Giáo trình- Dịch tễ học đại cương - chương 8

Chia sẻ: Vu Dinh Hiep | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:16

Thêm vào BST

Báo xấu

141
lượt xem 28
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chương 8: Nghiên cứu trong dịch tễ quan sát Bên cạnh các thử nghiệm lâm sàng trong việc phân tích yếu tố nguy cơ và nguyên nhân gây bệnh, các nghiên cứu dịch tễ quan sát là những nghiên cứu rất hữu dụng. Chúng khắc phục những nhược điểm của thử nghiệm như đảo bảo được vấn đề về tính nhân đạo

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình- Dịch tễ học đại cương - chương 8

CHƯƠNG 8 NGHIÊN C U TRONG D CH T QUAN SÁT Bên c nh các th nghi m lâm sàng trong vi c phân tích y u t nguy cơ và nguyên nhân gây b nh, các nghiên c u d ch t quan sát là nh ng nghiên c u r t h u d ng. Chúng kh c ph c ư c nh ng như c i m c a th nghi m như m b o ư c v n v tính nhân o (ethic) và t n d ng ư c các s li u th ng kê, kh o sát. Chương này s c p hai lo i nghiên c u quan sát, ó là nghiên c u oàn h và nghiên c u b nh- ch ng. 1. Nghiên c u oàn h Như ã c p, thu t ng oàn h ư c d ch t “cohort” trong ti ng Anh. ây là thu t ng có ngu n g c Latin, nghĩa là m t nhóm ch th xác nh có chung m t c i m. ây ngư i ta thư ng hình dung là các cá th ưa vào nghiên c u thu c m t qu n th trong ó chia ra thành hai nhóm, nhóm có cùng c tính là ti p xúc v i y u t nguy cơ và nhóm th hai là nhóm không ti p xúc y u t nguy cơ. Trong lĩnh v c thú y, ngư i ta ti n hành nghiên c u oàn h b ng cách. Theo dõi m t nhóm thú trong m t qu n th . Kh o sát các cá th xem có ti p xúc v i y u t nguy cơ hay không. Sau ó xác nh ư c nhóm thú ti p xúc và nhóm thú không ti p xúc. Quan sát theo th i gian và ghi nh n l i s xu t hi n b nh hai nhóm thú trên. Tính toán giá tr RR cho phép ngư i nghiên c u k t lu n ư c y u t nguy cơ quan sát có liên quan n b nh hay không. Có hai lo i nghiên c u oàn h : nghiên c u oàn h tiên c u và h i c u. Trong nghiên c u h i c u, s phân nhóm thú ti p xúc hay không ti p xúc v i y u t kh o sát d a trên s li u ho c i u tra trong quá kh . S xu t hi n b nh x y ra sau khi xác nh s ti p xúc v i y u t nguy cơ có th thu th p t quá kh cho n hi n t i, và có th n tương lai. Còn trong nghiên c u tiên c u, vi c phân nhóm ti p xúc v i y u t nguy cơ ư c i u tra và xác nh ngay trong hi n t i, vi c quan sát xác nh b nh ư c th c hi n trong tương lai. 1
Qu n th kh o sát CÓ ti p xúc KHÔNG ti p v iy ut xúc y u t nguy cơ nguy cơ B nh Không b nh B nh Không b nh Sơ 12.1 Mô hình b trí nghiên c u oàn h Sau khi thu th p d li u liên quan, các tham s th hi n m i quan h gi a y u t nguy cơ và s phát tri n b nh ư c tính toán. V i nghiên c u oàn h , ch s RR, OR và IR u có th ch p nh n ư c trong ó RR và IR ư c xem như m nh hơn OR. Vi c ánh giá và s d ng các ch s này ã ư c th o lu n chương 9. xác nh dung lư ng m u cho các nghiên c u oàn h , ph i quan tâm n m t s tham s sau: (p1) ư c lư ng c a t l b nh trong nhóm không ti p xúc v i y u t nguy cơ; (RR) giá tr RR mong mu n có ý nghĩa trong vi c k t lu n m i liên quan, thông thư ng ngư i ta dùng 2 ho c hơn 2; giá tr Z (phân ph i chu n) c a m c tin c y và năng l c c a tr c nghi m th ng kê (power of a test). Công th c tính như sau: ( p1× q1 + p 2 × q 2) K n= trong ó p2=RR x p1 ( p1 − p 2) 2 - n = S thú c n cho nghiên c u trong m i nhóm - K = [Z(a) + Z(b)]2 - Z(a) = Giá tr Student's t (df=∞) tin c y mong mu n (1-α) - Z(b) = Giá tr Student's t (df=∞) năng l c c a tr c nghi m th ng kê mong mu n (1-β) - p1 = T l b nh trong nhóm không ti p xúc y u t nguy cơ - q 1 = 1 - p1 - p2 = T l b nh c a nhóm ti p xúc y u t nguy cơ ( ư c d oán theo ch s RR) - q 2 = 1 - p2 - RR = Giá tr RR mong mu n 2. Ví d v nghiên c u oàn h 2
T i m t tr i bò s a, các con bò giai o n khô s a ư c ưa ánh giá th tr ng m p hay bình thư ng. Ngư i ta cho là th tr ng có liên quan n s t s a sau khi sanh trên bò. Theo nh ng nghiên c u trư c ây, t l b nh trong nhóm bình thư ng kho ng 15%, ư c tính s m u như sau (v i ch s RR mong mu n là 2 và tin c y 95%, năng l c tr c nghi m là 90%): p2 = 0,15 x 2 = 0,3 K= (Z(0,95) + Z(0,90))2 = (1,96+1,282)2= 10,51 ( p1× q1 + p 2 × q 2) K = (0,15×0,85 + 0,3×0,7)10,51/0,152 = 157,65 ≈ 158 n= ( p1 − p 2) 2 Như v y c n ít nh t 158 con bò trong m i nhóm. Vi c tính toán này có th ư c th c hi n b ng ph n m n WinEpiscope, vào menu “Sample” ch n “Cohort” sau ó i n thông s thích h p. Hình 12.1 Ư c lư ng m u b ng WinEpiscope trong nghiên c u o n h T ng s 400 bò ư c ưa vào kh o sát trong ó 200 con ư c ánh giá là m p và 200 con ư c xem là bình thư ng. Như v y tình tr ng m p ư c xem như là y u t nguy cơ và y u t này ư c xác nh t u. Các con bò này ư c ti p t c quan sát cho n khi (trong tương lai) và xem s bi u hi n b nh s t s a t ng nhóm. ây th t s là nghiên c u oàn h tiên c u. K t qu như sau: K t qu t WinEpiscope (menu Analysis/cohort cum. incidence) (hình 12.2) cho th y RR bi n ng trong kho ng 1,1 n 2,5, i u này có nghĩa là tình tr ng m p giai o n khô s a có liên quan n b nh s t s a. 3
B ng 12.1 K t qu nghiên liên quan gi a th tr ng cơ th và s t s a Y u t kh o sát T ng Mp Bình thư ng K t qu 50 30 80 S ts a 150 170 320 Không b nh T ng 200 200 Hình 12.2 X lý b ng WinEpiscope trong nghiên liên quan gi a th tr ng cơ th và s t sa 3. Nghiên c u b nh-ch ng i v i nghiên c u b nh-ch ng, ngư i th c hi n b t u t nh ng ca b nh các b nh vi n hay b nh xá thú y, thu th p thông tin v các y u t nghi ng . Tìm thú i ch ng (không b nh) thích h p, thu th p d li u c a thú i ch ng. K t qu t ng h p ư c phân tích xác nh m i liên quan. Do b t u t nh ng cá th b nh nên vi c xác nh t l b nh trong các nhóm có hay không có ti p xúc y u t nguy cơ là không có ý 4
nghĩa, chính vì lý do ó mà giá tr RR không ư c s d ng. ánh giá m c liên quan ngư i ta dùng ch s OR. Nghiên c u b nh-ch ng thích h p cho vi c nghiên c u nh ng b nh hi m. Nh ng ca b nh có th g p các b nh xá là trư ng h p c bi t ưa vào nghiên c u. Bên c nh ó, nghiên c u b nh-ch ng còn r t thích h p cho các b nh thông thư ng giai o n u c a nghiên c u, khi mà nh ng nghiên c u cơ b n chưa ư c kh o sát, nh ng y u t nguy cơ không ư c xác nh. Dùng nghiên c u này gi i h n các y u t nguy cơ c n kh o sát trư c khi th c hi n nghiên c u oàn h . B trí nghiên c u b nh-ch ng như sau. Ti p xúc v i Không ti p xúc v i Ti p xúc v i Không ti p xúc y u t nguy cơ y u t nguy cơ y u t nguy cơ y u t nguy cơ KHÔNG B NH B NH Sơ 12.2 B trí nghiên c u b nh ch ng Vi c ch n l a thú ưa vào nhóm b nh và nhóm không b nh là r t quan tr ng và chúng quy t nh tính chính xác c a nghiên c u. Các ca b nh nên ư c ch n t nhi u nơi, còn các nhóm i ch ng thì ph i tương ng v các y u t không ph i là y u t nguy cơ v i nhóm thú b nh. Thông thư ng thì m t thú b nh s có m t hay nhi u thú làm i ch ng. N u các thú i ch ng ch là nh ng thú không b nh ng u nhiên, vi c ch n l a không theo nguyên t c g t gao nào thì ư c g i là “không tương x ng” hay “không b t c p” (un-match). ây, dùng t b t c p cho d hi u nhưng c n lưu ý là không ph i b t c p theo ki u 1 b nh và 1 i ch ng mà có th nhi u hơn. Trong khi ó, m t s nghiên c u khác ngư i ta ch n thú i ch ng ph i có m t c i m nào ó tương ng v i thú b nh lo i tr nh ng sai l ch do y u t nhi u. Ví d , thú i ch ng ph i cùng m v i con b nh, hay cùng gi i ... trong trư ng h p ó ư c g i là nghiên c u b nh-ch ng tương x ng (match). Ki u tương x ng s ư c th o lu n ph n c p n vi c kh c ph c y u t nhi u. Trư c khi th c hi n nghiên c u b nh-ch ng, ngư i ta cũng d a vào m t s d ki n ư c tính dung lư ng m u c n thi t cho nghiên c u theo công th c sau: 2  po q o   1  Z α 1 +  pq + Z β p1q1 +   c c  n=   ( p1 − po )2 Trong ó n = s m u c n cho m i nhóm 5
Zα, Zβ = Giá tr t cho tin c y và năng l c c a tr c nghi m th ng kê (df=∞) c = s lư ng thú i ch ng cho m t ơn v thú b nh po = t l thú ti p xúc v i y u t nguy cơ trong nhóm thú i ch ng; qo = 1-po p1 = t l thú ti p xúc v i y u t nguy cơ trong nhóm thú b nh (tính toán d a trên OR mong mu n) q1 = 1-p1 p = t l trung bình thú có ti p xúc v i y u t nguy cơ trong qu n th q = 1− p ( p1 + cpo ) OR × po p= p1 = 1+ c 1 + po × (OR − 1) OR= ch s OR mong mu n 4. Ví d v nghiên c u b nh-ch ng Gi thi t cho r ng cư ng chi u sáng trong chăn nuôi gà th t có liên quan n s xu t hi n b nh tích trên ru t do c u trùng (coccidiosis). Theo s li u i u tra, t l tr i s d ng ch chi u sáng liên t c chi m kho ng 30%. • Ư c lư ng m u tin c y 95% và năng l c tr c nghi m 90% như sau: Zα, = 1,96 Zβ = 1,282 c=1 po = 0,3 qo = 1- 0,3 = 0,7 OR = 2 OR × po p1 = = 2 x 0,3 / 1,3 = 0,46 1 + po × (OR − 1) ( p1 + cpo ) p= = (0,46+0,3)/2 = 0,38 1+ c 2  po q o   1  Z α 1 +  pq + Z β p1q1 +   c c    n= = ( p1 − po )2 2  0,3 × 0,7   1 1,96 1 + 0,38 × 0,62 + 1,82 0,46 × 0,54 +   1 1     = ≈ 191 (0,46 − 0,3)2 6
Cách ư c lư ng m u trong WinEpiscope như sau: vào menu “samples” ch n “unmatched case-control” (Hình 12.3) Nghiên c u th c t ti n hành như sau. S li u t 208 tr i gà ư c thu th p, trong ó 99 àn có b nh tích. i u tra cho th y g n 50% àn có b nh này s d ng ch èn chi u sáng gián o n, trong khi ó ch có 28,4% s àn gà âm tính dùng ch này. S d ng WinEpiscope ,vào menu “Analysis” ch n “ Case-control” B ng 12.1 K t qu nghiên c u liên quan gi a th i gian chi u sáng và coccidiosis Coccidiosis T ng Có Không Ch chi u 49 31 80 Gián o n sáng 50 78 128 Liên t c T ng 99 109 208 Hình 12.3 Ư c lư ng m u trong ví d c a nghiên c u b nh ch ng b ng WinEpiscope 7
Hình 12.4 X lý s li u ví d c a nghiên c u b nh ch ng b ng WinEpiscope K t qu OR = 2,466 (1,39 – 4,37) cho th y b nh coccidiosis có nguy cơ cao x y ra nh ng àn s d ng ch chi u sáng gián o n, g p 2,5 l n so v i nh ng àn s d ng ch liên t c 5. S sai l ch trong nghiên c u quan sát Trong các nghiên c u d ch t h c ã ư c trình bày chương trư c, m t v n c n ư c quan tâm là chính xác (validity) c a các nghiên c u. Dĩ nhiên trong các nghiên c u quan sát không th nào tránh kh i nh ng sai l ch do các y u t tác ng không ki m soát ư c. N i dung chương này s c p n các lo i sai l ch ó (bias) và các cách kh c ph c. Các lo i sai l ch bao g m: + Sai l ch do ch n l a (selection bias) + Sai l ch thông tin (information bias) + Sai l ch do y u t nhi u (confounding bias) 5.1. Sai l ch do ch n l a Sai l ch lo i này x y ra khi th c hi n nh ng nghiên c u v m i liên quan gi a y u t nguy cơ và b nh, các cá th b nh và cá th i ch ng ho c cá th ti p xúc v i y u t nguy cơ và cá th không ti p xúc ư c ch n, k t qu cho th y có m i liên quan ý nghĩa, tuy nhiên s th t là chúng không liên quan nhau. Trong trư ng h p ó, chúng ta ã m c m t sai l m trong vi c ch n các cá th ưa vào kh o sát và sai l ch này ư c g i là sai l ch do ch n l a. Gi s trong m t nghiên c u, t ng s cá th theo t ng nhóm và s cá th trong qu n th ư c ưa vào nghiên c u ư c trình bày theo b ng 12.2: 8
B ng 12.2 Phân b các cá th ưa vào kh o sát so v i qu n th C qu n th kh o sát Các cá th ư c ưa vào nghiên c u E+ E- E+ E- B nh A1 Ao M1 B nh a1 ao m1 Không b nh B1 Bo Mo Không b nh b1 bo mo N1 No N n1 no n E+: Ti p xúc y u t nguy cơ E- : Không ti p xúc y u t nguy cơ Nhóm cá th ưa vào kh o sát là m t d ng m u l y t qu n th kh o sát. Gi s vi c ch n m u ư c th c hi n ng u nhiên thì t l phân m u (sf) các nhóm thú như sau: sf11= a1/A1 sf12= ao/Ao sf21= b1/B1 sf22= bo/Bo ORsf = sf11 × sf22 / sf12 × sf21 N u t t c các t l sf này u b ng nhau, xem như sai l ch do ch n l a không x y ra. Trong th c t , r t khó l y m u theo cùng t l như v y. M c ích c a kh o sát là xác nh m i liên quan thông qua ch s OR, do ó n u t s OR c a t l phân m u (ORsf) b ng 1 thì cũng có th ư c cho r ng không có sai l ch ch n l a. N u OR c a t l phân m u (ORsf) l n hơn 1 thì sai l ch có x y ra và có xu hư ng làm cho k t qu kh o sát có OR l n hơn th c t (l ch kh i 1). Ngư c l i n u OR c a t l phân m u (ORsf) nh hơn 1 thì k t qu OR kh o sát có xu hư ng b kéo v 1 (nh hơn th c t ). Ví d : nghiên c u v m i quan h gi a y u t nguy cơ và b nh trong qu n th th t và k t qu l y m u như sau B ng 12.3 Ví d v phân b các cá th ưa vào kh o sát so v i qu n th C qu n th kh o sát Các cá th ư c ưa vào nghiên cu E+ E- E+ E- B nh 247 853 B nh 13 57 Không 1089 7911 Không b nh 10 80 b nh 247×7911/853×1089=2,104 OR OR 13×80/57×10 = 1,825 sf11= a1/A1 = 13/247 = 0,053 sf12= ao/Ao = 57/853 = 0,067 sf21= b1/B1 = 10/1089 = 0,009 9
sf22= bo/Bo = 80/7911 = 0,01 ORsf = sf11 × sf22 / sf12 × sf21 = (0,053 ×0,01)/(0,067×0,009) = 0,88 Trên ây ch trình bày v nguyên t c t i sao sai l ch do ch n l a l i nh hư ng n k t qu kh o sát. Trên th c t , không ph i lúc nào chúng ta cũng xác nh ư c các t l phân m u. Do ó cách l y m u ng u nhiên ươc xem như là thích h p nh t kh ng ch sai l ch này. Vi c ch n qu n th l y m u cũng khá quan tr ng sao cho i di n ư c cho m t qu n th l n. 5.2. Sai l ch thông tin Trong các nghiên c u quan sát, thông tin thu th p ư c ôi khi không ph i là thông tin tr c ti p o lư ng mà ch liên quan n s ánh giá ho c ch là thông tin h i c u. Trong trư ng h p này, thông tin cung c p cho kh o sát có th b sai l ch. Trong sai l ch thông tin, ngư i ta có th k n sai l ch thông tin tóm t t, sai l ch thông tin do ph ng v n, sai l ch thông tin do h i c u, và sai l ch thông tin do báo cáo. Bên c nh ó, ngư i ta cũng c p n m t d ng sai l ch thông tin các ch tiêu ư c tr c ti p xác nh b i nhà nghiên c u, ó là “sai l ch do phân lo i sai” (misclassification bias). Sai l ch này x y ra khi ca b nh không ư c nh n xét ánh giá, ch n oán úng, và ngư c l i. Sai l ch này c bi t x y ra khi các ch n oán xét nghi m có nh y và chuyên bi t th p hơn 100%. Ngoài s phân lo i sai ca b nh, thì vi c ti p xúc v i y u t nguy cơ cũng có th b phân lo i sai. C hai lo i phân lo i sai này u nh hư ng tr c ti p n k t qu v m i quan h c n xác nh. 5.3. Y u t nhi u M t v n thư ng g p trong nghiên c u d ch t là s liên quan gi a y u t kh o sát và b nh ôi khi b m t y u t khác nh hư ng làm cho k t qu b sai l ch. Chính vì v y mà thu t ng “y u t nhi u” ư c c p ưa ra khái ni m v các y u t này. ây cũng là m t v n chính trong nghiên c u phân tích d ch t . V m t nh nghĩa, m t y u t X ư c g i là y u t nhi u trong m i quan h c a y u t nguy cơ A và b nh B khi th a mãn 2 i u ki n sau: (1) y u t X có liên quan n nguy cơ b nh, có nghĩa là X ư c bi t làm tăng nguy cơ b nh nhưng không ph i là nguyên nhân, cách phát tri n, và di n ti n c a b nh B; (2) y u t X liên quan n y u t A nhưng không là k t qu c a y u t A. M t ví d i n hình khi nghiên c u trên ngư i v tác d ng c a cà phê và b nh ung thư tuy n t y trên ngư i, y u t gây nhi u chính là hút. Ngư i ta quan tâm n m i liên h gi a cà phê (y u t A) và b nh ung thư tuy n t y (b nh B) và nh n th y là (1) y u t hút thu c (X) ư c bi t là m t nguy cơ d n n ung thư tuy n t y và (2) nh ng ngư i s d ng nhi u cà phê thì thư ng có kèm theo hút thu c. Như v y, y u t X ã có 2 c im ư c xem là m t y u t gây nhi u. 10
Trong thú y, khi kh o sát v th tr ng c a bò s a giai o n khô s a (A) v i b nh s t s a (X), chúng ta nh n th y y u t tu i hay chu kỳ cho s a nh hư ng r t l n n b nh vì nh ng con có chu kỳ m i thư ng x y ra tình tr ng này. Bên c nh ó s chu kỳ cho s a cũng nh hư ng n tình tr ng cơ th ( i m th tr ng) do ó tu i c a bò s a có th là m t y u t nhi u khi xét m i quan h này. Gi s k t qu thu th p t kh o sát trên như sau B ng 12.4 B ng 2x2 tính chung cho k t qu kh o sát liên quan gi a th tr ng và s t s a S ts a Không s t s a Th tr ng Mp 50 150 Bình thư ng 30 170 ORo = 1,89. i u này nghĩa là có s liên quan gi a ch s tình tr ng cơ th và b nh s t s a. Tuy nhiên khi xét v chu kỳ cho s a thì k t qu như sau: B ng 12.5 K t qu kh o sát liên quan gi a th tr ng và s t s a theo các chu kỳ cho s a Chu kỳ 1-2 Chu kỳ 3 tr lên S t s a Không s t S t s a Không s t Mp 5 45 Mp 45 105 Bình thư ng 15 135 Bình thư ng 15 35 OR = 5×135/15×45 = 1 OR = 45×35/15×105 = 1 Như v y, OR theo t ng nhóm l i cho th y k t qu b ng 1, nghĩa là không có s liên quan gi a th tr ng v i b nh s t s a. i u này m t l n n a cho th y t m quan tr ng c a vi c xác nh y u t nhi u. Trong th c t , các y u t nh hư ng có th d oán ư c. Nhà nghiên c u s tìm cách ki m soát y u t nhi u b ng nh ng cách sau: gi i h n kh o sát - có nghĩa là khi bi t ư c y u t nhi u thì ngư i ta s l y m u và ch n thú kh o sát theo m t tiêu chu n xác nh. Ví d trong trư ng h p trên, ngư i ta ch ch n thú có 1-2 chu kỳ, lúc ó s kh ng ch ư c y u t nhi u. ây là phương pháp h p lý làm ơn gi n hoá phân tích d ch t . Trong các nghiên c u b nh-ch ng, vi c l y m u, ch n thú b nh và i ch ng theo ki u b t c p cũng là phương pháp ki m soát y u t nhi u. Tuy nhiên trong nghiên c u ngư i ta cũng mu n ưa y u t nhi u vào phân tích thêm các m i quan h . Trong trư ng h p ó, ngư i ta có th dùng phương pháp phân t ng kh o sát y u t nhi u. Ngoài ra còn có phương pháp phân tích a bi n ví d như logistic cũng là m t cách hi u ch nh tác ng c a y u t gây nhi u. 5.4 Phương pháp hi u ch nh y u t nhi u (1) Phương pháp b t c p (matching) Phương pháp này thư ng ư c s d ng trong các nghiên c u b nh-ch ng. kh ng ch y u t nhi u, ngư i ta th c hi n b t c p như sau: c 1 ca b nh ư c xác nh mang m t giá tr nào ó c a y u t nhi u thì ngư i ta ch n R thú i ch ng (không b nh) 11
cùng mang giá tr tương ng c a y u t nhi u. Ví d , y u t nhi u là gi i tính và ngư i nghiên c u mu n b t c p 1:2 thì c 1 ca b nh là thú c thì ph i có 2 con c làm i ch ng. Trong trư ng h p ó, cách tính OR như sau B ng 12.6 Phân b trong nghiên c u b nh-ch ng có b t c p S lư ng i ch ng b t c p 0 1 2 3 R Ca Ti p xúc y u t nguy cơ F10 F11 F12 F13 F1R b nh KHÔNG ti p xúc y u t nguy F00 F01 F02 F03 F0R cơ F1R : s lư ng c a b s li u (record) có ca b nh ti p xúc y u t nguy cơ và i ch ng nhóm R ti p xúc y u t nguy cơ F0R : s lư ng c a b s li u (record) có ca b nh không ti p xúc y u t nguy cơ và i ch ng nhóm R không ti p xúc y u t nguy cơ R ∑( R + 1 − i ) × F1,i −1 OR = i =1 R ∑ i × Fo ,i i =1 Ví d như trong trư ng h p kh o sát m i quan h gi a y u t A và b nh B trong ó y u t gi i tính là y u t nhi u. Th c hi n m t nghiên c u b nh-ch ng trong ó có ti n hành b t c p theo gi i tính v i m t ca b nh và 2 i ch ng. K t qu ư c trình bày trong b ng 12.7. B ng 12.7 K t qu s li u thô c a ví d v nghiên c u b nh-ch ng có b t c p Male Case Control 1 Control 2 1 1 0 1 1 1 0 0 1 1 1 0 1 0 0 0 1 0 0 1 1 1 0 1 1 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 1 0 0 Male: v i (1) là con c và (0) là con cái Case: là nh ng con b nh trong ó (1) là ti p xúc y u t nguy cơ A và (0) là không ti p xúc y u t A Control: i ch ng ti p xúc hay không ti p xúc y u t nguy cơ. N u không phân tích d ng b t c p mà phân tích theo nghiên c u b nh-ch ng bình thư ng (không quan tâm y u t gi i tính và b t c p) thì k t qu như sau : 12
B ng 12.8 K t qu c a ví d v nghiên c u b nh-ch ng có b t c p nhưng không quan tâm y u t gi i tính và b t c p E (+) E(-) B nh 6 6 12 Không b nh 7 17 24 OR = 2,49 (0,58 – 10,19) N u phân tích theo ki u b t c p k t qu như sau: B ng 12.9 K t qu c a ví d v nghiên c u b nh-ch ng có b t c p Các i ch ng b t c p 0 1 2 Ca b nh có mang y u t nguy cơ 6 2 2 Ca b nh KHÔNG có mang y u t nguy cơ 6 4 5 R ∑( R + 1 − i ) × F1,i −1 (2 + 1 − 1) × 6 + (2 + 1 − 2) × 2 OR = i =1 = =1 1× 4 + 2 × 5 R ∑ i × Fo ,i i =1 Có th dùng WinEpiscope b ng cách ch n menu “Analysis”, “Analysis matched case-control” 13
Hình 12.5 K t qu x lý nghiên c u b nh-ch ng có b t c p b ng WinEpiscope c bi t khi b t c p ôi (pair matching), nghĩa là c m t ca b nh s ư cl y mt i ch ng có cùng y u t nhi u, công th c tính OR s như sau: B ng 12.10 B ng t ng h p cho nghiên c u b nh-ch ng b t c p ôi i ch ng E (+) E(-) Ca b nh E (+) a b E(-) c d OR = b/c và 95%CI(OR) = e [logOR±(1,96 × 1 / b + 1 / c )] (2) Phương pháp phân tích phân t ng (stratification) ư c th c hi n theo công th c Mantel-Haenszel. Gi s kh o sát chia s li u theo t ng nhóm thú theo y u t nhi u (phân t ng) thành nhi u t ng (ví d theo l a tu i). m i t ng, chúng ta u có th t ng h p l i thành d ng b ng 2x2. B ng 12.9 B ng t ng h p phân b phân t ng Ti p xúc y u t nguy cơ Không ti p xúc T ng c ng B nh Ai Bi M1i 14
Không b nh Ci Di M0i N1i N0i Ti ORMH = [Σ(AiDi/Ti)]/[Σ(BiCi/Ti)] và RRMH = (ΣAiN0i/Ti)/(ΣBiN1i/Ti) Vi c tính kho ng bi n ng c a các ch s này khá ph c t p, có th dùng WinEpiscope tính m t cách d dàng. D a theo k t qu c a ví d ph n 5.3 (B ng 12.5), OR hi u ch nh có th ư c tính như sau: ORMH = [Σ(AiDi/Ti)]/[Σ(BiCi/Ti)] = [(5×135/200)+(45×35/200)]/[(15×45/200)+(15×105/200)] = 1 Trong WinEpiscope, vào menu “Analysis”, ch n “Analysis of stratified case-control study”. Hình 12.6 K t qu x lý nghiên c u b nh-ch ng có phân t ng b ng WinEpiscope (3) Phương pháp phân tích a bi n (multivariable analysis): s ưc cp chương sau. 15
16