Giáo trình Dâu tằm - ong mật part 5

Chia sẻ: Afsjkja Sahfhgk | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

88
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tõ th¸ng 9 trë ®i, nhiÖt ®é kh«ng khÝ gi¶m dÇn, b¾t ®Çu cã ¶nh h−ëng cña giã mïa ®«ng b¾c. Thêi gian sinh tr−ëng cña mét løa ruåi d i ra, mËt ®é bÞ h¹i cã gi¶m nh−ng th«ng th−êng còng ®¹t 16,87 ±6,07%, lóc bÞ h¹i cao nhÊt khi t»m tuæi 5 cã lóc còng tíi 43% B¶ng 5.4- ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é kh«ng khÝ ®Õn thêi gian ph¸t triÓn cña c¸c pha ruåi. Träng Trëng NhiÖt Thêi gian Thêi gian Thêi gian l−îng Vßng ®êi th nh vò ®é Thêi k× ph«i 5 dßi nhéng sèng...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Dâu tằm - ong mật part 5

Tõ th¸ng 9 trë ®i, nhiÖt ®é kh«ng khÝ gi¶m dÇn, b¾t ®Çu cã ¶nh h−ëng cña giã mïa ®«ng b¾c. Thêi gian sinh tr−ëng cña mét løa ruåi d i ra, mËt ®é bÞ h¹i cã gi¶m nh−ng th«ng th−êng còng ®¹t 16,87 ±6,07%, lóc bÞ h¹i cao nhÊt khi t»m tuæi 5 cã lóc còng tíi 43% B¶ng 5.4- ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é kh«ng khÝ ®Õn thêi gian ph¸t triÓn cña c¸c pha ruåi. Träng Trëng NhiÖt Thêi gian Thêi gian Thêi gian l−îng Vßng ®êi th nh vò ®é Thêi k× ph«i dßi nhéng sèng cña 5 (ng y) ho¸ o ruåi (ng y) nhéng (C) ( ng y ) (ng y) (ng y ) (%) (g) 15 9,90 20,56 - - - - 0,264 20 3,40 9,34 17,39 30,13 92,00 21,80 0,264 25 2,70 7,94 14,61 25,20 100,00 13,10 0,274 30 2,51 5,87 11,30 19,67 96,00 5,20 0,282 35 1,56 5,17 9,36 16,54 92,00 4,40 0,292 Th¸ng 11,12 v th¸ng 1,2,3 n¨m sau trêi b−íc v o mïa kh« l¹nh, ®é Èm thÊp dÇn t»m bÞ tæn h¹i Ýt dÇn. Nh−ng còng cã n¨m, sau nh÷ng ®ît giã mïa th¸ng 12 trêi l¹i n¾ng Êm ruåi l¹i xuÊt hiÖn kh«ng kÐm nh÷ng th¸ng kh¸c, tõ ®©y cã thÓ nhËn xÐt l ruåi E.bombycis ë n−íc ta kh«ng cã giai ®o¹n qua ®«ng ( Diapause ). §Ó chøng minh cho ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é kh«ng khÝ ®Õn thêi gian ph¸t triÓn cña c¸c pha ruåi (xem b¶ng sè liÖu b¶ng 10) Trong ph¹m vi nhiÖt ®é tõ15oC – 35oC e). ChÈn ®o¸n bÖnh do ruåi kÝ sinh. CÇn chó ý quan s¸t ngay tõ cuèi tuæi 2, khi chÈn ®o¸n bÖnh cÇn dùa theo c¸c ®Æc tr−ng cña bÖnh l : trªn da t»m cã nh÷ng chÊm tr¾ng nhá, nÕu trøng ruåi ® në th× trªn vá cã mét lç nhá khi vá trøng r¬i ra. NÕu dßi ® x©m nhËp v o c¬ thÓ t»m, vá trøng ruåi còng sÏ bÞ rông ®i, c¨n cø v o c¸c vÕt sÑo ®en ph©n bè ë vÞ trÝ c¸c m ng ng¨n ®èt, gèc ch©n ngùc, ch©n bông...T»m tuæi lín, khi dßi x©m nhËp v o s©u trong c¬ thÓ t»m l m cho c¸c ®èt t»m bÞ teo g©y triÖu chøng vÑo ®èt. Nh÷ng t»m cã kÝch th−íc nhá, da cã nhiÒu vÕt sÑo ®en, chÝn sím h¬n l« t»m ®¹i tr hai h«m ®Òu l nh÷ng løa t»m bÞ ruåi E.bombycis kÝ sinh. g). Phßng chèng ruåi E. bombycis Ph¶i ¸p dông ph−¬ng ph¸p qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp IPM ( Integrated Pest Managemeeut ) trªn c¶ 4 pha ph¸t triÓn chøng – s©u non (dßi ) – nhéng – tr−ëng th nh ( ruåi ). C¸c biÖn ph¸p ®ã l : • BiÖn ph¸p dïng l−íi: L−íi chèng ruåi ®−îc dÖt b»ng sîi nilon hoÆc c¸c sîi kh¸c nhau nh− dÖt m n. KÝch th−íc lç 0,020dm x 0,020dm hoÆc 0, 015dm x 0,018dm. L−íi ®−îc qu©y kÝn gi¸ nu«i t»m, khay nu«i t»m, khay nu«i t»m, che ch¾n cöa sæ, lç tho¸ng, cã ®iÒu kiÖn nªn qu©y kÝn c¶ phßng nu«i t»m. §©y l biÖn ph¸p dÔ l m v cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..70
• BiÖn ph¸p vËt lÝ: (Phisical controls ) - T¹i cöa ra v o phßng t»m nªn dïng v¶i ®en, t¹o ra mét buång tèi, ®Ó b¾t tr−ëng th nh theo ng−êi v o phßng t»m. - T¹i c¬ së nh©n gièng, t¹i c¸c tr¹m thu mua kÐn, tai xÝ nghiÖp nu«i t»m cÇn thu gom tÊt c¶ dßi, nhéng cña ruåi, c¸c x¸c chÕt t»m, nhéng t»m, kÐn do dßi ph¸ h¹i ng©m v o trong bÓ chøa formalin 5% ®Ó tiªu diÖt chóng. Còng cã thÓ cho v o n−íc nãng 70 – 80oC v i giê hiÖu qu¶ diÖt dßi, nhéng kh«ng kÐm formalin 5%. - Tõ n¨m 1987 – 1994 chóng ta ® sö dông tia phãng x¹ γ Co60 ®Ó xö lÝ nhéng ruåi 8- 9 ng y tuæi cho vò ho¸ th nh ruåi, råi th¶ chóng v o trong tù nhiªn; Ruåi tr−ëng th nh ® xö lÝ bÊt dôc, sÏ giao phèi víi ruåi trong tù nhiªn, ®Î ra trøng kh«ng cã kh¶ n¨ng në th nh dßi. HiÖu qu¶ bÊt dôc dßi ®¹t tíi 97,8% khi xö lÝ ruåi ®ùc ë liÒu 4500r, ruåi c¸i ë liÒu 3250r. §Õn ®êi F2 cña ruåi γCo60 vÉn cã kh¶ n¨ng g©y tiÖt sinh cao. ¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p n y l chØ t¸c ®éng ®Õn mét phÇn cña sinh quÇn, kh«ng g©y « nhiÔm m«i tr−êng, kh«ng l m tæn th−¬ng ®Õn phæ thiªn ®Þch cña ruåi. ( k× sinh bËc II cña t»m ). • BiÖn ph¸p ho¸ häc: ( Chemical controls ): Cã thÓ dïng bÉy b¶ m u “ Zinap” trong th nh phÇn cã mét chÊt t¹o m u v ng, mét hîp chÊt g©y chÕt qua ®−êng tiªu ho¸, thÇn kinh, v n−íc cÊt. §©y l kÕt qu¶ sau nhiÒu n¨m nghiªn cøu cña ViÖn nghiªn cøu d©u t»m nhiÖt ®íi Quèc tÕ t¹i Mysore n §é víi tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I H Néi. - Dïng acid Benzoic 1% trong 12,5% acetol phun cho t»m bÞ ruåi kÝ sinh trong vßng 24 – 28 giê sau khi ®Î trøng kÝ sinh. Còng cã thÓ dïng Dimilin nång ®é 2,5% trén víi bét cao line, r¾c lªn 1 líp d y 2, 54 cm trªn nhéng ruåi, tr−ëng th nh ruåi vò ho¸ sÏ ®Î ra nh÷ng trøng ruåi kh«ng cã kh¶ n¨ng në. - ChÊt Thiotepa ( Triethylenethiophosphoramid ) hoÆc Thepa ( Triethylenephospharamis ) nång ®é 0,02 – 0,04% còng cã thÓ l m bÊt dôc ruåi tr−ëng th nh. Khi th¶ nh÷ng c¸ thÓ ruåi bÊt dôc v o trong tù nhiªn sÏ t¹o ra mét thÕ hÖ bÊt dôc ho n to n. - T¹i tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I ®ang sö dông hçn hîp B4 P10 v B4 P10S4 phun lªn trøng ruåi ® l m cho trøng h©ï nh− kh«ng në ®−îc. Ng y nay c¸c b¶ sinh häc, b¶ protein thuû ph©n, c¸c peromon – Pheromon còng ®ang ®−îc øng dông ®Ó phßng chèng cho ruåi nh , ruåi kÝ sinh trong n«ng nghiÖp • BiÖn ph¸p sinh häc ( Biological Controls) : §−îc sù gióp ®ì, phèi hîp nghiªn cøu gi÷a bé m«n t¬ t»m tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I víi ViÖn nghiªn cøu D©u t»m nhiÖt ®íi Quèc tÕ t¹i Ên §é, trong thêi gian 1989 – 1993 ® ph¸t hiÖn ra 9 lo i kÎ thï tù nhiªn cña ruåi h¹i t»m thuéc 5 hä kh¸c nhau. Trong 9 lo i cã 4 lo kÝ sinh nhéng ruåi, 5 lo i kÝ sinh ngo i nhéng ruåi, cã 3 lo i sèng ®¬n ®éc, 5 lo i sèng th nh bÇy ® n. §©y l nh÷ng kÎ thï tù nhiªn cã thÓ dïng chóng ®Ó tiªu diÖt, khèng chÕ ruåi ë mËt ®é d−íi ng−ìng kinh tÕ g©y h¹i ( ETL ) . §Æc biÖt cã 2 lo i: - Nysolyn thymus. Girault, hä Eulophidae kÝ sinh ng i nhéng ruåi sèng th nh ® n, ®©y l lo i cã sè l−îng trøng ®Î kÝ sinh cao, kh¶ n¨ng nh©n nu«i dÔ. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..71
- Brachymeria piskei Crawfor, l lo i kÝ sinh trong dßi tuæi lín v nhéng non cña ruåi. §©y l lo i sèng ®¬n ®éc, cã l−îng trøng kÝ sinh thÊp h¬n lo i Nysolyn thymus, kh¶ n¨ng g©y h¹i kÐm h¬n. Mét con c¸i trong mïa sinh s¶n chØ ®Î 113 –125 trøng, nh−ng chØ cã 75- 82 trøng cã thÓ në v g©y chÕt nhéng ruåi Exorista bombycis. Lo i ong B. Piskei xuÊt hiÖn tõ th¸ng 4 cho ®Õn th¸ng 11 h ng n¨m. Kh¶ n¨ng kÝ sinh nhéng ruåi E. bombycis cao nhÊt trong c¸c th¸ng 8,9,10, g©y chÕt cho ruåi E. bombycis tõ 22,3% ± 1,07 ®Õn 25,8%± 0,98. §©y còng l lo i dÔ nh©n nu«i, cã thÓ sö dông chóng nh mét lùc l−îng chÝnh ®Ó phßng chèng b»ng biªn ph¸p sinh häc hiÖn nay ë n−íc ta. Câu h i «n tËp 1. So sánh tri u tr ng t m b b nh do virus, do vi khu n, do n m v i b nh t m gai N.bombycis ? 2. Các phương pháp phòng ch ng t ng h p ñ i v i b nh gai N.bombycis, b nh virus NPV, CPV, FV và b nh do ru i xám kí sinh ? Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..72
Chương V: K THU T NHÂN GI NG T M DÂU Ch−¬ng n y ®Ò cËp : Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n gièng t»m thuéc c¸c hÖ gièng: ®a hÖ, l−ìng hÖ, ®éc hÖ, c¸c gièng t»m lai. - BiÖn ph¸p kü thuËt chñ yÕu nh©n gièng t»m lai, b¶o qu¶n trøng t»m v xö lý trøng në nh©n t¹o - b»ng HCl 5.1. Gi i thi u vài nét v ñ c ñi m gi ng t m và h th ng gi ng 3 c p. a). ð c ñi m gi ng t m T m dâu có l ch s phát tri n hàng ngàn năm. Hàng ngàn năm qua con ngư i ñã ch n l c thu n hoá, lai t o ho c gây ñ t bi n chúng nh m tho mãn m c ñích c a con ngư i. Chính vì v y m i qu c gia “dâu t m” có hàng trăm, th m chí hàng ngàn gi ng t m khác nhau. Ngư i ta có th phân chia các gi ng t m theo ñ a phương, hình d ng kén, màu s c kén, vân ñ m t m, hoá tính … khác nhau. Phương pháp phân chia các gi ng t m theo hoá tính (h tính Voltinism) r t quan tr ng b i vì nó liên quan ch t ch ñ n nh ng ñ c ñi m nông sinh h c, k thu t nuôi t m mà ngư i s n xu t tr ng gi ng cũng như nông dân s n xu t c n bi t. D a vào hoá tính ngư i ta chia các gi ng t m ra 3 lo i: • Gi ng t m ñ c h (Monovoltine). Tr ng có ng ñông. M t năm tr ng n 1 l n vào v xuân. Gi ng t m ñ c h phân b nhi u vùng ôn ñ i châu Âu, b c Trung qu c …, cơ th t m to, ăn dâu kho , s c ñ kháng y u, h u h t kén màu tr ng. M t s gi ng t m ñ c h nh p n i có trong t p ñoàn gi ng t m Vi t nam, chúng không ñư c áp d ng tr c ti p trong s n xu t vì s c s ng y u. • Gi ng t m lư ng h (Bivoltine). nơi nguyên s n, m t năm có 2 l a. Ngài ñ tr ng l a th nh t tr ng không ng ñông, ngài ñ tr ng l a th 2 tr ng có ng ñông. phân b nhi u vùng ôn ñ i như Trung qu c, Nh t b n …T m ăn dâu kho , s c s ng khá, kén có nhi u lo i hình d ng (b u d c, tròn, eo c l c…), ña ph n kén màu tr ng. Nhi u gi ng t m lư ng h ñư c nh p n i, lai t o và áp d ng khá ph bi n trong s n xu t t năm 1997 l i ñây. Nh ng gi ng t m lư ng h cho năng xu t và ch t lư ng kén cao hơn nhi u các gi ng t m c truy n c a ta. • Gi ng t m ña h (Polyvoltine-Multivoltine). Có t m ña h nhi u l a/năm, tr ng không ng ñông và có gi ng t m bán ña h (t h ), ngài ñ tr ng l a 1-3 không ng ñông nhưng ngài ñ l a th 4 tr ng ng ñông. Các gi ng t m ña h ñư c phân b vùng nhi t ñ i nóng m như n ñ , Vi t nam, nam Trung qu c … Th i gian kinh qua c a t m nhanh, vòng ñ i ng n ch x p x 40 ngày.T m ăn dâu y u, chem. ch p hơn các gi ng t m ñ c h và lư ng h . Kích thư c t m và kén nh , h u h t kén có màu, tơ ng n, ch t lư ng tơ x u nhưng t m kho , d nuôi. Chúng ta thư ng s d ng các gi ng tăm ña h c truy n làm tài li u nguyên thu lai t o gi ng m i ho c s d ng 1 v s n tr ng t m lai v hè cho các t nh ñ ng b ng sông H ng. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..73
b). H th ng gi ng 3 c p Tr ng t m ñư c s n xu t theo h th ng 3 c p. H th ng gi ng t m 3 c p Gièng gèc (Gièng «ng- b ) Gièng cÊp I (Gièng cha mÑ) Gièng cÊp II (Gièng s¶n xuÊt) Gi ng g c do cơ quan nghiên c u, b i d c gi ng ñ m nh n. - Nguyên t c nuôi t m gi ng g c: Nuôi t m theo dòng, ñơn. Ki m tra b nh t m gai qua t ng tu i t m. Lên né theo t ng ô/ngày. ði u tra và ch n l c kén gi ng theo t ng . Nhân gi ng chéo . - Gi ng c p I do xí nghi p gi ng c p I ñ m nh n. Nguyên t c nuôi t m gi ng c p I: Nuôi t m ñơn. Trong trư ng h p cơ s s n xu t gi ng g c và gi ng c p I s ch b nh ñã qua nhi u năm không có b nh gai xu t hi n có th nuôi t m theo t ng mô 2- 5 /mô. Ki m tra t m b nh gai qua t ng tu i t m. Lên né theo t ng , mô/ngày. Ch n l c t m và kén t ng , mô. Nhân gi ng chéo , mô. - Gi ng c p II do xí nghi p gi ng c p II s n xu t. Nguyên t c nuôi t m gi ng c p II: Nuôi t m theo t ng mô 5-10 /mô. Ki m tra t m b nh gai qua t ng tu i t m. Lên né theo ngày. ch n l c t m, kén t t làm gi ng. Nhìn chung tuỳ theo t ng c p gi ng khác nhau mà tiêu chu n tuy n ch n t m, kén gi ng có khác nhau. c). Cơ c u gi ng t m. Mi n B c khí h u nóng m nuôi t m có 3 mùa (3v ): Xuân – Hè – Thu; mi n Nam khí h u phân thành 2 mùa khá rõ r t: Mùa khô và mùa mưa. B¶ng 1.5- S phân chia mùa v và cơ c u gi ng t m cho t ng v như sau. ð a phương V xuân V hè V thu Lư ng h Lư ng h ho c Lư ng h ña h x lư ng h Mi n núi phía B c 15/2 – 20/4 15/4 – 15/9 15/9 – 30/11 ð ng b ng sông H ng 15/2 – 20/4 15/4 – 15/9 15/9 – 30/11 Thanh hoá-Bình Tr Thiên 5/2 – 30/3 1/4 – 30/9 1/10 – 30/12 Q/nam- ðà n ng- P/khánh 1/12 – 15/3 1/4 – 30/9 1/10 – 30/11 Mùa m−a Mùa khô Lâm ñ ng, Tây nguyên Lư ng h Tháng 5 – tháng 10 Lư ng h Tháng 11 – tháng 4 Lư ng h ho c ña h x lư ng h Nuôi t m t tháng 1- 9, tr nh ng tháng ng p nư c An giang và Nam b Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..74
Nhìn chung nh ng vùng khí h u ôn hoà Tây nguyên, các t nh mi n núi phía B c có th nuôi ñư c các gi ng t m lai lư ng h kén tr ng quanh năm. Mùa hè các t nh ñ ng b ng sông H ng, m t s t nh Nam b vào nh ng tháng quá nóng nuôi các gi ng t m lai ña h x lư ng h . Các gi ng t m l- ư ng h s d ng trong cơ c u gi ng có ngu n g c nh p n i t Trung qu c ho c là gi ng do Vi t nam ch n, t o. Các gi ng t m ña h x lư ng h thư ng là gi ng ña h kén vàng ho c tr ng Vi t nam x l- ư ng h Trung qu c. 5.2. K thu t s n xu t tr ng gi ng t m c p II Như h th ng gi ng 3 c p ñã trình bày trên, gi ng g c (nguyên nguyên ch ng) cũng như gi ng c p I (nguyên ch ng, cũng có th là gi ng lai F1 n u ph c v cho gi ng c p II lai ph c t p tam nguyên, t nguyên …) m i c p gi ng khác nhau có qui trình k thu t s n xu t riêng cho t ng c p gi ng. Trong ph m vi giáo trình ch ñ c p ñ n nh ng khâu cơ b n trong k thu t s n xu t gi ng c p II ph c v cho s n xu t cu nông dân. a). Gi ng c p II Gi ng t m c p II áp d ng trong s n xu t c a nư c ta thư ng là nh ng gi ng t m lai nh nguyên, tam nguyên, t nguyên ho c ngũ nguyên. • Gi ng t m lai nh nguyên Là lai 2 gi ng v i nhau: A x B ho c B x A Nguyên t c ghép c p lai: ð có ưu th lai t t thì hai gi ng A và B ph i khác xa nhau v ngu n g c ñ a lý ho c có nh ng tính tr ng khác xa nhau như hoá tính, hình d ng kén. Ví d : Trong s n xu t trư c ñây có HT x 306; 621 x 644 v.v. Ưu ñi m gi ng t m lai nh nguyên: Do có ưu th lai nên t m kho , s c s ng t m-nh ng-ngài cao, t m sinh trư ng nhanh, ñ ng ñ u, d nuôi, năng su t kén cao, ngài ñ nhi u tr ng hơn h n 2 gi ng nguyên ghép lai ra nó. • Gi ng t m lai tam nguyên Là lai 3 gi ng v i nhau: A x F1(B x C) ho c F1(B x C) x A Nguyên t c ghép c p lai: ð gi ng lai có ưu th cao và ñ ng ñ u thì hai gi ng ghép lai nh nguyên B và C ph i có các tính t ng g n gi ng nhau như cùng hoá tính, cùng hình d ng kén, cùng màu s c kén …F1 nh nguyên có các tính tr ng ph i khác xa v i gi ng th 3 (gi ng A). Ví d : Trong s n xu t trư c ñây có ðSK x F1(HT x 306) ho c BM x F1(644 x 621) Ưu ñi m gi ng t m lai tam nguyên: - M t l n n a (l n th 2) l i d ng ưu th lai trong s n xu t. Mùa hè nóng m phía B c nuôi t m nguyên lư ng h khó nhưng có th nuôi ñư c t m lai lư ng h . - N u ghép lai t t ñúng nguyên t c thì ưu th lai t m tam nguyên v các tính tr ng không thua kém nh nguyên. • Gi ng t m lai t nguyên Là lai 4 gi ng v i nhau: F1(A x B) x F1(C x D) Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..75
Nguyên t c ghép c p lai: ð gi ng lai có ‘u th cao và ñ ng ñ u thì các gi ng ghép lai nh nguyên A v i B cũng nh C v i D ph i có các tính tr ng g n gi ng nhau nh’ cùng hoá tính, cùng hình d ng kén, cùng màu s c kén …Hai F1 ph i có các tính tr ng khác xa nhau. Ví d : …. Ưu ñi m gi ng t m lai t nguyên: - M t l n n a (l n th 2) l i d ng ưu th lai trong s n xu t. Mùa hè nóng m phía B c nuôi t m nguyên lư ng h khó nhưng có th nuôi ñư c t m lai lư ng h . - N u ghép lai t t ñúng nguyên t c thì ưu th lai t m t nguyên v các tính tr ng không thua kém nh nguyên. • Gi ng t m lai ngũ nguyên Là lai 5 gi ng v i nhau: A x F1/ f1(B x C) x f1(D x E) / ho c F1/ f1(B x C) x f1(D x E) / x A Ví d : ðSK x Lư ng Qu ng 2. Lư ng qu ng 2 là gi ng c p II nh p n i t Trung qu c th c ch t là c p t nguyên c a 2 f1 ký hi u 7532 và 932 c a 2 t nh Qu ng ñông và Qu ng tây. Lư ng Qu ng 2 mang tính lư ng h , kén tr ng, d ng kén có eo nông. ð sơn khoang (ðSK) là gi ng ña h c truy n Vi t nam, kén d ng thoi, màu vàng. Nguyên t c ghép c p lai: 2 f1 ph i khác nhau ñ cho F1 có ưu th lai. F1 t nguyên c a 2 f1 ph i ñ ng nh t v hoá tính, màu s c kén và hình d ng kén. F1 ph i có các tính tr ng khác xa gi ng th 5 (gi ng A) Ưu ñi m gi ng t m lai ngũ nguyên: - M t l n n a (l n th 2) l i d ng ưu th lai trong s n xu t. - Nhi u năm nay nông dân ta v n nuôi quen gi ng t m lư ng Qu ng 2 c a Trung qu c có s c s ng khá, ch t lư ng tơ t t. Chúng ta l i d ng ñ c tính tơ t t c a gi ng này ñ ghép lai v i gi ng ña h Vi t nam. N u ghép lai t t ñúng nguyên t c thì ưu th lai t m ngũ nguyên v các tính tr ng không - thua kém nh nguyên. b). ði u ch nh c p lai. ð ghép lai 2 gi ng, ho c 1 gi ng v i F1, ho c 1 F1 v i nhau ta ph i ñi u ch nh cho chúng ra ngài (vũ hoá) cùng ngày. Vì th ñi u ch nh hai v lai ra ngài cùng ngày là 1 bi n pháp k thu t r t quan tr ng. ði u ch nh c p lai có th ti n 1,2,3 ho c c 4 giai ño n: tr ng, t m, nh ng, ngài. A/. ði u ch nh giai ño n tr ng: ði u ch nh giai ño n tr ng là quan tr ng nh t, h u hi u nh t. Mu n ñi u ch nh giai ño n tr ng ph i n m ñư c th i gian phát d c các giai ño n và c vòng ñ i c a c a 2 c p ghép lai. Ví d : ði u ki n v xuân th i gian phát d c c a ðSK và lư ng Qu ng 2 thông thư ng là: Giai ño n phát d c ðSK Lư ng Qu ng 2 - p tr ng (ngày) : 10 10 - Nuôi t m (ngày) : 21 22 - Nh ng (ngày) : 10 12 - T ng c ng (ngày) : 41 44 Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..76
Mu n ghép lai ph i p tr ng gi ng ðSK sau lư ng Qu ng 2 là 3 ngày ta ph i băng t m ðSK trư c LQ2 là 3 ngày. B/. ði u ch nh giai ño n t m: - Có th hãm l nh t m ki n 7-100 C không quá 2 ngày. - Dùng nhi t ñ cao, th p trong ph m vi thích h p nuôi t m ñ thúc ñ y t m phát d c nhanh (ñ i v i v mu n) ho c làm t m phát d c ch m l i (ñ i v i v nhanh). C/. ði u ch nh giai ño n nh ng: - Có th hãm l nh nh ng ñ c 50 C không quá 5 ngày, 10-150 C không quá 3 ngày. - Dùng nhi t ñ cao trong ph m vi thích h p ñ thúc ñ y nh ng phát d c nhanh ñ i v i v mu n. - Có th hãm l nh ngài ñ c 50 C không quá 3 ngày. D/. ði u ch nh giai ño n ngài: - Có th hãm l nh ngài ñ c 10-150 C không quá 3 ngày. c). Ki m tra và tuy n ch n kén gi ng Thu kén gi ng: Kén dùng ñ nhân gi ng c n ñư c tuy n ch n t l a t m s ch b nh, chín t p trung, năng su t kén cao ñ t tiêu chu n làm gi ng. Lư ng thu kén làm gi ng các v ñ ghép lai là bao nhiêu ph i căn c vào nhu c u tr ng gi ng. Ngoài ra còn ph i căn c tr ng lư- ng kén và t l nh ng s ng – t c là h s nhân gi ng. Ví d : • Nhu c u c n s n xu t 1000 vòng tr ng lai thu n ngh ch 7532 x 932 và 932 x 7532: - Gi s h s nhân gi ng c 2 v thu n ngh ch ñ u là 10 vòng tr ng/kg kén. - Lư ng kén gi ng c n thu là 50 kg kén 7532 và 50 kg kén 932. • Nhu c u c n s n xu t 1000 vòng tr ng lai thu n ðSK x lư ng Qu ng2: - Gi s h s nhân gi ng c a ðSK là 15 vòng tr ng/ kg kén; tr ng lư ng kén lư ng Qu ng 2 là 1,5 gam, s c s ng nh ng,ngài vũ hoá là 80 %. - Lư ng kén gi ng ðSK c n thu là 67 kg, lư ng kén gi ng lư ng Qu ng 2 c n thu là (20.000 x 2 x 1,5 x 100) : 80 = 75 (kg). d). Phân bi t ñ c cái. Mu n ghép lai 2 gi ng (2 v ghép lai) c n ph i tách riêng ñ c, cái t ng gi ng. Khi ra ngài l y cái gi ng này lai v i ñ c gi ng kia và ng c l i có th l y cái gi ng kia lai v i ñ c gi ng này. Ngư i ta phân bi t ñ c cái giai ño n tr ng, t m ho c kén-nh ng. • Phân bi t ñ c cái gi ng t m ñánh d u gi i tính: ð i v i gi ng t m ñánh d u gi i tính ngư i ta d a vào ñ c trưng màu s c tr ng, ho c t m, ho c kén khác nhau nên tách riêng ñ c, cái r t d dàng. Tuy nhiên nh ng gi ng này y u, nuôi t m r t khó khăn nên ít ng d ng trong s n xu t. • Phân bi t ñ c cái gi ng t m thông thư ng: + Phân bi t ñ c cái giai ño n t m: D a vào ñ c ñi m bi u hi n bên ngoài cơ quan sinh d c ñ c cái khác nhau c a t m tu i 5 ñ phân tách ñ c cái. ð c ñi m t m cái: M t b ng ñ t b ng th 8,9 hai bên trái ph i, m i bên có 1 ñôi ch m trong, Trung qu c g i là tuy n “th ch ñ th ”. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..77
ð c ñi m t m ñ c: M t b ng gi a ñ t b ng th 8,9 có 1 ch m tròn trong hình túi g i là tuy n “thích th ”. Khi phân bi t t m ñ c cái c n chú ý: - Ti n hành phân ñ c cái t ngày th 2 tu i 5 ñ n ngày t m ăn m nh c c ñ i. B t t m l t ng a b ng, banh 2 chân mông và quan sát nhanh ñ c trưng cơ quan sinh d c. - Nơi phân bi t ñ c cái c n có ánh sáng ñ y ñ . - Phân bi t nhanh, b t con nào quan sát con ñó, không nên b t gi 1 n m t m trong tay. - C n có nhi u ngư i cùng phân biêt ñ c cái 1 nong ñ th i gian k t thúc nhanh, t m không b ñói. - Sau khi t m ăn dâu 1 gi m i phân ñ c cái. T m ñói ho c nhi t ñ quá cao không nên phân ñ c cái. Phân bi t ñ c cái th i kỳ t m có u ñi m s m tách riêng ñ c, cái nên nuôi t m sinh trư- ng ñ ng ñ u, thu n ti n tăng gi m nhi t ñ , m ñ ho c ch ñ ăn ñ tăng cư ng hay làm ch m t m phát d c khi c n thi t ñi u ch nh c p lai.trư ng h p nhân gi ng lai ch c n 1 v thì v ngư c l i có ñi u ki n k p th i x lý lên né l y kén ươm tơ. + Phân bi t ñ c cái th i kỳ kén- nh ng: - Phân bi t ñ c cái th i kỳ kén: D a vào ñ c ñi m trong cùng 1 gi ng, cùng ngày chín lên né thông thư ng kén cái n ng hơn kén ñ c nên ngư i ta có th dùng phương pháp cân tr ng lư ng ñ tách riêng kén ñ c và kén cái. 1 s nư c ngư i ta dùng máy cân tr ng lư ng phân bi t ñ c cái. Nh ng xí nghi p s n xu t tr ng gi ng c a nư c ta thư ng dùng cân thiên bình t t o ñ phân bi t ñ c cái. Dùng cân phân bi t ñ c cái c n xác ñ nh tr ng lư ng kén tiêu chu n * Tr ng lư ng tiêu chu n kén cái = (Tr ng lư ng BQ kén ñ c cái + tr ng lư ng BQ kén cái) / 2 , ho c: * Tr ng lư ng tiêu chu n kén ñ c = (Tr ng lư ng BQ kén ñ c cái + tr ng lư ng BQ kén ñ c) / 2 Gi s dùng tr ng lư ng tiêu chu n kén cái thì nh ng qu kén n ng hơn ho c b ng tr ng lư ng tiêu chu n kén cái là kén cái; nh ng kén nh hơn rõ r t tr ng lư ng tiêu chu n kén cái là kén ñ c. Nh ng kén có tr ng lư ng x p x ho c hơi nh hơn tr ng lư ng tiêu chu n kén cái là kén trung gian chưa rõ ñ c hay cái c n ñ riêng, c t kén phân bi t nh ng ñ c cái. - Phân bi t ñ c cái th i kỳ nh ng: Hình 1.5- ð c ñi m bên ngoài cơ quan sinh d c t m ñ c – t m cái Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..78
D a vào ñ c trưng nh ng: Nh ng cái to, thân b u, các ñ t b ng l n, kho ng cách gi a các ñ t dài, ñuôi tù. M t b ng gi a ñ t b ng th 8 và ranh gi i ñ t trên, ñ t dư i có ng n X trong su t. Nh ng ñ c thân nh , các ñ t b ng nh , ñuôi thót l i, xít nhau, màu thân t i hơn nh ng cái. gi a m t b ng ñ t b ng th 9 có 1 ch m lõm trong su t. Khi phân bi t ñ c cái ph i c t kén quan sát ñ c trưng nh ng. Có th dùng lư i dao bào, dao con s c c t kén. Tuỳ kén to hay nh mà c t nhát vát 30-45 ñ ño n có kho ng cách ch ng 2/5 chi u dài kén, không c n c t ñ t v kén . e). B o qu n kén gi ng. Kén ñã tuy n ch n xong, phân ñ c cái xong c n giàn ñ u 1 l p kén trên nong. Các gi ng (v lai) ñ riêng ñũi. N u s lư ng nhi u c n ñ kén b o qu n riêng phòng cho t ng c p ghép lai. Kén cái ñ t ng trên, kén ñ c ñ t ng dư i sao cho không b l n ngài khi vũ hoá. Nhi t ñ b o qu n kén gi ng 24-25 C ñ i v i gi ng lư ng h , 25-26 C ñ i v i gi ng ña h ; m ñ 75-80 %. H ng ng y kiÓm tra ng i ph¸t dôcv dù tÝnh ng y ra ng i. g). §iÒu tiÕt ng i vò ho¸, cho ng i giao phèi v ®Î trøng - Dùng nhi t ñ cao th p trong ph m vi thích h p ñ ñi u ti t ra ngài kh p c p lai. Ngài vũ hoá bu i sáng. Ngài có xu tính ánh sáng nên ñ ngài ra t p trung c n b t ñèn sáng s m. - Ngài vũ hoá ra kh i v kén sau 5-10 phút là có th giao ph i ñư c ngay. - N u do phân bi t ñ c cái không chính xác, trong nong kén cái có l n kén ñ c cùng Gi ng c n phát hi n s m nh ng con ngài ñ c l n ñ lo i ra. N u chúng ñã ghép ñôi mà th i gian không lâu quá 10 phút có th tách ñôi và v n dùng ngài cái ñó ñư c. N u th i gian giao ph i quá 10 phút thì ngài cái ñó ph i lo i b . Ngư i ta không ñ cho ngài giao ph i t do mà c n b t cho ngài giao ph i. ð i v i s n xu t gi ng lai ngư i ta b t ngài ñ c gi ng này giao ph i v i cái gi ng kia và ngư c l i. B t ngài cái t t r i ñ u trên nong sao cho ngài cái không ch m thân, ch m cánh vào nhau. Lo i b ngài x u b ng ph , cánh quăn, cánh không cân ñ i, ngài không có ph n. Sau ñó ngài ñ c ñư c r i ñ u trên nong ngài cái v i s lư ng nhi u g p 1,2 l n s lư ng ngái cái. Sau kho ng 15-20 phút h u h t ngài ñã ñư c ghép ñôi. Nh ng ngài “ñ c thân” ñư c nh t chuy n sang nong khác cho ghép ñôi ti p. Nong ngài ñã ghép ñôi giao ph i ñư c b o qu n trên ñũi yên tĩnh, ánh sáng tán x y u. - Th c t ngài kho m nh giao ph i kho ng 30 phút là ñã có r t nhi u tr ng ñư c th tinh nhưng n u d t ñôi cho ñ s m th i gian b t ñ u ñ tr ng và th i gian ñ tr ng kéo dài d n ñ n lô tr ng phát d c không ñ ng ñ u. Ngư c l i n u ñ ngài giao ph i quá lâu trên 5 gi s có nhi u ngài t d t ñôi và ñ tr ng trên nong ngài giao ph i gây lãng phí tr ng. Thông thư- ng ngài giao ph i ñ th i gian 4-5 gi c n d t ñôi cho ngài ñ tr ng. Khi d t ñôi dùng tay trái gi nh thân ngài cái, tay ph i túm g n ñôi cánh ngài ñ c d t ch ch lên 1 góc 20-30 ñ . Công vi c d t ñôi ph i nh nhàng ñ tránh gây t n thương cơ quan sinh d c c a chúng. Ngài ñ c ñã giao ph i lo i b ho c có th gi l i ñ giao ph i l n 2. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..79
h). Thu tr ng. Các gi ng t m nư c ta ngài ñ 1 ñêm là xong nên thu tr ng 1 l n. Các gi ng t m châu Âu ngài ñ ph i 2 ngày. Ngư i ta ñã nghiên c u th y r ng tr ng do ngài ñ ngày ñ u to và n ng hơn tr ng ñ ngày sau. K t qu nuôi t m t tr ng ñ ngày ñ u t t hơn nuôi t m t tr ng ngài ñ nh ng ngày sau.Vì th ngư i ta ph i thu tr ng riêng t ng ngày. Khi thu tr ng gi ng g c, c p I úp ñơn c n ghi tên gi ng, s t tr ng, ñánh s tr ng theo th t qui ñ nh và b t t ng con ngài cho vào h p ngài có ngăn ô theo trình t tương ng v i s trên t tr ng ñ sau này chi u kính ki m tra ngài b nh. N u là tr ng c p II b t ngài theo m u ng u nhiên v i s lư ng kho ng 5 %/ vòng tr ng. Ngài cái ñ chi u kính ki m tra b nh ñư c phơi n ng ho c s y khô cho ngài ch t t t nhi t ñ 54-56 0C. Ngài ñ c lo i b ho c gi l i ñ giao ph i ñ t sau. nư c ta thư ng thu tr ng vào bu i sáng s m. Sau khi thu tr ng xong kho ng 2-4 gi ti n hành x lý sát trùng m t tr ng b ng foocmol 2% trong th i gian 20 phút r i r a s ch foocmol, hong khô. N u s n xu t tr ng r i c n ñãi r a tr ng trư c khi x lý foocmol. Tr ng r i trư c khi ñưa vào x d ng ph i ñóng vào h p tr ng theo s lư ng qui ñ nh 1-2-3 vòng/h p tùy theo cơ s s n xu t ho c theo yêu c u ngư i s d ng. k). Ki m tra ngài m . Chi u kính ngài m ñ ki m tra ch y u b nh gai vì b nh này có th truy n nhi m qua phôi. Cách làm m u tiêu b n ñ chi u kính như ñã trình bày chương b nh t m. Các c p gi ng khác nhau yêu c u gi i h n t l tr ng b b nh gai khác nhau. Tr ng gi ng g c ph i ñ m b o t l b nh gai là 0%, tr ng c p I không quá 1%, tr ng c p II không quá 3%. N u t l tr ng nhi m b nh gai vư t quá m c qui ñ nh ph i c t b b nh và h c p gi ng ho c lo i b . 5.3. K thu t b o qu n tr ng gi ng. B o qu n tr ng t m là m t trong nh ng bi n pháp k thu t r t quan tr ng trong công tác tr ng t m. ð i v i tr ng ña h không có ng ñông nên th i gian b o qu n ng n. Tr ng lư- ng h , ñ c h , tr ng lai ña h x lư ng h có ng ñông nên có th b o qu n dài ngày. Yêu c u b o qu n tr ng là làm sao cho tr ng qua m t th i gian b o qu n ñem p t l tr ng n v n cao, n ñ ng ñ u, s c s ng t m t t. Bi n pháp b o qu n tr ng t t cho phép ch ñông ngày băng t m, phù h p v i sinh tr- ư ng c a cây dâu, cân ñ i s lư ng tr ng t m v i ñi u ki n lao ñ ng, cơ s v t ch t … B o qu n tr ng gi ng c n ti n hành ngay t khi thu tr ng ñ n b t ñ u p tr ng bao g m các khâu: thao tác thu tr ng, ñãi r a tr ng, sát trùng m t tr ng, b o qu n tr ng trong kho l nh. Dư i ñây gi i h n công tác b o qu n tr ng trong kho l nh. a). Kh năng chui l nh c a tr ng t m. T m là ñ ng v t máu l nh có thân nhi t bi n ñ i theo môi trư ng nên tr ng t m có th b o qu n trong ñi u ki n l nh. Tr ng t m thu c h có ng ñông ch i l nh t t hơn tr ng ña h . m i giai ño n phát d c khác nhau tr ng có kh năng ch i l nh khác nhau (B ng 12). Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..80
Như v y phôi phát d c càng già càng có xu hư ng ch i l nh càng kém. Giai ño n phôi hưu miên ñ n phôi dài nh t thư ng b o qu n trong kho l nh. N m ñư c gi i h n nhi t ñ này ñ ñ nh ra nhi t ñ ư p l nh h p lý. B ng 2.5- Nhi t ñ hãm l nh thích h p v i tr ng t m có hưu miên Giai ño n phát d c c a phôi Nhi t ñ (0C) Kỳ hưu miên - 2,5 Sau hưu miên 0 Phôi giãn dài 0 Trư c kỳ phôi dài nh t 0 Phôi dài nh t 0 - 2,5 Phôi béo 2,5 M m chân xu t hi n 2,5 M m chân phát tri n 2,5 b). Th nào là ư p l nh, hãm l nh. - N u b o qu n tr ng nhi t ñ th p nào ñó mà phôi thai v n ti p t c phát d c thêm m t s giai ño n m i g i là hãm l nh. Ví d b o qu n tr ng ñang kỳ hưu miên 2,5 0C tr ng s ti p t c phát d c chuy n sang các giai ño n sau g i là hãm l nh. - N u b o qu n tr ng nhi t ñ th p nào ñó mà phôi thai không ti p t c phát d c thêm sang giai ño n sau g i là ư p l nh. Ví d tr ng giai ño n phôi dài nh t n u b o qu n tr ng 1,5 0C thì khi xu t kho l nh tr ng v n giai ño n phôi dài nh t g i là ư p l nh. c). B o qu n tr ng không hưu miên và tr ng tr ng lư ng h . • Tr ng ña h ho c ña h x lư ng h . Do tr ng không có hưu miên nên không th hãm l nh dài ngày. Tr ng sau ñ b o qu n 24-25 0C sau 24-25 gi , hàm l nh 2,5-5 0C không quá 20 ngày. p tr ng 0 24-25 C sau ñ 24-28 gi 15 0C 15 0C 6 gi 3-5 0C 2 gi Không quá 25 ngày Hình 2.5- Sơ ñ hãm l nh tr ng t m ña h , ña h x lư ng h • B o qu n tr ng tr ng tr ng lư ng h . Có 2 phương pháp b o qu n tr ng tr ng: Hãm l nh trư c ho c sau khi x lý HCl. + Hãm l nh tr ng ñã x lý HCl. Tr ng sau ñ 24-28 gi , b o qu n 24-25 0C ñem x lý acidclohydic (HCl). Lúc này tr ng v n có màu tr ng. N u nhi t ñ b o qu n tr ng sau ñ cao thì th i gian x lý HCl c n s m hơn và ngư c l i, n u nhi t ñ b o qu n tr ng sau ñ nhi t ñ th p thì th i gian x lý HCl c n mu n hơn. Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..81
24-25 0C p tr ng sau ñ 24-28 gi 15 0C 15 0C X lý HCl 6 gi 2 gi 3-5 0C Không quá 25 ngày Hình3.5 - Sơ ñ hãm l nh tr ng tr ng ñã x lý acid HCl X lý acid xong r a và hong khô tr ng r i ñem hãm l nh 3-5 0C, th i gian không qua 25 ngày, t t nh t không quá 15 ngày. + Hãm l nh trư c x lý HCl. Phương pháp này tương t phương pháp hãm l nh ñã x lý HCl ch khác là hãm l nh trư- c r i m i x lý acid sau. 24-25 0C X lý HCl, p tr ng sau ñ 24-28 gi 15 0C 15 0C 3-5 0C 6 gi 2 gi Không quá 25 ngày Hình 4.5- Sơ ñ hãm l nh tr ng tr ng trư c x lý acid HCl • B o qu n tr ng h ng. Là phương pháp hãm l nh khi tr ng có màu h ng. Phương pháp này ñư c áp d ng trong trư ng h p t khi s n xu t ra tr ng ñ n khi s d ng tr ng t 30-85 ngày. + Hãm l nh tr ng h ng không quá 60 ngày. X lý HCl, p tr ng 0 24-25 C 15 0C 15 0C 48-60 gi 3-5 0C 6 gi 2 gi 40-60 ngày Hình 5.5- Sơ ñ hãm l nh tr ng h ng < 60 ngày Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..82
+ Hãm l nh tr ng h ng 60 – 85 ngày. X lý HCl. p tr ng 0 24-25 C 15 0C 15 0C 48-60 gi 5 0C 6 gi 2 gi 40-60 ngày 40-50 ngày Hình 6.5- Sơ ñ hãm l nh tr ng h ng 60 – 85 ngày B o qu n tr ng ñen. • Là phương pháp k t h p hãm l nh và ư p l nh. ñi u ki n 25 0C sau ñ Tr ng ít nh t 72 gi tr ng chuy n sang màu s c nâu ñ m, còn g i là tr ng ñen. Th i gian b o qu n l nh c n trên 90 ngày. Qua các công trình nghiên c u trong và ngoài nư c cho th y th i gian ư p l nh tr ng ñen không nên quá 150 ngày, t t nh t 120-130 ngày. Th i gian còn l i b o qu n ngoài kho l nh trư c khi ư p l nh tr ng. Ví d : T khi s n xu t ra tr ng ñ n khi s d ng tr ng 170 ngày. N u ư p l nh 120 ngày thì 50 ngày ñ u sau ñ tr ng ñ tr ng b o qu n ngoài kho l nh. Th i gian b o qu n tr ng ngoài kho l nh dài thì th i gian b o qu n trong kho l nh cũng ph i dài. Th i gian b o qu n tr ng ngoài kho l nh không nên quá 100 ngày. B o qu n ngoài kho l nh kho ng 60 ngày là t t. Có 2 phương pháp b o qu n tr ng ñen: Ư p l nh ñơn và ư p l nh kép. + Ư p l nh ñơn Vi t nam áp d ng phương pháp ư p l nh ñơn nhi t ñ không ñ i 2,50C liên t c 110- 130 ngày X lý HCl. p tr ng 0 24-25 C Sau ñ 48-60 gi 15 0C 15 0C 6 gi 6 gi 2,5 0C 110 - 130 ngày Hình 7.5 - Sơ ñ −íp l nh tr ng t m lư ng h c a Vi t nam Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..83
Lu ý: - N u th i gian ư p l nh < 120 ngày thì sau xu t tr ng kh i kho l nh c n x lý HCL - N u th i gian ư p l nh t 120 ngày l nh thì sau xu t tr ng kh i kho l nh không c n x lý HCL Trung qu c th i gian ư p l nh không quá 100 ngày áp d ng cho tr ng dùng l a ñ u v - xuân. H×nh 8.5- Sơ ñ ư p l nh ñơn tr ng t m lư ng h c a Trung qu c
Trung qu c áp d ng bi n pháp ư p l nh kép cho tr ng xuân nhân, xuân dùng. Ngài ñ tr ng tháng 6 ñ n tháng 12 b o qu n tr ng ñi u ki n t nhiên. Sau ñó ñưa tr ng vào ư p l nh l n 1 –10C kho ng 100 ngày. ư p l nh l n th nh t ñ th i gian c n xu t tr ng b o qu n nhi t ñ trung gian 100C trong 3,5 ngày ñ phôi phát d c ñ n trư c giai ño n phôi dài nh t. Cũng có th b o qu n tr ng nhi t ñ trung gian 100C trong 11 ngày ho c 150C trong 5 ngày ñ phôi phát d c ñ n giai ño n phôi dài nh t. 5.4. X lý tr ng n nhân t o. a). Ý nghĩa. Các vùng khí h u khác nhau, dư i tác d ng c a ch n l c t nhiên lâu dài ñã hình thành nên các gi ng t m có h tính khác nhau. Các gi ng t m ñ c h , lư ng h có hưu miên (Diapause). Trong ñièu ki n t nhiên nơi nguyên th y, gi ng t m ñ c h ph i qua m t mùa ñông băng giá và n vào v xuân. tr ng gi ng lư ng h m t năm n 2 l a. L a ñ u xuân ngài ñ tr ng không ng ñông. L a th 2 ngài ñ tr ng có ng ñông. Tr ng l a th 2 này ph i qua mùa ñ ng l nh giá m i n vào v xuân năm sau. Tr ng lư ng h , ñ c h qua ñông t nhiên s n vào v xuân nhưng t l n không cao, th i gian n kéo dài, th i ñi m n hàng năm không n ñ nh mà ph thu c vào di n bi n th i ti t th c t t ng năm. ð tr ng qua ñông và n t nhiên không có ý nghĩa trong s n xu t. ð nâng cao t l tr ng n , n t p trung, n theo ý mu n c a con ngư i và làm tăng s l a nuôi t m/ năm ngư i ta ñã nghiên c u các bi n pháp phá v các tr ng thái ng ñông c a tr ng ho c ñi u ch nh cho tr ng qua ñông nhân t o. Trên cơ s này con ngư i ñã ch ñ ng và ñi u hòa ñư c khâu tr ng gi ng trong chăn nuôi t m, th c hi n cân ñ i dâu-tr ng gi ng h p lý. b). Các phương pháp x lý tr ng n nhân t o. Trong s các phương pháp v t lý, phương pháp qua ñông nhân t o ñã trình bày m c 5.3. ñư c áp d ng khá ph bi n trong s n xu t. Phương pháp hóa h c dùng axit Clohydric (HCl) ñã và v n ñang dùng ph bi n trong công tác nghiên c u cũng như s n xu t tr ng gi ng. Có nhi u phương pháp v t lý và hóa h c x lý tr ng n nhân t o. - Tia t ngo i. Nư c nóng. - Phương pháp v t lý - áp su t không khí. - Masát. - Khí Oxy. Qua ñông nhân t o. X lý tr ng n nhân t o - Phương pháp hóa h c: - Dùng axit Clohydric (HCl)... Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..85
c). X lý tr ng n nhân t o b ng axit Clohydric (HCl). • D ng c và thi t b . N u có máy x lý axít tr ng t m thì r t ti n l i. N u không có máy x lý axít tr ng t m có th áp d ng phương pháp th công. D ng c ñ ng axít làm b ng v t - li u ch i axít, d tăng nhi t, gi nhi t như: Xây b , ch u men, ch u nh a c ng v.v. Thi t b tăng nhi t: Thi t b ñun - nư c nóng, cát nóng, v.v. Hình 10.5- Sơ ñ thi t b x lý axít b ng ch u (áp d ng cho qui mô s n xu t nh ) Hình 11.5- Sơ ñ thi t b x axít b ng cát nóng c a Trung Qu c (áp d ng cho qui mô s n xu t l n) - B r a tr ng: N u s lư ng tr ng ít có th r a tr ng trong ch u và thay nư c nhi u l n. N u s lư ng tr ng nhi u c n h th ng máng 3 b nư c ch y s ch. - D ng c x lý axít ngoài các thi t b trên c n có ñ ng h b m giây, nhi t k bách phân, t tr ng ho c baume k (T tr ng k có ñ chia s d ng t 1,0-2,0; baume k có ñ chia s d ng t 5-20), ñũa dài, găng tay cao su v.v. Ngoài ra c n có ñ y ñ các phương ti n hong tr ng cho nhanh khô, qu t ñi n … - Hóa ch t: axít HCl, foocmol. axít HCl là dung d ch trong su t, không màu, mùi h c, d tan trong nư c. axít HCl ñ m ñ c có n ng ñ 42,09 % ( 15 0C có t tr ng 1,212). axít HCl công ngh thư ng có t tr ng 1,16-1.19. Khi s d ng axít HCl ñ x lý tr ng t m c n ki m tra ñ thu n khi t HCl, tránh axít HCl có l n nh ng t p ch t gây ñ c tr ng t m như NO2, NO3, SO4, As … Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..86
• Tiêu chu n x lý tr ng t m b ng axít HCl A/. Th c hi n x lý tr ng t m b ng axít HCl c n n m ñư c quan h bi n ñ i: a/. Quan h gi a t tr ng và n ng ñ . T tr ng và n ng ñ dung d ch axít có quan h thu n. Khi n ng ñ tăng thì t tr ng tăng và ngư c l i (Ph l c 1). Tính nhanh v i ñ chính xác không cao có th suy t tr ng ra n ng ñ b ng cách nhân ñôi s th p phân c a t tr ng. Ví d : t tr ng 1,075 thì n ng ñ là 0,075 x 2 = 0,15 (15 %) 1,100 thì n ng ñ là 0, 100 x 2 = 0,20 (20 %) b/. Quan h t tr ng và nhi t ñ . Khi nhi t ñ tăng thì t tr ng gi m và ngư c l i. t l tăng gi m c a chúng không theo qui lu t mà ph thu c vào nhi t ñ và t tr ng dung d ch axít. ðo chu n t tr ng dung d ch axít 15 0C thì khi tăng gi m 10C, t tr ng s gi m tăng theo h s sau: H s tăng gi m t tr ng T tr ng dung d ch axít HCl 1,065 - 1,075 0,0003 1,080 - 1,100 0,0004 1,105 - 1,120 0,0005 Ví d : 15 C t tr ng dung d ch HCl là 1,095 thì 47,8 0C t tr ng c a dung d ch 0 HCl là: 1,095 – (47,8 – 15,0) x 0,0004 = 1,0818 c/. S thay ñ i n ng ñ dung d ch HCl trong quá trình s d ng. Trong quá trình s d ng n ng ñ dung d ch HCl có s thay ñ i. Nguyên nhân c a s thay ñ i là do s thoát hơi nư c, keo tr ng tan ra trong quá trình x lý tr ng v.v. S tan c a keo tr ng làm t trong dung d ch HCl tăng lên. S thoát hơi nư c c a nư c và axít ph thu c n ng ñ dung d ch axít. ñi u ki n áp su t không khí bình thư ng 1 at, n u n ng ñ dung d ch axít cao hơn 20,24 % thì lư ng b c hơi c a nư c nh hơn axít. N u n ng ñ dung d ch axít nh hơn 20,24 % thì lư ng axít bay hơi nh hơn nư c b c hơi. Vì s thay ñ i n ng ñ dung d ch axít HCl ñã qua s d ng nên khi dùng l i dung d ch HCl ñ s lý tr ng c n ph i do chu n l i n ng ñ dung d ch axít HCl. B/. Có th x lý tr ng tr ng, tr ng h ng, tr ng ñen. • X lý tr ng tr ng: - Lư ng axít kích thích tr ng. Lư ng axít kích thích tr ng ph thu c vào n ng ñ và nhi t ñ dung d ch axít, th i gian x lý. N u nhi t ñ càng cao, th i gian x lý càng dài, n ng ñ dung d ch axít cao thì l- ư ng axít kích thích tr ng càng nhi u. Ngư c l i n u nhi t ñ càng th p, th i gian x lý càng ng n, n ng ñ dung d ch axít nh thì lư ng axít kích thích tr ng càng ít. Song s tăng gi m các y u t nhi t ñ , n ng ñ HCl, th i gian x lý ph i n m trong ph m vi gi i h n nh t ñ nh. - Th i gian x lý tr ng tr ng. Tùy gi ng t m, nhi t ñ b o qu n tr ng t khi ñ tr ng ñ n khi x lý cao hay th p khác nhau mà x lý s m hay mu n có khác nhau. Thông thư ng thì: Trư ng ð i h c nông nghi p Hà N i --- Giáo trình Dâu t m – Ong m t ………………..87