Giáo trình dịch học bào vệ thực vật part 8

Chia sẻ: Afsjkja Sahfhgk | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:16

Thêm vào BST

Báo xấu

110
lượt xem 29
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Như vậy, cứ trung bình một tháng sẽ có 2 lứa rệp tính từ thời điểm cuối tháng 3 đến tháng 11. Dự tính số lượng rệp xơ trắng sẽ phát sinh: Tuỳ theo loại hình của rệp (có cánh hay không cánh), tuỳ theo nhiệt độ và độ ẩm mà khả năng sinh sản của rệp xơ trắng có sai khác. + Loại hình không cánh, ở điều kiện nhiệt độ trung bình từ 20 – 300C, độ ẩm 70-80%, một rệp cái có khả năng đẻ được 50 - 130 rệp con...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình dịch học bào vệ thực vật part 8

theo nhiÖt ®é. Nh− vËy, cø trung b×nh mét th¸ng sÏ cã 2 løa rÖp tÝnh tõ thêi ®iÓm cuèi th¸ng 3 ®Õn th¸ng 11. Dù tÝnh sè l−îng rÖp x¬ tr¾ng sÏ ph¸t sinh: Tuú theo lo¹i h×nh cña rÖp (cã c¸nh hay kh«ng c¸nh), tuú theo nhiÖt ®é v ®é Èm m kh¶ n¨ng sinh s¶n cña rÖp x¬ tr¾ng cã sai kh¸c. + Lo¹i h×nh kh«ng c¸nh, ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é trung b×nh tõ 20 – 300C, ®é Èm 70-80%, mét rÖp c¸i cã kh¶ n¨ng ®Î ®−îc 50 - 130 rÖp con. Tuæi thä cña rÖp mÑ kho¶ng 7-10 ng y. Trªn mét vÞ trÝ cña l¸ mÝa, cã thÓ tån t¹i 3-4 ®êi rÖp. ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é d−íi 200C, kh¶ n¨ng sinh s¶n cña rÖp mÑ gi¶m xuèng. ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é trªn 300C, xuÊt hiÖn hiÖn t−îng ®×nh dôc. Thêi gian ph¸t dôc cña rÖp non bÞ kÐo d i kho¶ng 2-3 lÇn. + Lo¹i h×nh cã c¸nh, th−êng chØ xuÊt hiÖn khi nhiÖt ®é, ®é Èm m«i tr−êng thÊp hoÆc yÕu tè thøc ¨n kh«ng cßn phï hîp. Kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lo¹i h×nh n y rÊt thÊp, 10-15 con/rÖp c¸i. 2.2.4. BiÖn ph¸p phßng ngõa v dËp dÞch + BiÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c ChÕ ®é canh t¸c cã ¶nh h−ëng râ rÖt ®Õn sù ph¸t triÓn cña quÇn thÓ rÖp x¬ tr¾ng h¹i mÝa. T¸c gi¶ L−¬ng Minh Kh«i (1999) cho r»ng, mÝa xu©n kh«ng nªn trång liÒn kÒ víi mÝa thu hoÆc mÝa l−u gèc, sÏ ng¨n ngõa ®−îc sù di chuyÓn cña rÖp x¬ tr¾ng. Bãn ®¹m sím, c©n ®èi l−îng NPK, l m s¹ch cá, bãc l¸ gi ®Ó ruéng mÝa th«ng tho¸ng, h¹n chÕ ®−îc sù ph¸t triÓn m¹nh cña rÖp x¬ tr¾ng. TrÇn V¨n Sái (1995) còng cho r»ng, lu©n canh hîp lý c©y mÝa còng h¹n chÕ ®−îc sù ph¸t triÓn cña rÖp x¬ tr¾ng. Dïng gièng chèng chÞu POJ 30-16, F.134, V§.54-143, F.156 v ROC.1 h¹n chÕ ®−îc sù g©y h¹i cña rÖp x¬ tr¾ng (Lª Song Dù v ctv. 1996). HoÆc nh÷ng gièng mÝa ®Þa ph−¬ng cã b¶n l¸ d y, gãc ®é l¸ nhá Ýt bÞ rÖp x¬ tr¾ng g©y h¹i h¬n nh÷ng mÝa gièng kh¸c. + BiÖn ph¸p sinh häc RÖp x¬ tr¾ng bÞ mét ®éi ngò thiªn ®Þch khèng chÕ kh¸ hïng hËu. V× rÖp di chuyÓn chËm, l¹i ®Þnh vÞ ngay mÆt d−íi cña l¸ mÝa, nªn thiªn ®Þch rÊt dÔ b¾t gÆp. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña L−¬ng Minh Kh«i v ctv. (1997, 1999), trong nh÷ng n¨m 1992-1997, lùc l−îng thiªn ®Þch cña rÖp x¬ tr¾ng thu ®−îc 31 lo i; trong ®ã cã 21 lo i ¨ thÞt, 10 lo i ký sinh. T¸m lo i cã møc ®é phæ biÕn cao l ong m¾t ®á, ong ®en, ong kÐn tr¾ng, ong cù ®en nhá v bä rïa 13 chÊm. ¤ng cho r»ng, tuy s−c sinh s¶n cña rÖp x¬ tr¾ng rÊt lín, song thiªn ®Þch vÉn cã kh¶ n¨ng h¹n chÕ quÇn thÓ rÖp. Lo i bä rïa 13 chÊm, mét ®êi ¨n hÕt 32.000 con rÖp; bä rïa 2 chÊm ®á, mét ®êi ¨n hÕt 4.000-5.000 con rÖp. Theo T¹ Huy ThÞnh v Tr−¬ng Xu©n Lam (1994), bä rïa ®á còng cã kh¶ n¨ng k×m h m sè l−îng quÇn thÓ rÖp x¬ tr¾ng. NhiÒu t¸c gi¶ kh¸c còng cho biÕt, thiªn ®Þch cña rÖp x¬ tr¾ng ho n to n cã kh¶ Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình D ch h c và B o v th c v t……………….……..112
n¨ng h¹n chÕ mËt ®é rÖp x¬ tr¾ng nÕu chóng ta biÕt b¶o vÖ v khÝch lÖ chóng ph¸t triÓn. + BiÖn ph¸p ho¸ häc §èi víi s¶n xuÊt mÝa th× biÖn ph¸p ho¸ häc kh«ng mÊy kh¶ thi, v× chiÒu cao v ®é rËm r¹p cña c©y mÝa. Tuy nhiªn, v o ®Çu vô (cuèi th¸ng 3 - ®Çu th¸ng 4, khi mÝa ë giai ®o¹n c©y con, rÖp x¬ tr¾ng míi xuÊt hiÖn, lùc l−îng thiªn ®Þch ch−a kÞp xuÊt hiÖn, th× biÖn ph¸p ho¸ häc ®Ó tiªu diÖt nguån rÖp ng y tõ løa ®Çu l rÊt cã ý nghÜa. Nh÷ng lo¹i thuèc ho¸ häc phun trõ rÖp x¬ tr¾ng cã hiÖu qu¶ cao l : Supracid 40EC; Ofatox 40EC, Bassa 50EC, Trebon 10EC víi nång®é 0,1 – 0,15%, liÒu dïng 1,0 – 1,5 lÝt/ha ®Òu cho hiÖu qu¶ cao v kh¾c phôc ®−îc hiÖn t−îng kh¸ng thuèc. 3. DÞch h¹i trªn c©y chÌ ChÌ l c©y c«ng nghiÖp truyÒn thèng cña ViÖt Nam, cã lÞch sö trång trät l©u ®êi, ®−îc trång ë nhiÒu vïng sinh th¸i kh¸c nhau, nªn tËp ®o n s©u bÖnh h¹i còng kh¸ phong phó. Qua h¬n 40 n¨m trång v thu h¸i bóp chÌ chÕ biÕn cho c«ng nghiÖp xuÊt khÈu, chóng ta ® ®em l¹i cho n−íc kh mét nguån kinh tÕ ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn, b¶o vÖ c©y chÌ khái bÞ tÊn c«ng cña c¸c lo i dÞch h¹i l mét viÖc rÊt quan träng. Bëi v×, qua tæng kÕt nhiÒu n¨m, s©u bÖnh h¹i chÌ ® l m gi¶m trung b×nh 15 – 20% n¨ng suÊt bóp. Cã lóc, cã n¬i, s©u bÖnh g©y h¹i rÊt nghiªm träng, møc tæn thÊt cßn cao h¬n. Theo t¸c gi¶ NguyÔn V¨n Hïng v ctv., (1998), trªn c©y chÌ ë ViÖt Nam, nh÷ng lo i g©y h¹i quan träng cã 46 lo i s©u, 5 lo i nhÖn, 18 lo i bÖnh v tuyÕn trïng. Bä xÝt muçi h¹i chÌ Helopeltis theivora Waterb 3.1. Hä bä xÝt mï Miridae, Bé c¸nh nöa Hemiptera 3.1.1. C¸c vô dÞch ® x¶y ra Trong lÞch sö trång chÌ ë ViÖt Nam, bä xÝt muçi th−êng xuyªn xuÊt hiÖn v g©y h¹i. Song g©y th nh dÞch v o n¨m 1964 ë n«ng tr−êng chÌ V¨n LÜnh, nay thuéc tØnh Phó Thä. Theo B¸o c¸o tæng kÕt míi ®©y nhÊt cña Côc BVTV (2004), bä xÝt muçi l lo i s©u h¹i th−êng xuyªn v phæ biÕn trªn c©y chÌ, song Ýt g©y th nh dÞch. 3.1.2. Quy luËt diÔn biÕn sè l−îng cña bä xÝt muçi h¹i chÌ Quy luËt ph¸t sinh cña bä xÝt muçi h ng n¨m cã liªn quan ®Õn c¸c yÕu tè sinh th¸i. ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é kho¶ng 20 – 250C, ®é Èm trªn 90% l ®iÒu kiÖn rÊt thÝch hîp cho bä xÝt muçi ph¸t sinh ph¸t triÓn. ChÌ trång trong v−ên hoÆc trªn ®åi cã c©y che bãng, bÞ bä xÝt muçi h¹i nÆng h¬n nh÷ng l« chÌ d i n¾ng. ChÌ con ch−a ®èn cã mËt ®é bä xÝt muçi thÊp h¬n chÌ l©u n¨m. ChÌ th©m canh cao bÞ bä xÝt muçi g©y h¹i nÆng nhÊt. Gièng chÌ Trung du bÞ bä xÝt muçi g©y h¹i nÆng h¬n nh÷ng gièng chÌ kh¸c. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình D ch h c và B o v th c v t……………….……..113
Quanh n¨m, bä xÝt muçi lu«n cã mÆt ë trªn c©y chÌ, nh−ng g©y h¹i ë 3 thêi kú chÝnh sau ®©y: Thêi kú thø nhÊt: v o th¸ng 4-5, s©u ph¸t sinh víi sè l−îng thÊp - Thêi kú thø 2: V o th¸ng 7-8, s©u ph¸t sinh víi sè l−îng nhiÒu, ph¸ - h¹i nÆng. Thêi kú thø 3: v o th¸ng 10-12, s©u ph¸t sinh víi sè l−îng nhiÒu, - ph¸ h¹i nÆng. 3.1.3. Ph−¬ng ph¸p dù tÝnh dù b¸o bä xÝt muçi h¹i chÌ §èi víi lo i bä xÝt muçi, ph−¬ng ph¸p dù tÝnh dù b¸o tèt nhÊt l ®iÒu tra sè l−îng chóng trªn c©y chÌ theo c¸c ®ît léc non. Dù tÝnh theo ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra tiÕn ®é ph¸t dôc. - Sè c¸ thÓ cÇn quan s¸t v thu thËp ®−îc Ýt nhÊt l 30 c¸ thÓ. - Ph©n lo¹i theo tuæi ph¸t dôc. - TÝnh tû lÖ c¸c tuæi ph¸t dôc - X¸c ®Þnh tuæi ph¸t dôc ré - Dù tÝnh kho¶ng thêi gian bä xÝt muçi non tuæi 1 løa sau ré §Ó phßng trõ bä xÝt muçi h¹i chÌ cã hiÖu qu¶, c«ng t¸c dù tÝnh dù b¸o cÇn ph¶i ®iÒu tra ph¸t hiÖn ®−îc løa 1 xuÊt hiÖn ®Çu tiªn. Sau ®ã, c¨n cø v o ®Æc ®iÓm sinh vËt häc d−íi t¸c ®éng cña «n - Èm ®é, ®Ó dù tÝnh dù b¸o thêi gian pha s©u non tuæi 1 xuÊt hiÖn ré. Thuèc phun ®Ó trõ bä xÝt muçi cÇn ph¶i chó ý thêi gian c¸ch ly. Tèt nhÊt l nªn phun sau khi thu h¸i léc, v nªn chän thuèc phßng trõ sinh häc, ®Ó tr¸nh x¸c suÊt tèi ®a tiªu diÖt c¸c lo i thiªn ®Þch. 3.1.4. BiÖn ph¸p phßng ngõa v dËp dÞch + BiÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c Ch¨m sãc chÌ chu ®¸o, l m s¹ch cá d¹i, ph¸t quang lau l¸ch, bôi rËm quanh n−¬ng chÌ v nh÷ng ký chñ phô cña bä xÝt muçi. §èn ®au, ®èn löng c¸c n−¬ng chÌ bÞ bä xÝt muçi ph¸ h¹i nÆng + BiÖn ph¸p sinh häc Bä xÝt muçi cã mét sè lo i thiªn ®Þch nh− ong ký sinh, bä xÝt mï ¨n trøng. Tuy nhiªn, thiªn ®Þch cña lo i s©u h¹i n y Ýt cã kh¶ n¨ng khèng chÕ sè l−îng. + BiÖn ph¸p ho¸ häc Trªn c¬ së dù tÝnh dù b¸o sù xuÊt hiÖn ré cña bä xÝt non tuæi 1, kÕt hîp víi quan s¸t nh÷ng vÕt ch©m nhá nh− ®Çu mòi kim, phun thuèc trõ s©u sinh häc sÏ cã hiÖu qu¶. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình D ch h c và B o v th c v t……………….……..114
Nhãm thuèc ho¸ häc cã thÓ dïng ®Ó trõ bä xÝt muçi l nhãm Pyrethroid : Selecron, Kiyazinon, Ofatox, nång ®é 0,1 – 0,15%. Dïng TËp kú hoÆc Trebon cã t¸c dông b¶o vÖ thiªn ®Þch h¬n. RÇy xanh h¹i chÌ Empoasca (Chlorita. flavescens (Fabr.) 3.2. Hä rÇy nh¶y Jassidae; Bé c¸nh ®Òu Homoptera 3.2.1. C¸c vô dÞch ® x¶y ra RÇy xanh l mét lo i s©u h¹i bóp chÌ quan träng tõ tr−íc tíi nay. Nã cã mÆt ë nhiÒu n−íc trång chÌ trªn thÕ giíi, trong ®ã cã ViÖt Nam. R y xanh l lo i s©u h¹i da thùc, nªn ngo i c©y chÌ ra, nã cßn g©y h¹i trªn nhiÒu lo¹i c©y trång kh¸c nh− lóa, ng«, ®Ëu ®ç, rau hä hoa thËp tù, rau hä c… Do rÇy xanh l lo i s©u dÞ quÇn x , do vËy c¸c trËn dÞch do nã g©y ra trªn chÌ rÊt hiÕm. Tuy nhiªn, vÉn cã nh÷ng thêi ®iÓm, tû lÖ bóp chÌ bÞ kh« ch¸y do rÇy xanh t−¬ng ®èi cao. N¨m 1996, Tuyªn Quang v b¾c Th¸i (cò) l 2 tØnh bÞ rÇy xanh g©y h¹i kh¸ nÆng. 3.2.2. Quy luËt diÔn biÕn sè l−îng H ng n¨m, rÇy xanh th−êng ph¸t sinh v g©y h¹i ®¸ng kÓ v o 2 thêi vô chÝnh. §ã l v o kho¶ng th¸ng 3-5 v th¸ng 10-11. Mçi n¨m cã kho¶ng 14 løa. DiÔn biÕn sè l−îng rÇy xanh tõ nh÷ng n¨m 1980 ®Õn 1996 ®−îc thÓ hiÖn ë b¶ng 1. B¶ng . DiÔn biÕn sè l−îng rÇy xanh (1980-1990 v 1991-1996) (con/khay) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Th¸ng N¨m 1980- 13.6 8.3 5.6 9.3 11.6 2.8 3.3 9.6 14.8 15.5 15.1 15.9 1990 1991- 12.4 14.8 15.1 18.4 14.9 8.3 8.2 12.4 13.4 15.9 15.9 21.3 1996 Nh×n chung, rÇy ph¸t sinh ph¸t triÓn m¹nh ë ®iÒu kiÖn thêi tiÕt chuyÓn tõ l¹nh sang nãng hoÆc n¾ng m−a xen kÏ. NÕu trêi m−a to, thêi gian m−a kÐo d i hoÆc thêi tiÕt kh« h¹n, kh«ng thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña rÇy. C¸c n−¬ng ®åi chÌ cßn non, th−êng bÞ rÇy xanh h¹i nÆng h¬n n−¬ng chÌ gi . N−¬ng chÌ nhiÒu cá d¹i bÞ h¹i nÆng h¬n n−¬ng chÌ ®−îc ch¨m sãc tèt. ChÌ ®èn phít bÞ h¹i nÆng h¬n chÌ ®èn ®au. MËt ®é rÇy th−êng cao v o nh÷ng ®ît léc. 3.2.3. Ph−¬ng ph¸p dù tÝnh dù b¸o Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình D ch h c và B o v th c v t……………….……..115
Dù tÝnh theo ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra tiÕn ®é ph¸t dôc - §iÒu tra v o c¸c ®ît léc, chó ý v o kho¶ng th¸ng 3-4, khi løa1 xuÊt hiÖn. Sè c¸ thÓ cÇn thu thËp Ýt nhÊt l 30 c¸ thÓ. - - Ph©n lo¹i theo tuæi ph¸t dôc. - TÝnh tû lÖ c¸c tuæi ph¸t dôc cña rÇy non - X¸c ®Þnh tuæi ph¸t dôc ré Dù tÝnh kho¶ng thêi gian rÇy non tuæi 1 løa sau ré trªn c¬ së ®Æc - tÝnh sinh vËt häc d−íi t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè ngo¹i c¶nh. Thêi gian ph¸t dôc c¸c pha cña rÇy xanh nh− sau: Pha ph¸t dôc Trøng RÇy non (5 tuæi) Tr−ëng th nh (ng y) Mïa hÌ 5-8 ng y 7-11 ng y 1-2 ng y Mïa xu©n 5-7 9-11 1-2 Mïa ®«ng 6-9 14-16 2-3 Kh¶ n¨ng ®Î trøng tèi ®a –150 qu¶; trung b×nh 50 qu¶. Tû lÖ ®ùc : c¸i l 45 : 55; tû lÖ tö vong do c¸c nguyªn nh©n: 55%. 3.2.4. BiÖn ph¸p phßng ngõa v dËp dÞch + BiÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c L m s¹ch cá d¹i, ch¨m sãc cho c©y chÌ ph¸t triÓn tèt. Kh«ng nªn ®èn chÌ qu¸ sím hoÆc qu¸ muén ®Ó tr¸nh cao ®iÓm chÌ ph¸t léc trïng víi cao ®iÓm cña rÇy. Nªn ®èn tõ cuèi th¸ng 12 ®Õn gi÷a th¸ng 1. H¸i ü bóp chÌ lóc r©y tr−ëng th nh ®Î ré ®Ó gi¶m sè l−îng trøng rÇy. + BiÖn ph¸p sinh häc RÇy xanh Ýt bÞ kÎ thï tù nhiªn tÊn c«ng v× tËp tÝnh ho¹t ®éng nhanh nhÑ cña nã. Cã mét sè lo i ong ký sinh trøng v bä xÝt mï ¨n trøng cña rÇy xanh. Tuy nhiªn, biÖn ph¸p sinh häc phßng trõ rÇy xanh Ýt cã hiÖu qu¶. + BiÖn ph¸p ho¸ häc Cho ®Õn nay, biÖn ph¸p ho¸ häc trõ rÇy xanh vÉn mang l¹i hiÖu qu¶ cao. Nhãm thuèc sö dông hiÖn nay l nhãm Pyrethroid: Selecron, Padan, Kiyazinon, Trebon v Bassa. Nång ®é, liÒu l−îng sö dông t−¬ng tù nh− phun trõ bä xÝt muçi. BÖnh ®èm m¾t cua Cercosporella theae Petch 3.3. 3.3.1. C¸c vô dÞch ® x¶y ra BÖnh ®èm m¾t cua l mét trong 16 lo¹i bÖnh h¹i chÝnh trªn chÌ. BÖnh n y g©y h¹i trªn l¸ chÌ. Khi c©y chÌ tr−ëng th nh, nÕu bÞ h¹i nÆng, Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình D ch h c và B o v th c v t……………….……..116
cã thÓ l m rông l¸ h ng lo¹t. C¸c khu trång chÌ còng cã n¨m bÖnh ph¸t sinh t−¬ng ®èi nÆng. Tuy nhiªn, nh÷ng trËn dÞch lín do bÖnh ®èm m¾t cua g©y ra hÇu nh− ch−a ®−îc tæng kÕt. 3.3.2. Quy luËt diÔn biÕn cña bÖnh BÖnh ®èm m¾t cua th−êng ph¸t sinh m¹nh v o mïa xu©n khi thêi tiÕt cã nhiÒu m−a phïn. Mïa thu (nÕu thêi tiÕt cã m−a nhiÒu), bÖnh còng ph¸t sinh v g©y h¹i nÆng. Nh÷ng l« chÌ trång trªn ®Êt thÊp, ®iÒu kiÖn tho¸t n−íc kh«ng tèt, møc n−íc ngÇm cao th× bÖnh ph¸t sinh nhiÒu. ChÌ non míi trång, th−êng bÞ bÖnh ®èm m¾t cua g©y h¹i nÆng h¬n chÌ gi nhiÒu tuæi. ChÌ bãn qu¸ nhiÒu ®¹m hoÆc c©y chÌ thiÕu vi l−îng, bÖnh còng x©m nhËp dÔ h¬n chÌ ®−îc bãn c©n ®«i l−îng NPK v phun ®ñ vi l−îng. 3.3.3. Ph−¬ng ph¸p dù tÝnh dù b¸o bÖnh + X¸c ®inh nguån bÖnh: §iÒu tra ®Þnh kú trªn nh÷ng l« chÌ bãn nhiÒu ®¹m, tho¸t n−íc kÐm. NÕu thÊy trªn nh÷ng l¸ gi , l¸ rông cã nh÷ng vÕt bÖnh m u n©u tÝm hoÆc n©u sÉm, trªn bÒ mÆt vÕt bÖnh l¹i cã nh÷ng h¹t nhá m u n©u x¸m th× ®ã l nguån bß tö ®Ó bay lªn l¸ chÌ. + Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra: Chän nh÷ng l« chÌ ®¹i diÖn cho gièng, tuæi c©y, ch©n ®Êt. Mçi ®¹i diÖn ®iÒu tra 3 l«. Mçi l« ®iÒu tra 5 ®iÓm chÐo gãc. Mçi ®iÓm ®iÒu tra 20 l¸ (10 l¸ gi , 10 l¸ b¸nh tÎ). Møc ®é nÆng nhÑ ®−îc ph©n theo thang 9 cÊp (ViÖn BVTV 1998) CÊp 0: L¸ chÌ kh«ng cã vÕt bÖnh CÊp 1: 25-50% diÖn tÝch l¸ bÞ bÖnh CÊp 7: >50-75% diÖn tÝch l¸ bÞ bÖnh CÊp 9: >75% diÖn tÝch l¸ bÞ bÖnh NÕu trong ®iÒu kiÖn thêi tiÕt vô xu©n, m−a phïn Èm −ít, nhiÖt ®é trung b×nh kho¶ng 18-220C; tû lÖ l¸ bÞ bÖnh l 10%, nhiÒu l¸ bÞ bÖnh ë cÊp 3, th× sau ®ã kho¶ng 3 tuÇn dÞch bÖnh sÏ x¶y ra. BÖnh ®èm m¾t cua sÏ ph¸t sinh m¹nh nÕu thêi tiÕt m−a Èm, sè giê n¾ng trong ng y thÊp kÌm theo giã nhÑ. Mïa thu, v o c¸c th¸ng 8-9, nÕu th−êng cã m−a nhá, bÖnh còng dÔ ph¸t triÓn m¹nh. 3.3.4. BiÖn ph¸p phßng ngõa v dËp dÞch Cho ®Õn nay, biÖn ph¸p phßng chèng bÖnh ®èm m¾t cua chñ yÕu vÉn dùa v o ho¸ häc. VÒ nguyªn t¾c, nªn phun tr−íc kú x©m nhiÔm b¾t ®Çu. V× vËy, nªn phun thuèc Booc®« hoÆc Oxclorua ®ång v o cuèi th¸ng 2 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình D ch h c và B o v th c v t……………….……..117
hoÆc ®Çu th¸ng 3 ë vô xu©n, phun lÇn 2 v o cuèi th¸ng 8 hoÆc ®Çu th¸ng 9 d−¬ng lÞch. 4. DÞch h¹i trªn c©y b«ng S©u keo da l¸ng Spodoptera exigua (Hubner) 4.1. Hä ng i ®ªm Noctuidae, Bé c¸nh v¶y Lepidoptera 4.1.1. C¸c vô dÞch ® x¶y ra S©u keo da l¸ng l lo i s©u h¹i ®a thùc, søc ¨n rÊt lín, xuÊt hiÖn víi møc ®é phæ biÕn cao ë n−íc ta. Tr−íc ®©y, lo i s©u h¹i n y trªn b«ng l lo i s©u h¹i thø yÕu. Song trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, lo i s©u n y ® trë th nh mét trong 4 lo i s©u h¹i quan träng trªn c©y b«ng ë vïng T©y Nguyªn. DÞch h¹i do lo i n y ® x¶y ra ch−a cã sè liÖu tæng kÕt râ r ng. Song víi mËt ®é cao, còng g©y thiÖt h¹i ®¸ng kÓ cho ng−êi trång b«ng. 4.1.2. Quy luËt diÔn biÕn sè l−îng H ng n¨m s©u keo da l¸ng ph¸t sinh g©y h¹i trªn c©y b«ng tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 11. Mçi n¨m cã 6 løa. Løa 1 xuÊt hiÖn v o ®Çu th¸ng 3 ®Õn gi÷a th¸ng 3. Løa 2-3 g©y h¹i nÆng trªn c©y b«ng v o th¸ng 5-6 v løa 5-6 g©y h¹i trªn b«ng v o th¸ng 9-10. §iÒu kiÖn thêi tiÕt thuËn lîi cho lo i s©u n y ph¸t triÓn ë nhiÖt ®é trung b×nh 25 – 300C, Èm ®é trung b×nh 80-85%. 4.1.3. Ph−¬ng ph¸p dù tÝnh dù b¸o Dù tÝnh theo ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra tiÕn ®é ph¸t dôc cña s©u - Chän c¸c ruéng b«ng ®¹i diÖn cho gièng, thêi vô trång. Mçi ®¹i diÖn chän 3 ruéng. Mçi ruéng ®iÒu tra 5 ®iÓm chÐo gãc. Mçi ®iÓm ®iÒu tra 1 mÐt vu«ng. - Sè c¸c thÓ cÇn thu thËp ®Ó ph©n lo¹i tuæi ph¸t dôc Ýt nhÊt l 30 c¸ thÓ. - Ph©n lo¹i theo tuæi ph¸t dôc. - TÝnh tû lÖ c¸c tuæi ph¸t dôc - X¸c ®Þnh tuæi ph¸t dôc ré - Dù tÝnh kho¶ng thêi gian tr−ëng th nh s©u keo da l¸ng ré v s©u non tuæi 1 løa sau ré trªn c¬ së ®Æc tÝnh sinh vËt häc d−íi t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè ngo¹i c¶nh. Thêi gian ph¸t dôc c¸c pha cña s©u keo da l¸ng nh− sau nh− sau: Pha ph¸t dôc Trøng S©u non (6 tuæi) Nhéng Tr−ëng th nh Mïa hÌ 4-5 ng y 20-25 ng y 8-9 1-2 ng y Mïa ®«ng 7-9 24-30 10-13 2-3 Kh¶ n¨ng ®Î trøng trung b×nh 450 qu¶. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình D ch h c và B o v th c v t……………….……..118
Tû lÖ ®ùc : c¸i l 1:1; tû lÖ tö vong do c¸c nguyªn nh©n: 62%. Dù tÝnh thêi gian tr−ëng th nh ré v s©u non tuæi ré 4.1.4. BiÖn ph¸p phßng ngõa v dËp dÞch + BiÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c Ch¨m sãc cho b«ng ph¸t triÓn tèt ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng bï trõ diÖn tÝch l¸ ® bÞ mÊt, b«ng nô ® bÞ rông. Chän gièng cã chuyÓn n¹p gen chèng s©u BT Xíi x¸o l m cá tiªu diÖt bít nhéng ho¸ trong ®Êt + BiÖn ph¸p sinh häc Cã nhiÒu lo i thiªn ®Þch sö dông lo i s©u keo da l¸ng l m thøc ¨n. CÇn cã biÖn ph¸p b¶o vÖ lùc l−îng thiªn ®Þch v khuyÕn khÝch cóng ph¸t triÓn. Ch¼ng h¹n: ong m¾t ®á, ong kÐn tr¾ng tËp thÓ, ong cù, c¸c lo i nhÖn lín b¾t måi … + BiÖn ph¸p ho¸ häc BÊt ®¾c dÜ ph¶i dïng th× chän thuèc thuéc nhãm Pyrethroid Ýt ®éc ®èi víi kÎ thï tù nhiªn cña lo i s©u h¹i n y. S©u xanh Helicoverpa armigera (Hubner) 4.2. Hä ng i ®ªm Noctuidae, Bé c¸nh v¶y Lepidoptera 4.2.1. C¸c vô dÞch ® x¶y ra S©u xanh l lo i s©u h¹i cã diÖn ph©n bè rÊt réng. Chóng cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c n−íc cã khÝ hËu nhÖt ®íi v b¸n nhiÖt ®íi. Trªn b«ng, ® tõng cã nh÷ng trËn dÞch x¶y ra ë c¸c tØnh trång b«ng thuéc phÝa b¾c ViÖt Nam v o nh÷ng n¨m cña thËp kû 60. ë c¸c tØnh miÒn Nam, lo i s©u xanh n y hiÖn nay l mét trong nh÷ng lo i s©u h¹i chñ yÕu. Chóng ¨n hoa, nô v qu¶ non, l m rông c¸c bé phËn sinh s¶n, ¶nh h−ëng lín ®Õn n¨ng suÊt b«ng. 4.2.2. Quy luËt diÔn biÕn sè l−îng T−¬ng tù nh− s©u keo da l¸ng, h ng n¨m s©u xanh ph¸t sinh g©y h¹i trªn c©y b«ng tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 11. Mçi n¨m cã 6 løa. Løa 1 xuÊt hiÖn v o cuèi th¸ng 2 ®Õn ®Çu th¸ng 3. Løa 2-3 g©y h¹i nÆng trªn c©y b«ng v o th¸ng 5-6 v løa 5-6 g©y h¹i trªn b«ng v o th¸ng 9-10. §iÒu kiÖn thêi tiÕt thuËn lîi cho lo i s©u n y ph¸t triÓn ë nhiÖt ®é trung b×nh 26 – 300C, Èm ®é trung b×nh 80-85%. 4.2.3. Ph−¬ng ph¸p dù tÝnh dù b¸o Dù tÝnh theo ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra tiÕn ®é ph¸t dôc cña s©u Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình D ch h c và B o v th c v t……………….……..119
- Chän c¸c ruéng b«ng ®¹i diÖn cho gièng, thêi vô trång. Mçi ®¹i diÖn chän 3 ruéng. Mçi ruéng ®iÒu tra 5 ®iÓm chÐo gãc. Mçi ®iÓm ®iÒu tra 1 mÐt vu«ng. - Sè c¸ thÓ cÇn thu thËp ®Ó ph©n lo¹i tuæi ph¸t dôc Ýt nhÊt l 30 c¸ thÓ. - Ph©n lo¹i theo tuæi ph¸t dôc. - TÝnh tû lÖ c¸c tuæi ph¸t dôc - X¸c ®Þnh tuæi ph¸t dôc ré - Dù tÝnh kho¶ng thêi gian tr−ëng th nh s©u xanh ré v s©u non tuæi 1 løa sau ré trªn c¬ së ®Æc tÝnh sinh vËt häc d−íi t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè ngo¹i c¶nh. Thêi gian ph¸t dôc c¸c pha cña s©u xanh nh− sau: Pha ph¸t dôc Trøng S©u non (6 tuæi) Nhéng Tr−ëng th nh Mïa hÌ 2-4 ng y 14-24 ng y 10-14 2-4 ng y Mïa ®«ng 5-7 22-28 11-15 3-5 Kh¶ n¨ng ®Î trøng trung b×nh 1000 qu¶. Tû lÖ ®ùc : c¸i l 1:1; tû lÖ tö vong do c¸c nguyªn nh©n: 62%. Dù tÝnh thêi gian tr−ëng th nh ré v s©u non tuæi ré 4.2.4. BiÖn ph¸p phßng ngõa v dËp dÞch + BiÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c - Dän s¹ch cá d¹i l ký chñ phô cña s©u xanh - Trång c©y dÉn dô l c©y hoa h−íng d−¬ng rÊt cã hiÖu qu¶ - VÖ sinh ®ång ruéng: th−êng xuyªn nhÆt nô, hoa qu¶ rông, gom l¹i ®Ó huû. BÊm ngän tØa c nh, t¹o ®é th«ng tho¸ng ®Ó c©y b«ng ph¸t triÓn tèt. - C y bõa kü sau khi thu haäch b«ng ®Ó tiªu diÖt nhéng. + BiÖn ph¸p sinh häc NhiÒu lo i ong ký sinh l thiªn ®Þch quan träng cña s©u xanh. Duy tr× v b¶o vÖ lùc l−îng thiªn ®Þch cã ý nghÜa tèt trong h¹n chÕ mËt ®é s©u xanh. + BiÖn ph¸p ho¸ häc Phun theo dù tÝnh, v o lóc s©u non tuæi 1 ré. Nªn dïng thuèc thuéc nhãm Pyrethroid (Cypermethrin hoÆc Permethrin, nång ®é 0,15 – 0,20% BÖnh phÊn tr¾ng Erysiphe sp. 4.3. Hä Erysiphaceae, Bé Erysiphales 4.3.1. C¸c vô dÞch ® x¶y ra Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình D ch h c và B o v th c v t……………….……..120
BÖnh phÊn tr¾ng h¹i b«ng th−êng xuÊt hiÖn trªn c©y b«ng v o kho¶ng th¸ng 10-11. V o mïa m−a, Èm ®é cao, bÖnh phÊn tr¾ng ph¸t triÓn m¹nh. Tuy nhiªn, nh÷ng trËn dÞch lín do nÊm phÊn tr¾ng cßn kh¸ Ýt ái sè liÖu. 4.3.2. Quy luËt diÔn biÕn sè l−îng C©y b«ng ng y nay ®−îc trång chñ yÕu ë c¸c tØnh miÒn Trung v Nam trung bé, c¸c tØnh T©y Nguyªn v o th¸ng 7-8. BÖnh phÊn tr¾ng th−êng xuÊt hiÖn b¾t ®Çu v o th¸ng 9, ph¸t triÓn m¹nh, lan réng v o th¸ng 10-11. NÕu ®−îc phun thuèc xö lý sím, bÖnh gi¶m nhanh chãng. 4.3.3. Ph−¬ng ph¸p dù tÝnh dù b¸o + Theo dâi bÉy b o tö ®Ó x¸c ®Þnh nguån bÖnh l©y nhiÔm ®Çu tiªn. BÖnh ph¸t sinh ph¸t triÓn tèt trong ®iÒu kiÖn nãng Èm, thêi tiÕt cã m−a phïn hoÆc ban ®ªm cã nhiÒu s−¬ng mï. + Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra: §iÒu tra t×nh h×nh bÖnh h¹i trªn c©y b«ng, ®Þnh kú 5 ng y mét lÇn. §iÒu tra theo ph−¬ng ph¸p 5 ®iÓm chÐo gãc. Mçi ®iÓm ®iÒu tra 20 l¸ bÊt kú. Tæng sè l¸ ®iÒu tra trªn mçi ruéng l 100 l¸. Mçi ®¹i diÖn ®iÒu tra 300 l¸. Møc ®é g©y h¹i cña bÖnh trªn l¸ ®−îc ph©n theo thang 9 cÊp, t−¬ng tù nh− c¸c bÖnh g©y h¹i trªn l¸ cña nh÷ng c©y trång kh¸c. BÖnh phÊn tr¾ng sÏ nÆng nÕu tho¶ m n nh÷ng ®iÒu kiÖn sau: 1/ Thêi tiÕt nãng v Èm, kÌm theo m−a phïn hoÆc ban ®ªm cã nhiÒu s−¬ng. 2/ Biªn ®é nhiÖt ®é ng y ®Õm kh«ng lín, ban ng y kho¶ng 25-280C, ban ®ªm kh«ng h¹ d−íi 220C. 3/ C©y ph¸t triÓn th©n l¸ tèt, l¸ xanh ®Ëm. Bãn ph©n NPK kh«ng c©n ®èi. 4.3.4. BiÖn ph¸p phßng ngõa v dËp dÞch - Tiªu diÖt cá d¹i, ph¸t quang bê bôi, t¹o ®é th«ng tho¸ng ®Ó gi¶m ®é Èm trong ruéng b«ng. - VÖ sinh ®ång ruéng, gom t n d− c©y b«ng ®em ®èt sau thu ho¹ch. - Phun thuèc Karathan, Topsin 0,1 – 0,2% hoÆc ho bét l−u huúnh 0,4% phun lªn c©y v o giai ®o¹n tû lÖ bÖnh ®¹t 1%. C©u hái «n tËp: C©u 1. Tr×nh b y c¸c ®iÒu kiÖn tèi −u ®Ó gißi ®ôc th©n ®Ëu t−¬ng ph¸t sinh th nh dÞch v biÖn ph¸p phßng ngõa, dËp dÞch. C©u 2. Tr×nh b y c¸c ®iÒu kiÖn tèi −u ®Ó s©u cuèn l¸ ®Ëu t−¬ng ph¸t sinh th nh dÞch v biÖn ph¸p phßng ngõa, dËp dÞch. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình D ch h c và B o v th c v t……………….……..121
C©u 3. Tr×nh b y c¸c ®iÒu kiÖn tèi −u ®Ó s©u ®ôc th©n mÝa ph¸t sinh th nh dÞch v biÖn ph¸p phßng ngõa, dËp dÞch. C©u 4. Tr×nh b y c¸c ®iÒu kiÖn tèi −u ®Ó rÖp x¬ tr¾ng h¹i mÝa ph¸t sinh th nh dÞch v biÖn ph¸p phßng ngõa, dËp dÞch. C©u 5. Tr×nh b y c¸c ®iÒu kiÖn tèi −u ®Ó bä xÝt muçi h¹i chÌ ph¸t sinh th nh dÞch v biÖn ph¸p phßng ngõa, dËp dÞch. C©u 6. Tr×nh b y c¸c ®iÒu kiÖn tèi −u ®Ó rÇy xanh h¹i chÌ ph¸t sinh th nh dÞch v biÖn ph¸p phßng ngõa, dËp dÞch. C©u 7. Tr×nh b y c¸c ®iÒu kiÖn tèi −u ®Ó bÖnh ®èm m¾t cua h¹i chÌ ph¸t sinh th nh dÞch v biÖn ph¸p phßng ngõa, dËp dÞch. C©u 8. Tr×nh b y c¸c ®iÒu kiÖn tèi −u ®Ó s©u keo da l¸ng h¹i b«ng ph¸t sinh th nh dÞch v biÖn ph¸p phßng ngõa, dËp dÞch. C©u 9. Tr×nh b y c¸c ®iÒu kiÖn tèi −u ®Ó s©u xanh h¹i b«ng ph¸t sinh th nh dÞch v biÖn ph¸p phßng ngõa, dËp dÞch. C©u 10. Tr×nh b y c¸c ®iÒu kiÖn tèi −u ®Ó bÖnh phÊn tr¾ng h¹i b«ng ph¸t sinh th nh dÞch v biÖn ph¸p phßng ngõa, dËp dÞch. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình D ch h c và B o v th c v t……………….……..122
Ch−¬ng 8. dÞch h¹i chÝnh trªn c©y thùc phÈm 1. DÞch h¹i trªn c©y khoai t©y. 1.1. RÖp s¸p h¹i khoai t©y (Pseudococcus citri Risso) Hä Pseudococidae Bé Homoptera 1.1.1. C¸c vô dÞch ® x¶y ra RÖp s¸p g©y h¹i chñ yÕu trong thêi kú cÊt gi÷ khoai t©y ®Ó gièng. RÖp hót dinh d−ìng ë mÇm khoai, khi rÖp ph¸t sinh sè l−îng lín th× chóng b¸m d y ®Æc trªn c¸c vÞ trÝ cña mÇm, hót dÞch m¹nh l m cñ khoai hÐo qu¾t, mÇm thui háng, chÊt l−îng gièng gi¶m sót m¹nh. Tû lÖ cñ gièng h− háng b×nh th−êng l 10-15%, khi nÆng ®Õn 60-70%. Ngoài ra khi rÖp sèng trªn m m cñ cßn tiÕt ra chÊt tiÕt t¹o ®iÒu kiÖn cho nÊm muéi ®en ph¸t triÓn NÕu ®Ó gièng d−íi gÇm giõ¬ng hoÆc d n ®Ó n¬i m−a h¾t th−êng bÞ rÖp s¸p h¹i nÆng 1.1.2. quy luËt diÔn biÕn RÖp s¸p h¹i chñ yÕu mÇm khoai t©y trong thêi gian b¶o qu¶n. Trong thêi gian ®Çu b¶o qu¶n rÖp chØ tån t¹i r¶i r¸c trªn d n. cho tíi kho¶ng th¸ng 4 khi mÇm khoai gièng nhó lªn th× rÖp s¸p míi b¾t ®Çu ph¸t triÓn v h×nh th nh quÇn thÓë tõng ®Êm trªn d n b¶o qu¶n. Kho¶ng th¸ng 5-6 khi mÇm khoai ph¸t triÓn nhiÒu th× quÇn thÓ rÖp còng ph¸t triÓn v lan réng.tõ th¸ng 7 tráe ®i cho tíi cuèi vô b¶o qu¶n khoai, lóc mÇm khoai mäc d i quÇn thÓ rÖp ph¸t triÓn d y ®Æc l©y lan v ph¸ h¹i m¹nh 1.1.3. Ph−¬ng ph¸p DTDB: Th−êng xuyªn h ng tuÇn kiÓm tra mËt ®é rÖp trªn d n b¶o qu¶n, kiÓm tra ë tÊt c¶ c¸c tÇng d n v kiÓm tra kü ë nh÷ng gãc khuÊt cña d n. Khi ph¸t hiÖn thÊy cã kiÕn ®i l¹i quanh d n cÇn kiÓm tra kü d n khoai ®Ó lo¹i bá nh÷ng cñ bÞ rÖp Khi ph¸t hiÖn thÊy rÖp cÇn phßng trõ triÖt ®Ó b»ng nh÷ng biÖn ph¸p ë phÇn sau 1.1.4. BiÖn ph¸p phßng chèng -Phßng trõ rÖp s¸p h¹i khoai t©y gièng ChØ b¶o qu¶n khoai t©y tõ nh÷ng ruéng kh«ng bÞ nhiÔm rÖp s¸p tõ vô tr−íc v trªn ®ång ruéng - Thu ho¹ch khi th©n c©y khoai cßn xanh. Thu v o ng y n¾ng r¸o, lo¹i bá nh÷ng cñ thèi Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình D ch h c và B o v th c v t……………….……..123
- B¶o qu¶n khoai t©y trªn gi n ®Æt trong phßng tho¸ng m¸t, phßng ph¶i cã cña sæ ®ãng kÝn khi m−a - VÖ sinh gi n tr−íc khi b¶o qu¶n (l m s¹ch gi n kÌm theo ph¬i n¾ng hoÆc ng©m ngËp trong n−íc 2-3 ng y ), quÐt s¹ch khu b¶o qu¶n kÓ c¶ trªn trÇn nh , t−êng nh .Trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n nªn ®Æt gi n c¸ch t−êng v ch©n gi n ®−îc ®Æt trong c¸c b¸t n−íc ®Ó tr¸nh kiÕn tha rÖp lªn gi n - C¾t bá to n bé c nh c©y, d©y leo rñ trªn m¸i hoÆc cöa sæ nh , t−êng nh v× ®©y l nguån l©y nhiÔm rÖp. - NÕu cã nguån rÖp cã thÓ l©y lan tõ ngo i ®ång v o trong kho (trªn ruéng cã rÖp s¸p g©y h¹i ) nªn nhóng cñ v o trong dung dÞch Dipterex o,5%, hong kh« råi míi ®−a lªn gi n . - Nªn phun phßng sù ph¸t sinh v l©y lan rÖp tr−íc khi khoai b¾t ®Çu n¶y mÇm b»ng Dipterex 1%. - Mçi tuÇn mét lÇn kiÓm tra kiÕn v rÖp xuÊt hiÖn trªn d n (chó ý kiÓm tra ë nh÷ng tÇng d−íi cña d n , khi ph¸t hiÖn nh÷ng cña khoai nhiÔm rÖp cÇn ph¶i nhÆt ®−a ra khái d n v lo¹i bá. - NÕu cã ®iÒu kiÖn nªn b¶o qu¶n khoai trong kho l¹nh Phßng chèng rÖp ngo i ®ång Chän cñ s¹ch rÖp ®Ó trång Kh«ng vËn chuyÓn khoai t©y gièng cã rÖp tõ vïng n y sang vïng kh¸c ®Ó h¹n chÕ sù l©y lan cña rÖp ®Õn nh÷ng vïng míi. NÕu ph¸t hiÖn thÊy rÖp h¹i ®¸ng kÓ th× cã thÓ phun mét sè lo¹i thuèc sau Applaud, Padan, Pegasus, Phosalone, phosphamidon, Trichlormetafos-3, Malathion and Dimethoate phun vào lóc rÖp s¸p ®ang ë giai ®o¹n rÖp non tuæi 3 ré 1.2. BÖnh hÐo xanh (Pseudomonas solanacearum S.) 1.2.1. C¸c vô dÞch ® x¶y ra BÖnh h¹i ë tÊt c¶ c¸c vïng trång c chua trªn thÕ giíi nhÊt l vïng nhiÖt ®íi, cËn nhiÖt ®íi v nh÷ng vïng cã khÝ hËu Êm ¸p . BÖnh l c¶n trë lín ®èi c¸c vïng trång rau cña Mü, Ph¸p Ucs, Trung Quèc, § i Loan, Th¸i Lan, Philippin BÖnh h¹i trªn nhiÒu lo i c©y trång nh−c tÝm, khoai t©y, thuèc l¸, ít , lac… BÖnh h¹i nÆng cã thÓ l m gi¶m 40-60% n¨ng suÊt. ë miÒn B¾c n−íc ta bÖnh ®ang yÕu tè h¹n chÕ lín nhÊt víi nh÷ng vïng chuyªn canh rau m u nh− H N«i, B¾c Ninh, H−ng Yªn, VÜnh Phóc, H Têy 1.2.2. Quy luËt diÔn biÕn BÖnh ph¸t sinh m¹nh v g©y h¹i nÆng trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é cao, Èm ®é cao, m−a giã nhiÒu Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình D ch h c và B o v th c v t……………….……..124
BÖnh th−êng ph¸t sinh nhiÒu trªn c chua trång ë ch©n ®Êt c¸t pha, thÞt nhÑ v ®Êt ® nhiÔm bÖnh9cã nhiÒu t n d−, nguån bÖnh tõ vô tr−íc BÖnh g©y h¹i ngay tõ khi c©y conkÐo d i cho tíi khi thu ho¹ch. nh−ng bÖnh th−êngh¹i nÆng nhÊt ë giai ®o¹n c©y ra hoa ®Õn h×nh th nh qu¶ non. ë miÒn B¾c n−íc ta bÖnh th−êng ph¸t sinh m¹nh v g©y h¹i nÆng ë vô c chua trång sím(th¸ng 8-9) v vô c chua xu©n hÌ (th¸ng 4-5) HÇu hÕt c¸c gièng c chua phæ biÕn trång trong s¶n xuÊt hiÖn nay ®Òu nhiÔm bÖnh. BÖnh g©y h¹i nÆng víi nh÷ng ruéng c chua bãn nÆng ®¹m ë giai ®o¹n ®Çu, ®Êt Ýt tho¸t n−íc 1.2.3. Ph−¬ng ph¸p DTDB §iÒu tra th−êng kú diÔn biÕn rÖp trªn ®ång ruéng, kÕt hîp víi viÖc theo dâi diÔn biÕn thêi tiÕt v giai ®o¹n sinh tr−ëng c©y trång ®Ó quyÕt ®Þnh c¸c biÖn ph¸p phßng trõ cho thÝch hîp Chän ruéng ®¹i diÖn cho gièng, thêi vô, ®Êt ®ai, nÒn ph©n bãn.. Mçi rô«ng ®iÒu tra 5 ®iÓm chÐo gãc; mçi ®iÓm ®iÒu tra to n bé sè c©y ngÉu nhiªn cña 2 mÐt d i ChØ tiªu ®iÒu tra l tÝnh tû lÖ c©y bÞ bÖnh(%) CÇn ®Ò phßng dÞch x¶y ra ë nh÷ng ruéng trång gièng nhiÔm ë giai ®o¹n c©y ra hoa ®Õn qu¶ non trong th¸ng 8-9 hoÆc th¸ng 4-5 ®Æc biÖt trªn nh÷ng ruéng tho¸t n−íc kÐm, ®Êt c¸t pha CÇn tiÕn h nh phßng trõ khi : 10% sè c©y bÞ nhiÔm bÖnh 1.2.4.BiÖn ph¸p phßng ngõa v dËp dÞch Chän läc gièng kh«ng nhiÔm bÖnh, trång c¸c gièng cã kh¶ n¨ng chèng chÞu víi bÖnh Lu©n canh c©y c chua víi lóa n−íc, hoÆc lu©n canh víi ng« hoÆc khoai lang. L m tèt c«ng t¸c vÖ sinh ®ång ruéng, tiªu hñy t n d− c©y bÖnh, dän s¹ch ký chñ phô Chän thêi vô trång thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ®Êt ®ai, ®iÒu kiÖn canh t¸c cña mçi vïng Trång víi mËt ®é võa ph¶i, l m luèng cao dÔ tho¸t n−íc, bãn ph©n h÷u c¬ ñ hoai kÕt hîp bãn thªm v«i Ch¨m sãc v l m gi n ®óng kü thuËt, phï hîp víi giai ®o¹n sinh tr−ëng cña c©y c chua Xö lý h¹t gièng tr−íc khi gieo, hoÆc nhóng c©y con tr−íc khi trång, sö dông vi sinh vËt ®èi kh¸ng bãn v o vïng dÔ ngay sau khi trång c©y con Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình D ch h c và B o v th c v t……………….……..125
2. DÞch h¹i trªn c©y c¶i b¾p 2.1. S©u t¬ (Plutella maculipennis Curtis) 2.1.1.C¸c vô dÞch ® x¶y ra L lo i ph©n bè rÊt réng, tõ c¸c n−íc «n ®íi ë ch©u ¢u, ch©u Mü, ®Õn c¸c n−íc nhiÖt ®íi. ë n−íc ta s©u t¬ h¹i rau ë tÊt c¶ mäi n¬i trång rau hä hoa thËp tù. L lo i cã ph¹mvi ký chñ hÑp, chØ ph¸ h¹i c¸c lo¹i rau hä hoa thËp tù. Trong sè gÇn 40 lo¹i rau thËp tù gieo trång th× h¹i nÆng trªn c¶i xanh, su h o, c¶i b¾p, supl¬. 2.1.2. Quy luËt diÔn biÕn S©u t¬ ph¸t sinh nhiÒu løa trong n¨m. Mçi n¨m cã tíi 17 ®Ønh cao mËt ®é, song tõ th¸ng 9 ®Õn th¸ng 3 n¨m sau mËt ®é t¨ng dÇn, sau ®ã gi¶m dÇn ®Õn th¸ng 9; kho¶ng c¸nh gi÷a 2 ®Ønh cao mËt ®é tõ 10-36 ng y. S©u th−êng ph¸ ho¹i tËp trung tõ th¸ng 8 ®Õn th¸ng 3 (trong thêi gian n y th−êng cã 9 ®ît ph¸t sinh).§ît 1: §Çu th¸ng 8 ®Õn gi÷a th¸ng 8 th−êng ph¸ trªn con gièng b¾p c¶i sím. §ît n y th−êng l s©u chuyÓn tõ c¶i xanh, c¶i cñ vô xu©n hÌ) mËt ®é th−êng thÊp; §ît 2: Tõ gi÷a th¸ng 8 ®Õn ®Çu th¸ng 9, tiÕp tôc h¹i c©y con mËt ®é 1con/c©y. Nh−ng cã n¬i mËt ®é kh¸ cao nh− (VÜnh Tuy) vô ®«ng xu©n 1980 cã tíi 2,5 con/c©y; §ît 3: Tõ ®Çu th¸ng 9 tíi cuèi th¸ng 9 løa n y s©u h¹i b¾p c¶i sím míi cÊy; §ît 4: Tõ ®Çu th¸ng 10 ®Õn gi÷a hoÆc cuèi th¸ng 10 h¹i b¾p c¶i sím, b¾p c¶i gièng chÝnh vô, mËt ®é kh¸ cao; §ît 5: Cuèi th¸ng 10 ®Õn gi÷a th¸ng 11. S©u ph¸ bóp c¶i cÊy sím, lóc n y mËt ®é cao tíi 19 con/c©y; §ît 6: Tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 12 ph¸ b¾p c¶u sím, chÝnh vô lóc n y t¹i VÜnh Tuy mËt ®é tíi 143,8 con/c©y; §ît 7: Gi÷a th¸ng 12 tíi th¸ng 1 mËt ®é s©u cao ë tr chÝnh vô cã thÓ lªn tíi 105 con/c©y; §ît 8: Tõ ®Çu th¸ng 1 ®Õn ®Çu th¸ng 2 h¹i b¾p c¶i chÝnh vô mËt ®é cao; §ît 9: Tõ ®Çu th¸ng 2 ®Õn ®Çu th¸ng 3 h¹i b¾p c¶i gièng mËt ®é cao 464,3 con/c©y. S©u t¬ l lo i chÞu ®−îc sù giao ®éng t−¬ng ®èi lín cña nhiÖt ®é. S©u cã thÓ sinh tr−ëng ph¸t dôc v sinh s¶n trong kho¶ng nhiÖt ®é tõ 10-400C. Tuy vËy nhiÖt ®é thÝch hîp nhÊt cho pha trøng v tr−ëng th nh l 20- 300C. §é Èm ¶nh h−ëng râ rÖt ®Õn kh¶ n¨ng ®Î trøng cña tr−ëng th nh. Èm ®é d−íi 70% kÌm theo nhiÖt ®é thÊp d−íi 100C th× ng i kh«ng ®Î trøng. §é Èm kh«ng khÝ cao hoÆc m−a dÇm Ýt n¾ng th× s©u non bÞ bÖnh nhiÒu do nÊm Beauveria basiana v vi khuÈn Bacillus thuringiensis. Cã nhiÒu lo i ong v ruåi ký sinh, trong ®ã ong ký sinh Cotesia plutellae ký sinh lóc cao ®iÓm ®¹t 22-24% s©u non s©u t¬ trªn ®ång ruéng. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình D ch h c và B o v th c v t……………….……..126
2.1.3. Ph−¬ng ph¸p DTDB §Ó dù tÝnh dù b¸o cÇn ph¶i dùa v o vßng ®êi cña s©u ®èi chiÕu víi t×nh h×nh thêi tiÕt v mËt ®é s©u, tuæi s©u ®iÒu tra ®Ó dù b¸o. ThÝ dô: Ng y 15/7 ®iÒu tra trªn c¶i xanh v c¶i cñ vô hÌ thÊy s©u t¬ phæ biÕn ®ang ë tuæi 2. H y dù tÝnh b−ím ®Î trøng v ng y s©u non tuæi 2 ë løa sau ré. - Dù tÝnh ng y b−ím ®Î trøng 15/7 + 6 ng y (giai ®o¹n s©u non) + 5 ng y (nhéng) + 3 ng y (giai ®o¹n tr−ëng th nh) = 29/7 - Dù tÝnh s©u non tuæi 2 ré 29/7 + 5 ng y (s©u non 2 tuæi) = 3/8 - Dù tÝnh ng y b−ím løa sau xuÊt hiÖn 3/8 + 6 ng y (giai ®o¹n s©u non) + 7 ng y (nhéng) = 16/8 2.1.4. BiÖn ph¸p phßng ngõ v dËp dÞch §©y l lo i s©u cã kh¶ n¨ng quen thuèc v kh¸ng thuèc rÊt cao. Nh÷ng nghiªn cøu trong 40 n¨m qua t¹i H néi còng nh− trªn thÕ giíi ® cho thÊy r»ng nÕu dïng thuèc ho¸ häc ®Ó trõ s©u t¬ kh«ng hîp lý nh− dïng th−êng xuyªn mét lo¹i thuèc, t¨ng sè lÇn sö dông v t¨ng liÒu l−îng thuèc ®Òu dÉn ®Õn s©u quen thuèc. Khi ® quen v kh¸ng mét lo¹i thuèc th× thêi gian ®Ó quen v kh¸ng mét lo¹i thuèc kh¸c còng rÊt ng¾n. v× vËy cÇn sö dông biÖn ph¸p qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp míi cã kh¶ n¨ng mang l¹i hiÖu qu¶ phßng trõ cao HÖ thèng qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp ®−îc sö dông hiÖn nay l + Trång xen rau hä thËp tù víi h nh, tái, c chua, hoÆc trång xen kÏ 1 h ng c©y mï t¹c víi 15-20 h ng c©y c¶i b¾p còng cã t¸c dông l m sù g©y h¹i cña s©u t¬ (Srinivasan and Krishna Moorthy, 1992). + Lu©n canh c©y hä hoa thËp tù víi c©y lóa n−íc, c©y kh¸c hä. + Sö dông biÖn ph¸p t−íi m−a nÆng h¹t l m gi¶m mËt ®é s©u (Talekar et al., 1986; Nakahara et al., 1986). + Gieo trång c©y gièng trªn ®Êt s¹ch trong nh l−íi ®Ó tr¸nh s©u t¬ ®Î trøng +Sö dôngthuèc trõ s©u cã nguån gèc sinh häc Nh− T¹p kú, Neeem Bond, Céng hîp 32 BTN, Delfin, c¸c chÕ phÈm vi khuÈn Bacillus thuringiensis + Dïng pheromone giíi tÝnh tiªu diÖt bít tr−ëng th nh ®ùc trong quÇn thÓ nh»m h¹n chÕ sù sinh s¶n (Chisholm et al., 1983, Chow et al., 1978, Lee et al., 1995) + Sö dông b y dÝnh m u v ng ®Ó bÉy tr−ëng th nh s©u t¬ l m gi¶m sù sinh s¶n v sù g©y h¹i(Rushtapakornchai et al., 1992). + New Zealand, Uc Malaysia, Philippines ® sö dông 2 lo i ong Diadegma semiclausum & Diadromus collaris nh©p tõ n−íc Anh ®Ó ký Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình D ch h c và B o v th c v t……………….……..127