giáo trình nhập môn khoa học thư viện thông tin phần 10

Chia sẻ: Thái Duy Ái Ngọc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

161
lượt xem 34
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'giáo trình nhập môn khoa học thư viện thông tin phần 10', khoa học xã hội, thư viện thông tin phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: giáo trình nhập môn khoa học thư viện thông tin phần 10

153 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG Ñeå xaây döïng muïc luïc chuû ñeà, döïa treân noäi dung kho tö lieäu ngöôøi ta nhoùm thaønh caùc chuû ñeà töø caùc ñeà muïc chuû ñeà ñöôïc ñònh ra khi mieâu taû taøi lieäu, thöù töï saép xeáp caùc chuû ñeà chính theo ñuùng traät töï vaàn chöõ caùi, nhöng caùc chuû ñeà phuï coù theå saép xeáp hoaëc theo chöõ caùi hoaëc theo caùc daáu hieäu khaùc nhö ñòa lí, thôøi gian, hình thöùc... Trong moãi chuû ñeà chính hay phuï, caùc phieáu mieâu taû vaãn ñöôïc saép xeáp theo thöù töï vaàn chöõ caùi caùc tieâu ñeà mieâu taû hoaëc teân taøi lieäu ñaûm baûo tính nhaát quaùn cuûa nguyeân taéc saép xeáp. Phieáu höôùng daãn, chæ choã trong muïc luïc chuû ñeà coù hai loaïi: Loaïi thöù nhaát chæ daãn baèng chöõ xem duøng ñeå chæ choã cho nhöõng ñeà muïc coù nhieàu teân goïi khaùc nhau ñeán moät teân goïi thoáng nhaát; cho caùc thuaät ngöõ dòch, vieát taét... loaïi thöù hai laø chæ daãn tham khaûo, duøng chöõ cuõng xem, nhaèm giôùi thieäu caùc chuû ñeà coù lieân quan. III.2 BOÄ MAÙY TRA CÖÙU HIEÄN ÑAÏI III.2.1 Nguoàn tra cöùu ñieän töû Taát caû caùc loaïi taøi lieäu tra cöùu ñeàu ñaõ ñöôïc xuaát baûn döôùi caû hai daïng, daïng in aán truyeàn thoáng vaø daïng taøi lieäu ñieän töû.
154 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN Baïn ñoïc coù theå tra tìm caùc nguoàn tra cöùu treân ñóa quang (CD- ROM) hoaëc tröïc tuyeán (online). Döôùi ñaây laø moät soá nguoàn taøi lieäu tra cöùu ñieän töû. Baùch khoa toaøn thö. Beân caïnh caùc boä baùch khoa toaøn thö vaø töø ñieån baùch khoa ñöôïc in aán thaønh saùch, hieän nay ñaõ coù caùc “cuoán” baùch khoa toaøn thö treân CD-ROM. Ñóa CD-ROM caûi tieán goïi laø CD-I (Compact Disk Interative) cho pheùp cung caáp hình aûnh vaø aâm thanh ñaõ taïo ñieàu kieän cho vieäc saûn xuaát caùc baùch khoa toaøn thö treân CD-ROM, ñaëc bieät hieäu quaû ñoái vôùi nhöõng baùch khoa toaøn thö veà aâm nhaïc. Dung löôïng cuûa CD-ROM raát lôùn, toaøn boä noäi dung cuûa 3 boä baùch khoa toaøn thö lôùn nhö boä Americana, boä Britanica vaø boä World Book coù theå chöùa goïn trong moät ñóa CD-ROM. Ngoaøi ra moät soá baùch khoa toaøn thö cô sôû ñöôïc trôû thaønh moät boä phaän cuûa bao goùi thoâng tin tröïc tuyeán. Coù theå tra tìm tröïc tuyeán boä New Ency- clopedia Britanica qua dòch vuï cuûa Mead Data Center vôùi NEXIS baát kì thôøi ñieåm naøo trong ngaøy hay ñeâm, giaù trung bình laø 100 USD /1 giôø. Tuy nhieân vieäc tra tìm baùch khoa toaøn thö tröïc tuyeán laø khoâng kinh teá. Ñoàng thôøi cho tôùi luùc naøy vieäc truyeàn hình aûnh tröïc tuyeán chöa ñöôïc thöïc hieän. Ñóa CD-ROM baùch khoa toaøn thö coù hai öu ñieåm cho caùc thö vieän: Caùc taäp leû khoâng bò maát hoaëc ñeå laãn taïi vò trí khaùc; cuøng moät luùc nhieàu ngöôøi coù theå tra tìm cuøng moät “taäp” baùch khoa toaøn thö. Nhöng ñoái vôùi ngöôøi duøng caù nhaân, chi phí vaãn coøn quaù cao. Ví duï CD-ROM Compton’s Multimedia Encyclopedia giaù laø 895 USD trong khi giaù cuûa boä naøy döôùi hình thöùc saùch in laø 699 USD. Nguoàn tra cöùu nhanh. Tra cöùu tröïc tuyeán ñaëc bieät coù yù nghóa vôùi nguoàn tra cöùu thoâng tin cuûa caùc thö vieän. Noù hoã trôï ñaéc löïc cho vieäc traû lôøi caùc caâu hoûi trong moät khoaûng thôøi gian raát ngaén. Nhôø ñoù thö vieän khoâng chæ tieát kieäm ñöôïc ngaân saùch maø coøn tieát kieäm ñöôïc caû thôøi gian vaø dieän tích. Ñóa CD-ROM raát phuø hôïp vôùi yeâu caàu ñöôïc caäp nhaät haøng quyù, haøng thaùng cuûa loaïi taøi lieäu
155 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG naøy. Ñóa CD New York Telephone taäp hôïp treân 10 trieäu soá ñieän thoaïi cuûa hai thaønh phoá New York vaø Boston. Töø ñieån. Moät soá töø ñieån ñaõ coù theå söû duïng tröïc tuyeán vaø CD- ROM. Trong ñoù thaønh coâng nhaát vaø ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát laø Smart Translator cung caáp dòch vuï dòch töï ñoäng trong lónh vöïc taøi lieäu kó thuaät töø tieáng Anh sang tieáng Phaùp, tieáng Taây ban nha, tieáng Italia vaø tieáng Ñöùc. Ngoaøi ra coù nhieàu chöông trình xöû lí phaàn meàm maùy tính cung caáp dòch vuï kieåm tra chính taû vaø töø goác. Ví duï: Choice Words goàm 80.000 töø trong boä Webster’s Ninth New Colle- giate Dictionary ñöôïc boå sung theâm phaàn töø ñoàng nghóa. Hoaëc töø ñieån phieân aâm ñieän töû goàm caû phaàn meàm vaø phaàn cöùng trong moät chieác maùy nhoû giuùp chöõa laïi nhöõng töø ñöôïc nhaäp vaøo sai chính taû vaø cho moät danh muïc nhöõng töø ñoàng nghóa. Ñaëc bieät coøn giuùp phaùt aâm chuaån cuûa töø. Naêm 1990 NTC Publishing Group phaùt haønh ñóa CD-ROM cho 12 ngoaïi ngöõ goïi laø Languages of the World bao goàm 7 trieäu töø vaø 18 cuoán töø ñieån vôùi caùc chöùc naêng xaùc ñònh, dòch vaø giôùi thieäu töø ñoàng nghóa. Töø ñieån coù theå ngay laäp töùc dòch töø tieáng Anh sang moät hoaëc taát caû 12 ngoaïi ngöõ (Trung quoác, Ñan maïch, Ñöùc, Phaàn lan, Phaùp...) Nguoàn ñòa lí. Vôùi nhöõng tieán boä môùi trong vieäc ñöa ñoà hoaï vaø aûnh vaøo vaên baûn trong CD-ROM, haàu heát caùc taøi lieäu ñòa lí ñaõ ñöôïc xuaát baûn döôùi daïng CD-ROM. The Electromap World Atlas saûn xuaát naêm 1990 laø ñóa CD-ROM baûn ñoà ñaàu tieân, chöùa ñöïng 239 baûn ñoà thoáng keâ, ñòa hình, caùc chaâu luïc vaø caùc nöôùc treân toaøn theá giôùi. Caùc noäi dung môùi thay ñoåi ñöôïc caäp nhaät haøng naêm. Baûn ñoà ñieän töû cho pheùp phoùng to hoaëc thu nhoû moät luïc ñòa, moät nöôùc, moät tieåu bang, moät thaønh phoá cho ñeán caùc chi tieát cuûa moät thaønh phoá nhö moät quaän, moät khu phoá, moät khoái nhaø hay moät ñieåm. Baûn ñoà coøn giuùp tra tìm moïi ñòa danh nhö
156 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN nhö nhaø ga, saân bay, khaùch saïn; heä thoáng giao thoâng nhö ñöôøng saét, ñöôøng cao toác, ñöôøng taøu ñieän ngaàm. Töø vò trí hieän taïi, theo höôùng daãn baèng caùc muõi teân nhaáp nhaùy treân baûn ñoà, baïn coù theå choïn con ñöôøng gaàn vaø thuaän lôïi nhaát ñeå tôùi baát kì moät ñieåm naøo trong thaønh phoá baèng taøu ñieän ngaàm, xe buyùt coâng coäng hay xe rieâng. Thaäm chí moïi chi tieát raát nhoû trong khu phoá töø heä thoáng thoaùt nöôùc tôùi caùc naép coáng cuõng ñöôïc chæ daãn treân baûn ñoà. Baûng chuù daãn. Hieän nay haàu heát caùc dòch vuï chuù daãn ñaõ ñöôïc thöïc hieän treân maùy, thaäm chí nhieàu ngöôøi coøn cho raèng ñaõ ñeán luùc keát thuùc thôøi ñaïi cuûa caùc baûng chuù daãn in. Nguoàn tröïc tuyeán, ñóa CD-ROM vaø caùc daïng ñieän töû khaùc ñaõ thay theá haøng nghìn baûn chuù daãn in. Lí do raát ñôn giaûn laø baûn chuù daãn ñieän töû cho pheùp truy nhaäp raát nhanh nhieàu ñieåm cuøng moät luùc vaø deã daøng in ra caùc trích daãn. Baïn ñoïc khoâng chuyeân moân- ñaëc bieät laø thanh nieân- thöôøng traùnh caùc baûng chuù daãn in, khoâng nhöõng vì hoï khoâng hieåu caùch söû duïng noù maø coøn bôûi vì noù khoâng theå in ra caùc keát quaû tìm ñöôïc. Xu höôùng laø ñóa CD- ROM seõ chieám öu theá trong caùc thö vieän. Song nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp cao ñuû khaû naêng thanh toaùn chi phí ñaét ñoû cuûa nguoàn tröïc tuyeán thích nguoàn tröïc tuyeán hôn vì noù tinh vi, linh hoaït hôn vaø caäp nhaät thöôøng xuyeân hôn. Daïng thu nhoû (Microform) ñöôïc söû duïng trong thö vieän ñeå tieát kieäm dieän tích kho tö lieäu, ñeå taäp hôïp thö muïc vaø caùc nguoàn nghieân cöùu khaùc, ñoàng thôøi cung caáp cho ngöôøi duøng tin nhöõng phöông phaùp truy nhaäp deã
157 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG daøng. Vi phieáu toàn taïi theo hai daïng cuoän phim troøn vaø phieáu phaúng. Cuoän phim troøn töông töï cuoän phim chuïp aûnh 35mm. Taám phaúng coù nhieàu kích thöôùc khaùc nhau: Vi phieáu hoaëc phieáu vôùi kích thöôùc tieâu chuaån laø 10x15cm chöùa khoaûng 98 trang/phieáu. Phieáu sieâu nhoû laø moät taám nhöïa trong suoát 10x15cm, coù theå chöùa ñöïng 3000-5000 trang. Vi ñieåm laø taám phieáu kích thöôùc 15x23cm coù söùc chöùa raát lôùn, trung bình 10 haøng vaø 10 coät treân phieáu baèng 100 trang. III.2.2 Thö muïc Thö muïc ñaõ khaúng ñònh vai troø chuû ñaïo cuûa noù nhôø söï phaùt trieån cuûa kó thuaät. Tra cöùu thö muïc tröïc tuyeán (Online) hieän taïi coù theå thöïc hieän khoâng phaûi chæ vôùi moät maø laø haøng nghìn thö vieän töø Myõ tôùi UÙc. Raát gaàn guõi vôùi thö muïc Book in Print veà taøi lieäu nghe nhìn laø NICEM Media Indexs. Muïc ñích
158 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN cuûa Index naøy- thöïc chaát laø thö muïc - laø cung caáp thoâng tin haøng ngaøy ñaùnh giaù veà caùc taøi lieäu khoâng in aán (treân 1 trieäu taøi lieäu). Cô sôû döõ lieäu tröïc tuyeán cuûa NICEM AV Online cung caáp dòch vuï tra cöùu lieân quan ñeán caùc nhan ñeà vaø ñöôïc caäp nhaät haøng quyù. Trong khi ñoù ñóa CD-ROM cuûa NICEM ñöôïc caäp nhaät haøng naêm vaø giaù khaù cao (gaàn 1000 USD). Moät taøi lieäu töông töï Books in Print döôùi daïng thu nhoû laø Guide to Microforms in Print. Phieáu naøy ñaõ taäp hôïp theo vaàn chöõ caùi teân taùc giaû hoaëc teân saùch treân 100.000 taøi lieäu töø 500 nhaø xuaát baûn. III.2.3 Muïc luïc ñoïc maùy (Machine Readable Cataloging - MARC) Ñöôïc phaùt trieån töø naêm 1990 do Thö vieän Quoác hoäi Myõ ñeà xuaát nhaèm chuyeån caùc thoâng tin treân phieáu muïc luïc vaøo moät maãu ghi coù theå ñoïc, caát giöõ vaø xöû lí treân maùy vi tính. Trong maãu ghi MARC moãi nhan ñeà rieâng bieät - thöôøng töông ñöông vôùi nhieàu muïc luïc xeáp giaù, trôû thaønh moät maãu ghi muïc luïc. Döôùi ñaây laø moät soá khaùi nieäm cô sôû cuûa maãu ghi MARC: Tröôøng: ● Moãi vuøng moâ taû treân phieáu muïc luïc nhö teân taùc giaû, teân aán phaåm, chi tieát xuaát baûn, ñaëc ñieåm soá löôïng, chuû ñeà... ñöôïc ghi taïi moät vò trí rieâng trong maãu ghi MARC goïi laø tröôøng. Moãi tröôøng phaûi coù moät ñòa chæ hoaëc nhaõn ñeå thoâng baùo vôùi maùy tính loaïi thoâng tin naøo maø tröôøng chöùa ñöïng. Neáu duøng caùc töø nhö “teân taùc giaû”, “teân aán phaåm”,... thì seõ chieám nhieàu choã trong maùy tính, vì vaäy 3 chöõ soá ñöôïc goïi laø nhaõn tröôøng (tag) duøng ñeå ñaïi dieän cho noäi dung cuûa tröôøng. Söû duïng chöõ soá cuõng nhaèm ñaûm baûo raèng tröôøng ñoù seõ ñöôïc aùp duïng thoáng nhaát trong moïi luùc moïi nôi. Ví duï: Nhaõn tröôøng 245 laø Teân aán phaåm hoaëc 260 laø Xuaát baûn Tröôøng con: ● Moät soá thoâng tin trong phaïm vi moät tröôøng caàn phaûi ñöôïc chi tieát nhoû hôn thaønh caùc vuøng con. VD tröôøng “xuaát baûn”
159 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG bao goàm: nôi xuaát baûn, nhaø xuaát baûn, naêm xuaát baûn. Caùc vuøng con naøy phaûi ñöôïc theå hieän cuøng caáp vaø theo moät traät töï ñeå maùy tính coù theå hieåu ñöôïc ñaâu laø keát thuùc cuûa moät chi tieát vaø ñaâu laø nôi baét ñaàu chi tieát khaùc. Maõ tröôøng con: ● Ñeå giöõ caùc khoaûng caùch, tröôùc moãi vuøng con ñeàu coù moät chöõ caùi nhoû. Nhöõng chöõ caùi nhoû naøy goïi laø maõ tröôøng con. Tröôùc moãi maõ tröôøng con laø moät kí töï ñaëc bieät (=) goïi laø daáu “quy ñònh phaïm vi tröôøng con”. Bôûi vì nhieàu baøn phím maùy tính khoâng theå hieän ñöôïc kí töï “quy ñònh phaïm vi” (=), neân coù theå söû duïng caùc kí töï ñaëc bieät khaùc nhö gaïch ngang (-) hoaëc daáu dollar ($) ñeå thay theá. Maõ tröôøng con ñaõ tieâu chuaån hoaù sao cho moïi tröôøng con ñeàu ñöôïc ñöa ñuùng vaøo vò trí ñaõ xaùc ñònh Vaät chæ thò: . ● Nhaõn tröôøng cuõng coù theå coù sau noù moät hoaëc hai chöõ soá goïi laø vaät chæ thò (indicator). Vaät chæ thò trình baøy moät caùch taùch bieät söï caàn thieát cho moät muïc nhaäp nhan ñeà rieâng trong muïc luïc vaø moät soá kí töï khoâng phaûi teäp ôû ñaàu cuûa tröôøng. Ví duï: 245 14 $a The American heritage guide to antiques/$c Mary Durant Nhaõn tröôøng, maõ tröôøng con vaø vaät chæ thò ñöôïc coi nhö xem laø nhöõng maãu ghi coù nhaõn (tagged record). Söï phaùt trieån cuûa maãu ghi muïc luïc ñoïc maùy cho pheùp ghi caùc döõ lieäu thö muïc vaø chuyeån noù töø thö vieän naøy tôùi thö vieän khaùc ñaõ taêng theâm khaû naêng phoái hôïp söû duïng thoâng tin vaø giaûm bôùt coâng taùc bieân soaïn muïc luïc cho taøi lieäu nhaäp vaøo töøng thö vieän rieâng.
160 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN III.2.4 Trung taâm thö vieän maùy tính tröïc tuyeán (Online Computer Library Center - OCLC) Ñöôïc ñaët taïi Dublin, Ohio (Myõ) Trung taâm thö vieän maùy tính tröïc tuyeán (OCLC) laø maïng maùy tính hoã trôï cho caùc hoaït ñoäng cuûa thö vieän, noù coøn ñöôïc goïi laø coâng cuï thö muïc tieän ích. Truy nhaäp nhieàu hôn vaøo theá giôùi thoâng tin vaø giaûm chi phí thoâng tin laø muïc tieâu cuûa OCLC. Kieåu dòch vuï naøy ñöôïc cung caáp töø nhöõng maïng maùy tính hoã trôï vaän haønh bao goàm caùc öùng duïng nhö: Caùc bieåu ghi muïc luïc, söï truyeàn thoâng cho möôïn giöõa caùc thö vieän, nhöõng dòch vuï xuaát baûn vaø in aán... vôùi soá löôïng thaønh vieân lôùn nhaát trong caùc maïng löôùi thö muïc, ñeán naêm 1991 OCLC ñaõ coù treân 17000 thö vieän thaønh vieân ôû Myõ vaø 51 quoác gia treân toaøn theá giôùi. Heä thoáng hoã trôï moät CSDL khaù noåi tieáng laø EPIC goàm treân 23 trieäu saùch, baùo, taïp chí, phim, baùo caùo, baûn thaûo treân cô sôû caùc muïc luïc keát hôïp cuûa caùc thö vieän thaønh vieân. CSDL naøy phaùt trieån raát nhanh khoâng chæ haøng naêm, haøng thaùng maø haøng ngaøy. Trung bình moãi naêm coù treân 2 trieäu maãu ghi ñöôïc nhaäp theâm. Phaàn meàm EPIC cung caáp nhöõng thöïc ñôn ñieàu khieån muïc nhaäp raát ñôn giaûn maø baát kì ai chöa qua ñaøo taïo ñeàu coù theå söû duïng deã daøng. Ngoaøi nhöõng maãu ghi cuûa OCLC, EPIC coøn cho pheùp tìm taøi lieäu trong nhieàu CSDL khaùc. Vì vaäy OCLC ñaõ trôû thaønh nguoàn thoâng tin roäng lôùn nhaát theá giôùi. Heä thoáng muïc luïc ñoïc maùy (MARC) laø thaønh phaàn troïng yeáu nhaát cuûa heä thoáng OCLC. Noù cuõng bao goàm caùc muïc luïc goác quan troïng cuûa caùc thö vieän thaønh vieân vaø naém taát caû caùc thö vieän nhaø nöôùc chính. Heä thoáng tra cöùu cuûa OCLC coù theå truy nhaäp tôùi coâng trình thö muïc khaùc teân laø CSDL saùch (The Book Database). CSDL naøy bao goàm treân 900 thö vieän ôû Anh, caùc nöôùc chaâu AÂu khaùc vaø Baéc Myõ. Heä thoâng tin thö muïc hieän taïi chuaån naøy laø coâng cuï chuû yeáu daønh cho caùn boä boå sung cuûa thö vieän. Tuy nhieân caùn boä tra cöùu vaø baïn ñoïc coù theå söû duïng noù ñeå tìm saùch theo teân taùc giaû, teân saùch vaø chuû ñeà...
161 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG OCLC coøn ñöôïc noái tôùi moät soá CSDL cuûa ngöôøi baùn saûn phaåm thoâng tin nhö Easy-Net (truy nhaäp tôùi 850 CSDL), Wilsonline, DIALOG vaø VU/Text. Ngöôøi duøng tin noái vaøo heä thoáng OCLC vaø deã daøng söû duïng caùc CSDL ñoù theo chuû ñeà, töø khoaù, taùc giaû... Coù theå tröïc tieáp truy nhaäp vaøo OCLC hoaëc thoâng qua heä thoáng maïng löôùi vuøng raát phong phuù nhö maïng thö vieän OCLC cuûa tröôøng Ñaïi hoïc Toång hôïp New York hay maïng thoâng tin thö vieän New England. Taát caû caùc maïng löôùi naøy ñeàu coù nhieàu dòch vuï thoâng tin raát ña daïng, moät soá phaûi traû tieàn vaø moät soá ñöôïc mieãn phí. Phí toån cho OCLC goàm chi phí cho vieäc trích daãn tröïc tuyeán, caùc thieát bò, vieäc toå chöùc quaûn lí heä thoáng vaø chi phí truyeàn thoâng. Neáu thoâng qua maïng löôùi naøy, leä phí haøng naêm töø 500 USD tôùi 2000 USD . III.2.5 Muï c luï c truy nhaä p coâ n g coä n g tröï c tuyeá n (Online Public Access Cataloging- OPAC) Caùc thö vieän coù theå chuyeån ñoåi caùc phieáu muïc luïc truyeàn thoáng thaønh nhöõng maãu ghi muïc luïc coù theå ñoïc maùy vaø noù seõ trôû thaønh moät boä phaän cuûa heä thoáng muïc luïc töï ñoäng hoaù (thöôøng goïi laø muïc luïc truy nhaäp coâng coäng tröïc tuyeán- OPAC). Treân OPAC, baïn ñoïc thöïc hieän thao taùc tìm theo nhieàu daáu hieäu: Teân taùc giaû, nhan ñeà, keát hôïp teân taùc giaû vaø nhan ñeà, chuû ñeà, töø khoaù, ISBN, ISSN, soá phaân loaïi, call number ... Baïn ñoïc coù theå giôùi haïn phaïm vi tìm veà ngoân ngöõ, loaïi hình taøi lieäu, thôøi gian... III.2.6 Heä thoáng trôï giuùp tìm tin tröïc tuyeán (Online) Ngaøy nay, boä maùy tra cöùu tröïc tuyeán khoâng chæ giôùi haïn trong phaïm vi caùc maïng löôùi hay toå hôïp thö vieän cuûa moät quoác gia hay ña quoác gia maø ñaõ trôû thaønh maïng toaøn caàu thoâng qua Internet.
162 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN Internet laø maïng truyeàn döõ lieäu dieän roäng bao truøm caû theá giôùi. Thoaït ñaàu ñaây laø heä thoáng maïng lieân keát caùc trung taâm nghieân cöùu cuûa Boä quoác phoøng Myõ. Daàn daàn noù môû roäng ñeán caùc cô quan nghieân cöùu vaø thoâng tin beân ngoaøi, tröôùc tieân laø caùc tröôøng ñaïi hoïc. Caùc dòch vuï thöông maïi ñaõ ñaåy nhanh söï baønh tröôùng cuûa Internet ra khaép caùc giôùi, caùc ngaønh. Trong nhöõng naêm 80, do khaû naêng tieàm taøng trong phuïc vuï nghieân cöùu toång hôïp vaø kinh doanh, Internet ñaõ vöôït khoûi bieân giôùi nöôùc Myõ sang nhieàu nöôùc coâng nghieäp khaùc. Ñeán naêm 1993, caùc sieâu maïng trong Internet taêng ñeán 25.000 maïng treân khaép theá giôùi vôùi treân 40 trieäu ngöôøi söû duïng vaø haøng thaùng taêng 15% soá ngöôøi gia nhaäp maïng. Internet coù caáu truùc hình “maïng nheän” ñeå khi moät ñöôøng daây bò caét thoâng tin vaãn khoâng giaùn ñoaïn vì lieân laïc seõ tieán haønh theo ngoõ khaùc. Internet ñöôïc coi laø moät xa loä thoâng tin bao goàm maïng löôùi caùc maùy tính chuû ñöôïc noái thoâng qua maïng ñieän thoaïi hay caùc keânh chuyeân duøng. Taát caû moïi ngöôøi tham gia maïng Internet ñeàu coù theå ñoå döõ lieäu rieâng cuûa mình vaøo maïng vaø truy nhaäp, tìm kieám thoâng tin cuûa moïi thaønh vieân cuõng nhö lieân laïc tröïc tieáp vôùi nhau. Caùc dòch vuï cuûa Internet raát phong phuù ña daïng goàm haøng chuïc loaïi trong ñoù moät soá loaïi coù taùc duïng raát lôùn cho coâng taùc tra cöùu tìm tin. Tröôùc tieân phaûi keå ñeán dòch vuï thö ñieän töû (E-Mail); dòch vuï truy nhaäp töï do, tìm kieám caùc danh muïc döõ lieäu (Anony- mous FPT); dòch vuï caùc thoâng tin cô baûn (Gopher Menu); dòch vuï tìm kieám caùc CSDL ñöôïc saép xeáp theo khoaù (Wais Server); dòch vuï tra cöùu tìm kieám taïp chí tin töùc (Electronic Magazines)... Nhieàu hoäi nghò, hoäi thaûo khoa hoïc ñöôïc truyeàn tröïc tieáp treân maïng. Caùc chuyeân gia thoâng tin- thö vieän treân toaøn theá giôùi coù theå vaøo Internet ñeå theo doõi hoäi thaûo veà OCLC cuûa Hieäp hoäi thö vieän Myõ thaùng 2-1994 “The Future Is Now: The Changing Face of Technical Services”. Raát nhieàu coâng ty ñaõ giôùi thieäu caùc CSDL vaø nguoàn tra cöùu quan troïng treân maïng. Moãi cô sôû döõ lieäu naøy ñöôïc truy nhaäp theo nhöõng cuù phaùp rieâng cuûa töøng phaàn meàm öùng duïng. Ngöôøi söû duïng maïng khoâng nhöõng ñöôïc giaûi ñaùp nhöõng caâu hoûi mang tính chaát tra cöùu maø coøn nhaän ñöôïc caû baûn sao taøi lieäu goác
163 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG neáu caàn. Ñoù laø dòch vuï xuaát baûn saùch treân Internet. Thoâng qua moät khu vöïc thoâng tin ñöôïc goïi laø traïm ñieàu khieån (Cyber-Station), ngöôøi duøng Internet coù danh saùch caùc thö vieän vaø danh muïc caùc loaïi saùch. Hoï coù theå truy nhaäp tôùi moät vaøi chöông lieân quan trong moät cuoán saùch cuï theå hoaëc truy tìm taøi lieäu cho ñeà taøi nghieân cöùu cuûa mình. Taïi khu vöïc chaâu AÙ Thaùi Bình Döông, khaùch haøng chuû yeáu cuûa Internet vaãn laø caùc trung taâm nghieân cöùu khoa hoïc, caùc vieän vaø tröôøng ñaïi hoïc. Nhieàu quoác gia ôû chaâu AÙ, moät maët raát muoán khai thaùc, söû duïng kho taøng tri thöùc khoång loà naøy, maët khaùc raát e ngaïi tính chaát “môû”, “khoâng kieåm soaùt ñöôïc” cuûa noù seõ laø moät moái ñe doaï tieàm taøng ñoái vôùi caùc giaù trò vaên hoaù truyeàn thoáng vaø an ninh quoác gia cuûa hoï. Vieät nam chöa chính thöùc ra nhaäp Internet, hieän nay chuùng ta coù moät soá maïng tin hoïc noái vôùi maïng Internet theo hình thöùc Ngoaïi tuyeán (off-line) nhö Varenet, Tnet, Vestenet... dòch vuï chuû yeáu laø thö ñieän töû (Email)
164 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN C AÂU HOÛI OÂN TAÄP CHÖÔNG III 1. Phaân tích caùc nguoàn taøi lieäu tra cöùu truyeàn thoáng (taøi lieäu in) 2. Phaân tích ñaëc ñieåm caùc loaïi hình thö muïc (in), so saùnh chöùc naêng vaø ñoái töôïng phuïc vuï cuûa caùc loaïi thö muïc. 3. Trình baøy caáu taïo, nguyeân taéc saép xeáp cuûa muïc luïc chöõ caùi, muïc luïc phaân loaïi vaø muïc luïc chuû ñeà. 4. Giôùi thieäu caùc nguoàn tra cöùu ñieän töû: baùch khoa toaøn thö, nguoàn tra cöùu nhanh, töø ñieån, nguoàn ñòa lyù, chuù daãn vaø daïng thu nhoû. 5. Trình baøy ñaëc ñieåm, taùc duïng cuûa Muïc luïc ñoïc maùy (MARC) vaø Trung taâm thö vieän maùy tính tröïc tuyeán (OCLC). 6. Trình baøy ñaëc ñieåm cuûa Muïc luïc truy nhaäp coâng coäng tröïc tuyeán (OPAC) vaø Heä thoáng trôï giuùp tìm tin tröïc tuyeán
165 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG Taøi lieäu tham khaûo I. TIEÁNG VIEÄT A. Taøi lieäu chæ ñaïo 1. Caùc Maùc. Toaøn taäp. T.12.-H.: Söï thaät, 1962 2. V.I. Leânin .- Toaøn taäp. T.10.-H.: Söï thaät, 1964 3. Hoà Chí Minh.- Con ngöôøi xaõ hoäi chuû nghóa.-H.: “ST”, 1961 4. Hoà Chí Minh.- Tuyeån taäp.- H.: Söï thaät, 1960 5. Hoà Chí Minh.- Vaán ñeà hoïc taäp.-H.:”ST” 1971 6. Ñaûng CSVN.- Baùo caùo Chính trò taïi Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù 4.-H.:Söï thaät, 1977 7. Ñaûng CSVN.- Vaên kieän Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù III.-H.: “ST”, 1960 8. Ñaûng CSVN.- Vaên kieän Hoäi nghò Ban chaáp haønh Trung öông laàn thöù 4 khoaù VII.-H.: Söï thaät, 1993, tr.51-57 9. Ñaûng CSVN.- Nghò quyeát soá 37/NQ-TÖ ngaøy 20-4-1981 cuûa Boä Chính trò veà chính saùch khoa hoïc vaø kó thuaät.- H.: “ST”, 1981 10. Ñaûng CSVN.- Nghò quyeát soá 26/ NQ-TÖ ngaøy 30-3-1991 cuûa Boä Chính trò veà khoa hoïc vaø coâng ngheä trong söï nghieäp ñoåi môùi.-H.: “ST”, 1991 11. Quyeát ñònh soá 178/CP ngaøy 16-9-1970 cuûa Thöôøng vuï Hoäi ñoàng chính phuû veà coâng taùc thö vieän. 12. Chæ thò soá 95/CT cuûa Chuû tòch Hoäi ñoàng Boä tröôûng veà coâng taùc thoâng tin khoa hoïc vaø coâng ngheä ngaøy 4-4-1991.
166 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN B. Saùch 13. Cao Baïch Mai.- Giaùo trình cô sôû thö muïc hoïc ñaïi cöông.- H.: ÑHTHHN, 1977 14. Döông Vaên Khaûm, Leâ Vaên Naêng.- Tin hoïc hoaù coâng taùc vaên thö löu tröõ vaø thö vieän.- H.: “ST”, 1995 15. Hoaøng Sôn Cöôøng.- Lòch söû saùch.-H.: ÑHVH, 1981 16. La Phuùc.- Hoài öùc veà Maùc.-M.: Kniga, 1967 17. Löu Quoác Quaân.- Sô giaûn lòch söû saùch Trung quoác.- Baéc kinh: 1958 18. Nghieäp vuï xuaát baûn saùch.-H.: Tröôøng Tuyeân huaán Trung öông, 1982 19. Nguyeãn Huy Chöông.- Ñeà xuaát maïng maùy tính (Network) trong thö vieän ñaïi hoïc Vieät nam .- Kyû yeáu Hoäi thaûo khoa hoïc, 1996, tr 27-33 20. Nguyeãn Xuaân Maïnh.- Phaân loaïi aán phaåm vaø muïc luïc phaân loaïi.- H.: ÑHTHHN, 1979 21. Phaïm Vaên Rính.- Quy taéc mieâu taû aán phaåm vaø xaây döïng muïc luïc thö vieän.- H.: ÑHTHHN, 1976 22. Phan Vaên.- Coâng taùc ñoäc giaû.-H.:ÑH & THCN, 1978 23. Phan Vaên.- Noäi dung chöông trình ñaøo taïo cöû nhaân khoa hoïc Thoâng tin - Tö lieäu - Thö vieän. Kæ yeáu Hoäi thaûo khoa hoïc, 1996, tr.69-72 24. Phan Vaên.- Thoâng tin hoïc.-H.: ÑHTH, 1988 25. Phan Vaên.- Thö vieän hoïc ñaïi cöông.-H.: H.: Boä ÑH & THCN, 1983 26. Taï Baù Höng.- Heä thoáng thoâng tin khoa hoïc kyõ thuaät töï ñoäng hoaù (Taøi lieäu höôùng daãn nghieäp vuï).-H.:1987 27. VESTENET.- Höôùng daãn khai thaùc CSDL. Quyeån I/Cao Minh Kieåm chuû bieân.-H.: 1995, 28. Xuaân Thuyû.- Taäp thô Baùc ôi.-H.: Vaên hoaù, 1964
167 PGS. TS. PHAN VAÊN C. Taïp chí THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG 29. Maïc Vaên Troïng.- “Thö vieän Quaân ñoäi trong nhöõng naêm ñoåi môùi”.- Taäp san thö vieän, soá 4, 1994.- tr.5-8 30. Nguyeãn Huy Chöông.- “ÖÙng duïng tin hoïc trong caùc thö vieän ñaïi hoïc ôû Myõ”.- Tin hoïc vaø ñôøi soáng, soá 3+4, 1993.- tr.51-52 31. Nguyeãn Minh Hieäp.- “Kyõ thuaät maïng thö vieän On-line ngaøy nay”.- Taïp chí Ñieän töû vaø tin hoïc, soá 3, 1995.- tr.3-6 32. Nguyeãn Thu Thaûo.- “Nghieân cöùu xaây döïng heä thoáng töï ñoäng hoaù bieân soaïn caùc maãu tìm tin...”.- Taïp chí Thoâng tin vaø tö lieäu, soá 1, 1992.- tr.6 33. Nguyeãn Tuaán Hoa.- “Caùc heä thoáng tin hoïc hieän ñaïi”.- Taïp chí Ñieän töû vaø tin hoïc, soá 6, 1995.- tr.12-14 34. Nguyeãn Tuaán Hoa.- “Internet ... “.- Taïp chí Ñieän töû vaø tin hoïc, soá 7, 1995.- tr.2-4 35. Popov G.A..- “Coâng ngheä thoâng tin hieän ñaïi”.- Taïp chí Thö vieän khoa hoïc kyõ thuaät, soá 8-9, 1995.- tr.11-17 36. “Söï phaùt trieån caùc maïng tin hoïc vaø truyeàn döõ lieäu ôû Vieät nam”.- Taïp chí Ñieän töû vaø tin hoïc, soá 11, 1995.- tr.47-48 37. Vuõ Vaên Sôn.- “Format vaø nhöõng moái quan heä trong hoaït ñoäng thoâng tin - thö vieän töï ñoäng hoaù”. Taïp chí Thoâng tin vaø tö lieäu, soá 1, 1992.- tr.2-5 II. TIEÁNG NÖÔÙC NGOAØI 38. Cohn, John M. et al. .- Cataloging and Classification: a Workbook.- New York: Marcel Dekker, 1980 39. Grogan, Deni .- Encyclopedias, Yearbooks, Directories and Statistical Sources .- Chicago American library Asso- ciation, 1988 40. Grogan, Denis .- Bibliographies of Books.- Chicago: American Library Association, 1988
168 NHAÄP MOÂN KHOA HOÏC THÖ VIEÄN VAØ THOÂNG TIN 41. Harmon, Robert .- Elements of Bibliography Mentuchen, NJ: Scarecrow Press,1989 42. Katz, William A. .- Introduction to Reference Work. Volume I: Basic Information Sources.- New York: Mc Graw- Hill, 1992 43. Katz, William A. .- Introduction to Reference Work. Volume II: Reference Services and Reference Processes.- New York: Mc Graw-Hill, 1992 44. Martin, Susan .- “Information Technology and Libraries: Toward the Year 2000” .- College Research Libraries, July 1989, pp 397-405 45. Miller, William and Bonnie Gratch .- “Making Connec- tions: Computerized Reference Services and People”.- Library Trends, Spring 1989, pp 387-401 46. Nguyen Huy Chuong .- Currently Status and Proposal for and Library Higher Training in Vietnam.- Information Paper, Boston, 1995 47. Nguyen Huy Chuong .- The Detailed Functional Specifi- cations of the Center of Information and Library of the Hanoi National University .- Paper .- Boston, 1995 48. OCLC MARC Records: Structure of the OCLC Database Online Union Catalog.- Newton, MA: Searching the NELINET, 1995 49. OCLC Reference Services: EPIC and FirstSearch.- New- ton, MA: NELINET, 1995 50. Philip Barker.- The Electronic library, Vol.12, No.4, 1994 51. Prospectus of University College London, School of library, Archive and Information studies. London, 1992 52.”Reference Librarian of the Future”.- Reference Service Review.- Spring 1991 53. Sabor, Josefa E. MÐthode d’Enseignement de la BibliothÐconomie.- P.: UNESCO, 1969
169 PGS. TS. PHAN VAÊN THS. NGUYEÃN HUY CHÖÔNG 54. Stabler, Karen .- “Introductory Training of Academic Reference Librarians: A Survey” .- RQ .- Spring 1987, pp 363-369 55. Steig, Margaret .- “Technology and the Concept of Ref- erence”.- Library Journal .- April 15, 1990, pp 45-49 56. Stewart, Linda et al. .- Public Access CD-ROMs in Li- braries: Case Studies .- Westport, CT: Meckler, 1990 57. Tenopir, Carol .- “The Impact of CD-ROM on Online”.- Library Journal .- February 1, 1991, pp 61-62 58. The Vietnam Journal of Electronies and Informatics.- No.7/1995, pp.2