Giáo trình Dâu tằm - ong mật part 3

Chia sẻ: Afsjkja Sahfhgk | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

100
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Rễ ăn sâu và rộng 2-3 m, nhưng phân bố nhiều ở tầng đất 10-30 cm và rộng theo tán cây. Quả của cây dâu trắng có vị nhạt, không đậm đà như hương vị của các loại dâu khác như dâu đỏ và dâu đen. Quả của nó có màu từ trắng đến hồng đối với các loại cây được nuôi trồng, nhưng màu quả tự nhiên của loài này khi mọc hoang là màu tía sẫm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Dâu tằm - ong mật part 3

Phòng p tr ng ph i tuy t ñ i s ch s , các t tr ng và h p tr ng ph i ñư c s p x p trong phòng sao cho ñ m b o ñ ng ñ u và nhi t ñ và m ñ . C n m c a thông gió phòng p tr ng m i ngày 2 l n vào 9 gi sáng và 14 gi chi u. Khi tr ng chuy n xanh (tr ng ghim) thì che t i hoàn toàn, sáng hôm sau m d ng c che t i và b t ñèn ñ kích thích cho tr ng n ñ u. Trong quá trình p tr ng, n u ti n ñ phát d c c a tr ng không phù h p v i k ho ch v lá dâu ho c d ng c nuôi t m, có th làm ch m quá trình n c a tr ng b ng cách ñưa tr ng vào hãm l nh. Tuy nhiên, ch có th ti n hành hãm l nh tr ng nh ng th i ñi m sau: - Sau khi p tr ng 1-2 ngày, hãm l nh nhi t ñ 3-4oC trong th i gian 5-10 ngày. - Khi tr ng ghim, có th hãm l nh nhi t ñ 4-5oC trong th i gian 3-7 ngày. - Sau khi tr ng n có th hãm l nh t m ki n nhi t ñ 7,5-10oC trong th i gian 3 ngày. Trong th i gian hãm l nh, ph i duy trì m ñ ≥75%. 3.3. K thu t băng t m. Băng t m là khâu k thu t ñ u tiên trong nuôi t m, là vi c t p trung t m ki n m i n ñ chuy n ñ n các nong ho c khay nuôi t m và cho ăn b a dâu ñ u tiên. a. Th i gian băng t m thích h p. T m ki n m i n thư ng n m yên, sau 1-2 gi s ñòi ăn, th i gian lúc này băng t m là thích h p nh t. N u băng t m s m, t m chưa n h t, nh ng con n sau cơ th còn y u, mi ng còn non, d b t n thương. Nhưng n u băng t m mu n quá, t m s b ñói. Th i gian băng t m thích h p nh t là vào 9-10 gi sáng ñ i v i v xuân, 8-9 gi sáng ñ i v i v hè thu. b. Phương pháp băng t m. • Băng t m b ng lá dâu thái nh : Thái lá dâu nh như s i thu c lào, r c tr c ti p lên trên t tr ng có t m m i n , t m ng i th y hơi dâu s bò lên ăn. ð i 15 phút sau, khi t m ñã bò lên h t, ti n hành úp ngư c t tr ng lên trên nong t m và dùng lông gà ñ quét chuy n toàn b t m cùng lá dâu xu ng nong, dùng ñũa và lông gà san ph ng mô t m và r c m t l p dâu m ng cho t m ăn b sung. Phương pháp này ch áp d ng ñư c ñ i v i tr ng dính. • Băng t m b ng hơi dâu: Phương pháp băng t m này ñư c áp d ng khi c n xác ñ nh tr ng lư ng t m ki n: ð t m t t gi y m ng lên t tr ng có t m m i n , r c lá dâu lên trên t gi y. T m ng i hơi dâu s bò lên và bám vào m t dư i c a t gi y. Sau 10-15 phút, khi toàn b t m ñã bám vào t gi y, nh nhàng nh c t gi y lên, rũ b lá dâu, cu n gi y cùng t m l i ñưa ñi cân tr ng lư ng. Sau khi cân xong l i m gi y ra và r c dâu cho t m ăn. • Băng t m b ng lư i ho c gi y ñ c l : Phương pháp này có th áp d ng cho c tr ng dính và tr ng r i: ð t lư i ho c gi y ñ c l có ñư ng kính l m t lư i ho c l ñ c là 0,15cm lên trên t tr ng có t m m i n , thái dâu s i nh r c lên trên gi y ho c lư i, t m s chui qua l m t lư i ho c l ñ c c a t gi y lên ăn dâu, sau ñó nh c lư i ho c gi y sang nong hay khay nuôi t m, dùng ñũa và lông gà ñi u ch nh mô t m ñ ng th i r c thêm m t lư t dâu m ng cho t m ăn. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..34
Băng t m b ng phương pháp khía lá dâu: • Hái lá dâu ñúng tu i băng t m, ép ph ng, r i dùng dao s c khía lá dâu thành 8-10 rãnh khía theo chi u d c c a lá, ñ t lá dâu ñã khía lên t tr ng có t m m i n , t m s bò theo các rãnh khía lên ăn dâu. ð i cho t m bò h t lên lá dâu, nh nhàng nh c cu ng lá chuy n t m sang các nong và r c dâu cho t m ăn b sung. • Nh ng ñi u c n chú ý khi băng t m: -Thao tác băng t m ph i th t t m , nh nhàng tránh ñ m t t m ho c gây sát thương cho t m; khi ñi u ch nh mô t m, ph i dùng ñũa và lông gà, tránh dùng tr c ti p b ng tay. - Thao tác băng t m ph i th t kh n trương và k t thúc trong th i gian ng n, n u thao tác ch m, t m s b ñói và phát d c không ñ u. Trong trư ng h p ph i băng v i s lư ng l n thì ph i chia lô cho t m n thành nhi u ñ t b ng cách ñi u ch nh th i gian b t ñèn. 3.4. K thu t cho t m ăn. T m c n ñư c cho ăn ñ y ñ v s lư ng và ñ ng ñ u v ch t lư ng ñ giúp t m sinh trư ng t t và ñ ng ñ u. a. Thái dâu cho t m ăn. • M c ñích c a thái dâu: - T o ñi u ki n cho t m ăn dâu ñư c d dàng, phù h p v i tu i t m và ít ph i v n ñ ng (thái dâu cho v a mi ng t m). - ð m b o ñ ng ñ u v ch t lư ng lá dâu các v trí khác nhau trên nong t m. • Phương pháp thái dâu: - Thái lá dâu hình s i: Lá dâu ñư c thái thành t ng s i nh gi ng như s i thu c lào. Kích thư c lát thái cho t m t tu i 1-3 là: chi u r ng 0,2-0,8cm và chi u dài b ng chi u r ng c a lá dâu, ñ i v i nh ng gi ng dâu có lá l n thì c n c t ñôi chi u r ng c a lá. Thái lá dâu hình s i t o ñư c ñ thông thoáng trên nong t m nhưng do chi u r ng lát thái nh nên lá dâu nhanh héo. Vì v y, phương pháp này ñư c áp d ng nh ng vùng khí h u m ư t. - Thái lá hình vuông: Lá dâu ñư c thái thành nh ng lát thái hình vuông, ñ l n m i c nh hình vuông là 1,5-2 l n chi u dài cơ th t m. Khi thái dâu hình vuông thư ng x p 5-10 lá thành 1 t p ép ph ng, dùng dao thái theo chi u d c lá, sau ñó dùng m t lá nguyên bao ngoài và ti p t c thái theo chi u ngang c a lá. Phương pháp này thư ng ñư c áp d ng ñ thái lá nuôi t m tu i 1-2. Thái dâu theo phương pháp này, lá dâu tươi lâu hơn nhưng không t o ñư c ñ thông thoáng trên nong t m. Vì v y, phương pháp này thư ng ñư c áp d ng nh ng vùng có m ñ th p. - Thái lá hình ch nh t: Phương pháp này kh c ph c ñư c như c ñi m c a c 2 phương pháp trên. Kích thư c lát thái cho t m tu i 1 là 4x0,4cm, kích thư c thái tăng d n theo kích thư c cơ th t m. Thư ng chi u dài c a lát dâu b ng 3 l n chi u dài cơ th t m và chi u r ng b ng 2 l n chi u r ng cơ th t m. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..35
b. S b a cho t m ăn và lư ng dâu cho ăn. - S b a cho t m ăn: S b a cho t m ăn thay ñ i tuỳ theo tu i t m và phương th c nuôi t m. T m tu i nh n u nuôi bình thư ng, không che ñ y thì cho ăn 7-8 b a/ngày, n u nuôi có che ñ y thì ch c n cho ăn 3-4 b a/ngày. T m tu i l n n u nuôi b ng dâu lá thì cho ăn 5-6 b a/ngày, n u nuôi b ng dâu cành ch c n cho ăn 4-5 b a/ngày. - Lư ng dâu cho t m ăn: Lư ng dâu cho t m ăn thay ñ i tuỳ theo gi ng t m, tu i t m và th i kỳ ăn dâu c a t m. Gi ng ñ c h thư ng lư ng dâu cho ăn l n hơn các gi ng lư ng h và gi ng ña h . Gi ng lai ăn nhi u hơn gi ng nguyên. T m tu i l n c n lư ng dâu nhi u hơn t m tu i nh . Trong cùng m t tu i, th i kỳ ăn dâu khác nhau yêu c u lư ng dâu khác nhau. Trong m i tu i m c ñ ăn dâu c a t m chia làm 4 th i kỳ: - Th i kỳ ăn ít: Là th i gian b t ñ u băng t m ho c khi t m m i ng d y các tu i. Th i kỳ này b ng 1/4 th i gian ăn dâu c a m i tu i. Giai ño n này, cơ th t m còn y u, mi ng t m chưa c ng cáp. Vì v y, th i kỳ này nên cho ăn lá dâu non hơn m t chút, lư ng dâu cho ăn b a ñ u tiên c a tu i sau b ng lư ng dâu cho ăn l n nh t c a tu i trư c. - Th i kỳ ăn t t: Th i kỳ này, cơ th t m c ng cáp d n, kh năng ăn dâu tăng d n. Th i gian th i kỳ này b ng 1/4 th i gian ăn dâu c a c tu i. - Th i kỳ ăn m nh: Th i kỳ này chi m 3/8 th i gian ăn dâu c a m i tu i. Kh năng ăn dâu c a t m r t m nh, c n ñ m b o cho t m ăn no b ng cách tăng d n lư ng dâu cho ăn m i b a. Khi th y trên nong còn m t ít lá dâu thì cho ăn b a ti p theo, không ñ tình tr ng lá dâu h t ki t m i cho t m ăn b a sau. - Th i kỳ ăn gi m: Th i kỳ này chi m 1/8 th i gian ăn dâu c a m i tu i. Trong th i kỳ này t m m t d n s thèm ăn và ăn r t ít, lư ng dâu cho ăn c n căn c vào lư ng dâu b a trư c mà gi m ñi cho phù h p, tránh lãng phí dâu. B ng 4.3- Lư ng lá dâu c n ñ nuôi 50 tr ng (20000 tr ng). ðơn v : Kg. Lư ng h và ñ c h ða h và lư ng h nhi t ñ i Gi ng t m Tu i t m 1 1-2 1-2 2 5-6 2-3 3 20-25 15-20 4 80-90 35-50 5 450-475 300-325 T ng c ng 550-600 353-400 c. Phương pháp cho ăn: Lá dâu sau khi thái ph i ñư c rũ tơi và tr n ñ u trư c khi cho t m ăn, khi cho ăn m t tay r c dâu, m t tay dàn ñ u dâu trên nong. Khi cho t m ăn ph i ñ m b o nguyên t c ch nh Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..36
t m trư c khi cho ăn và ch nh dâu sau khi cho ăn. Cho ăn ñ n ñâu ñư c ñ n ñó, cho ăn nong nào xong nong ñó. Trư c khi cho t m ăn n u g p th i ti t quá m c n r c v t li u hút m lên nong t m như vôi b t ho c tr u rang. 3.5. M t ñ nuôi t m, thay phân và san t m. a. M t ñ nuôi t m. M t ñ nuôi t m có nh hư ng l n ñ n sinh trư ng phát d c c a t m. B ng 5.3- Di n tích c n ñ nuôi 50 tr ng. ðơn v : m2 ð c h và lư ng h ða h và lư ng h nhi t ñ i Gi ng t m ð u tu i ð u tu i Tu i t m Cu i tu i Cu i t u i 1 0.2 0.8 0.2 0.5 2 1.0 2.0 0.5 1.5 3 2.0 4.5 1.5 3.0 4 5.0 10.0 3.0 9.0 5 10.0 20.0 9.0 18.0 N u nuôi t m v i m t ñ quá dày, s nh hư ng ñ n kh năng vân ñ ng ăn dâu c a t m, t m ăn không no. M t khác, s lên men c a phân t m s làm nhi t m ñ trên nong t m tăng cao, vi sinh v t gây b nh phát tri n, t m d b nhi m b nh. N u nuôi t m v i m t ñ quá thưa s gây lãng phí lá dâu, d ng c và nhân l c nuôi t m. Xác ñ nh m t ñ nuôi t m thích h p chính là xác ñ nh di n tích ch n m c a t m phù h p v i sinh trư ng phát d c c a t m. M t ñ nuôi t m thích h p thay ñ i tuỳ thu c vào gi ng t m, phương th c nuôi t m và ñi u ki n khí h u. Trong ñi u ki n bình thư ng, di n tích ch n m c a t m b ng 1,2 l n di n tích t m chi m ch là thích h p. b. Thay phân, v sinh nong t m. - M c ñích c a thay phân: D n s ch nh ng lá dâu th a, phân t m, ch t bài ti t c a t m và xác t m b nh, ñ m b o cho nong t m luôn ñư c khô ráo, s ch s .. - S l n thay phân: s l n thay phân thay ñ i theo tu i t m và phương th c nuôi t m: Tu i 1: 1 l n; tu i 2: 2 l n; tu i 3: 3 l n; tu i 4: n u nuôi b ng dâu lá m i ngày thay phân m t l n, n u nuôi b ng dâu cành thay phân 2 l n trong c tu i và tu i 5: n u nuôi b ng dâu lá thay phân 1-2 l n/ngày, n u nuôi b ng dâu cành thay phân 3 l n/tu i. - Th i gian thay phân: Th i gian thay phân t t nh t là vào bu i sáng, h n ch thay phân vào bu i chi u và không nên thay phân vào bu i trưa và ban ñêm. - Phương pháp thay phân: giai ño n t m nh , trư c khi thay phân 1 b a ph i thái lá dâu hình s i. N u khí h u m, ph i r c m t l p vôi b t ho c than tr u trư c khi cho t m ăn ho c trư c khi ñ t lư i thay phân. Tuỳ theo tu i t m, phương th c nuôi t m và d ng c nuôi t m mà có th thay phân b ng ñũa, b ng tay ho c b ng lư i. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..37
c. San t m. San t m th c ch t là m r ng di n tích ch n m c a t m. T m sinh trư ng r t nhanh, t khi m i n ñ n khi ñ y s c tu i 5, tr ng lư ng t m tăng 9000-10000 l n ch trong th i gian t 8-25 ngày. Vì v y, di n tích ch n m c a t m cũng tăng theo s sinh trư ng, do ñó ph i thư ng xuyên m r ng ch n m cho t m. M t khác, t m thư ng có t p tính qu n t , sau m i b a ăn t m thư ng phân b không ñ ng ñ u. Vì v y, san t m nh m m c ñích ñi u ch nh ñ ñ ng ñ u v m t ñ và m r ng di n tích ch n m c a t m trên nong. San t m thư ng k t h p khi thay phân ho c trư c khi cho t m ăn. 3.6. Chăm sóc t m khi t m ng . T m ng , nhìn b ngoài dư ng như b t ñ ng nhưng th c ch t ho t ñ ng thay da l t xác ñang ñư c di n ra trong cơ th t m. Trong th i kỳ t m ng c n t o ñi u ki n sinh thái thu n l i cho t m l t xác thì tu i sau t m m i phát d c t t và phát d c ñ ng ñ u. Chăm sóc t m ng bao g m các khâu k thu t chăm sóc trư c khi t m vào ng , trong khi t m ng và khi t m m i ng d y. Cho t m ăn trư c khi t m vào ng : Trư c khi t m ng 1-2 b a là th i kỳ t m ăn gi m nhưng l i là th i kỳ tích lu dinh dư ng cho quá trình l t xác. Vì v y, th i kỳ này c n cho t m ăn lá dâu non hơn, ngon hơn bình thư ng, thái dâu hình s i và thái nh hơn. Thay phân cho t m trư c khi t m vào ng : C n xác ñ nh th i ñi m thay phân thích h p trư c khi t m vào ng ñ nong t m ñư c khô ráo, s ch s . N u thay phân s m quá, t m s ng trên l p dâu dày, sau khi l t xác, t m d b nhi m b nh. N u thay phân mu n quá, khi m t s cá th t m ñã vào ng s nh hư ng ñ n quá trình l t xác c a t m.T t nh t là khi thay phân xong cho t m ăn 1-2 b a t m vào ng là v a. ð xác ñ nh ñư c th i ñi m thay phân thích h p c n ph i căn c vào nh ng bi u hi n c a t m ng (cơ th tròn tr a, da căng bóng, v n ñ ng ch m ch p, ñ u và ng c ngóc cao, t m có xu hư ng qu n t thành t ng ñám). Phân lo i riêng t m ng mu n: ðây là khâu k thu t r t quan tr ng trong chăm sóc t m ng , n u khâu này th c hi n không t t, nh ng tu i sau t m s phát d c không ñ u. Khi ña s t m ñã vào ng , ti n hành tách riêng t m ng mu n b ng cách ñ t lư i r i r c dâu, t m chưa ng s bò lên ăn dâu, ti n hành nh c lư i ñ chuy n t m ng mu n sang nong khác. Trong trư ng h p không có lư i ph i b t b ng tay. Chăm sóc t m trong khi t m ng : Th i gian ng các tu i là 15-30 gi tuỳ theo gi ng t m , tu i t m và nhi t m ñ khi t m ng . Trong khi t m ng c n t o ñi u ki n sinh thái thích h p cho quá trình l t xác c a t m: + Nhi t ñ : Khi t m m i vào ng , c n tăng nhi t ñ phòng nuôi lên 0,5oC so v i bình thư ng ñ kích thích cho t m ng ñ u. Khi t t c t m ñã vào ng thì gi m nhi t ñ phòng nuôi xu ng 0,5-1oC so v i cùng tu i. + m ñ : Th i gian ñ u t m ng c n ñ m ñ khô hơn m t chút ñ lá dâu nhanh héo, nong t m ñư c khô ráo, m ñ là 70%. Th i gian cu i c a quá trình ng c n tăng m ñ cao hơn m t chút ñ t m l t xác ñư c d dàng, m ñ là 75-80%. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..38
+ Ánh sáng và không khí: Khi t m ng c n ñ m b o yên tĩnh, ánh sáng tán x v a ph i và ñ ng ñ u; không khí lưu thông nh nhàng. Tránh va ch m m nh vào nong t m khi t m ng . Cho ăn b a dâu ñ u tiên khi t m m i ng d y: Ti n hành cho t m ăn b a dâu ñ u tiên khi 90% s cá th t m ñã d y. Không nên cho t m ăn s m quá khi cơ th t m và mi ng t m còn non s nh hư ng ñ n phát d c c a t m, cũng không nên cho t m ăn mu n quá, t m s b ñói. Phân lo i riêng t m d y mu n: N u t m d y không ñ u ph i ti n hành tách riêng t m d y mu n sang nong khác, thao tác gi ng như phân lo i t m ng mu n. Thay phân sau khi t m ng d y: Sau khi t m ng d y cho ăn ñư c 2 b a thì ti n hành thay phân. N u thay phân b ng lư i ph i ti n hành ñ t lư i trư c khi cho ăn b a dâu ñ u tiên. 3.7. Các phương th c nuôi t m nh . a. Nuôi t m b ng phương th c che ph . phương th c này, khi nuôi t m tuôi 1-3 ngư i ta dùng nh ng lo i v t li u không th m nư c như: Gi y d u, Polyetylen che ph lên nong t m, làm gi m quá trình thoát hơi nư c t nong t m ra ngoài giúp lá dâu tươi lâu, gi m ñư c s b a cho ăn và lư ng dâu cho ăn. Phương pháp này ñư c ti n hành như sau: * Che ph b ng gi y d u: Gi y d u là lo i gi y ñư c tráng m t l p Parafin m ng. Sau m i l a nuôi t m có th dùng khăn ư t lau khô, phơi n ng ho c tráng l i b ng m t l p Parafin m ng ñ dùng nhi u l n. Phương pháp s d ng gi y d u: Tr i m t t gi y d u xu ng ñáy nong ho c khay nuôi t m, ñưa t m vào nuôi trên t gi y này và phía trên ñư c ph b ng m t t gi y d u khác. G p 4 mép c a t gi y d u phía trên và phía dư i ñ mô t m n m g n trong 2 l p gi y d u. N u th i ti t quá khô, có th ñ t thêm các mi ng mút th m nư c vào xung quanh mô t m. Khi t m tu i 3 thì b t gi y d u lót dư i, ch dùng m t t gi y ñ y trên. Nuôi t m b ng phương th c này, trư c khi cho t m ăn 30 phút và trong th i gian t m ng c n m t gi y d u ñ y trên. * Che ph b ng Polyetylen: Phương pháp ti n hành gi ng như che ph b ng gi y d u nhưng không dùng gi y lót dư i mà ch ñ y trên. Nuôi t m b ng phương th c có che ph ch c n cho ăn 3-4 b a/ngày do v y s ti t ki m ñư c công lao ñ ng và lư ng dâu ăn. b. Nuôi t m trong h p. H p dùng ñ nuôi t m có th làm b ng g , b ng nh a ho c b ng kim lo i. Kích thư c h p tuỳ ý nhưng ph i ñ m b o ñ sâu c a h p là 10-15cm. Các h p này có th có n p ñ y ho c không có n p. * Nuôi t m trong h p có n p ñ y: Khi nuôi t m b ng phương th c này, dư i ñáy h p có lót m t t gi y d u, sau ñó ñưa t m v nuôi; phía trên ñ y m t t gi y d u khác. ð y n p h p l i và ñ t lên trên các giá ho c ñũi. Khi t m tu i 3 thì m n p h p. Phương th c nuôi cũng gi ng như nuôi t m trong gi y d u. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..39
* Nuôi trong h p không có n p: Dùng các h p có kích thư c ñ ng ñ u nhau. Khi nuôi, các h p ñư c x p ch ng lên nhau và ñ t trên n n nhà, ñáy c a h p phía trên s là n p c a h p phía dư i. T m tu i 1 có th ch ng khít các h p lên nhau, ñ n tu i 2-3 c n t o ra khe h gi a các h p b ng cách ñ t vào gi a các h p nh ng thanh che ho c thanh g dày 2-3cm. Phương pháp nuôi gi ng như nuôi t m trong h p có n p. 3.8. Các phương th c nuôi t m l n. a. Nuôi t m trên nong ho c khay. T m ñư c nuôi trên các nong ho c khay nuôi t m và ñư c ñ t trên các giá ho c ñũi 5- 10 t ng. Phương pháp này có th t n d ng ñư c không gian trong phòng nuôi nên ti t ki m ñư c di n tích phòng nuôi. Nuôi t m b ng phương th c này, cho t m ăn dâu lá ho c các ño n cành c t nh 10-12cm, m i ngày cho ăn 5-6 b a, thay phân 1 l n/ngày vào tu i 4 và 1-2 l n/ngày vào tu i 5. Như c ñi m c a phương th c này là khi thay phân và cho ăn ph i l y nong ho c khay t trên ñũi xu ng nên t n nhi u công lao ñ ng hơn và chi phí cho mua s m nong ñũi cũng t n kém hơn. B. Nuôi t m trên n n nhà. ðây là phương th c nuôi t m v trí c ñ nh, tuỳ theo ñi u ki n t ng nơi mà áp d ng m t trong hai hình th c sau. nh ng nơi có diên tích phòng nuôi r ng, n n nhà cao ráo thì có th nuôi t m tr c ti p trên n n nhà: R i t m xu ng n n nhà thành nh ng băng r ng 1,3-1,6m, dài 5-7m tuỳ theo kích thư c c a phòng, gi a các băng ch a m t kho ng r ng 0,6m ñ ñi l i cho t m ăn và chăm sóc t m ho c có th r i t m kh p n n nhà và b c c u n i lên trên ñ ñi l i chăm sóc và cho t m ăn. nh ng nơi n n nhà th p, phòng nuôi h p thì có th nuôi trên giá 2-3 t ng, t ng th nh t cách m t ñ t 0,4-0,6m, kho ng cách gi a các t ng trên là 0,6-0,8m. Giá có th làm b ng g ho c tre n a sau ñó tr i các t m phên r i ñưa t m lên nuôi. Nuôi t m b ng phương th c này, cho ăn b ng dâu lá ho c các ño n cành c t nh , cho ăn 4-5 b a/ngày, thay phân 2 l n tu i 4 và 3 l n tu i 5. c. Nuôi t m b ng dâu cành. Nuôi t m b ng dâu cành ñư c ti n hành trên n n c ñ nh, cho ăn b ng c cành dâu (không c t). Khi cho ăn, x p cành dâu thành 2 hàng ngư c chi u nhau. Nuôi t m b ng phương th c này, cành dâu t o ñư c ñ thông thoáng trên mô t m nên có th tăng m t ñ nuôi thêm 50% so v i bình thư ng, thay phân 1 l n tu i 4 và 2 l n tu i 5. Nuôi t m b ng phương th c này gi m ñư c s b a cho ăn và s l n thay phân ñáng k . Vì v y, gi m ñư c 60% công lao ñ ng tu i 4, 50% công lao ñ ng tu i 5. Ti t ki m ñư c 25% lư ng lá dâu tu i 4 và 10% lư ng lá dâu tu i 5. ðây là phương th c nuôi t m ph bi n Trung Qu c và Bungari. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..40
Ngoài các phương th c nuôi t m l n trên, m t s nư c còn có phương th c nuôi t m trên hào nông, nuôi t m ngoài tr i nhưng v i ñi u ki n nh ng vùng khí h u khô, ít mưa, chú ý phòng chim, chu t và các lo i côn trùng ăn h i t m. 3.9. K thu t cho t m lên né và thu kén a. K thu t lên né. * Né t m: Né t m là nơi cho t m nh tơ k t kén. M t né t m t t ph i ñ m b o nh ng yêu c u sau: Thu n tiên cho quá trình nh tơ k t kén c a t m, h n ch lãng phí tơ, có nhi u ñi m bám ñ cho t m nh tơ. Hi n nay nư c ta có s d ng nhi u lo i né như: né rơm, né sâu róm, né các tông, né B o L c. * Th i gian cho t m lên né thích h p: ð xác ñ nh th i gian cho t m lên né thích h p, ngư i ta d a vào 2 căn c sau: + Bi u hi n c a t m chín: tu i 5, khi t m ñã ñ ng hoá ñư c m t lư ng ch t dinh dư ng và ñ t ñư c s tăng trư ng t i ña trong th i gian 5-6 ngày ñ i v i gi ng ña h , 7-9 ngày ñ i v i gi ng lư ng h và ñ c h .Lúc này t m ng ng ăn dâu, th i phân m m và ư t, toàn thân căng bóng và trong su t, có màu tr ng trong ñ i v i gi ng kén tr ng và màu vàng ươm ñ i v i gi ng kén vàng. ð u và ng c t m ng ng cao, ñưa qua ñưa l i bên ph i bên trái ñ nh tơ. Lúc này cho t m lên né là v a. + D a vào vi c quan sát s viên phân còn l i cu i b ng t m: T m chín, sau khi th i h t phân thì t m m i b t ñ u quá trình nh tơ. Vì v y ngư i ta d a vào vi c quan sát s viên phân còn l i cu i b ng t m ñ quy t ñ nh th i ñi m cho t m lên né. ð i v i t m s n xu t kén ươm, khi cu i b ng còn l i 2-3 viên phân thì cho t m lên né là thích h p. ð i v i t m gi ng thì th i ñi m cho lên né thích h p là cu i b ng t m còn l i 1-2 viên phân. Không nên cho t m lên né quá s m ho c quá mu n. * Phương pháp lên né: Có th lên né b ng tay ho c lên né t ñ ng. + Lên né b ng tay: Dùng tay ñ b t t m lên né. + Lên né t ñ ng: Phương pháp này d a vào ñ c ñi m c a t m chín là thư ng có xu tính v i ánh sáng màu da cam và có xu hư ng bò lên phía trên ñ nh tơ. Khi t m ñã chín ñ ng lo t, ti n hành úp né lên nong t m, sau 30 phút t m chín bò h t lên né thì d ng né lên và nh t b nh ng con t m xanh b l n trên né. Phương pháp này ti t ki m ñư c công lao ñ ng b t t m lên né, nhưng né ph i cài ch c và t m ph i chín ñ ng ñ u. * M t ñ lên né: M t ñ lên né khác nhau tuỳ theo gi ng t m, lo i né và ñi u ki n khí h u. N u lên né v i m t ñ quá dày s làm tăng t l kén ñôi, kén b n, gi m t l lên tơ c a kén và gi m ch t lư ng kén. M t ñ lên né thích h p c a m t s gi ng t m như sau: Gi ng ña h Vi t Nam: 900-1000 t m/m2 né. Gi ng ña h Trung Qu c: 800-900 t m/m2 né. Gi ng lư ng h Vi t Nam: 600-700 t m/m2 né. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..41
Gi ng lư ng h Trung Qu c: 500-600 t m/m2 né. b. B o qu n né và s y né, tr l a. Th i gian nh tơ c a t m là 2-3 ngày tuỳ theo gi ng t m và ñi u ki n nhi t ñ khi lên né. Trong th i gian này c n ñ m b o ñi u ki n môi trư ng thích h p cho t m nh tơ. Quá trình b o qu n né có nh hư ng quy t ñ nh ñ n ch t lư ng tơ. Bao g m các khâu sau: - Cách ch ng né: Giai ño n ñ u khi t m m i lên né, trong 1-2 gi ñ u t m thư ng th i phân và bài ti t nư c ti u, do v y lúc này ph i ch ng né nghiêng m t góc 20-25o ñ toàn b phân và nư c ti u th i xu ng ñ t. Khi t m ñã tìm ñư c v trí thích h p và b t ñ u nh tơ thì ch ng né nghiêng m t góc 70-75o ñ nơi bóng râm ho c ánh sáng tán x , tránh ch ng né th ng hư ng m t tr i. - ði u ki n nhi t m ñ thích h p cho t m nh tơ: Kén ươm gi ng ña h là 30-35oC, gi ng lư ng h và ñ c h là 27-28oC, m ñ 65-70%. Kén gi ng nhi t ñ là 22-26oC, m ñ 60-70%, sau khi hoá nh ng m ñ là 75%. - Tr l a né t m: Tr l a là bi n pháp ñi u ti t nhi t m ñ thích h p cho t m nh tơ k t kén. Phương pháp này ti n hành như sau: Nh ng ngày tr i n ng, sau khi lên né, d ng né ngoài tr i ñ cho t m nh tơ, chi u t i ñưa né vào phòng tr l a, ñ t l a ñ tăng nhi t ñ và gi m m ñ . + Cách x p né trong phòng tr l a: Né ñư c x p thành 2 hàng xung quanh b p theo chi u d c và chi u ngang, né n cách né kia 20-25cm, d ng nghiêng sư n né v phía lò than, kho ng cách t chân né ñ n lò than kho ng 1,2m; c n ñ o né thư ng xuyên ñ ñ m b o ñ ng ñ u v nhi t ñ . + Nhi t m ñ trong quá trình tr l a: T 17-21 gi nhi t ñ là 30-32oC. T 22-24 gi nhi t ñ là 33-35oC. T 1-5 gi nhi t ñ là 35-37oC. T 6-14 gi nhi t ñ là 30-32oC. m ñ trong quá trình tr l a là 65-75%. + Th i gian tr l a: V i gi ng ña h : Th i gian nh tơ là 24-36 gi , tr l a m t ñêm. V i gi ng lư ng h : Th i gian nh tơ 48-60 gi , tr l a 2 ñêm. c. Thu ho ch kén. Th i gian thu kén thích h p: Sau khi nh tơ xong, t m ti n hành l t xác hoá nh ng. Th i gian thu kén thích h p là khi t m ñã hoá nh ng và nh ng có màu vàng. Không nên thu kén quá s m khi t m chưa hoá nh ng ho c nh ng còn non, cơ th m m d b d p khi va ch m m nh làm b n kén, ngư c l i cũng không nên thu ho ch kén quá mu n, không v n chuy n nhanh ñ n nơi ươm tơ nh ng s hoá ngài, không ươm ñư c. Th i gian t khi lên né ñ n khi thu kén tuỳ thu c vào gi ng t m và ñi u ki n nhi t, m ñ trong th i gian b o qu n né. Thông thư ng th i gian t khi lên né ñ n thu kén c a các gi ng như sau: Gi ng ña h Vi t Nam: 3-4 ngày. Gi ng ña h Trung Qu c và lư ng h Vi t Nam: 4-5 ngày. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..42
Gi ng lư ng h Trung Qu c 5-7 ngày. Phương pháp thu ho ch kén: Trư c khi thu kén c n nh t s ch nh ng xác t m ch t trên né, kén mòng, kén nh ng ch t và kén b n. Khi thu kén, dùng tay nh nhàng g kén ra kh i né và ñ t lên nong thành l p m ng tránh ném m nh làm nh ng b d p. Có th thu ho ch kén b ng máy n u s d ng né các tông. Câu h i ôn t p Trình bày các phương pháp v sinh, sát trùng nhà c a, d ng c nuôi t m. 1. Trình bày các phương pháp p tr ng t m. Ưu, như c ñi m c a t ng phương pháp. 2. Trình bày k thu t băng t m và các phương pháp băng t m. 3. Trình bày k thu t cho t m ăn. 4. Bi n pháp k thu t c n tác ñ ng khi t m ng . 5. Trình bày các phương th c nuôi t m con và nuôi t m l n. 6. 7. Trình bày k thu t lên né, b o qu n né và thu ho ch kén. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..43
Chương IV : B NH VÀ CÔN TRÙNG H I T M Trong chương này chúng ta c n ph i nh n rõ các triê tr ng b nh ñi n hình trên t m dâu do các tác nhân gây b nh là virus, vi khu n, n m, bào t gai và ru i xám gây nên. ði u này s giúp chúng ta phát hi n nhanh các b nh nguy hi m xu t hi n các pha phatý tri n t m dâu, k p th i ñ xu t các gi i pháp phòng ch ng phù h p, có hi u qu . 4.1. B nh b ng và phương pháp phòng ch ng Theo s li u ñi u tra c a ESCAP (Economic and Social Commission for Asia and facific of united nation), t ch c kinh t xã h i châu Á Thái Bình Dương c a liên h p qu c, m t s nư c, m t s khu v c thì b nh virus t m ñã gây thi t h i trên 89% s t m tu i 5 nuôi v hè và v cu i xuân ñ u hè. Vì v y phòng ch ng b nh virus t m là v n ñ c p bách hi n nay. Có 4 lo i b nh t m do virus, ñó là b nh virus nhân ña di n, b nh virus t bào ch t ña di n, b nh virus hình c u và b nh virus nhân hình tr . Nh ng bi u hi n ñ c trng thư ng g p c a b nh virus là ch ng vàng da ph bi n x y ra khi b nh nhân ña di n và b nh virus t bào ch t ñ ng th i xu t hi n nhân ña di n ru t gi a xu t hi n, và tăng lên g p b i nhân t bào ru t gi a t m. B nh virus nhân ña di n, virus t bào ch t ña di n và virus hình c u xu t hi n t t c các vùng nuôi t m, nhưng ñ c bi t là vào v xuân hè, v hè và v hè - thu. Khi th i ti t nóng m, oi b c kéo dài th c ăn nhi u nư c, vư n dâu thi u ánh sáng vi c t y u c u th , và qu n lý kém s d n ñ n s bùng n b nh hàng lo t và làm th t thu nghiêm tr ng. a). B nh b ng virus nhân ña di n : NPV ( Nuclera polyhedrosis virus ) • Tri u ch ng b nh. T m b b nh virus nhân ña di n thư ng màng ngăn gi a các ñ t ph ng lên, da căng bóng có màu tr ng s a t m bò liên t c xung quanh nong nuôi t m. cu i tu i 4, d y tu i 5 t m b nh thư ng bò quay ñ u ra phía c p nong n m im, da r t d v máu tr ng s a r ra, cơ th co ng n r i ch t. Xác ch t c a t m b nh ñen d n và th i r a. Tri u ch ng này thư ng khác nhau t ng giai ño n phát tri n c a t m. N u như t m b nhi m trư c khi l t xác thì các ñ t c a nó s ph ng lên do màng ngăn gi a các ñ t b g p l i. N u t m tu i 4, nhi m b nh các màng ngăn ñ t ph ng lên trông t a như m t ño n tre ngà có nhi u ñ t, ngư i ta quen g i là t m ngh . giai ño n t m chín s ph ng ñ t r t d th y. M t s t m b b nh cu i tu i 5 t m kén có màu nâu t i, v kén d th ng rách, các ch t d ch l ng t trong kén rò r ra ngoài th m ư t v kén làm nhi m b n v kén. • V t b nh. Virus có th nhân lên nhanh chóng trong nhân t bào c a t m và t o thành th ña di n trong ñó. T bào d nhi m nh t là t bào máu, t bào bi u mô khí qu n, t bào m và t bào da. Th virus và ña di n tăng lên không ng ng v s lư ng và kích thư c trong nhân là nguyên nhân làm bi n ñ i kích thư c cơ th . Cu i cùng da b v , virus ña di n t do và nh ng m nh v n c a t bào v t ch tăng lên ñã làm cho t bào máu c a t m có màu tr ng s a. S Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..44
phá v các vách khí qu n t m ñã làm tăng r i lo n hô h p, ñây là giai ño n cu i cùng c a b nh. • ð c ñi m virus nhân ña di n NPV. Tác nhân gây hi n tư ng xanh nh t ñ i v i da t m dâu ( Bombyx mori ) là virus nhân ña di n (NPV), Criptogram D/2 80/8-15 : V/E: 1/0, thu c nhóm ph A h Baculoviridae. Th virus có d ng hình g y, kích thư c330x80 n.m (nanomét) g m có v ngoài là m t màng nh y và m t b c trong ( Capsid): gi a b c trong và v ngoài có m t l p keo dính, trong cùng là m t lõi xo n c. B c trong và acidnucleic c a virus t o thành Nucleo – capsid. B n l p trên nhìn rõ ph n trư c c a capsid: nh ng ph n này ñư c xem như là m t b máy có kh năng thu hút virus. - Acid nucleic là ki u AND xo n kép ( ds AND ). H t virus g m 7,9% acid nucleic, 77% protein, lipit, và gluxit. Ch có acid nucleic c a virus là truy n b nh, còn protein không truy n b nh. • Nhân ña di n. Sau khi ñi vào cơ th t m, AND c a virus nhân lên nhanh trong nhân c a t bào v t ch , và tái t o ra nhi u h t ña di n trong nhân. ða di n có th nhìn th y ñư c dư i kính hi n vi có ñ phóng ñ i 400 l n, kích thư c 2-6 micromet và thư ng có d ng hình kh i l c giác, bát giác, ñôi khi là khói t giác ho c tam giác. Trong nhân b t kì c a m t t bào nào kích thư- c ña di n cũng không ñ ng ñ u. Virus t n t i c trong và ngoài ña di n, virus trong g i là virus ña di n, virus ngoài g i là virus t do. Tính b n v ng c a virus ña di n l n hơn virus t do. Trong c n 70% virus t do b m t ho t tính trong 5 phút còn virus ña di n ph i m t 3 gi m i m t kh năng gây b nh. Th ña di n bao g m 3-5% h t virus, ph n còn l i là protein. Khi nhi t ñ cao nó có kh năng khúc x và thư ng l ng xu ng dư i c a m u, không hoà tan trong nư c và các dung môi h u cơ, nhưng hoà tan trong ki m. Vì v y trong b máy tiêu hoá c a t m, ña di n b phân hu , phóng ra nhi u th virus gây b nh cho t m. Trong nư c vôi, ña di n b phân hu và virus m t ho t tính. Phương pháp kh trùng b ng cách r c vôi b t v i 0,3% ho t ch t Clo ho t tính trong 3 phút ho c v i formalin 2% trong 15 phút cũng làm cho virus m t ho t tính. • Quá trình phát sinh b nh. Truy n lan b nh virus và ña di n ch y u qua mi ng t m, nhưng virus t do cũng có th ñi vào cơ th t m qua các v t thương. Sau khi qua các cu ng h ng da di n xâm nh p vào ru t, dư i tác d ng c a tính ki m c a xoang ruôt, các th virus ñư c gi i phóng, m t s th virus b m t ho t tính do protein huỳnh quang ñ và ñư c th i ra cùng v i phân. Nh ng h t nh virus không b m t ho t tính thì xâm nh p vào màng b ng, r i ñi vào các cơ quan n i t ng và kí sinh. M t s khác có th cư trú t i t bào ru t gi a, nhưng chúng không t o thành th ña di n ti p. S sao chép protein virus và AND xo n kép có th quan sát ñư c nh phương pháp v ch ch t ñ ng v . Nh ng protein c a ña di n ñư c t ng h p ngoài nhân sau ñó di chuy n Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..45
vào trong – nơi mà sau này chúng bao quanh các th virus ñ t o thành ña di n v xu t hi n v t b nh. • Ch n ñoán b nh virus NPV. Căn c vào nh ng tri u ch ng bi u hi n ban ñ u như: ñ u t m có màu xanh, t i không l t xác, da bóng và toàn b cơ th chuy n nhanh sang màu tr ng s a, t m bò liên t c, gai ñuôi b ñ t và m t ch t l ng màu tr ng s a ch y ra. N u tri u ch ng c a b nh không bi u hi n rõ như v y thì c t ñuôi, ho c c t chân l y m u máu ñ ki m tra. Máu tươi quan sát d i kính hi n vi phóng ñ i 400 – 600 l n tuỳ theo s có m t c a th ña di n, r i d a vào ñó mà ch n ñoán b nh. ð phân bi t th ña di n v i h t m ngư i ta ph i ti n hành nhu m màu. Dùng Sudan III nhu m tiêu b n t 2-3 phút, n u là h t m s có màu h ng còn th ña di n không b t màu. Trong tiêu b n, h t m thư ng n i lên trên t ng tiêu b n ki m tra, h t m có d ng hình c u, mép h t m dư i kính hi n vi trơng dày. Còn mép th ña di n trong tiêu b n tơng ñ i m ng, có nhi u c nh, dư i hi n vi trư ng quang m nh. N u h t m nhi u, nh m t gi t KOH 1% h t m b hoà tan, th ña di n d dàng nh n bi t hơn. b). B nh virus t bào ch t ña di n CPV ( Cytoplasmic polyhydrosis virus ) • Tri u ch ng b nh. T m b nh thư ng sinh tr ng ch m, còi c c, kém ăn, da có màu tr ng ñ c. N u b nh x y ra t m m i l n thì ng c trong su t, cơ th teo d n, nôn m a và a ch y, khi b nh n ng th i phân màu tr ng. Tri u ch ng b nh phát tri n ch mvà di n bi n kéo dài là ñ c ñi m c a b nh này. Nh ng con t m nh tu i khi b nhi m virus không có bi u hi n b nh cho ñ n t n tu i 5. Nhìn chung n u t m nhi m b nh tu i 2 thì b nh s b t ñ u tu i 3 và 4. N u nhi m b nh tu i 3 và 4 thì tri u ch ng b nh xu t hi n tu i 5, và n u tu i 5 thì hoàn toàn không th y tri u ch ng. S di n bi n c a b nh ch u s chi ph i c a nhi t ñ và ñ m cũng như s lư ng ñ c l c c a virus. nh ng nơi có ñ ánh sáng t nhiên t m b nhi m b nh tu i 3 và 4 thì b t ñ u phát b nh tu i 5. • ð c ñi m virus CPV gây b nh. Virus CPV gây b nh cho t m Bombyx mori là virustees bào ch t ña di n CPV, thu c nhóm t bào ch t ña di n h : Reovirida, Criptogram R/2:13/29 : 1/0 ( 1976 ). H t virus có d ng hình c u, kích thư c 60 – 70 n.m ( nanomet ). ðúng ra thì ñó là m t hình g m 20 m t l c giác, t ng c m m t hư ng ra ngoài t o thành m t ñi m l i có 4 kh p, mà ñ nh c a nó là m t th hình c u, che khu t hai kh p gi a. B c trong capsid bao g m 2 l p 20 m t và ñư c n i l i v i nhau b ng c u trúc hình ng chóp. gi a v và lõi Acid nucleic có ki u xo n kép. • ða di n. Virus t bào ch t ña di n kí sinh ch y u t bào ch t c a t bào ru t gi a hình tr , nơi mà ña di n ñư c t o ra. ða di n thông thư ng là m t kh i 20 m t l c giác nhưng ñôi khi có th là t giác ho c tam giác. Kích thư c ña di n trong t bào không ñ ng ñ u mà thay ñ i kho ng t 1-10 micromet. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..46
Tính ch t hoá h c và v t lý c a CPV tương t nh NPV, nhưng tính kháng ñ i v i fomalin l n hơn. Virus b m t ho t tính n u x lý fomalin trong 5 gi tr lên. Vì v y n u ch n fomalin ñ x lý phòng nuôi t y u , kh trùng thì ph i thêm 0,5% nư c vôi trong, ñ dung d ch t y u tăng thêm hi u qu . • Bi n ñ i cơ quan b b nh. V trí kí sinh thích h p nh t cho CPV và ña di n t bào ch t c a t bào hình tr ru t gi a. Sau khi xâm nh p vào v t ch , ban ñ u NPV kí sinh t bào hình ng, nơi ti p giáp gi a ru t gi a và ru t sau là nguyên nhân t o nên nhi u n p g p màu tr ng s a ñây. Khi b nh phát tri n m nh, s phân chia n p g p màu tr ng s a tăng nhanh cho ñ n khi toàn b ru t gi a n i lên thành m t hình vành khuyên màu tr ng s a làm cho cơ th t m cũng có màu tr ng s a. Sau khi CPV xâm nh p vào t bào hình ng ru t gi a chúng ñã làm r i lo n ch c năng tiêu hoá và h p th , d n ñ n gi m dung tích ch a th c ăn c a ru t gi a. Cơ th t m phát tri n ch m tr nên còi c c. Khi b nh phát tri n, các t bào hình ng b ngh t b i ña di n, làm cho t bào xng ph ng lên và cu i cùng b v . ða di n và các h t virus thoát vào xoang ru t r i bài ti t theo phân ra ngoài, phân có màu tr ng s a. • Quá trình phát sinh b nh. Con ñư ng truy n nhi m ch y u là qua mi ng. Virus và ña di n ñi vào cơ quan tiêu hoá, cùng v i lá dâu. Quá trình truy n virus lan trong té bào ru t gi a còn chưa rõ. Acid nucleic c a virus xâm nh p vào t bào ñã ñư c quan sát b ng phương pháp nuôi c y mô. Ngư i ta ñã ch ng minh r ng ARN ñư c t ng h p ñ u tiên bên trong nhân, sau ñó di chuy n ñ n t bào ch t. S hình thành protein c a ña di n cũng x y ra trong t bào ch t, sau này các th virus ñư c t p h p l i thành các ña di n, chúng n i v i nhau thành dãy n m trong t bào ch t. Sau khi t m b nhi m CPV thì ch c năng tiêu hoá, và h p th c a ru t gi a b suy y u; cùng v i s tiêu hao m t lư ng l n protein c a v t ch ñ t o protein c a virus và ña di n, s có m t c a virus ñã gây ra nh ng r i lo n v trao ñ i ch t c a acid nucleic và protein. K t qu là lư ng acid amin t do trong máu, trong d ch tiêu hoá, trong m và t bào ñ u gi m, th m chí x y ra thi u m t s acid amin, ñi u ñó ñã làm suy y u ch c năng sinh lý c a t m làm cho t m b nhi m b nh hơn. • Ch n ñoán b nh. Cách ch n ñoán chính xác nh t là m t m ( m b ng ), l y ru t gi a ra quan sát b m t vách ru t gi a xu t hi n nh ng v ch tròn màu tr ng s a thì t m ñã b nhi m virus CPV. c). Phòng ch ng các b nh do virus. Có th tóm t t quá trình phòng ch ng b nh do virus theo sơ ñ trang sau. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..47
1.4- S¬ ®å quá trình phòng ch ng b nh do virus Hình • Kh trùng tri t ñ , tiêu di t ngu n b nh, c t ñ t con ñư ng chu chuy n b nh Trư c và sau m i v t m, l a nuôi k t thúc, d ng c nuôi, nhà ch a dâu, khu lên né, nhà làm gi ng, kho b o qu n kén gi ng, phòng nuôi t m... ñ u ph i ñư c x lý Formalin 5%, nư c clorua vôi 0,3% Clo h u hi u. nh ng nơi có ñi u ki n có th dùng h n h p HCHO + KM3O4 + H2O theo t l 13:8:10 xông hơi nhà t m và các d ng c nuôi t m. Mùa hè nhi t ñ 350-380C có th phơi n ng các d ng c làm gi ng, nuôi t m trong th i gian 20-25 phút. Sau khi t m ng d y, trư c b a cho ăn ñ u tiên c a các tu i ph i x lý kh trùng da t m b ng Clorua vôi 0,3% Clo h u hi u v i vôi b t theo t l 1 thu c 17 vôi b t. Xúc t m b nh, phân t m c a nh ng l a t m có b nh, ñ u ph i ñư c tiêu hu . Có th ñào h chôn, r c vôi b t lên b m t l p kín. Cũng có trư ng h p ngâm xác t m b nh trong b Formalin n ng ñ 5% vài gi . • Phòng ch ng b nh virus b ng các bi n pháp k thu t. C n t o ra các gi ng t m ch ng ch u v i ñi u ki n nóng m nư c ta. Trư c m t, nên m i các gi ng l i có máu gi ng t m ña h nhi t ñ i kho , ñ kháng t t. Ti n t i t o ra các dòng b m có gel ch ng ch u v i virus gây b nh. Theo dõi di n bi n biên ñ nhi t ñ ngày, trư ng h p nhi t ñ cao, biên ñ l n c n có gi i pháp h nhi t, lưu thông không khí phòng nuôi t m b ng h th ng qu t hút ñ y. Khi nhi t ñ cao ñ m th p như mùa gió lào khu 4 chúng ta có th phun hơi nư c vào phòng t m; treo các t m v i ñã nhúng nư c lên tư ng nhà ñ tăng ñ m. Quan sát, phát hi n t m b nh ngay th i kỳ nh ñ lo i b b m b nh, chăm sóc t m b ng cách cho ăn lá dâu ngon, b sung thêm nư c ñư ng gluco, tinh b t 10% vào th c ăn, cũng có lúc ph i b sung vitamin C, PP và B6 ñ tăng kh năng ñ kháng cho t m. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..48
Khi thay phân sau t m ph i chú ý r c l p vôi b t, ho c tr u rang ho c có th c t rơm r có chi u dài 1 cm lót xu ng ñáy nong ñ hút m cho t m. Trư ng h p khi thay phân phát hi n có t m b nh c n tr n Formalin 2% vào tr u rang r c xu ng ñáy nong. C m tuy t ñ i các trư ng h p cho t m ăn lá dâu có nhi u nư c (lá dâu non, lá dâu hái lúc tr i ma), lá dâu h p hơi do b o qu n quá lâu, dâu già, dâu thi u ánh sáng. ð tránh b nh bùng phát thành d ch, ngay t gi a tu i 4 cho ñ n cu i tu i 5 ph i ñi u ch nh m t ñ nuôi t m tha d n ñ tránh t n th t. X lý ñ nh kỳ Beboca cho t m ñ u tu i và cu i các tu i b ng h n h p Beboca v i lư ng dùng 1kg thu c cho 1 vòng tr ng t m c p II, có tác d ng làm gi m thi t h i t m do b nh b ng. Vào v thu th i ti t chuy n d n sang khô, ch t lư ng lá dâu thư ng không ñ m b o yêu c u, chúng ta có th pha 1 viên Ampicilin 0,25 v i 2 viên Beple + 10ml acid Salicylic vào 2 lít nư c c t vô trùng phun cho 45 kg lá dâu ñã thái cho t m tu i 4, tu i 5 ăn cũng có tác d ng làm gi m s lư ng t m b b nh ñáng k . 4.2. B nh vi khu n và phương pháp phòng tr a). B nh vi khu n ñư ng ru t (Bacterial+gastro enteric deseases) Trong ngh t m, ngư i nuôi t m g i vi khu n ñư ng ru t b ng các tên khác nhau nh- ư b nh ñ u trong; b nh sưng ñ u, b nh bóng ñ u. • ð c ñi m c a vi khu n gây b nh Vi khu n phân b r ng trong t nhiên, ph n l n s ng ph sinh. Vi khu n s ng c trên b m t v tr ng t m, trên lá dâu, khi t m n , t m c n v tr ng ra ngoài, vi khu n ñi vào ng tiêu hoá qua xoang mi ng. Hi n nay tác nhân gây b nh cũng chưa ñư c rõ ràng l m, nhưng loài vi khu n ph bi n, ñư c nhi u nhà khoa h c th a nh n là loài Streptococcus. sp. ðây là loài liên c u khu n nh , ñư ng kính cơ th 0,75 – 0,9 µm, cơ th l n nh t ñ t 1µm. Trong cơ quan tiêu hoá t m vi khu n có màu xanh nh t, màng ngoài m ng, ch t nguyên sinh trong su t, có kh năng cho ánh sáng ñi qua. Vi khu n không hình thành nha bào, nhu m gram dương (G+). Khu n l c phát tri n trên môi trư ng pepton có màu tr ng, m t khu n l c hơi l i, xung quanh có rìa răng ca. Liên c u khu n Streptococcus. sp phát tri n trong môi trư ng ki m, phát tri n kém trong môi trư ng acid. Vi khu n s ng trong ng tiêu hoá t m, nhi u cơ th dính v i nhau t o thành chu i liên c u khu n, cũng có trư ng h p ngư i ta phát hi n th y 2 cơ th dính v i nhau thành song c u khu n. Vi khu n s ng ký sinh, ph sinh, ho i sinh nhưng khi s ng ho i sinh s phát tri n c a vi khu n r t kém. Theo báo cáo g n ñây c a Pa-ñi-na-ko-va (Nga), ngoài Streptococcus.sp khu n Bacillis sotto trong ng tiêu hoá cũng gây b nh này. Khi nuôi chúng trên môi trư ng nhân t o, khu n l c phát tri n hoàn toàn gi ng v i loài: Streptococcus apis kí sinh ong m t. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..49
Ngư i ta nghĩ ñ n kh năng loài Streptococcus có th gây b nh cho c 2 v t ch t m và ong, các thí nghi m v sinh h c, mi n d ch h c ñang ñư c ti n hành nh m s m tr l i cho câu h i trên. • Tri u ch ng chung c a b nh T m nhi u b nh s c ăn gi m, di chuy n ch m ch p, cơ th còi c c, sinh trư ng ch m, ngoài ra còn bi u hi n các tri u ch ng mãn tính khác. Các tri u ch ng có th khác nhau tuỳ thu c vào th i ñi m phát tri n c a t m và loài vi khu n kí sinh trong ng tiêu hoá. T m b nh có bi u hi n co ng n, ñ u và ng c trong su t, a ch y, t m m thư ng n p dư i lá dâu. Khi b nh c p tính t m có th ch t ngay trong khi l t xác. Xác t m ch t có màu nâu t i, m c r a, và có mùi th i, kh m. • ði u ki n phát sinh b nh Khi chăm sóc kém, g p ñi u ki n môi trư ng b t l i, ñ c bi t sau khi t m ăn ph i lá dâu quá già, quá non thì ch c năng sinh lí b r i lo n, ñ c tính kháng vi khu n c a d ch tiêu hoá và máu b suy y u, k t qu là vi khu n tăng nhanh, ñ c t lan to nhanh làm phát sinh b nh. B nh xu t hi n ch y u t m tu i nh và t m m i l t xác các tu i. ðo tr s pH máu c a t m b nh, ngư i ta th y có xu hư ng tăng lên g n như trung tính, hàm lư ng ñ m t ng s , Ca+2 Mg+2, Cl- gi m r t nhanh; lư ng m cũng b gi m, t bào huy t c u b tiêu di t gây nhi u tr ng i cho vi c ch ng ñ c a t bào máu ñ i v i vi khu n. Tr s pH d ch ru t t m tu i 5 t 9-10,2 gi m xu ng ch còn 8,4 th m chí lúc b nh n ng pH d ch ru t ch dao ñ ng xung quanh 7. p tr ng nhi t ñ trên 290C, t m ăn ñói, thi u b a, ăn th c ăn ñ quá lâu, tr i m, thi u ánh sáng, nhi t ñ cao cũng là nh ng nhân t làm b nh phát tri n. • Ch n ñoán b nh Căn c vào bi u hi n bên ngoài c a t m b nh mà ch n ñoán. Các bi u hi n v tri u ch ng chưa ñ ñ kh ng ñ nh thì ti p t c l y d ch ru t, ki m tra dư i kính hi n vi ñ xác ñ nh tác nhân gây b nh. T t nh t là l y b nh ph n t cơ th b nh, c y chúng lên môi trư ng aga – glucose ho c pepton – b t nh ng t m, khu n l c có màu trong su t, nhi u ñi m tròn, mép khu n l c có răng ca. Bi n pháp lo i b t m m, c i thi n môi trư ng nuôi dư ng cho thêm vào th c ăn ch t cloramphenicol. L a ch n th c ăn kháng nhi m Streptococcus sp, Bacillus là y u t hàng ñ u ñ ngăn ng a b nh. b). B nh vi khu n ñ c t Hi n nay có 2 loài vi khu n là Bacillus sotto và Bacillus thuringiensis không xâm nh p vào cơ th t m ñ c t vi khu n ñư c gi i phóng gây ng ñ c cho t m. • ð c ñi m vi khu n ñ c t B nh gây ra do loài vi khu n Bacillus thuringiensis, Bacillus sotto Shimata, Ishiwata thu c h : Bacillaces, b Eubacteriales, còn g i là vi khu n Sotto. Vi khu n Sotto có th các d ng dinh dư ng, bào xác và bào t , sinh ra các ñ c t d ng α (alpha), β (beta), γ (gama) và ñ c t t δ (ñen ta) gây h i. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..50
Th dinh dư ng vi khu n hình g y, ph n cu i hơi tròn, có lông (roi) và thư ng t o thành ch i liên k t v i nhau, nhu m gram âm. Khu n l c tròn và có màu tr ng s a. Sau khi phát tri n t i giai ño n nh t ñ nh các th dinh dư ng t o thành bào xác, trong ñó bào t phát tri n m t ñ u, còn ñ u kia là tinh th protein – m t th k t tinh ph c a bào t . Bào t có hình ôvan, ho c hình ng, có tính khúc x , khó nhu m màu, ch ng ch u t t v i ñi u ki n b t l i và khi g p ñi u ki n thích h p thì phát tri n thành th dinh dư ng. Th k t tinh hình thoi ch a n i ñ c t δ. Tính th protein ch a nhi u enzim, không tan trong nư c và các dung môi h u cơ nh axeton, không hoà tan trong dung d ch ki m. Nó có ñ ñ c cao ñ i v i sâu non b cánh v y Lepidoptera là th ph m làm t m ch t sau khi ăn ph i vài gi . • Tri u ch ng b nh B nh này xu t hi n ch y u t m tu i l n, ñ c bi t là giai ño n t m chín, b nh có th x y ra c p tính, ho c mãn tính. B nh c p tính x y ra là do t m ăn ph i s lư ng l n vi khu n ñ c t “Sotto” và ch t ñ t ng t trong vòng vài gi cũng có trư ng h p ch 10 phút sau khi có m t vi khu n ñ c t ñã gây ch t. Tri u ch ng chính là ng ng ăn ñ t ng t. ñ u giương cao, cơ th co d t giãy gi a ñ t ng t g c xu ng và ch t. Sau khi ch t cơ th du i th ng, toàn thân c ng ph n ñ u co cu n tròn vào phía b ng. Cu i cùng cơ th bi n thành màu ñen, th i r a, ti t ra ch t d ch màu nâu r i, có mùi th i. Khi t m ăn ph i m t lư ng nh vi khu n ñ c t . “Sotto” t m d b b nh mãn tính, bi u hi n là s c ăn c a t m gi m, phân hình d ng không ñ u, th nh tho ng t m nôn m a. T m b li t, ng c và ñuôi tr nên trong su t n m b t ñ ng trong lá dâu th a và phân. B nh mãn tính có th kéo dài vài ngày t m m i ch t. • Quá trình phát sinh b nh Vi khu n “Sotto” là nguyên nhân gây b nh chính. Chúng ta có th th y m t lư ng l n vi khu n này trong phân và cơ th t m b nh, và c trong cơ th côn trùng h i cây dâu, trong nư c nhi m b n. Con ñư ng xâm nhi m chính là qua mi ng. Sau khi t m ăn ph i lá dâu nhi m vi khu n b nh, vi khu n theo th c ăn vào ng tiêu hoá t m. Dư i tác d ng c a ch t ki m trong d ch ru t ñ c t ñư c gi i phóng làm t m b ng ñ c say l và ch t. • Ch n ñoán b nh Tri u ch ng b nh thư ng không ñi n hình, nhưng d a vào tr ng thái t m ch t co c ng trông t a như chi c móc; chúng ta ph u thu t l y ru t cho vào 1 ít nư c c t vô trùng, v t l y ph n n i lên trên cho vào kính hi n vi quan sát, khi ñó bào vi khu n xu t hi n. Các ch t th i c a 1 s loài sâu h i dâu ñã làm cho lá dâu b nhi m b n b i vi khu n và ñ c t c a loài Bacillus Sotto. ð c t theo lá dâu vào cơ quan tiêu hoá t m. Dư i tác ñ ng c a d ch ru t t m, ñ c t vi khu n tan ra gây hi n tư ng co gi t, say l d n ñ n t vong ñ i v i t m. Phân t m b nh cũng là ngu n truy n b nh t i t m kho . Ho t ñ ng c a nhân viên nuôi t m t thay phân sau t m song c t thái th c ăn cho t m ăn cũng là cơ h i truy n nhi m. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..51