùng nông thôn nư c ta ngô ñư c tr ng v i m c ñích l y h t khô. Lư ng thân và lá ngô b l i r t l n, ch y u dùng phơi khô và ñun n u, r t lãng phí. Tuy v y, n u cây ngô già thì giá tr dinh dư ng, giá tr làm làm th c ăn th p do c u trúc màng t bào th c v t c a nó. Vì v y, vi c x lý ñ kéo dài th i gian b o qu n, tăng giá tr dinh dư ng và giá tr s d ng thân cây ngô sau khi thu ho ch b p là r t c n thi t. Cây ngô sau khi thu b p non (ngô bao t hay b p ngô lu c) có th dùng làm ngu n th c ăn xanh r t t t cho trâu bò. Thành ph n dinh dư ng c a cây ngô sau thu b p non r t phù h p v i sinh lý tiêu hoá c a trâu bò. Lo i cây ngô chín s a-chín sáp và ñã thu h t b p (trong trư ng h p tr ng ngô l y b p ñem bán non) có th chua r t t t. Ti n hành c t cây ngô vào chính ngày thu b p, phơi héo cho khô b t n u có th . K thu t chua cũng tương t như trư ng h p cây ngô làm th c ăn gia súc. Bình thư ng cây ngô sau thu b p non này có th chua không c n b sung ch t ph gia. Tuy nhiên, ñ ñ m b o lên men an toàn khi không bi t chính xác t l v t ch t khô, t l ñư ng, không phơi tái ñư c cây ngô nguyên li u thì nên b sung m t lư ng r m t ñư ng kho ng 2-4 lít/m3 h . Cách làm như sau: hoà r m t vào nư c 222
s ch theo t l b ng nhau trong ô-doa r i tư i ñ u cho m i l p 15 cm cây ngô ñã thái nh và ñã ch t vào trong h trư c khi nén ch t. Cây ngô già sau thu b p có th x lý urê ñ ki m hoá tương t như ñ i v i rơm ñ làm th c ăn v ñông cho trâu bò. 1.2.4. Thân lá l c Cây l c khi thu ho ch c v n còn xanh và giàu ch t dinh dư ng. ð c bi t chúng có hàm lư ng protein thô khá cao (15-16%). M t sào l c có th thu ñư- c 300-400kg thân cây l c. ðây là ngu n th c ăn l n có giá tr cho v t nuôi. Thân lá l c có th b o qu n và d tr cho gia súc b ng phương pháp phơi khô, tr n v i rơm khô và ch t thành cây (cây rơm, lá l c) cho gia súc ăn vào lúc thi u th c ăn xanh r t có giá tr . M t s vùng nông thôn bà con nông dân ñã áp d ng phương pháp phơi th t khô, nghi n nh và tr n v i thân cây chu i, c cho gia súc ăn thêm ho c ñ làm bánh ña dinh dư ng. Có th b o qu n thân lá l c b ng phương pháp chua làm th c ăn cho trâu bò. Thân lá l c r t d b m c, vì v y khi s d ng cho gia súc ph i c n th n ki m tra trư c khi cho ăn. Không nên cho trâu bò ăn ñơn ñi u thân lá l c mà nên cho ăn cùng v i các lo i th c ăn khác. 1.2.5. Ng n lá s n Ng n lá s n ñư c xem là ngu n th c ăn b sung protein có giá tr cho gia súc nhai l i. Hàm lư ng protein cao 18-20%. Tuy v y, ng n lá s n (ñ c bi t là các gi ng s n cao s n (KM 94) ch a ñ c t cyanoglucoside làm gia súc ch m l n ho c có th gây ch t khi có hàm lư ng cao. N u chín ng n lá s n làm gi m b t ñ c t , nhưng tiêu t n nhi u ch t ñ t và lao ñ ng. chua ng n lá s n có th lo i b ñ c t , l i d tr ñư c lâu dài cho trâu bò ăn. Lư ng lá s n chua trong kh u ph n trâu bò nên m c 10 - 20% tính theo ch t khô. Có th thu ng n lá s n (b ñ n ph n còn lá xanh) trư c khi thu ho ch c 20-30 ngày không nh hư ng ñ n năng su t và ch t lư ng c s n. 1.3. Ngu n ph ph m t ch bi n 1.3.1. Ph ph m ngành rư u bia Bã bia, b ng rư u là ph ph m c a ch bi n bia, rư u. ðây là lo i th c ăn r t t t cho trâu bò các lo i, ñ c bi t là bò ñang v t s a. B ng rư u, bã bia là các lo i th c ăn nhi u nư c (75-80%), hàm lư ng protein trong v t ch t khô cao, giàu xơ d tiêu và vitamin B. Bã bia có tác d ng kích thích tiêu hoá r t t t. 223
Do v y, các nhà chăn nuôi bò r t thích dùng các lo i th c ăn này. Thư ng ngư i ta tr n bã bia, bã rư u v i th c ăn tinh và cho bò ăn. Tuy nhiên, không nên cho bò th t ăn quá 10 kg bã bia/ngày. Bã bia d b hư h ng, vì v y nên s d ng d ng tươi và ph i b o qu n tránh không khí. Bã bia có th b o qu n dư i 2 tu n n u ñánh ñ ng, nén ch t và ñ y kín. Tuy nhiên, bã bia ư t không nên d tr v i lư ng l n. ð d tr lâu hơn có th thêm 2-3% rĩ m t. B ng 5.5. Thành ph n dinh dư ng bã bia (g/kg v t ch t khô) Ch tiêu GÍA TR TRUNG KHO NG BI N BÌNH ð NG V t ch t khô 263 244-300 Xơ thô 234 184-262 M thô 176 155-204 Khoáng t ng s 77 61-99 Ch t h u cơ tiêu hóa 41 36-45 Năng lư ng trao ñ i (MJ) 594 552-643 Protein tiêu hóa 11,2 10,5-12,0 1.3.2. Bã s n Cây s n là cây lương th c ñư c x p th 2 nư c ta v s n lư ng. C nư c tr ng kho ng 424 000 ha, v i s n lư ng 6,6 tri u t n c . Hi n nay, các t nh khu v c mi n Trung (Qu ng Bình, Qu ng Tr , Th a Thiên Hu , Qu ng Ngãi..) ñã có nhà máy ch bi n tinh b t s n ñi vào ho t ñ ng v i công su t l n. M t s k t qu kh o sát cho th y bình quân 1 nhà máy có th s n xu t ra t 100 – 150 t n bã s n/ngày ñêm. Ngu n ph ph m này có th làm th c ăn cho gia súc nhai l i t t, n u không khai thác s d ng h p lý thì bã s n l i là nguy cơ ô nhi m môi trư ng r t cao. Bã s n ch a nhi u tinh b t nhưng l i nghèo ch t ñ m. Bã s n tươi có v hơi chua, bò thích ăn song khi s d ng lưu ý r ng trong bã s n có HCN là ch t ñ c ñ i v i trâu bò, vì v y c n ph i x lý ( chua y m khí...). ð tăng hi u qu khi s d ng bã s n khi cho trâu bò ăn nên b sung thêm urê, bã ñ u nành, b t cá ho c các ngu n giàu protein khác. M i ngày có th cho bò ăn kho ng 8-10 kg bã s n tươi. Bã s n có th phơi, s y khô ñ làm nguyên li u ph i ch th c ăn h n h p, song chi phí cho nhiên li u làm khô l n. Bã s n có th chua d tr ñư c khá lâu do m t ph n tinh b t trong 224
bã s n ñư c lên men và t o ra pH th p c ch ho t ñ ng c a vi sinh v t. Khi chua nên tr n thêm 0,5% mu i ăn và bu c ch t ñ m b o y m khí. M t thí nghi m ti n hành t i trư ng ð i H c Nông Lâm Hu trên bò Laisind v i m c ñích là ñánh giá nh hư ng c a vi c thay th bã s n công nghi p chua cho b t s n và cám g o trong kh u ph n bò th t ñ n lư ng ăn vào, t l tiêu hoá kh u ph n và m c tăng tr ng c a bò. K t qu thí nghi m cho th y s d ng bã s n chua thay th cám g o và b t s n trong kh u ph n bò th t (lư ng th c ăn b sung tính theo ch t khô các kh u ph n là như nhau) không làm nh hư ng ñ n t l tiêu hóa NDF, v t ch t khô kh u ph n và khi kh u ph n ch a bã s n có b sung thêm 10% b t ñ u nành (tính theo v t ch t khô bã s n) cho tăng tr ng tương ñương v i kh u ph n b sung cám g o và b t s n. B ng 5.5. Giá tr dinh dư ng c a bã s n Th c ăn Thành ph n dinh dư ng (tính theo ch t khô) pH DM CP NDF HCN OM GE (%) (%) (%) (mg) (%) (Kcal) Bã s n tươi 4,21 11,2 3,6 31,2 240 97,2 4180 Bã s n chua 3,75 11,3 3,4 30,1 79 93,1 3900 Ngu n: Nguy n Xuân B và CS (2006) 1.3.3. H t bông H t bông có hàm lư ng protein và lipid cao nên có th ñư c coi là m t lo i th c ăn tinh. Nhưng m t khác, xơ c a nó tương ñương v i c n u xét v m c ñ tiêu hoá d c . Ph n ng c a gia súc khi b sung h t bông thay ñ i r t l n ph thu c vào kh u ph n cơ s . T l phân gi i cao c a protein h t bông làm cho hàm lư ng ammonia trong d c tăng cao, ñi u này có l i cho vi sinh v t d c khi kh u ph n cơ s nghèo ñ m. Hơn n a, năng lư ng gia nhi t c a h t bông th p nên có l i khi cho gia súc ăn trong ñi u ki n nhi t ñ môi trư ng cao. Tuy nhiên, do h t bông có hàm lư ng lipid cao và có ñ c t gosypol nên cho ăn quá nhi u có th nh hư ng x u ñ n ho t l c c a vi sinh v t d c . Hi n nay, ngư i ta ñ ngh m c b sung ch dư i 150g/kg th c ăn c a kh u ph n. Ch bi n, ñ c bi t là x lý nhi t, có th làm tăng t l lipit và protein 225
không b phân gi i d c và gi m gosypol t do trong h t bông nên có th tăng m c s d ng trong kh u ph n. Nghi n và ki m hoá có th làm tăng t l tiêu hoá c a h t bông. 1.3.4. Khô d u Khô d u là m t nhóm các ph ph m còn l i sau khi chi t tách d u t các lo i h t có d u và t cơm d a. Các lo i khô d u thư ng dùng làm th c ăn cho gia súc nhai l i g m: khô d u l c, khô d u ñ u tương, khô d u bông, khô d u v ng, khô d u d a. Khô d u là lo i s n ph m s n có nư c ta và ñư c xem như là lo i th c ăn cung c p năng lư ng và b sung ñ m cho bò. Hàm lư ng ñ m và giá tr năng lư ng trong khô d u tuỳ thu c vào công ngh tách chi t d u cũng như nguyên li u ban ñ u. Nhìn chung, khô d u ñ u tương, khô d u l c thư ng ch a ít Ca, P và vì v y, khi s d ng c n b sung thêm khoáng. Khô d u có th cho bò ăn riêng r như m t th c ăn b sung ho c tr n v i m t s lo i th c ăn tinh khác thành th c ăn tinh h n h p. Trong khô d u l c có 35 - 38% protein thô. V i các khô d u ép th công lư ng ch t béo còn l i khá cao (8-10%) nên d gây ôi t o mùi khó ch u và d b m c. Tuy nhiên, n u khô d u m i ép ñư c s d ng ngay không b m c thì ñây là ngu n ñ m khá r ti n, có mùi thơm nên gia súc thích ăn. Khô d u r t d b m c và nhi m aflatoxin, vì v y khi s d ng cho gia súc c n ph i ki m tra có b m c không trư c khi s d ng. 1.3.5. Cám g o Cám g o là ph ph m xay xát g o, lư ng cám thu ñư c bình quân là 10% kh i lư ng thóc. Thành ph n hoá h c và giá tr dinh dư ng c a cám g o ph thu c vào quy trình xay xát thóc, th i gian b o qu n cám. Cám g o m i có mùi thơm, v ng t, bò thích ăn. Tuy nhiên, n u ñ lâu, nh t là trong ñi u ki n b o qu n kém, d u trong cám s b ôxy hoá, cám tr nên ôi, khét, có v ñ ng, th m chí b vón c c, b m c và không dùng ñư c n a. Cám g o có th ñư c coi là lo i th c ăn cung c p năng lư ng và ñ m. Dùng cám g o b sung cho kh u ph n nhi u xơ s có tác d ng b sung dinh dư ng và kích thích tiêu hoá xơ. 226
Thành ph n dinh dư ng trong cám g o như sau: hàm lư ng protein thô 11 - 13%, 10 - 15% lipid thô, 8 - 9% xơ thô và 9-10% khoáng t ng s . D u cám ch y u là các axit béo không no. 1.3.6. Bã ñ u nành Bã ñ u nành là ph ph m c a quá trình ch bi n h t ñ u nành thành ñ u ph ho c thành s a ñ u nành. Nó có mùi thơm, v ng t, gia súc thích ăn. Hàm lư ng ch t béo và protein trong bã ñ u nành r t cao. Bã ñ u nành có th ñư c coi là lo i th c ăn cung c p protein cho bò. M i ngày có th cho bò ăn 5- 10kg/con/ngày. 1.3.7. R m t R m t là ph ph m c a s n xu t ñư ng k t tinh. Tùy theo các giai ño n c a quá trình chi t tinh ñư ng mà có nhi u lo i rĩ m t. R m t là ngu n ñ m ñ c carbohydrate có kh năng lên men, là ch t cao năng lư ng, hàm lư ng protein th p (2-4%), ch y u nitơ dư i d ng nitơ phi protein. R m t ñư c s d ng vào các m c ñích cho chăn nuôi sau ñây: - Là lo i th c ăn ñ v béo bò trong chăn nuôi thâm canh - Là ch t mang urê, khoáng và các ch t dinh dư ng khác ñ c i thi n hi u qu s d ng kh u ph n nghèo nitơ. - Là ngu n ch t ph gia quan tr ng cho vi c d tr th c ăn thô cho trâu bò Vai trò c a r m t trong th c ăn cho gia súc: - Là ch t cung c p carbohydrates lên men trong kh u ph n cơ s c a ñ ng v t nhai l i - Ch t mang và t o tính ngon mi ng cho các ch t dinh dư ng khác (như urê, khoáng..) ñ b sung vào kh u ph n giàu xơ và cũng là ch t keo trong kh i li m. 1.4. Th c ăn tinh h n h p Tuỳ theo tr ng thái sinh lý, m c ñích chăn nuôi và các ñi u ki n c th c a kh u ph n cơ s ... có th c n ph i cho bò ăn thêm th c ăn tinh ñ t i ưu hoá ho t ñ ng c a vi sinh v t d c và/hay ñ tho mãn nhu c u dinh dư ng cao c a con v t. Tuy nhiên, n u ta cho chúng ăn t ng lo i th c ăn tinh riêng 227
bi t thì không th b o ñ m s cân b ng dinh dư ng, t c là có th dư th a ch t này mà l i thi u ch t khác. Chính vì v y, c n ph i h p các lo i th c ăn (các nguyên li u th c ăn) theo các t l nh t ñ nh sao cho h n h p t o ra có hàm lư ng các ch t dinh dư ng cân ñ i, phù h p v i nhu c u c a t ng ñ i tư ng. Th c t trên th trư ng có nhi u lo i th c ăn tinh h n h p do nhi u hãng s n xu t ra. Nhìn chung các lo i th c ăn này có ch t lư ng t t. Tuy nhiên, các lo i th c ăn này thư ng ñ t và n u dùng nhi u s nh hư ng ñ n hi u qu kinh t chăn nuôi. M t khác, mua th c ăn h n h p bán s n thì chúng ta không th t n d ng ñư c m t cách hi u qu các lo i ph ph m hay các ngu n th c ăn nguyên li u như cám g o, t m, b t ngô, b t ñ u tương ... s n có trong m i gia ñình. Yêu c u chung c a th c ăn tinh h n h p là : - C n có t ba lo i th c ăn nguyên li u tr lên, tuy nhiên càng có nhi u lo i th c ăn trong thành ph n càng t t. - S d ng t i ña các lo i th c ăn s n có c a m i gia ñình hay ñ a phương. - Th c ăn tinh h n h p ph i r , d s d ng và d b o qu n. 1.5. Th c ăn b sung nitơ (Urê) ðã có nhi u công trình nghiên c u v dinh dư ng gia súc nhai l i cho th y s d ng urê làm th c ăn b sung ñã mang l i hi u qu cao khi kh u ph n nghèo ni tơ, giàu xơ. Y u t h t s c quan tr ng h n ch lư ng th c ăn ăn vào, t c ñ phân gi i cellulose trong d c là n ng ñ NH3. N ng ñ ammonia trong d c khi nuôi gia súc b ng th c ăn thô thư ng th p, khi b sung u rê liên t c ñã làm tăng lư ng th c ăn ăn vào, tăng t l tiêu hoá, n ñ nh cân b ng nitơ, tăng t c ñ lưu chuy n protein vi sinh v t trong d c , tăng n ng ñ axit béo bay hơi t ng s trong d ch d c , do ñó làm tăng kh năng s n xu t c a gia súc và tăng hi u qu s d ng th c ăn. Tuy nhiên, nh ng kh u ph n thi u lưu huỳnh (S), b sung urê không ñ t hi u qu t t b i vì thi u S là y u t h n ch ñ u tiên ñ n ho t ñ ng c a các vi sinh v t d c . B sung S vào kh u ph n cùng v i u rê theo t l N/ S: t 10:1 ñ n 15:1 s vư t qua h n ch nêu trên. nh ng kh u ph n nghèo nitơ và nghèo carbohydrate hòa tan khi s d ng urê mang l i hi u qu th p do vi sinh v t thi u năng lư ng (ATP) cho quá trình 228
sinh t ng h p protein c a chúng. Vì v y, khi s d ng urê c n b sung thêm ngu n th c ăn giàu carbohydrate hòa tan (cám, r m t...). V n ñ s d ng urê cho gia súc nhai l i như là “con dao hai lư i”, vì v y li u lư ng và phương pháp b sung là hai v n ñ ñư c quan tâm hàng ñ u. Li u lư ng urê b sung cho gia súc nhai l i thư ng trong kho ng 1% trong ch t khô kh u ph n, ho c 2% trong th c ăn tinh ho c kho ng 20-25 g urê/100 kg th tr ng. Không nên vư t quá m c 30% nhu c u nitơ c a gia súc. Phương pháp b sung urê có th ña d ng song ph i ñ m b o nguyên t c “T T ”. Các phương pháp ph bi n hi n nay là s d ng urê ñ x lý các lo i ph ph m giàu xơ (rơm r , thân cây ngô già), ho c tư i dung d ch urê vào các lo i th c ăn này theo t l thích h p, ho c có th tr n vào th c ăn tinh cho gia súc ăn, ho c ch bi n d ng bánh li m urê, r m t... II. CÁC GI I PHÁP GI I QUY T TH C ĂN 2.1. Cân ñ i th c ăn quanh năm nư c ta vi c gi i quy t th c ăn quanh năm cho gia súc nhai l i tr thành m i quan tâm l n cho các nhà chăn nuôi do tính ch t mùa v . Tùy thu c vào ñi u ki n th i ti t t ng vùng mà th i gian thi u h t th c ăn trong năm có khác nhau. K t qu ñi u tra các nông h chăn nuôi khu v c mi n Trung cho th y mùa thi u h t th c ăn vùng ñ ng b ng thư ng x y ra t tháng 6-8 (mùa n ng nóng) và t tháng 11-1 (mùa mưa rét), còn vùng núi gia súc thư ng thi u th c ăn vào mùa mưa rét t tháng 11 ñ n tháng 2. M t k t qu ñi u tra t i ðông Giang c a t nh Qu ng Nam cho bi t, vùng núi bò thư ng ñ ng d c và ph i gi ng vào giai ño n mùa xuân (tháng 2-tháng 5), do v y th i gian ñ rơi vào tháng 11- 2, ñây là giai ño n thi u c , th i ti t b t l i cho gia súc nên t l bê ch t cao, bò th t g y và th m chí ch t do rét và ñói (Nguy n Xuân B và CS, 2005). Nhu c u th c ăn th c ăn xơ thô Mùa khô Mùa mưa Sơ ñ 5.1. Tính ch t mùa v trong vi c gi i quy t th c ăn cho ñàn bò 229
ð gi i quy t th c ăn quanh năm cho gia súc nhai l i m t s gi i pháp sau ñây có th áp d ng. Tùy thu c vào ñi u ki n c th c a t ng ñ a phương mà l a chon m t ho c nhi u gi i pháp có tính kh thi và hi u qu . 2.2. Ch bi n và d tr th c ăn 2.2.1. S n xu t và d tr c khô C khô lo i là m t trong nh ng ngu n th c ăn t t cho gia súc nhai l i, ñ c bi t là vào v ðông-Xuân. Hàm lư ng và thành ph n các ch t dinh dư ng trong c khô có s khác nhau r t rõ r t và tùy thu c vào thành ph n th c v t c a cây c , ñi u ki n ñ t ñai và khí h u, lo i và li u lư ng phân bón s d ng, th i gian thu ho ch c , tình tr ng th i ti t lúc c t c và k thu t làm khô. Giai ño n phát tri n th c v t lúc thu ho ch c ñ phơi khô cũng nh hư ng r t nhi u ñ n thành ph n hoá h c c a nó. Cây càng thành th c và già ñi thì hàm lư ng cellulose trong c tăng lên, còn hàm lư ng protein, vitamin và ch t khoáng gi m xu ng. ð i v i các lo i c b ñ u (c Stylo, c Medicago và c ba lá ...) t t nh t là thu ho ch vào giai ño n có n hoa vì khi ñó hàm lư ng protein trong c cao nh t. C thu ho ch t nh ng nơi ñ t màu m ch a nhi u caroten hơn ñ t c n c i. Trong thành ph n c khô có ch a nhi u lo i cây b ñ u thì lư ng caroten càng phong phú. ði u ñáng chú ý n a là hàm lư ng vitamin D trong c khô. Trong cây xanh không có vitamin D nhưng l i có ergosterin. Khi phơi n ng, dư i nh hư ng c a tia c c tím, ergosterin ñư c chuy n thành vitamin D2. C s y khô nhân t o h u như không có vitamin D. Rõ ràng là n u c khô giàu vitamin A thì l i r t nghèo vitamin D và ngư c l i, vì ánh sáng m t tr i phá hu vitamin A và thúc ñ y quá trình t o thành vitamin D. N u phơi c b mưa ư t thì hàm lư ng vitamin A và D trong ñó gi m rõ r t, và trong trư ng h p này cho dù bò ñư c cung c p s lư ng l n c khô v n không th tho mãn ñư c nhu c u c a chúng. ði u ki n cơ b n ñ thu ñư c c khô ch t lư ng t t và gi m t n th t các ch t dinh dư ng là sau khi thu ho ch ph i phơi (s y) khô nhanh chóng. Th i 230
gian phơi (ho c s y) càng ng n thì hàm lư ng nư c trong c càng gi m (ñ n m c t i thi u), quá trình sinh lý và sinh hoá gây ra t n th t l n ch t dinh dư ng trong ñó s nhanh chóng b ng ng l i. C khô là hình th c d tr th c ăn thô xanh r ti n, d làm và d ph bi n trong ñi u ki n chăn nuôi nư c ta. Tuy nhiên, ñ có ñư c lo i c khô ch t lư ng t t l i không ñơn gi n. nư c ta, mùa có ñi u ki n cho cây c phát tri n và ch t lư ng c t t l i hay có mưa. Ngư c l i, trong mùa khô d làm c khô thì ch t lư ng c l i gi m sút. Vì v y, trong mùa mưa, mu n làm c khô ch t lư ng t t thì ph i chú ý theo dõi di n bi n th i ti t, có k ho ch chu ñáo v nhân l c, phương ti n thu c t, v n chuy n, nơi c t gi ... Th i gian c t c phơi khô t t nh t là t tháng 4 ñ n tháng 6 dương l ch, là lúc c m i ra hoa, có s n lư ng và thành ph n dinh dư ng cao. Tránh phơi quá n ng, c s m t nhi u ch t dinh dư ng, nh t là vitamin. Trong khi phơi c chưa khô ho c lúc có mưa nên gom c thành ñ ng, n u có th thì tìm cách che ph gi cho c kh i m t ph m ch t. C khô ph m ch t t t v n gi ñư c màu xanh, thân, cu ng và lá ñ u m m và có mùi thơm d ch u. B o qu n c khô b ng cách ñánh thành ñ ng như ñ ng rơm, nén ch t và có mái che mưa. N u có ñi u ki n thì xây d ng nhà kho d tr c khô. Mu n tăng s c ch a c a nhà kho thì bó c thành bó (t t nh t là dùng máy ñóng bánh c khô) ñ x p ñư c nhi u và khi c n l y ra cho gia súc nhai l i ăn cũng thu n ti n. 2.2.2. S n xu t th c ăn chua 2.2.2.1. Nguyên lý chua chua là k thu t b o qu n và d tr th c ăn nh quá trình lên men y m khí, t o ra trong kh i th c ăn m t lư ng axít h u cơ c p th p (axít lactic) c n thi t ñ h ñ pH xu ng t i m c (kho ng 4,2) có tác d ng c ch ho t ñ ng c a các lo i vi khu n, nh ñó mà th c ăn ñư c b o qu n lâu dài. Th c ch t c a chua là quá trình lên men y m khí khi trong kh i nguyên li u (thư ng là th c ăn thô xanh) có ñ cơ ch t (ñư ng), ñư c nén ch t, có nhi t ñ và ñ m thích h p. Ngư c l i, khi trong kh i th c ăn và trong h có nhi u không khí, quá trình lên men háo khí xu t hi n và tăng cư ng, làm h ng kh i th c ăn. 231