Giáo trình Luật tố tụng hành chính - ThS.Diệp Thành Nguyên

Chia sẻ: Tran Anh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:109

Thêm vào BST

Báo xấu

344
lượt xem 82
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong phần này chúng ta sẽ tìm hiểu những lý do cần thiết dẫn đến sự ra đời của Tòa hành chính ở nước ta vào những năm cuối của thế kỷ trước. Thứ nhất, thực hiện công cuộc đổi mới, chúng ta tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam – Nhà nước của dân, do dân và vì dân...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Luật tố tụng hành chính - ThS.Diệp Thành Nguyên

TRƯ NG ð I H C C N THƠ KHOA LU T ________________________________________________ TÀI LI U HƯ NG D N H C T P LU T T T NG HÀNH CHÍNH 1. PH M VI VÀ ð I TƯ NG S D NG Giáo trình có th dùng tham kh o cho ngành: Lu t Có th dùng cho các trư ng: ñ i h c Biên so n: Th c sĩ Di p Thành Nguyên Các t khóa: hành chính, t t ng, xét x , v án, án hành chính, ti n t t ng, tòa án, phiên tòa, sơ th m, phúc th m. Yêu c u ki n th c trư c khi h c môn này: h c xong các h c ph n v Lu t Hành chính Vi t Nam. ðã xu t b n in chưa: chưa C n Thơ, tháng 5 năm 2012
PH N M ð U 1. Gi i thi u khái quát môn h c Lu t t t ng hành chính là m t ngành lu t trong h th ng pháp lu t c a nư c ta, ñi u ch nh các quan h xã h i phát sinh trong quá trình Tòa án gi i quy t các v án hành chính. Trong chương trình ñào t o C nhân Lu t c a Khoa Lu t- Trư ng Ð i h c C n Thơ, môn h c Lu t t t ng hành chính Vi t Nam ñư c xác ñ nh là m t môn h c chuyên ngành. 2. M c tiêu môn h c Môn h c hư ng t i m c tiêu trang b cho sinh viên nh ng ki n th c cơ b n nh t và thi t th c nh t v t t ng hành chính, m t lo i t t ng m i nh t trong các lo i t t ng nư c ta. Qua nghiên c u môn h c này, sinh viên s n m v ng ñ i tư ng thu c th m quy n xét x c a Tòa hành chính, th m quy n c a Tòa hành chính trong gi i quy t các v án hành chính, các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính v.v. . . 3. Yêu c u môn h c ðây là môn h c v t t ng hành chính, do ñó yêu c u sinh viên trư c khi h c môn này ph i h c xong và n m v ng ki n th c c a các h c ph n v Lu t hành chính. 4. C u trúc môn h c Môn h c có 13 chương, c th : • Chương 1: Gi i thi u sơ lư c v tài phán hành chính Vi t Nam • Chương 2: M t s khái ni m và các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính Vi t Nam • Chương 3: Th m quy n c a Tòa án trong gi i quy t án hành chính • Chương 4: Ngư i ti n hành t t ng và ngư i tham gia t t ng, các bi n pháp kh n c p t m th i • Chương 5: Ch ng c , c p- t ng ñ t- thông báo văn b n t t ng, án phí và l phí tòa án • Chương 6: Kh i ki n, th lý v án hành chính • Chương 7: Chu n b xét x sơ th m v án hành chính • Chương 8: Phiên tòa sơ th m v án hành chính • Chương 9: Th t c gi i quy t khi u ki n v danh sách c tri b u c ñ i bi u Qu c h i, danh sách c tri b u c ñ i bi u h i ñ ng nhân dân • Chương 10: Th t c phúc th m v án hành chính • Chương 11: Th t c xét l i các b n án và quy t ñ nh hành chính ñã có hi u l c pháp lu t • Chương 12: Th t c ñ c bi t xem xét l i quy t ñ nh c a H i ñ ng th m phán Tòa án nhân dân t i cao • Chương 13: Th t c thi hành b n án, quy t ñ nh c a Toà án v v án hành chính. 2
Chương 1: G I I TH I U S Ơ LƯ C V T À I P H Á N H À N H C H Í N H V I T N A M I-S C N THI T THÀNH L P TÒA HÀNH CHÍNH NƯ C TA Trong ph n này chúng ta s tìm hi u nh ng lý do c n thi t d n ñ n s ra ñ i c a Tòa hành chính nư c ta vào nh ng năm cu i c a th k trư c. Th nh t, th c hi n công cu c ñ i m i, chúng ta ti p t c xây d ng và hoàn thi n Nhà nư c C ng hòa xã h i ch nghĩa Vi t Nam - Nhà nư c c a dân, do dân và vì dân, Nhà nư c có k cương, k lu t, Nhà nư c qu n lý xã h i b ng pháp lu t và không ng ng tăng cư ng pháp ch xã h i ch nghĩa . Tuy nhiên, trong quá trình qu n lý, ñi u hành, cơ quan hành chính Nhà nư c và cán b , công ch c Nhà nư c ñôi khi có nh ng quy t ñ nh ho c hành vi trái pháp lu t xâm ph m ñ n quy n, l i ích h p pháp c a công dân, cơ quan Nhà nư c, t ch c, t ñó làm phát sinh các khi u ki n hành chính. Do v y, cùng v i vi c ti n hành c i cách m t bư c th t c hành chính c n ph i có m t cơ ch ki m soát h u hi u ho t ñ ng c a cơ quan và nhân viên hành chính Nhà nư c trong quá trình qu n lý, ñi u hành nh m kh c ph c nh ng bi u hi n c a quy n, l m quy n, l ng hành ho c tr n tránh nghĩa v , vô trách nhi m trư c nhân dân. Vi c thi t l p các cơ quan tài phán hành chính ñ gi i quy t k p th i các khi u ki n hành chính nh m b o v các quy n t do dân ch , các quy n và l i ích h p pháp c a công dân, cơ quan, t ch c là yêu c u c p thi t. Th hai, t trư c ñ n nay, Ð ng và Nhà nư c ta r t quan tâm ñ n vi c gi i quy t k p th i các khi u n i hành chính c a công dân. Quy n khi u n i là m t trong nh ng quy n cơ b n c a công dân ñã ñư c Hi n pháp quy ñ nh. Năm 1991 H i ñ ng Nhà nư c ñã ban hành Pháp l nh khi u n i, t cáo c a công dân thay th cho Pháp l nh năm 1981. Chính ph cũng ñã ban hành Ngh ñ nh 38/HÐBT và m t s văn b n v lĩnh v c này làm cơ s pháp lý cho các cơ quan có th m quy n gi i quy t và ñã mang l i m t s k t qu nh t ñ nh. Th c ch t ñó là nh ng quy ñ nh và ho t ñ ng bư c ñ u mang tính ch t tài phán hành chính. Vi c gi i quy t ñúng ñ n, k p th i các khi u n i c a công dân chính là m t bi n pháp thi t th c nh m góp ph n b o ñ m quy n c a công dân trong vi c tham gia qu n lý Nhà nư c, và ñây cũng là s th hi n b n ch t c a Nhà nư c ta- Nhà nư c c a dân, do dân và vì dân. Tuy v y, ñây m i ch là vi c gi i quy t theo c p hành chính và do t ch c Thanh tra gi i quy t, cơ quan hành chính v a là ngư i b ki n l i v a là ngư i phán quy t, chưa có m t cơ quan xét x chuyên trách, ñ c l p và ch tuân theo pháp lu t nên chưa b o ñ m vi c gi i quy t th t s khách quan, công b ng và dân ch . Nh ng năm cu i th p niên 80 và ñ u th p niên 90, khi u n i c a công dân tăng lên ñáng k , nhi u trư ng h p tr thành ñi m nóng. Trong khi hi u qu gi i quy t khi u n i còn h n ch , nhi u ñơn thư b ñùn ñ y, dây dưa, t n ñ ng lâu ngày; ngư i khi u n i b oan c kéo dài, cơ quan qu n lý các c p, các ngành m t r t nhi u th i gian mà s vi c v n không gi i quy t ñư c, nh hư ng ñ n lòng tin c a nhân dân vào các cơ quan Ð ng và Nhà nư c. 3
M t khác, cũng không ít trư ng h p ñã l i d ng quy n khi u n i gây khó khăn, ph c t p cho các cơ quan Nhà nư c trong ho t ñ ng qu n lý, ñi u hành. Tình hình ñó ñ t ra m t cách khách quan và b c xúc, ñòi h i ph i có m t cơ quan tài phán hành chính ñ c l p xét x và ch tuân theo pháp lu t ñ gi i quy t các khi u ki n hành chính, b o ñ m quy n, l i ích h p pháp c a công dân. Th c hi n vi c xét x hành chính s làm cho cơ quan Nhà nư c gi ñư c tính dân ch và pháp ch trong ho t ñ ng c a mình. B ng quá trình t t ng hành chính và các ch tài c th trong xét x hành chính, quy n dân ch c a nhân dân ñư c b o ñ m, cơ quan Nhà nư c và cán b công ch c Nhà nư c kh c ph c ñư c nh ng bi u hi n l ng quy n, l m quy n, thi u trách nhi m trư c nhân dân, góp ph n ngăn ch n t quan liêu, c a quy n, tham nhũng, b o ñ m cho các ch trương c a Ð ng, pháp lu t c a Nhà nư c ñư c th c hi n nghiêm ch nh. Trên cơ s ñó nâng cao hi u l c, hi u qu c a b máy Nhà nư c. Th ba, vi c t ch c cơ quan tài phán hành chính ñ xét x các khi u ki n v hành chính ñã có nhi u nư c trên th gi i. Tùy theo ñi u ki n m i nư c, mô hình t ch c các cơ quan tài phán hành chính có nhi u cách khác nhau. Trong xu th ñ i m i và hòa nh p, chúng ta có ñi u ki n tham kh o kinh nghi m c a nư c ngoài ñ thi t l p cơ quan tài phán hành chính phù h p v i ñi u ki n kinh t - xã h i c a nư c ta. T nh ng nhu c u khách quan nêu trên, ngày 28.10.1995 Qu c h i ñã thông qua Lu t s a ñ i b sung m t s ñi u c a Lu t t ch c Tòa án Nhân dân trong ñó quy ñ nh Tòa Hành chính thành l p và b t ñ u ñi vào ho t ñ ng k t ngày 01.7.1996. Trên cơ s ñó, ngày 21.5.1996 U ban thư ng v Qu c h i ñã ban hành Pháp l nh th t c gi i quy t các v án hành chính, giao cho Tòa án nhân dân th m quy n gi i quy t m t s khi u ki n hành chính (Pháp l nh này ñ n nay ñã qua hai l n s a ñ i, b sung, l n th nh t vào năm 1998 và l n th hai vào năm 2006). Ngày 24 tháng 11 năm 2010 Qu c h i nư c C ng hoà xã h i ch nghĩa Vi t Nam khóa XII, kỳ h p th 8 ñã thông qua Lu t t t ng hành chính và Lu t này có hi u l c thi hành t ngày 01 tháng 7 năm 2011. II. CÁC PHƯƠNG ÁN T CH C TÒA (ÁN) HÀNH CHÍNH Trên cơ s kh o sát mô hình tòa án hành chính các nư c trên th gi i và v n d ng vào th c ti n c a nư c ta, t i T trình s 1650 ngày 30/3/1995 Chính ph ñã trình Qu c h i hai phương án t ch c ch y u như sau : - T ch c Tòa hành chính trong Tòa án nhân dân ; - T ch c Tòa án hành chính thành h th ng ñ c l p v i các B và y ban nhân dân các c p do Th tư ng lãnh ñ o. 1. Phương án 1: T ch c Tòa hành chính trong Tòa án nhân dân Phương án này có hai cách t ch c : - T ch c Tòa hành chính thành phân tòa trong Tòa án nhân dân (gi ng như Tòa Hình s , Toà Dân s , Tòa Kinh t , Toà Lao ñ ng); - T ch c Tòa án hành chính thành h th ng riêng nhưng c p Trung ương thu c cơ c u Tòa án nhân dân t i cao (gi ng như h th ng Tòa án quân s ). 4
a) Cách t ch c th nh t : T ch c Tòa án hành chính thành phân tòa trong Tòa án nhân dân Tòa hành chính t ch c theo cách này thì c n có Lu t s a ñ i b sung m t s ñi u c a Lu t t ch c Tòa án nhân dân và Pháp l nh th t c gi i quy t các v án hành chính ho c Lu t t t ng hành chính. T ch c Tòa án hành chính theo cách này có ưu ñi m và h n ch như sau: * Ưu ñi m: Cách t ch c này b o ñ m s th ng nh t vi c t ch c các cơ quan xét x vào m t ñ u m i, ñáp ng yêu c u t ch c b máy Nhà nư c g n nh . M i ho t ñ ng xét x hình s , dân s , kinh t , lao ñ ng và hành chính ñ u ch u s giám ñ c c a Tòa án nhân dân t i cao. * H n ch : H n ch c a phương án này là chưa th t phù h p v i tính ñ c thù c a vi c xét x các v ki n hành chính v n ñã r t phúc t p, liên quan ñ n nhi u lĩnh v c c a qu n lý Nhà nư c. M t khác, Tòa án nhân dân ñang ñ m nhi m công tác xét x v hình s , dân s , kinh t , lao ñ ng v i kh i lư ng l n và cũng r t ph c t p; Tòa kinh t m i ñư c t ch c ñang trong quá trình xây d ng c n có th i gian ñ c ng c . Nay giao thêm cho Tòa án nhân dân xét x v i kh i lư ng l n các v ki n hành chính có th s b ch m tr , khó b o ñ m tính k p th i c a ho t ñ ng qu n lý, ñi u hành di n ra hàng ngày c a các cơ quan hành chính Nhà nư c. b) Cách t ch c th hai: T ch c Tòa án hành chính thành h th ng riêng nhưng c p Trung ương thu c cơ c u Tòa án nhân dân t i cao N u t ch c Tòa án hành chính theo cách này thì c n có Lu t s a ñ i b sung m t s ñi u c a Lu t t ch c Tòa án nhân dân, Pháp l nh t ch c Tòa án hành chính và Pháp l nh th t c gi i quy t các v án hành chính ho c Lu t t t ng hành chính. Theo cách t ch c này, Chánh án Tòa án hành chính Trung ương là Phó chánh án Tòa án nhân dân t i cao, Tòa án hành chính Trung ương ch u s giám ñ c c a Tòa án nhân nhân t i cao. Các Tòa án hành chính t nh, thành ph thu c Trung ương là các Tòa án ñ c l p. T ch c Tòa án hành chính theo cách này có ưu ñi m và như c ñi m như sau: * Ưu ñi m: Cách t ch c này v a b o ñ m tính ñ c thù c a vi c xét x các v ki n hành chính, v a thu g n ñ u m i cơ quan xét x ; Tòa án nhân dân t i cao giám ñ c vi c xét x c a Tòa án hành chính. * Như c ñi m: V i cách t ch c này, Tòa án nhân dân t i cao s ph i làm nhi m v xét x m t kh i lư ng l n các b n án theo trình t phúc th m, giám ñ c th m và tái th m. 2. Phương án 2: T ch c Tòa án hành chính thành h th ng ñ c l p v i các B và y ban nhân dân các c p do Th tư ng chính ph lãnh ñ o Phương án này xây d ng trên quan ñi m cho r ng hành chính tài phán và hành chính ñi u hành là hai b ph n c a n n hành chính Nhà nư c. Th tư ng Chính ph là ngư i ñ ng ñ u cơ quan hành chính Nhà nư c cao nh t, ch u trách nhi m trư c Qu c 5
h i v ho t ñ ng c a n n hành chính. Vì v y, Th tư ng Chính ph là ngư i lãnh ñ o c ho t ñ ng hành chính ñi u hành và hành chính tài phán . T ch c Tòa án hành chính theo phương án này th c ch t là s k th a và là bư c phát tri n cao hơn c a công tác gi i quy t khi u n i hành chính mà t trư c t i nay v n do các cơ quan hành chính Nhà nư c và các t ch c Thanh tra ñ m nhi m . Theo phương án này, Th tư ng Chính ph không tr c ti p tham gia vào quá trình t t ng mà ch lãnh ñ o nh m b o ñ m cho vi c xét x hành chính k p th i, có hi u l c. Tòa án hành chính ñư c t ch c theo hai c p : trung ương và t nh. Chánh án Tòa án hành chính trung ương do Th tư ng Chính ph ñ ngh Qu c h i phê chu n, Ch t ch nư c b nhi m, mi n nhi m. Chánh án Tòa án hành chính Trung ương ch u trách nhi m và báo cáo công tác xét x hành chính trư c Th tư ng Chính ph . Tòa án hành chính Trung ương không ph i là cơ quan thu c Chính ph , Chánh án Tòa án hành chính Trung ương không ph i là thành viên Chính ph , Tòa án hành chính t nh không ph i là cơ quan thu c Uûy ban nhân dân t nh . N u t ch c Tòa án hành chính theo phương án này thì c n ban hành Lu t t ch c Tòa án hành chính, Pháp l nh th t c gi i quy t các v án hành chính. T ch c theo phương án này có ưu ñi m và h n ch như sau : * Ưu ñi m: Ưu ñi m c a phương án này là b o ñ m s th ng nh t và g n bó gi a hai b ph n c a n n hành chính. Ho t ñ ng c a cơ quan tài phán hành chính s t o ra cơ ch ki m soát thư ng xuyên ho t ñ ng c a các cơ quan qu n lý; ñ ng th i tr c ti p giúp Th tư ng có bi n pháp k p th i ch n ch nh các ho t ñ ng qu n lý ñi u hành. * H n ch : Tuy nhiên, theo phương án này d gây tâm lý e ng i v tính khách quan c a xét x hành chính. M t khác, còn có s nh n th c khác nhau v cơ s pháp lý c a phương án này. Theo tinh th n Ði u 134 Hi n pháp năm 1992 thì vi c có trao cho Th tư ng hay không quy n lãnh ñ o Tòa án hành chính là thu c th m quy n c a Qu c h i. Trên cơ s phân tích các ưu ñi m cũng như h n ch c a t ng phương án nêu trên và căn c vào tình hình kinh t xã h i nư c ta, Qu c h i khóa IX trong kỳ h p th 8 ngày 28.10.1995 ñã ch n phương án Trung ương và c p t nh thành l p Tòa hành chính là m t phân tòa trong cơ c u t ch c Tòa án nhân dân, còn c p huy n có Th m phán chuyên trách gi i quy t các khi u ki n hành chính. T ch c Tòa án hành chính theo phương án này cũng t n t i nh ng h n ch như ñã phân tích ph n trư c. Ð kh c ph c nh ng h n ch này, pháp lu t n i dung v hành chính c n ph i ñư c quy ñ nh c th , rõ ràng, tránh hi n tư ng các văn b n pháp lu t ñi u ch nh cùng m t lĩnh v c l i mâu thu n, ch ng chéo l n nhau; m t khác Th m phán hành chính và H i th m nhân dân không ch ñư c trang b ki n th c pháp lu t v hành chính (Lu t n i dung và Lu t hình th c) mà còn ph i ñư c trang b nh ng ki n th c pháp lu t khác có liên quan; ñ ng th i trong quá trình ti n hành t t ng hành chính, nh ng ngư i ti n hành t t ng ph i th c hi n ñúng ch c năng, nhi m v c a mình theo quy ñ nh c a pháp lu t v i tinh th n trách nhi m cao. III- TÀI PHÁN HÀNH CHÍNH VI T NAM 1. Nh ng ho t ñ ng có tính ch t tài phán hành chính nư c ta trư c ngày 01/7/1996 6
1.1. Nh ng ho t ñ ng mang tính ch t tài phán hành chính trong xã h i phong ki n Dư i th i phong ki n, cách qu n lý c a Nhà nư c quân ch quan liêu và s tha hóa, l m quy n c a m t s quan l i các c p không tránh kh i làm cho nhân dân b oan c, ph i ñi khi u ki n. Vì v y, Nhà nư c ñã ñ ra các gi i pháp ñ dân ñư c kêu oan. Tuy nhiên, s cũ ghi chép v v n ñ này quá ít. B i v y, nh ng ñi u trình bày v vi c gi i quy t ñơn t khi u t c a dân dư i ch ñ phong ki n ch là nh ng nh n xét sơ b qua m t s d ki n mà s cũ ñã ghi l i. nư c ta, trong các th i kỳ xây d ng và c ng c Nhà nư c phong ki n ñ c l p như Lý, Tr n, Lê tuy chưa có cơ quan tài phán hành chính chuyên trách nhưng ñã có nh ng ho t ñ ng qu n lý mang tính tài phán hành chính. S cũ chép l i: Ð i nhà Lý (1029) vua Lý Thái Tôn ñã ñ t hai bên t h u th m r ng (t c Long trì) hai l u chuông ñ i di n nhau ñ nhân dân ai có vi c ki n t ng ( ñây ñư c hi u là dân ki n quan, nh ng ki n t ng v hành chính) ho c oan u ng thì ñánh khuông lên ñ nhà vua ho c quan l i tri u ñình phán quy t v nh ng hành vi c a quan l i c p dư i. Năm 1747, chúa Tr nh Doanh cũng ñ t chuông mõ c a Ph ñư ng ñ nhân tài t ti n c và ngư i b c hi p ñ n khi u n i. Chính Chúa phán quy t hành ñ ng c a các quan l i c p dư i . Nhà nư c phong ki n Lý , Tr n, Lê cũng ñã ñ t ra ng s ñài và các ch c quan t , h u gián ngh ñ i phu có ch c năng can gián vua , ñàn h c các quan, tâu b m, trình vua nh ng ñi u dân khi u n i. Trên cơ s nh ng ñi u dân khi u n i, các quan ng s t mình ho c giúp nhà vua phán quy t. Nh ng ho t ñ ng ñó mang dáng d p c a tài phán hành chính. Như v y, có th th y r ng trong th i kỳ nhà nư c phong ki n vi c xét x c a quan l i c p trên ñ i v i quan l i c p dư i ho c c a nhà vua là vi c xét x theo c p hành chính. Nhưng nh ng bi n pháp nh m h n ch các hành vi c hi p dân, tham nhũng, sách nhi u dân ho c không th c hi n ñúng chi u ch c a nhà vua v.v. . .ñã có nh ng y u t c a tài phán hành chính. 1.2. Các ho t ñ ng mang tính ch t tài phán hành chính t khi nư c Vi t Nam Dân Ch C ng hòa ra ñ i (02/9/1945) ñ n trư c khi Pháp l nh th t c gi i quy t các v án hành chính có hi u l c (01/7/1996) T khi Nhà nư c ki u m i ra ñ i (02/9/1945) ñ n nay, Ð ng và Nhà nư c ta luôn luôn tôn tr ng và b o ñ m quy n khi u n i, t cáo c a công dân, coi ñó là m t trong nh ng quy n cơ b n c a công dân. Quy n khi u n i, t cáo ñư c ghi nh n trong các Hi n pháp Vi t Nam t Hi n pháp 1946, Hi n pháp1959, Hi n pháp 1980 ñ n Hi n pháp 1992. Tôn tr ng và ñ m b o quy n cơ b n này c a công dân ph i thông qua ho t ñ ng tài phán hành chính do chính quy n các c p, th trư ng các ngành và các cơ quan thanh tra ñ m nhi m T Ban Thanh tra ñ c bi t ñ u tiên ñư c thành l p b i S c l nh s 64-SL c a H Ch T ch ngày 23/11/1945, ñ n các t ch c thanh tra sau này như Ban Thanh tra Chính ph (thành l p theo S c l nh 138B-SL ngày 18/12/1949), Uûy ban Thanh tra Trung ương c a Chính ph (theo S c l nh s 261-SL ngày 28/3/1956), Uûy ban Thanh tra c a Chính ph (theo Ngh ñ nh s 1-CP c a H i Ð ng Chính ph ngày 03/01/1977), U ban 7
Thanh tra Nhà nư c (theo Ngh quy t s 26-HÐBT c a H i Ð ng B trư ng ngày 15/02/1984) và ñ n Thanh tra Nhà nư c (theo Pháp l nh Thanh tra ngày 01/4/1990) trư c sau ñ u có nhi m v ti p nh n, xét và gi i quy t các khi u n i, t cáo c a công dân. Ti p theo là Lu t Thanh tra năm 2004, và hi n t i ñang áp d ng Lu t Thanh tra ñư c Qu c h i nư c C ng hòa xã h i ch nghĩa Vi t Nam khóa XII, kỳ h p th 8 thông qua ngày 15 tháng 11 năm 2010 và có hi u l c thi hành t ngày 01 tháng 7 năm 2011. Ð i v i các c p hành chính, các cơ quan hành chính Nhà nư c, Ð ng và Nhà nư c ta ñã có nhi u ch th , ngh quy t, thông tư quy ñ nh rõ trách nhi m c a th trư ng và ban lãnh ñ o chính quy n các c p , các cơ quan và các t ch c c a Ð ng ph i làm t t công tác gi i quy t các khi u n i, t cáo. Ðó chính là các ho t ñ ng nh m tăng cư ng ho t ñ ng tài phán hành chính, b o ñ m và tôn tr ng các quy n t do, dân ch c a công dân. Ði n hình v lĩnh v c này, Nhà nư c ñã ban hành hai pháp l nh : Pháp l nh quy ñ nh vi c xét và gi i quy t các khi u n i, t cáo c a công dân ngày 27/11/1981 và Pháp l nh khi u n i, t cáo c a công dân ngày 07/5/1991 làm cơ s pháp lý cho các cơ quan có th m quy n gi i quy t , ñem l i nh ng k t qu ñáng k . Xét trên góc ñ gi i quy t các khi u ki n hành chính thì ñó là nh ng ho t ñ ng bư c ñ u mang tính ch t tài phán hành chính . Tuy nhiên, theo tinh th n c a hai pháp l nh nói trên thì th m quy n gi i quy t các khi u n i, t cáo v n thu c các cơ quan hành chính nhà nư c. Như v y, các cơ quan hành chính nhà nư c m c nhiên v a là ngư i b ki n , l i v a là ngư i x ki n, ngư i phán quy t ch chưa có m t cơ quan xét x chuyên trách và ñ c l p như m t tòa án chuyên th c hi n ch c năng tài phán hành chính. Chính vì th , vi c gi i quy t khi u n i chưa ñư c nhanh chóng, khách quan, công b ng và dân ch . 2. Tài phán hành chính nư c ta hi n nay Vi c thi t l p các Tòa hành chính (cơ quan tài phán hành chính) thu c h th ng Tòa án nhân dân ñ th c hi n ho t ñ ng xét x các v án hành chính là m t v n ñ có ý nghĩa quan tr ng trong vi c c ng c , tăng cư ng và hoàn thi n b máy Nhà nư c, ñ c bi t là ñ i v i vi c ñ m b o tôn tr ng quy n và l i ích h p pháp c a công dân. Tài phán hành chính nư c ta v a có nh ng ñ c ñi m c a tài phán hành chính nói chung v a ph n ánh nh ng nét ñ c thù phù h p v i b n ch t và ñ c tính c a Nhà nư c C ng hòa xã h i ch nghĩa Vi t Nam. Có th khái quát nh ng ñ c ñi m ñó như sau: - Tài phán hành chính là t ch c và ho t ñ ng xét x các tranh ch p hành chính phát sinh khi có ñơn kh i ki n v án hành chính gi a cá nhân, cơ quan, t ch c v i công quy n. Trong quá trình qu n lý hành chính Nhà nư c, các ch th qu n lý hành chính thư ng xuyên th c hi n các hành vi qu n lý như ban hành văn b n qu n lý hành chính (văn b n pháp quy và văn b n cá bi t) và th c hi n các hành vi hành chính khác. Khi th c hi n hành vi này các cơ quan Nhà nư c ho c cán b , công ch c có th m quy n ñôi khi do sơ su t, do không tuân theo pháp lu t ho c vì nh ng lý do khác có th xâm h i ñ n quy n, l i ích chính ñáng c a cá nhân, cơ quan nhà nư c, t ch c, do ñó b các ch th này ph n ng b ng cách kh i ki n v án hành chính yêu c u Tòa án có th m quy n xem xét, gi i quy t nh m b o 8
v ho c ph c h i quy n, l i ích c a mình. Trong trư ng h p như v y, rõ ràng Tòa án có th m quy n có trách nhi m th lý và gi i quy t. - Ð i tư ng c a tài phán hành chính nư c ta là các quy t ñ nh hành chính và hành vi hành chính b cá nhân, cơ quan Nhà nư c, t ch c kh i ki n. - Bên b ki n trong v án hành chính luôn là cơ quan Nhà nư c ho c cán b , công ch c Nhà nư c. Ðây là ñi m ñ c thù c a t t ng hành chính xét v m t ch th tham gia quan h t t ng so v i các lo i t t ng khác như t t ng hình s , dân s , v.v. . . - Cơ quan tài phán hành chính nư c ta hi n t i là Tòa hành chính thu c h th ng Tòa án nhân dân. Theo quy ñ nh c a pháp lu t (Hi n pháp, Lu t t ch c Tòa án nhân dân) thì ch có Tòa án nhân dân (Tòa án nhân dân t i cao, các Tòa án nhân dân ñ a phương và Tòa án quân s ) là cơ quan xét x c a Nhà nư c. Do v y, vi c thi p l p các Tòa hành chính trong h th ng Tòa án nhân dân hoàn toàn phù h p v i pháp lu t. - Ho t ñ ng tài phán hành chính ph i tuân theo trình t , th t c do pháp lu t t t ng hành chính quy ñ nh ch không ph i theo th t c hành chính. Qua các ñ c ñi m trên có th rút ra ñ nh nghĩa v tài phán hành chính Vi t Nam như sau: Tài phán hành chính Vi t Nam là ho t ñ ng xét x các v án hành chính theo quy ñ nh c a pháp lu t t t ng hành chính và ch y u do các Tòa hành chính, các Th m phán hành chính trong h th ng Tòa án nhân dân th c hi n nh m b o v quy n, l i ích h p pháp c a cá nhân, cơ quan và t ch c, góp ph n nâng cao hi u l c qu n lý nhà nư c./. Tài li u tham kh o: 1) Ðinh Văn Minh - Tài phán hành chính so sánh - NXB. Chính tr Qu c gia – 1995; 2) Nguy n Thanh Bình - Tìm hi u pháp lu t t t ng hành chính - NXB. Tp. H Chí Minh năm 1997; 3) Ph m H ng Thái & Ðinh Văn M u - Tài phán hành chính Vi t Nam - NXB. Tp. H Chí Minh - năm 1996; 4) Pháp l nh th t c gi i quy t các v án hành chính năm 1996 ñư c s a ñ i, b sung năm 1998 và năm 2006; 5) Lu t t t ng hành chính năm 2010 (có hi u l c ngày 01/7/2011); 6) Lu t Thanh tra năm 2010 (có hi u l c ngày 01/7/2011). 9
Chương 2: M TS KHÁI NI M VÀ CÁC NGUYÊN T C C A LU T T T NG HÀNH CHÍNH VI T NAM I- M T S KHÁI NI M 1. T t ng hành chính T t ng hành chính là toàn b ho t ñ ng c a Tòa án, Vi n ki m sát, ngư i ti n hành t t ng, ngư i tham gia t t ng, c a cá nhân, c a cơ quan Nhà nư c và t ch c trong vi c gi i quy t v án hành chính, cũng như trình t do pháp lu t quy ñ nh ñ i v i vi c kh i ki n, th lý, gi i quy t v án hành chính và thi hành b n án, quy t ñ nh c a Tòa án v v án hành chính. 2. Lu t t t ng hành chính Lu t t t ng hành chính là m t ngành lu t trong h th ng pháp lu t c a nư c ta, t ng h p các quy ph m pháp lu t ñi u ch nh các quan h t t ng hành chính phát sinh gi a Tòa án v i nh ng ngư i tham gia t t ng, nh ng ngư i ti n hành t t ng trong quá trình Tòa án gi i quy t v án hành chính nh m b o v các quy n và l i ích h p pháp c a cá nhân, cơ quan và t ch c. Lu t t t ng hành chính quy ñ nh các hành vi t t ng c a Tòa án, Vi n ki m sát, bên kh i ki n, bên b ki n và nh ng ngư i tham gia t t ng khác trong quá trình Tòa án gi i quy t v án hành chính nh m t o ñi u ki n thu n l i cho các cơ quan ti n hành t t ng tìm ra s th t khách quan c a v án, trên cơ s ñó Tòa án có th ti n hành vi c gi i quy t v án ñư c ñúng ñ n. Ð ñ t ñư c ñi u ñó, Th m phán và H i th m nhân dân trong công tác xét x không nh ng ph i n m v ng pháp lu t n i dung mà còn ph i n m v ng pháp lu t t t ng hành chính. 3. V án hành chính V án hành chính là v án phát sinh t i Tòa hành chính có th m quy n do có cá nhân, cơ quan Nhà nư c, t ch c kh i ki n ra trư c Tòa án yêu c u b o v quy n, l i ích h p pháp c a mình. 4. Quy t ñ nh hành chính Quy t ñ nh hành chính là văn b n do cơ quan hành chính nhà nư c, cơ quan, t ch c khác ho c ngư i có th m quy n trong các cơ quan, t ch c ñó ban hành, quy t ñ nh v m t v n ñ c th trong ho t ñ ng qu n lý hành chính ñư c áp d ng m t l n ñ i v i m t ho c m t s ñ i tư ng c th . 5. Hành vi hành chính Hành vi hành chính là hành vi c a cơ quan hành chính nhà nư c, cơ quan, t ch c khác ho c c a ngư i có th m quy n trong cơ quan, t ch c ñó th c hi n ho c không th c hi n nhi m v , công v theo quy ñ nh c a pháp lu t. 6. Quy t ñ nh k lu t bu c thôi vi c 10
Quy t ñ nh k lu t bu c thôi vi c là văn b n th hi n dư i hình th c quy t ñ nh c a ngư i ñ ng ñ u cơ quan, t ch c ñ áp d ng hình th c k lu t bu c thôi vi c ñ i v i công ch c thu c quy n qu n lý c a mình. 7. Quy t ñ nh hành chính, hành vi hành chính mang tính n i b c a cơ quan, t ch c Quy t ñ nh hành chính, hành vi hành chính mang tính n i b c a cơ quan, t ch c là nh ng quy t ñ nh, hành vi qu n lý, ch ñ o, ñi u hành ho t ñ ng th c hi n ch c năng, nhi m v trong ph m vi cơ quan, t ch c ñó. 8. ðương s ðương s bao g m ngư i kh i ki n, ngư i b ki n, ngư i có quy n l i, nghĩa v liên quan. 9. Ngư i kh i ki n Ngư i kh i ki n là cá nhân, cơ quan, t ch c kh i ki n v án hành chính ñ i v i quy t ñ nh hành chính, hành vi hành chính, quy t ñ nh k lu t bu c thôi vi c, quy t ñ nh gi i quy t khi u n i v quy t ñ nh x lý v vi c c nh tranh, vi c l p danh sách c tri. 10. Ngư i b ki n Ngư i b ki n là cá nhân, cơ quan, t ch c có quy t ñ nh hành chính, hành vi hành chính, quy t ñ nh k lu t bu c thôi vi c, quy t ñ nh gi i quy t khi u n i v quy t ñ nh x lý v vi c c nh tranh, l p danh sách c tri b kh i ki n. 11. Ngư i có quy n l i, nghĩa v liên quan Ngư i có quy n l i, nghĩa v liên quan là cá nhân, cơ quan, t ch c tuy không kh i ki n, không b ki n, nhưng vi c gi i quy t v án hành chính có liên quan ñ n quy n l i, nghĩa v c a h nên h t mình ho c ñương s khác ñ ngh và ñư c Toà án ch p nh n ho c ñư c Toà án ñưa vào tham gia t t ng v i tư cách là ngư i có quy n l i, nghĩa v liên quan. II- Ð I TƯ NG ðI U CH NH VÀ PHƯƠNG PHÁP ðI U CH NH C A LU T T T NG HÀNH CHÍNH VI T NAM Khoa h c pháp lý xác ñ nh r ng s khác nhau c a nh ng quan h xã h i ñư c pháp lu t ñi u ch nh là tiêu chu n cơ b n ñ phân ñ nh các ngành lu t. M i ngành lu t ch ñi u ch nh m t nhóm quan h xã h i. Nhóm quan h xã h i ñó ñư c g i là ñ i tư ng ñi u ch nh c a ngành lu t, cách th c ñ ngành lu t ñó tác ñ ng vào nh m ñi u ch nh các quan h xã h i ñó g i là phương pháp ñi u ch nh. Ðây là hai y u t ñ kh ng ñ nh m t ngành lu t có ñ c l p hay không, và là cơ s ñ phân bi t s khác nhau gi a các ngành lu t trong h th ng pháp lu t xã h i ch nghĩa. 1. Ð i tư ng ñi u ch nh c a Lu t t t ng hành chính Trong lĩnh v c t t ng hành chính, khi Tòa án gi i quy t các v án hành chính thì phát sinh các quan h gi a Tòa án v i Vi n ki m sát, các ñương s và v i nh ng ngư i 11
tham gia t t ng khác. Các quan h này xu t hi n t khi có cá nhân, cơ quan Nhà nư c, t ch c (t ch c chính tr , t ch c chính tr xã h i, t ch c xã h i, t ch c xã h i ngh nghi p, t ch c kinh t , ñơn v vũ trang nhân dân) g i chung là ngư i kh i ki n n p ñơn ki n ñ n Tòa án có th m quy n và ñư c Tòa án th lý gi i quy t, và quan h này t n t i cho ñ n khi vi c gi i quy t v án k t thúc. m i giai ño n t t ng, quy n và nghĩa v c a Tòa án và c a các ch th khác ñư c Lu t t t ng hành chính xác ñ nh. Ði u này có nghĩa là b ng các quy ph m pháp lu t, Lu t t t ng hành chính ñã tác ñ ng ñ n các hành vi t t ng c a Tòa án và nh ng ngư i tham gia t t ng, bu c các ch th này ph i th c hi n các quy n và nghĩa v nh t ñ nh. Như v y, ñ i tư ng ñi u ch nh c a Lu t t t ng hành chính là các quan h xã h i phát sinh gi a Tòa án nhân dân v i Vi n ki m sát nhân dân, các cá nhân, cơ quan Nhà nư c, t ch c trong quá trình Tòa án gi i quy t các v án hành chính ñ ñ m b o quy n và l i ích h p pháp c a các cá nhân, cơ quan Nhà nư c, t ch c này. 2. Phương pháp ñi u ch nh c a Lu t t t ng hành chính M i ngành lu t có phương pháp ñi u ch nh khác nhau, ñó là cách th c tác ñ ng lên các quan h xã h i nh m ñi u ch nh các quan h xã h i ñó trong khuôn kh c a pháp lu t, b o ñ m cho các ch th trong quan h ñó th c hi n ñư c các quy n và nghĩa v mà pháp lu t quy ñ nh, ví d như: - Lu t hành chính ñi u ch nh b ng phương pháp m nh l nh; - Lu t dân s ñi u ch nh b ng phương pháp bình ñ ng; - Lu t hình s ñi u ch nh b ng phương pháp quy n uy. Trong lu t t t ng hành chính có hai phương pháp ñi u ch nh: (1) Th nh t, phương pháp quy n uy, ph thu c th hi n trong m i quan h gi a Tòa án v i các ch th khác; (2) Th hai, phương pháp bình ñ ng th hi n trong m i quan h gi a các ñương s trong cùng m t v án. Các ñương s hoàn toàn bình ñ ng khi th c hi n quy n và nghĩa v c a mình, mà Tòa án nhân dân là ch th b o ñ m th c hi n s bình ñ ng ñó. III- ð C ðI M, NHI M V , M C ðÍCH C A LU T T T NG HÀNH CHÍNH VI T NAM 1. Ð c ñi m Lu t t t ng hành chính Vi t Nam có nh ng ñ c ñi m cơ b n sau ñây: - M t là, Lu t t t ng hành chính Vi t Nam quy ñ nh quá trình tài phán hành chính ph i tr i qua hai giai ño n là: giai ño n ti n t t ng và giai ño n t t ng. Ðây là ñi m ñ c thù c a Lu t t t ng hành chính mà các ngành Lu t hình th c khác không có . Giai ño n ti n t t ng: ñây là giai ño n b t bu c ph i tr i qua ñ có th th c hi n ñư c giai ño n t t ng. Giai ño n này ñư c các cơ quan Nhà nư c, cán b , công ch c Nhà nư c th c hi n theo quy ñ nh c a pháp lu t khi u n i, t cáo nói riêng và pháp lu t hành chính nói chung và theo th t c hành chính, ch không ph i do Tòa án th c hi n 12
b ng th t c t t ng. Ði u này ñã ñư c quy ñ nh trong Pháp l nh th t c gi i quy t các v án hành chính và hi n t i là trong Lu t t t ng hành chính.1 Giai ño n t t ng: là giai ño n tài phán do cơ quan ti n hành t t ng có th m quy n th c hi n theo quy ñ nh c a pháp lu t t t ng hành chính. - Hai là, t t ng hành chính Vi t Nam là t t ng vi t, nghĩa là các ch ng c mà các bên nêu ra trong t t ng hành chính ph i ñư c th hi n b ng hình th c văn b n; các ch ng c này ñư c trao ñ i công khai, t c là các ñương s có quy n ñư c ñ c, sao chép và xem các tài li u, ch ng c do ñương s khác cung c p. Quan h gi a các ñương s (ngư i kh i ki n, ngư i b ki n, ngư i có quy n l i, nghĩa v liên quan) trong v án hành chính là quan h bình ñ ng theo quy ñ nh c a pháp lu t t t ng hành chính. 2 Nhi m v và m c ñích c a Lu t t t ng hành chính Vi t Nam Cũng như b t kỳ m t ngành lu t nào khác, Lu t t t ng hành chính có nh ng nhi m v , m c ñích c th c a mình. 2.1. Nhi m v c a Lu t t t ng hành chính Các nhi m v c a Lu t t t ng hành chính Vi t Nam bao g m : - Quy ñ nh th m quy n c a Tòa án nhân dân trong vi c gi i quy t các v án hành chính; - Quy ñ nh thành ph n nh ng ngư i ti n hành t t ng, nh ng ngư i tham gia t t ng trong t ng giai ño n c a t t ng hành chính; thành ph n h i ñ ng xét x m i c p; - Quy ñ nh trình t , th t c kh i ki n và th lý v án hành chính; - Quy ñ nh trình t , th t c thu th p ch ng c trong v án hành chính; - Quy ñ nh trình t , th t c xét x sơ th m, phúc th m, giám ñ c th m và tái th m v án hành chính; - Quy ñ nh th t c ñ c bi t xem xét l i quy t ñ nh c a H i ñ ng th m phán Tòa án nhân dân t i cao; - Quy ñ nh trình t , th t c thi hành b n án, quy t ñ nh c a Tòa án ñ i v i các v án hành chính. 2.2. M c ñích c a Lu t t t ng hành chính Thông qua vi c th c hi n các nhi m v c a mình, lu t t t ng hành chính Vi t Nam nh m hư ng t i các m c ñích sau ñây: - B o v quy n, l i ích h p pháp c a cá nhân, cơ quan Nhà nư c, t ch c thông qua vi c th c hi n ch c năng c a mình; 1 Trư c ñây theo Pháp l nh th t c gi i quy t các v án hành chính thì t t c các lo i khi u ki n hành chính thu c th m quy n gi i quy t c a Tòa án ñ u b t bu c ph i tr i qua giai ño n ti n t t ng. Hi n t i theo Lu t t t ng hành chính thì ch có 2 lo i khi u ki n hành chính (1.Khi u ki n v danh sách c tri b u c ñ i bi u Qu c h i, danh sách c tri b u c ñ i bi u H i ñ ng nhân dân; và 2.Khi u ki n quy t ñ nh gi i quy t khi u n i v quy t ñ nh x lý v vi c c nh tranh) là b t bu c ph i tr i qua giai ño n ti n t t ng, còn các lo i khi u ki n hành chính còn l i thì không nh t thi t ph i tr i qua giai ño n ti n t t ng. 13
- B o ñ m cho vi c gi i quy t các v án hành chính ñư c ñúng ñ n, k p th i; - B o ñ m cho vi c thi hành các b n án, các quy t ñ nh ñã có hi u l c pháp lu t c a Tòa án v v án hành chính ñư c nghiêm ch nh, có hi u l c và hi u qu . IV - CÁC NGUYÊN T C C A LU T T T NG HÀNH CHÍNH 1. Khái ni m các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính Vi t Nam 1.1. Khái ni m Nguyên t c c a pháp lu t là nh ng tư tư ng pháp lý ch ñ o toàn b các quy ph m pháp lu t, các ch ñ nh pháp lu t cũng như h th ng các ngành lu t c th . Lu t t t ng hành chính là m t ngành lu t ñ c l p trong h th ng pháp lu t nư c ta, b i v y nó cũng có nh ng nguyên t c xuyên su t trong t t c các ch ñ nh pháp lu t c a nó. Các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính Vi t Nam là nh ng tư tư ng pháp lý ch ñ o, có ý nghĩa quy t ñ nh ñ i v i toàn b h th ng các ch ñ nh t t ng và bi u th nh ng n i dung ñ c trưng nh t c a ngành lu t này. 1.2. Ý nghĩa c a các nguyên t c Vi c th c hi n các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính mang tính ch t b t bu c chung ñ i v i t t c m i ngư i, m i cơ quan và t ch c. Vi c tuân th tri t ñ các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính trư c h t t o ñi u ki n cho cơ quan xét x ti n hành t t ng m t cách thu n l i và nhanh chóng; ñ ng th i nó còn b o ñ m cho ñương s có ñi u ki n ñ th c hi n ñ y ñ các quy n và nghĩa v t t ng c a mình, trên cơ s ñó mà các l i ích h p pháp c a b n thân ñương s ñư c tôn tr ng. Ngoài ra, vi c quán tri t các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính trong t t c các giai ño n t t ng có tác d ng ngăn ch n m i hành vi vi ph m pháp lu t và nh ng bi u hi n tiêu c c trong quá trình gi i quy t v án hành chính. 1.3. Phân lo i các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính Vi t Nam Vi c phân lo i các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính thành t ng nhóm ch có tính ch t tương ñ i. B i vì, các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính ñ u có vai trò ch ñ o toàn b h th ng các ch ñ nh c a Lu t t t ng hành chính và ñ u liên h m t thi t v i nhau. Căn c vào n i dung và ý nghĩa c a các nguyên t c, có th chia chúng thành hai nhóm như sau : Nhóm th nh t: nhóm nguyên t c chung: Nhóm th hai: nhóm nguyên t c ñi u ch nh các ho t ñ ng riêng bi t c a t t ng hành chính. 2. N i dung các nguyên t c c a Lu t t t ng hành chính Vi t Nam 2.1. Nhóm nguyên t c chung 2 1) Nguyên t c b o ñ m quy n b o v quy n và l i ích h p pháp c a ñương s 2 ði u 11 Lu t t t ng hành chính năm 2010. 14
ðương s t mình ho c có th nh lu t sư hay ngư i khác b o v quy n và l i ích h p pháp c a mình. Toà án có trách nhi m b o ñ m cho ñương s th c hi n quy n b o v quy n và l i ích h p pháp c a h . 2) Nguyên t c bình ñ ng v quy n và nghĩa v trong t t ng hành chính3 M i công dân ñ u bình ñ ng trư c pháp lu t, trư c Toà án không phân bi t dân t c, nam n , thành ph n xã h i, tín ngư ng, tôn giáo, trình ñ văn hoá, ngh nghi p. M i cơ quan, t ch c ñ u bình ñ ng không ph thu c vào hình th c t ch c, hình th c s h u và nh ng v n ñ khác. Các ñương s bình ñ ng v quy n và nghĩa v trong quá trình gi i quy t v án hành chính. Toà án có trách nhi m t o ñi u ki n ñ h th c hi n các quy n và nghĩa v c a mình. 3) Nguyên t c v ti ng nói, ch vi t dùng trong t t ng hành chính4 Ti ng nói và ch vi t dùng trong t t ng hành chính là ti ng Vi t. Ngư i tham gia t t ng hành chính có quy n dùng ti ng nói và ch vi t c a dân t c mình; trong trư ng h p này, ph i có ngư i phiên d ch. Nguyên t c này nói lên quy n bình ñ ng gi a các dân t c và b o ñ m cho các ñương s thu c các dân t c có ñi u ki n di n ñ t rõ ràng các yêu c u, ñưa ra các ch ng c , lý l b ng ti ng nói, ch vi t c a dân t c mình. Trên cơ s ñó, h th c hi n ñư c ñ y ñ các quy n và nghĩa v t t ng, b o v ñư c quy n và l i ích h p pháp c a mình trư c Tòa án. 4) Nguyên t c th c hi n ch ñ xét x có H i th m nhân dân H i th m nhân dân là nh ng ngư i do cơ quan quy n l c Nhà nư c b u ho c c ra. Vi c tham gia c a H i th m nhân dân vào ho t ñ ng xét x c a Tòa án là m t bi u hi n c a s ki m tra, giám sát c a nhân dân ñ i v i ho t ñ ng c a cơ quan Nhà nư c. Nguyên t c này ñư c quy ñ nh trong Hi n pháp, trong Lu t t ch c TAND và ñư c c th hóa t i Ði u 13 Lu t t t ng hành chính như sau. Theo quy ñ nh c a pháp lu t thì khi xét x , H i th m ngang quy n v i Th m phán, ñây là ñi u ki n quan tr ng ñ H i th m nhân dân phát huy vai trò là ngư i ñ i di n cho nhân dân tham gia công tác xét x c a Tòa án, ñ ng th i b o ñ m cho ti ng nói c a ngư i dân có tính ch t quy t ñ nh trong công vi c xét x c a Tòa án. Ð th c hi n t t nguyên t c này, H i th m nhân dân c n nâng cao ý th c trách nhi m, nâng cao ki n th c pháp lu t, th c hi n ñúng ch c năng, nhi m v c a mình theo quy ñ nh c a pháp lu t t t ng hành chính và các quy ñ nh pháp lu t liên quan. 5) Nguyên t c Tòa án xét x công khai5 3 ði u 10 Lu t t t ng hành chính năm 2010. 4 ði u 22 Lu t t t ng hành chính năm 2010. 5 ði u 17 Lu t t t ng hành chính năm 2010. 15
Vi c xét x v án hành chính ñư c ti n hành công khai. Trư ng h p c n gi bí m t nhà nư c ho c gi bí m t c a ñương s theo yêu c u chính ñáng c a h thì Toà án xét x kín nhưng ph i tuyên án công khai. Tòa án xét x công khai nên m i ngư i ñ u có quy n ñ n d phiên tòa. Ðó là ñi u ki n ñ ngư i dân tìm hi u pháp lu t, n m v ng pháp lu t, góp ph n ñ u tranh ch ng các hành vi vi ph m pháp lu t. Nguyên t c này b o ñ m cho ngư i dân giám sát ñư c ho t ñ ng xét x c a Tòa án; ñ ng th i t o ñi u ki n cho Tòa án có th thông qua ho t ñ ng xét x th c hi n vi c truyên truy n, giáo d c pháp lu t. 6) Nguyên t c Tòa án xét x t p th và quy t ñ nh theo ña s Tòa án nhân dân xét x t p th và quy t ñ nh theo ña s . Yêu c u c a nguyên t c này là vi c xét x các v án các c p xét x ph i ñư c ti n hành theo ch ñ h i ñ ng xét x , ch không do m t cá nhân th c hi n, b o ñ m vi c xét x ñư c th n tr ng, khách quan và chính xác. V i nguyên t c này, n u thành ph n H i ñ ng xét x không ñúng theo quy ñ nh c a pháp lu t là vi ph m nghiêm tr ng pháp lu t t t ng, và ñó là căn c ñ Tòa án c p trên h y b n án ho c quy t ñ nh c a H i ñ ng xét x . H i ñ ng xét x v án hành chính t ng c p xét x ñư c quy ñ nh như sau : - Thành ph n H i ñ ng xét x sơ th m6 H i ñ ng xét x sơ th m g m m t Th m phán và hai H i th m nhân dân. Trong trư ng h p ñ c bi t, H i ñ ng xét x sơ th m có th g m hai Th m phán và ba H i th m nhân dân. - Thành ph n H i ñ ng xét x phúc th m7 H i ñ ng xét x phúc th m g m ba Th m phán. - Thành ph n H i ñ ng giám ñ c th m và tái th m8 1. H i ñ ng giám ñ c th m Toà án c p t nh là y ban Th m phán Toà án c p t nh; khi ti n hành giám ñ c th m b n án, quy t ñ nh ñã có hi u l c pháp lu t thì ph i có ít nh t hai ph n ba t ng s thành viên tham gia; Chánh án Tòa án c p t nh làm Ch t a phiên tòa giám ñ c th m. 2. H i ñ ng giám ñ c th m c a Toà hành chính Toà án nhân dân t i cao g m ba Th m phán Toà án nhân dân t i cao; khi ti n hành giám ñ c th m b n án, quy t ñ nh ñã có hi u l c pháp lu t thì ph i có ñ ba Th m phán tham gia; Chánh toà Tòa hành chính Tòa án nhân dân t i cao phân công m t Th m phán làm Ch t a phiên tòa giám ñ c th m. 3. H i ñ ng giám ñ c th m Toà án nhân dân t i cao là H i ñ ng Th m phán Toà án nhân dân t i cao; khi ti n hành giám ñ c th m b n án, quy t ñ nh ñã có hi u l c pháp 6 ði u 128 Lu t t t ng hành chính năm 2010. 7 ði u 192 Lu t t t ng hành chính năm 2010. 8 ði u 218 và ði u 238 Lu t t t ng hành chính năm 2010. 16
lu t thì ph i có ít nh t hai ph n ba t ng s thành viên tham gia; Chánh án Tòa án nhân dân t i cao làm Ch t a phiên tòa giám ñ c th m. H i ñ ng xét x quy t ñ nh theo ña s , riêng quy t ñ nh c a H i ñ ng Th m phán Tòa án nhân dân t i cao, U ban Th m phán Tòa án c p t nh ph i ñư c quá n a t ng s thành viên bi u quy t tán thành. 7) Nguyên t c pháp ch xã h i ch nghĩa Nguyên t c pháp ch xã h i ch nghĩa là nguyên t c ch ñ o, bao trùm nh t ñư c th hi n trong t t c các ho t ñ ng t t ng nói chung cũng như trong t t ng hành chính nói riêng. Nguyên t c này ñư c th hi n trong t t c các giai ño n c a t t ng hành chính, t nh ng quy ñ nh chung cho ñ n nh ng quy ñ nh c th . Ðây là nguyên t c pháp lý cơ b n nh t trong ho t ñ ng c a các cơ quan Nhà nư c và công dân ñư c quy ñ nh t i Ði u 12 Hi n pháp 1992. Trong t t ng hành chính, nguyên t c này b o ñ m cho vi c gi i quy t các v án hành chính ñúng pháp lu t và ñươc bi u hi n c th như sau: - B o ñ m pháp ch xã h i ch nghĩa trong t t ng hành chính9 M i ho t ñ ng t t ng hành chính c a ngư i ti n hành t t ng, ngư i tham gia t t ng, c a cá nhân, cơ quan, t ch c có liên quan ph i tuân theo các quy ñ nh c a Lu t t t ng hành chính. - B o ñ m hi u l c c a b n án, quy t ñ nh c a Toà án10 B n án, quy t ñ nh c a Toà án v v án hành chính ñã có hi u l c pháp lu t ph i ñư c thi hành và ph i ñư c cá nhân, cơ quan, t ch c tôn tr ng. Cá nhân, cơ quan, t ch c có nghĩa v ch p hành b n án, quy t ñ nh c a Toà án ph i nghiêm ch nh ch p hành. Trong ph m vi nhi m v , quy n h n c a mình, Toà án, cơ quan, t ch c ñư c giao nhi m v có liên quan ñ n vi c thi hành b n án, quy t ñ nh c a Toà án ph i nghiêm ch nh thi hành và ch u trách nhi m trư c pháp lu t v vi c th c hi n nhi m v ñó. 8) Nguyên t c Th m phán và H i th m nhân dân xét x ñ c l p và ch tuân theo pháp lu t11 Khi xét x v án hành chính, Th m phán và H i th m nhân dân ñ c l p và ch tuân theo pháp lu t. Nghiêm c m m i hành vi can thi p, c n tr Th m phán, H i th m nhân dân th c hi n nhi m v . Nguyên t c khi xét x Th m phán và H i th m nhân dân ñ c l p và ch tuân theo pháp lu t không ch là m t nguyên t c cơ b n ñư c quy ñ nh trong Hi n pháp c a nư c ta, mà còn ñư c quy ñ nh trong Hi n pháp c a nhi u nư c trên th gi i. Tuy vi c quy ñ nh có khác nhau v hình th c nhưng v n i dung thì cơ b n là gi ng nhau. Ví d : 9 ði u 4 Lu t t t ng hành chính năm 2010. 10 ði u 21 Lu t t t ng hành chính năm 2010. 11 ði u 14 Lu t t t ng hành chính năm 2010. 17
kho n 1 Ði u 97 Hi n pháp nư c C ng hòa liên bang Ð c năm 1959 quy ñ nh: Th m phán xét x ñ c l p và ch tuân theo pháp lu t. Vi t Nam, nguyên t c này có l ch s hình thành và phát tri n t lâu. Ði u 69 Hi n pháp năm 1946 nư c ta ñã quy ñ nh: Trong khi xét x , các viên th m phán ch tuân theo pháp lu t, các cơ quan khác không ñư c can thi p. Hi n pháp năm 1959 ra ñ i, nguyên t c này ñư c ghi nh n m t cách rõ nét hơn: Khi xét x , Tòa án nhân dân có quy n ñ c l p và ch tuân theo pháp lu t (Ði u 100 Hi n pháp 1959 và Ði u 4 Lu t t ch c Tòa án nhân dân nam 1960). Ði u 131 Hi n pháp 1980 và Ði u 6 Lu t t ch c Tòa án nhân dân năm 1981 kh ng ñ nh c th hơn nguyên t c này: Khi xét x , Th m phán và H i th m nhân dân ñ c l p và ch tuân theo pháp lu t. Nguyên t c khi xét x Th m phán và H i th m nhân dân ñ c l p và ch tuân theo pháp lu t ñư c th hi n các m t: - Th nh t: khi xét x , Th m phán và H i th m không b ràng bu c b i k t lu n c a Vi n ki m sát; không b chi ph i b i ý ki n c a nhau. Th m phán, H i th m ph i ch u trách nhi m ñ i v i ý ki n c a mình v t ng v n ñ c a v án. - Th hai: Th m phán và H i th m ñ c l p cũng có nghĩa là không m t cơ quan, t ch c nào can thi p trái pháp lu t vào ho t ñ ng xét x c a Th m phán và H i th m. S ñ c l p c a Th m phán và H i th m khi xét x ph i g n li n v i vi c tuân th pháp lu t. Ði u ñó có nghĩa là khi xét x , Th m phán và H i th m ph i căn c vào các quy ñ nh c a pháp lu t ñ ñưa ra ý ki n, quy t ñ nh c a mình v t ng v n ñ c a v án hành chính, ch không ñư c tùy ti n hay b ng c m tính. Quy ñ nh này ñư c ghi nh n trong Hi n pháp 1992 v a nh m m c ñích b o v pháp ch xã h i ch nghĩa v a th hi n tính ch t ñ c l p, không ph thu c vào các cơ quan, t ch c hay cá nhân nào trong ho t ñ ng c a Tòa án nhân dân. Trong th c t có th có nh ng vi ph m ñ i v i nguyên t c ñ c l p xét x này. Song ñó là nh ng vi ph m mang tính ch t cá nhân, tư l i, h l i d ng danh nghĩa cơ quan Ð ng, cơ quan Nhà nư c, ho c s nh hư ng c a mình nh m tác ñ ng vào cơ quan xét x , ép bu c cơ quan xét x th c hi n theo yêu c u c a h . Ð ñ m b o nguyên t c khi xét x Th m phán và H i th m nhân dân ñ c l p và ch tuân theo pháp lu t Nhà nư c nên quan tâm ñ m b o m t s ñi u ki n c n thi t như: - Các Th m phán ph i ñư c ñào t o có ch t lư ng v nghi p v xét x hành chính. - Pháp ñi n hóa nh ng văn b n pháp lu t v n i dung ñ t o ñi u ki n cho các Th m phán áp d ng lu t m t cách d dàng. - Tăng cư ng hơn n a tính ñ c l p trong ho t ñ ng xét x b ng cách c th hóa trách nhi m cá nhân c a Th m phán và H i th m nhân dân. - T ng bư c nghiên c u ñ s a ñ i m t s th t c t t ng nói chung, và t t ng hành chính nói riêng nh m t o ñi u ki n cho H i ñ ng xét x có ñi u ki n ngh án không ch trên cơ s nh ng ch ng c có trong h sơ, mà còn căn c ch y u vào di n bi n t i phiên tòa. 2.2. Nhóm các nguyên t c ñi u ch nh các ho t ñ ng riêng bi t c a t t ng hành chính 18
Nhóm nguyên t c này bao g m các nguyên t c ñ c trưng c a ho t ñ ng t t ng hành chính, bao g m các nguyên t c cơ b n sau ñây : 1) Nguyên t c ti n t t ng hành chính Ðây là nguyên t c ñ c thù nh t c a Lu t t t ng hành chính, là ñi m khác cơ b n so v i các ngành lu t t t ng khác. Theo nguyên t c này, trư c khi kh i ki n v án hành chính ra Tòa án có th m quy n, ñương s ph i khi u n i v i ngư i có th m quy n gi i quy t khi u n i l n ñ u theo quy ñ nh c a Lu t khi u n i t cáo. Theo Pháp l nh th t c gi i quy t các v án hành chính trư c ñây thì t t c các lo i khi u ki n hành chính thu c th m quy n gi i quy t c a Tòa án ñ u b t bu c ph i tr i qua giai ño n ti n t t ng. Hi n t i theo Lu t t t ng hành chính thì ch có 2 lo i khi u ki n hành chính: 1.Khi u ki n v danh sách c tri b u c ñ i bi u Qu c h i, danh sách c tri b u c ñ i bi u H i ñ ng nhân dân; và 2.Khi u ki n quy t ñ nh gi i quy t khi u n i v quy t ñ nh x lý v vi c c nh tranh là b t bu c ph i tr i qua giai ño n ti n t t ng; còn các lo i khi u ki n hành chính còn l i thì không nh t thi t ph i tr i qua giai ño n ti n t t ng. Kho n 2 và kho n 3 ði u 103 Lu t t t ng hành chính quy ñ nh: - Cá nhân, t ch c có quy n kh i ki n v án hành chính ñ i v i quy t ñ nh gi i quy t khi u n i v quy t ñ nh x lý v vi c c nh tranh trong trư ng h p không ñ ng ý v i quy t ñ nh ñó. - Cá nhân có quy n kh i ki n v án hành chính v danh sách c tri b u c ñ i bi u Qu c h i, danh sách c tri b u c ñ i bi u H i ñ ng nhân dân trong trư ng h p ñã khi u n i v i cơ quan có th m quy n gi i quy t khi u n i, nhưng h t th i h n gi i quy t theo quy ñ nh c a pháp lu t mà khi u n i không ñư c gi i quy t ho c ñã ñư c gi i quy t, nhưng không ñ ng ý v i cách gi i quy t khi u n i. 12 2) Nguyên t c nghĩa v cung c p, thu th p ch ng c ðương s có quy n và nghĩa v cung c p ch ng c cho Toà án và ch ng minh yêu c u c a mình là có căn c và h p pháp. Ngư i kh i ki n có nghĩa v cung c p b n sao quy t ñ nh hành chính ho c quy t ñ nh k lu t bu c thôi vi c, quy t ñ nh gi i quy t khi u n i v quy t ñ nh x lý v vi c c nh tranh, b n sao quy t ñ nh gi i quy t khi u n i (n u có), cung c p các ch ng c khác ñ b o v quy n, l i ích h p pháp c a mình; Trư ng h p không cung c p ñư c thì ph i nêu rõ lý do. Ngư i b ki n có nghĩa v cung c p cho Toà án h sơ gi i quy t khi u n i (n u có) và b n sao các văn b n, tài li u mà căn c vào ñó ñ ra quy t ñ nh hành chính, quy t ñ nh k lu t bu c thôi vi c, quy t ñ nh gi i quy t khi u n i v quy t ñ nh x lý v vi c c nh tranh ho c có hành vi hành chính. Ngư i có quy n l i, nghĩa v liên quan có nghĩa v cung c p ch ng c ñ b o v quy n, l i ích h p pháp c a mình. 12 ði u 8, 9 và 72 Lu t t t ng hành chính năm 2010. 19
Toà án ti n hành xác minh, thu th p ch ng c trong nh ng trư ng h p do Lu t ñ nh. Cá nhân, cơ quan, t ch c trong ph m vi nhi m v , quy n h n c a mình có trách nhi m cung c p ñ y ñ và ñúng th i h n cho ñương s , Toà án, Vi n ki m sát tài li u, ch ng c mà mình ñang lưu gi , qu n lý khi có yêu c u c a ñương s , Toà án, Vi n ki m sát; trư ng h p không cung c p ñư c thì ph i thông báo b ng văn b n cho ñương s , Toà án, Vi n ki m sát bi t và nêu rõ lý do c a vi c không cung c p ñư c tài li u, ch ng c . 3) Nguyên t c ñ i tho i trong t t ng hành chính ði u 12 Lu t t t ng hành chính quy ñ nh: Trong quá trình gi i quy t v án hành chính, Toà án t o ñi u ki n ñ các ñương s ñ i tho i v vi c gi i quy t v án. 4) Nguyên t c vi c kh i ki n v án hành chính không làm ngưng hi u l c c a quy t ñ nh hành chính. V- QUAN H PHÁP LU T T T NG HÀNH CHÍNH 1 - Khái ni m và ñ c ñi m c a quan h pháp lu t t t ng hành chính a) Khái ni m Quan h pháp lu t là quan h xã h i ñư c các quy ph m pháp lu t ñi u ch nh, trong ñó quy n và nghĩa v c a nh ng ngư i tham gia quan h này ñư c Nhà nư c xác ñ nh và b o ñ m th c hi n. Như v y, m t quan h xã h i mu n tr thành quan h pháp lu t thì ph i ñư c các quy ph m pháp lu t ñi u ch nh tác ñ ng vào. Pháp lu t t t ng hành chính nư c ta quy ñ nh ñương s có quy n kh i ki n v án hành chính ñ yêu c u Tòa án b o v quy n, l i ích h p pháp c a mình, Vi n ki m sát có quy n kh i t v án hành chính ñ b o v quy n, l i ích h p pháp c a ngư i chưa thành niên, ngư i có như c ñi m v th ch t, tâm th n, n u không có ai kh i ki n. Như v y, khi nh ng ngư i có quy n kh i ki n, kh i t v án hành chính th c hi n quy n kh i ki n, kh i t c a mình, Tòa án th lý gi i quy t v án thì t i Tòa án xu t hi n các quan h gi a Tòa án, Vi n ki m sát v i các ñương s và v i nh ng ngư i tham gia t t ng khác. Các quan h này do Lu t t t ng hành chính ñi u ch nh và ñư c g i là quan h pháp lu t t t ng hành chính. V y, quan h pháp lu t t t ng hành chính là quan h xã h i phát sinh gi a Tòa án, Vi n ki m sát v i các ñương s và nh ng ngư i tham gia t t ng khác trong quá trình Tòa án gi i quy t v án hành chính và ñư c các quy ph m pháp lu t t t ng hành chính ñi u ch nh. b) Ð c ñi m c a quan h pháp lu t t t ng hành chính Trong quan h pháp lu t t t ng hành chính, ch th chính là Tòa án - cơ quan nhà nư c th c hi n quy n l c nhà nư c ñ xét x . Là cơ quan ti n hành t t ng, có ch c năng gi i quy t các khi u ki n hành chính cho nên Tòa án có m t ñ a v pháp lý ñ c bi t. Ð a v pháp lý c a Tòa án th hi n nhi m v , quy n h n c a Tòa án trong quá trình t t ng. Các quy t ñ nh c a Tòa án trong quá trình xét x ñ u có tính ch t b t bu c chung ñ i v i nh ng ngư i tham gia t t ng. B i v y, gi a Tòa án và nh ng ngư i tham gia t t ng t n t i quan h quy n uy, ph thu c, và cũng t khi có s tham gia c a Tòa án thì m i quan h ñó m i tr thành m i quan h pháp lu t t t ng hành chính. 20