Đối chiếu giải phẫu bệnh và đặc điểm FDG PET/CT của ung thư phổi

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> <br /> ĐỐI CHIẾU GIẢI PHẪU BỆNH VÀ ĐẶC ĐIỂM FDG PET/CT<br /> CỦA UNG THƯ PHỔI<br /> Trần Minh Thông*, Nguyễn Xuân Cảnh**, Lưu Ngọc Mai*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Tổng quan: Ung thư phổi là loại ung thư rất đa dạng về hình thái giải phẫu bệnh. Dựa trên đặc tính tăng<br /> hoạt động chuyển hóa của ung thư phổi, kỹ thuật PET/CT với chất đánh dấu FDG được ứng dụng để ghi hình<br /> các khối u phổi ác tính. Loại giải phẫu bệnh cũng như mức độ hấp thu FDG trên PET/CT đã được chứng minh có<br /> vai trò trong tiên lượng ung thư phổi. Nghiên cứu này tiến hành nhằm đối chiếu các đặc điểm giải phẫu bệnh với<br /> các đặc điểm FDG PET/CT, từ đó bước đầu khảo sát mối liên quan giữa các đặc điểm giải phẫu bệnh với các đặc<br /> điểm hình ảnh và chuyển hóa trên FDG PET/CT của bệnh nhân ung thư phổi.<br /> Phương pháp: Nghiên cứu hồi cứu mô tả hàng loạt ca trên 48 bệnh nhân có kết quả giải phẫu bệnh là ung<br /> thư phổi và được ghi hình PET/CT tại Đơn vị PET/CT và Cyclotron Bệnh viện Chợ Rẫy từ tháng 3/2009 đến<br /> tháng 5/2012. Các đặc điểm giải phẫu bệnh bao gồm loại mô học và độ mô học ung thư phổi được khảo sát và đối<br /> chiếu với các đặc điểm FDG PET/CT bao gồm vị trí, kích thước, maxSUV của u nguyên phát, các vị trí di căn và<br /> giai đoạn ung thư.<br /> Kết quả: Carcinôm tuyến là loại mô học ung thư phổi thường gặp nhất với tỉ lệ 81,3%. U nguyên phát có<br /> kích thước trung bình là 5,4 ± 1,9 cm, chỉ 6,7% trường hợp u nguyên phát ≤ 3 cm. Tỉ lệ di căn hạch vùng là<br /> 85,4%. Đa số bệnh nhân ở giai đoạn III và IV chiếm 87,5%, giai đoạn IV chiếm đến 47,9%. Di căn xương và<br /> tuyến thượng thận là các vị trí di căn xa thường gặp nhất. Mức độ hấp thu FDG của carcinôm tế bào gai (trung<br /> bình maxSUV = 20,4 ± 4,5) cao hơn có ý nghĩa so với carcinôm tuyến (trung bình maxSUV = 12,7 ± 5,9).<br /> Carcinôm biệt hóa kém cho di căn hạch vùng nhiều hơn carcinoma biệt hóa trung bình và biệt hóa tốt.<br /> Kết luận: Có mối liên quan giữa loại mô học ung thư phổi và mức độ hấp thu FDG của u nguyên phát<br /> trên PET/CT.<br /> Từ khóa: ung thư phổi, tăng biến dưỡng<br /> <br /> ABSTRACT<br /> LUNG CANCER: CONFRONTATION OF HISTOPATHOLOGIC DIAGNOSIS<br /> AND FDG PET/CT FEATURES<br /> Tran Minh Thong, Nguyen Xuan Canh, Luu Ngoc Mai<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 18 - Supplement of No 2 - 2014: 458-465<br /> Background: Lung cancer is a histologically heterogeneous disease. FDG PET/CT is used for the evaluation<br /> of lung tumors based on the glycolysis hypermetabolism of the neoplastic cells. Histological type and grade of lung<br /> cancer as well as the FDG uptake on PET/CT have been shown to be significant in prognosis. The aim of this<br /> study was to investigate the relationship between the histopathologic features with the anatomic and metabolic<br /> imaging features on FDG PET/CT of lung cancer patients.<br /> Methods: This retrospective study reviewed 48 lung cancer patients who had conducted FDG PET/CT in<br /> PET/CT and Cyclotron Department of Cho Ray Hospital from February 2009 to May 2012. Histological<br /> diagnosis and grading were recorded and confronted with FDG PET/CT findings include the location, diameter,<br /> * Khoa Giải phẫu bệnh, BV Chợ Rẫy<br /> ** Đơn vị PET-CT và Cyclotron, BV Chợ Rẫy<br /> Tác giả liên lạc: BS. CKII. Trần Minh Thông, ĐT: 0918202941; Email: tranmthong2003@yahoo.com<br /> <br /> 458<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2013<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> maxSUV of the primary tumor, metastatic sites and clinical stage.<br /> Results: Adenocarcinoma was the most common histology type of lung cancer with a rate of 81.3%. The<br /> mean diameter of primary tumor was 5.4 ± 1.9 cm, only 6.7% of cases had primary tumors smaller than 3 cm.<br /> Regional lymph node metastasis rate was 85.4%. 87.5% of patients were in III and IV stage, the IV stage was up<br /> to 47.9%. Bone and adrenal gland were the most common sites of distant metastases. Squamous cell carcinoma<br /> (mean maxSUV = 20.4 ± 4.5) had significantly higher FDG uptake (p = 0,001) than adenocarcinoma (mean<br /> maxSUV = 12.7 ± 5.9). Patients with poorly differentiated tumor had an increased likelyhood of positive regional<br /> lymph node metastases compared with those with moderately differentiated or well differentiated tumor.<br /> Conclusions: There was a correlation between histological types of lung cancer and the FDG uptake of<br /> primary tumor on PET / CT.<br /> Key words: Lung cancer, hypermetabolism<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới<br /> năm 2008, ung thư phổi là loại ung thư thường<br /> gặp và gây tử vong cao, đứng hàng thứ hai ở<br /> Việt Nam chỉ sau ung thư gan, với tỉ suất mới<br /> mắc hiệu chỉnh theo tuổi là 37,6/100.000 dân<br /> mỗi năm ở nam và 16,4/100.000 dân mỗi năm<br /> ở nữ (7).<br /> PET/CT là sự kết hợp giữa kỹ thuật chụp<br /> hình cắt lớp phát xạ positron (PET: positron<br /> emission tomography) và kỹ thuật chụp hình cắt<br /> lớp điện toán (CT: computed tomograpgy), qua<br /> đó cung cấp thông tin về mức độ chuyển hóa và<br /> hình ảnh giải phẫu của cơ thể trong cùng một lần<br /> ghi hình. Dựa trên các nghiên cứu cho thấy phần<br /> lớn ung thư phổi có đặc tính tăng hoạt động<br /> chuyển hóa, sử dụng nhiều glucose, kỹ thuật<br /> PET/CT<br /> với<br /> chất<br /> đánh<br /> dấu<br /> FDG<br /> 18<br /> (( F)Fluorodeoxyglucose) – một chất có cấu trúc<br /> tương tự glucose, đã được ứng dụng để ghi hình<br /> các khối u phổi ác tính. Mức độ chuyển hóa của<br /> khối u được phản ánh thông qua mức độ hấp<br /> thu FDG và được tính toán bán định lượng bằng<br /> giá trị hấp thu chuẩn lớn nhất gọi tắt là maxSUV<br /> (maximum standardized uptake value). Hiện<br /> nay, Y văn đã đề cập đến vai trò của PET/CT, đặc<br /> biệt là vai trò của maxSUV trong chẩn đoán, theo<br /> dõi điều trị cũng như tiên lượng ung thư phổi(1).<br /> Loại mô học cũng như độ mô học của ung thư<br /> phổi cũng đã được chứng minh có liên quan đến<br /> tiên lượng sống còn và tái phát ung thư(20). Vậy<br /> liệu có mối liên quan nào giữa mức độ hấp thu<br /> <br /> FDG trên PET/CT biểu hiện qua giá trị maxSUV<br /> với loại mô học và độ mô học của khối u nguyên<br /> phát trong ung thư phổi hay không? Trên thế<br /> giới hiện nay chưa có nhiều nghiên cứu đề cập<br /> đến vấn đề này. Ở Việt Nam, kỹ thuật PET/CT<br /> mới được đưa vào từ năm 2009 và chưa có<br /> nghiên cứu nào khảo sát mối liên quan trên.<br /> Vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu<br /> này nhằm đối chiếu giải phẫu bệnh và đặc<br /> điểm FDG PET/CT của ung thư phổi, từ đó<br /> bước đầu khảo sát mối liên quan giữa loại mô<br /> học và độ mô học ung thư với đặc điểm FDG<br /> PET/CT của ung thư phổi.<br /> <br /> ĐỐI TUỢNG-PHƯƠNGPHÁP NGHIÊNCỨU<br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> Mô tả hàng loạt ca<br /> <br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> 48 bệnh nhân có kết quả giải phẫu bệnh là<br /> ung thư phổi và được chụp PET/CT tại Đơn vị<br /> PET-CT và Cyclotron Bệnh viện Chợ Rẫy và<br /> trong khoảng thời gian từ tháng 3/2009 đến<br /> tháng 5/2012.<br /> Bệnh nhân bị loại ra khỏi nghiên cứu nếu<br /> có bất kì tiêu chuẩn nào sau đây: (1) Không có<br /> chẩn đoán mô học hoặc chẩn đoán mô học<br /> không phải từ sinh thiết u nguyên phát. (2) Đã<br /> được phẫu, hóa hay xạ trị ung thư trước thời<br /> điểm ghi hình PET/CT. (3) Có đường huyết ><br /> 150 mg/dl ngay trước thời điểm ghi hình<br /> PET/CT.<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2013<br /> <br /> 459<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 2 * 2014<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Hồi cứu từ hồ sơ bệnh án và dữ liệu lưu trữ<br /> tại Khoa Giải phẫu bệnh và Đơn vị PET-CT và<br /> Cyclotron Bệnh viện Chợ Rẫy.<br /> Ghi nhận các thông tin về tuổi, giới tính của<br /> bệnh nhân.<br /> Ghi nhận kết quả giải phẫu bệnh ung thư<br /> phổi bao gồm: loại mô học, độ mô học. Tiêu<br /> chuẩn phân loại mô học dựa trên hệ thống phân<br /> loại u phổi và màng phổi của WHO năm 2004(15)<br /> và phân độ mô học theo hệ thống phân loại u<br /> phổi và màng phổi của WHO năm 1999(16).<br /> Ghi nhận trong kết quả PET/CT các thông số<br /> về đặc điểm của tổn thương phổi: vị trí u nguyên<br /> phát, kích thước u nguyên phát, maxSUV của u<br /> nguyên phát, các vị trí di căn. Xếp giai đoạn ung<br /> thư theo phân loại TNM của UICC và AJCC năm<br /> 2009(6).<br /> Các dữ liệu được xử lý và phân tích bằng<br /> phần mềm Stata 10.0.<br /> Các biến số được kiểm tra về tính phân<br /> phối bình thường trước khi phân tích. Với các<br /> biến liên tục như maxSUV và kích thước u<br /> nguyên phát, phép kiểm Mann Whitney U<br /> được dùng để so sánh trung bình của các biến<br /> phân phối không bình thường, phép kiểm t<br /> được dùng để so sánh trung bình các biến có<br /> phân phối bình thường.<br /> Các phép kiểm χ2, phép kiểm Fisher, phép<br /> kiểm t, phép kiểm ANOVA và các phép kiểm<br /> phi tham số được cho là có ý nghĩa thống kê khi<br /> p < 0,05.<br /> <br /> bệnh nhân trong mẫu nghiên cứu thuộc nhóm<br /> ung thư phổi không tế bào nhỏ.<br /> Bảng 1 Phân bố các nhóm mô học ung thư phổi<br /> Giải phẫu bệnh<br /> Loại mô học<br /> Carcinôm tuyến<br /> Carcinôm tế bào gai<br /> Carcinôm tuyến – gai<br /> Carcinôm tế bào nhỏ<br /> Độ mô học<br /> Biệt hóa tốt<br /> Biệt hóa trung bình<br /> Biệt hóa kém<br /> <br /> Số ca (%)<br /> 39 (81,3)<br /> 7 (14,6)<br /> 1 (2,1)<br /> 1 (2,1)<br /> 6 (14,6)<br /> 14 (34,2)<br /> 21 (51,2)<br /> <br /> Có 41 trường hợp có thông tin về độ biệt hóa<br /> ung thư bao gồm các trường hợp u loại carcinôm<br /> tuyến và carcinôm tế bào gai. Trong đó u biệt<br /> hóa kém chiếm 51,2% trường hợp. Tất cả các<br /> trường hợp u biệt hóa tốt đều là carcinôm tuyến.<br /> <br /> Đặc điểm FDG PET/CT<br /> Có 26 trường hợp u nguyên phát nằm ở phổi<br /> trái, chiếm tỉ lệ 54,2%, 22 trường hợp u nguyên<br /> phát nằm ở phổi phải, chiếm tỉ lệ 45,8%. U<br /> nguyên phát có kích thước trung bình là 5,4 ± 1,9<br /> cm. U nhỏ nhất có kích thước là 2 cm. U lớn nhất<br /> có kích thước là 9,5 cm. Chỉ có 6,7% bệnh nhân<br /> có u có kích thước ≤ 3 cm.<br /> Tất cả các trường hợp đều có tăng hấp thu<br /> FDG tại khối u nguyên phát, với trung bình<br /> maxSUV là 14,7 ± 8,1 và trung vị maxSUV là 12,4,<br /> khoảng biến thiên là 46,1 (4 - 50,1).<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> <br /> Di căn hạch vùng (bao gồm hạch rốn phổi,<br /> hạch trung thất, hạch thượng đòn) chiếm tỉ lệ<br /> 85,4% trường hợp. Di căn xương (27,1%) và<br /> tuyến thượng thận (14,6%) là các vị trí di căn xa<br /> thường gặp nhất.<br /> <br /> Mẫu nghiên cứu gồm 48 bệnh nhân với 32<br /> nam (66,7%) và 16 nữ (33,3%), tuổi trung bình 60<br /> ± 11 (từ 40 đến 85 tuổi).<br /> <br /> Đa số bệnh nhân ở giai đoạn III và IV<br /> (87,5%), trong đó 33,3% ở giai đoạn IIIA, 6,3% ở<br /> giai đoạn IIIB, và 47,9% ở giai đoạn IV.<br /> <br /> Đặc điểm giải phẫu bệnh:<br /> <br /> Bảng 2 Phân bố các đặc điểm FDG PET/CT<br /> <br /> Carcinôm tuyến chiếm tỉ lệ cao nhất (81,3%),<br /> carcinôm tế bào gai đứng hàng thứ hai với tỉ lệ<br /> 14,6%. Còn lại là carcinôm tuyến – gai chiếm<br /> 2,1% (1 trường hợp) và carcinôm tế bào nhỏ<br /> chiếm 2,1% (1 trường hợp). Như vậy 98% số<br /> <br /> 460<br /> <br /> Đặc điểm<br /> <br /> Số ca (%)<br /> Vị trí u nguyên phát<br /> Phổi trái<br /> 26 (54,2)<br /> - Thùy trên trái<br /> 17 (35,4)<br /> - Thùy dưới trái<br /> 9 (18,8)<br /> Phổi phải<br /> 22 (45,8)<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Chợ Rẫy 2013<br /> <br />