Giáo trình Pháp luật đại cương (Tái bản lần thứ ba có bổ sung, chỉnh lý): Phần 1 - TS. Nguyễn Hợp Toàn (chủ biên) (ĐH Kinh tế Quốc dân)

Chia sẻ: Lê Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:192

Thêm vào BST

Báo xấu

264
lượt xem 80
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 Giáo trình Pháp luật đại cương (Tái bản lần thứ ba có bổ sung, chỉnh lý) cung cấp cho bạn đọc các kiến thức về: Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và địa vị pháp lý của các cơ quan trong bộ máy nhà nước, pháp luật - công cụ điều chỉnh các mối quan hệ xã hội, hình thức pháp luật, hệ thống pháp luật.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Pháp luật đại cương (Tái bản lần thứ ba có bổ sung, chỉnh lý): Phần 1 - TS. Nguyễn Hợp Toàn (chủ biên) (ĐH Kinh tế Quốc dân)

TRlfCjNG DAI HOC KINH T E Q U OC DAN KHOA LUAT ...........EotH cg ........... Chu bien: TS. Nguyen Hop Toan Gido trinh P H A P L U A T D A I C K U N G ■ ■ (T a i ban Ian th itb a co bo sung , ch ln h ly) NHA XUAT BAN OAI HOC KINH TE QUOC DAN ■ m HA N O I -2011 m
MUC Lyc M U C LUC L a i noi dau............................................................................................... 1 Chi/dng 1: NHA NUOC CONG HOA XA HOICHU NGHIA VIET NAM VA 0|A Vj PHAP LY CUA CAC COQUANTRONG BO MAY NHA NL/OC................................................................................. 3 I. BA N C IIA T N H A N U O C , K IE L ! N H A N I O C V A IH N H T H U C N H A N U O C ........................................................................................... 3 1. Ban chat nha nirrrc........................................................................... 3 2. Kicu nha n u ac................................................................................. 7 3. Hinh thuc nha nuac......................................................................... 8 II. B A N C H A T , C H L C N A N G C I A N H A N l/O C C O N G H O A X A H O I C H U N G H IA V IE T N A M ........................................................... 12 1. Ban chat cua nha nude Cong hoa xa hoi chu nghTa Viet N am ...... 12 2. Chirc nang cua Nha nuac Cong hoa xa hoi chu nghTa Viet Nam... 15 III. B O M A Y N H A N U O C C O N G H O A X A H O I C H U N G H IA • • • V I E9 T N A M ...........................................................................................18 1. Khai niem. dac diem va nguycn tac cua bo may Nha nuac Cong hoa xa hoi chu nghTa Viet Nam ............................................................... 18 2. Quoc h o i....................................................................................... 22 3. Chu tich n u ac................................................................................27 4. Chinh phu..................................................................................... 29 5. Hoi dong nhan dan va IJy ban nhan d an ........................................32 6 . Toa an nhan dan va Vien kiem sat nhan dan.................................. 36 IV. H E T H O N G C H IN H T R I C U A N U O C C O N G H O A X A H O I C H U N G H IA V IE T N A M ................................................................... 41 1. Khai niem. dac diem cua he thong chinh tri cua nuac Cong hoa xa hoi chu nghTa Viet Nam..................................................................... 41 2. Nha nuac Cong hoa xa hoi chu nghTa Viet Nam trong he thong chinh tri.............................................................................................42 , TRtfdNG 0*1 HQC KINH TE O u 6 c DAN
GIAO TRINH PHAP LUAT €>AI CUONG 3. Dang Cong sun Viol Nam trong lie thong chinh tri........................ 42 4. Mat trail I o quoc Vici Nani va cac to elurc chinh tri - xa hoi trong he thong chinh tri..............................................................................44 V. V A N DF. M OAN T II1 K N M IA M JO C C O N G H O A X A H O I C H U N G H IA V IE T N A M .................................................................. 45 1. Cai each the che va phuang phap hoat dong cua Nha nuac............45 / 2. Phai huy dan chii. giu vung ky luat. kv cuong. tang cuong phap che xa hoi chu nghTa...............................................................................45 3. Xay dung doi ngu can bo, cong chirc trong sach. co nang lu c......46 9 9 4. Dau tranh ehong tham nhung........................................................46 C A U H O I ON T A P ............................................................................. 47 T A I L I E U N G IH E N C U U C H U ()N (; 1............................................. 47 C h u o n g 2: P H A P L U A T - C O N G CU D IE U C H IN H C A C M OI Q U A N H E X A H O I............................................................................................. 49 I. B A N C H A T V A N H U'N G D AC D IE M C H U N G C liA P H A P L U A T ................................................................................................... 49 1. Nguon goc cua phap luat...............................................................49 2. Khai niem va nhung dac diem chung cua phap luat...................... 51 3. Ban chat, vai tro cua phap luat Nha nuac Conghoa xa hoi chu nghTa Viet N am ..........................................................................................55 II. Q U Y P H A M P H A P L U A T ............................................................59 1. Khai niem va nhung dac diem cua quy pliam phap luat................. 59 2. Co can cua quy pham phap lu at.................................................... 60 3. Nhung quy pham phap luat dac bict...............................................63 H I. Q U A N H E P H A P L U A T ..............................................................64 1. Khai niem. ban chat cua quan he phap luat....................................64 2. Chu the cua quan he phap luat....................................................... 65 3. Noi dung cua quan he phap luat.................................................... 68 4. Khach the cua quan he phap luat................................................... 69 5. Su kicn phap ly ............................................................................. 69 IV . T H U C I I I E N P H A P L U A I V A A P D U N G P H A P L U A T ........71 • • • • ♦ 1. Khai niem, y nghTa cua thuc hien phap luat................................... 71 TRUdNG OAI HpC KINH TE Q U 6 c OAN
MUC Lgc 2. Cac hinh thuc thuc hicn phap luat................................................. 71 V. Y T H U C P IIA P M A T .................................................................. 74 1. Khai niem y thuc phap luat...........................................................74 2. Vai tro cua y thuc phap luat..........................................................75 3. Boi duang, giao due va nang cao y thucphap lu at......................... 76 V I. V I P H A M P H A P L U A T V A TR A C I I N IIIF .M P H A P L Y .......... 77 1. Ban chat va nhung dau hicu co ban cua vipham phap luat.......... 77 2. Trach nhiem phap ly ..................................................................... 79 V II. P H A P C H E X A H O I C H U N G I I U ........................................... 81 1. Khai niem va dac diem cua phap che xa hoi chu nghTa cua Nha nuac Cong hoa xa hoi chu nghTa Viet N am ........................................ 81 2. Tang cuong phap che xa hoi chu nghTa doi vcri Nha nuac Cl 1X1 IC'N Viet Nam ............................................................................................ 83 C A U H O I ON T A P .............................................................................. 85 T A I L I E• U N G H IE N C U t) C IIU O N C I I ............................................ 85 C h u o n g 3: HINH THL/C P H A P L U A T ................................................. 87 I. K H A I N IE M V A PH A N L O A I H IN H T H U C P H A P L U A T ........ 87 1. Khai niem. dac diem cua hinh thirc phap luat................................87 2. Cac loai hinh thuc phap luat......................................................... 88 3. Nguon phap luat cua mot so nuac tren the g iai............................. 90 II. V A N B A N Q U Y P H A M P H A P L U A T - H IN H T H U C P H A P L U A T C U A N H A N U O C C O N G H O A X A H O l C H U N G H IA V I E T • • • • NAM 97 1. Khai niem, dik diem cua van ban quy pham phap luat..................97 2. So, ky hicu cua van ban quy pham phap luat................................ 99 3. Nguyen tac ban hanh van ban quy pham phap luat.................... 100 4. He thong van ban quy pham phap luat cua nuac C N H X C N Viet N am ...................................................................................... 104 5. Van ban quy dinh chi tiet va viec sua doi. bo sung, thaythe, huy bo, bai bo hoac dinh chi viec thi hanh van ban quypham phap luat...... 109 6 . Giai thich luat, phap lenh............................................................. 110 TRUdNG OAI HpC KINH TH Q U6C DAN iii
________________ GIAO TRINH PHAP LUAT DAI CUONG________________ 7. Xay dung, ban hanh van ban quy pham phap luat thoo trinh tu. thu tuc rut gon.............................................. ............................... I l l III. H it I L l C C I A V AN HAN Q U Y P llA M P IIA P L U A T V A N C U Y F N T A C A P 1)U\ pham phap luat................................. I 1 I 2. Nguyen tac ap dung, dang tai va dira tin van ban quy pham phap luat................................................................................................. 116 3. kicm tra va xir ly van ban quy pham phap iual trai phap luat..... 118 IV . D IL I I O C Q U O C T F.............................................................. 127 1. Khai niem va phan loai............................................................. 127 2. Cac thoa thuan quoc t c ............................................................... 130 3. Khai quat qua trinh ky kct \a gia nhap dieu irdc quoc tc ............. 132 4 I lieu lire cua dicu iroc quoc tc................................................... 139 5. Moi quan he giua dicu irtVc quoc tc \a phap luat quoc gia.......... 140 V. H F T H O N (; H O A P IIA P L I A I ...................................................141 1. l ap hap hoa............................................................................... 142 2. Phap dicn hoa........................................................................... 142 C A U H O I ON T A P ......................................................................... 143 T A I LIFT .’ N C IIIF .N C U l C IIU O N X ; I I I ........................................ 144 C h a o n g 4: H E T H O N G P H A P L U A T ............................................. 145 I. H F T H O N C P H A P L U A T V A N C A N II L U A T ........................... 145 1. Khai niem, dac diem cua he thong phap lu at............................. 145 2. Nhurng can cir de phan chia nganh luat...................................... 147 II. C A C N C A N H l.U A T T R O N C I I F IT!()N
MUC LUC 8. I.uat hinh su.............................................................................. i 68 9. I.uat kinh tc............................................................................... 170 10. Luat to tung hinh sir................................................................. 170 11. 1 .uat to tung dan sir.................................................................. 172 12.1 .uat to tung hanh chinh........................................................... 173 III. H E T H O N G P H A P L U A T Q U O C I F ........................................ 174 1. Cong phap quoc te (Luat quoc to )............................................. 1 74 2. Tu phap quoc tc........................................................................ 177 IV. H E T H O N G K H O A H O C P H A P L Y (IIF. T H O N G L U A T H O C ) .......................................................................................................... 179 C A U H O I ON T A P ............................................................................ 180 T A I L IE U N G IIIE N C U U C H U O N G I V .......................................... 181 Chuong 5: LUAT HANH CHINH VIET NAM .............................183 I. K H A I N IE M C H U N G V E L U A T H A N II C H L N H ....................... 183 1. Doi tugng va phuong phap dicu chinh ciia luat hanh chinh ....... 183 2. 1Ic thong luat hanh chinh........................................................... 185 3. Quan he phap luat hanh chinh.................................................... I 86 4. Luat hanh chinh voi viec xay dung va hoan thien ho may Nha niroc va cong cuoc doi mcri a nuac ta hicn nay....................................... 188 II. C O Q U A N H A N H C H IN H N H A N U O C .................................. 190 1. Khai niem va dac diem ca quan hanh chinh nha nuac................ 190 2. Cac loai caquan hanh chinh nha nuac........................................ 191 3. Dia vi phap ly cua cac ca quan hanh chinh nha nuac.................. 193 III. T H U r u e H A N H C H IN H VA V A N BA N 11A M I C H IN H N H A N U O C ............................................................................................... 197 1. Thu tuc hanh chinh.................................................................... 197 2. Van ban hanh chinh nha nuac................................................... 203 IV. Q U Y C H E P H A P L Y H A N H C IH N II C U A C A N B 0 , C O N G C H U C , V IE N C H U C ........................................................................205 1. Khai niem can bo. cong chuc.................................................... 205 2. Nhung noi dung chu ycu trong quy chc phap 1> hanh chinh cua can bo, cong chuc................................................................................ 21 I TRUCJNG OAI HQC KINH TE QUOC DAN
GIAO TRINH PHAP LUAT OAI CUONG V. Q U Y CHI', P IIA P L Y H A N H ( H I M ! D O I V O I CAC T O C H U C X A IIO I, C O M . DAN, N G U O I M ( X N G O A I, N G U O I K H O N G Q U O C T K H ..................................................................................... 218 1. Cac to chuc xa h o i...................................................................... 218 2. Cong dan.................................................................................... 220 3. Nguai nuac ngoai va ngudi khong quoc tjeh............................... 222 V I. T R A C H M l I KM HANH C H I N H ...............................................223 I V i pham hanh chin h................................................................... 223 2. Trach nhicm hanh chinh..............................................................224 V II. C H E 1)0 P IIA P L Y VK V IE C G IA I Q U Y K T C A C K H IE U N A I, T O C A O ....................................................................................232 1. Khieu nai va vice giai quyet khieu n a i.........................................232 2. 16 cao va viec giai quvct to cao.................................................. 237 V III. NO I D UN G C O BAN C U A T O T U N G H A N H C H IN H .........239 1. Khai niem va y nghTa cua viec giai quvct cac vu an hanhchinh.. 239 2. ITiam quycn cua Toa an trong vicc giai quvct cac vu an hanh chinh.... 242 3. I hii tuc giai quvct cac \u an hanh chinh...................................... 245 C A U IIO I ON T A P ...........................................................................250 T A I L I E U N G IIIE N CU'U C U A C H l O N G V ................................. 251 ChUOng 6: L U A T D AN SU V IE T N A M ............................................. 253 I. K H A I N IE M C H U N G VK N G A N H L U A T DAN S U ...................253 I Doi nmng va phutmg phap dicu chinh cualuatdan su ................. 253 2. Nguon va he thong phap luat dan sir............................................255 3. Quan he phap luat dan su ............................................................257 II. T A I SAN V A Q U Y K N SO I I U U .................................................. 265 1. Tai san....................................................................................... 265 2. Khai niem. noi dung quycn so huu...............................................267 3. Cac hinh thirc sa huu a Viet Nam ............................................... 270 III. N G H IA V U DAN S I VA H ()P I)O N (; DAN S U ...................... 274 1. Khai niem va can cu phat sinh nghTa vu dan su ........................... 274 2. Cac bien phap bao dam thuc hicn nghTa \u dan su ...................... 274 3. I lop dong dan s ir.............................. •........................................ 278 a n a r .H w ■ ■- a - T T r .^. ■ i ■ .t? — ■ r ~ i ~. w g .ia r p .- ,— i ' — n - r ra r.. n r tts TRUCJNG OAI HQC KINH TE QUOC DAN
MUC LUC FV. T R A C H N H IE M DAN S U ......................................................... 287 1. Trach nhicm dan sir do \i phamnghia vu dan sir......................... 287 2. Trach nhicm hoi thirdng ihict haingoai hop dong......................... 290 V. T H U A K K .................................................................................... 293 1. Khai niem thira ke va nguycn tac phap luat vc tlurake................293 2. Thira kc thco di chuc.................................................................. 294 3. Thira kc thco phap luat............................................................... 297 V I. Q U Y E N SO H U U T R I T I E V A ( I I I Y E N (;iA O C O N G N G H E 299 1. Khai niem quycn sa huu tri tuc. y nghTa cua phap luat vc quvcn sd huu tri tuc va chuyen giao cong nghe..............................................299 2. Quycn tac gia va quycn lien quan............................................... 303 3. Quycn sd huu cong nghicp......................................................... 306 4. Quycn doi vdi giong cay trong................................................... 309 5. Chuyen giao cong nghe............................................................... 31 I 6. Bao vc quycn sd hiru tri tuc.........................................................313 vu . nO i dunc; • co b a n c u a t o t u n g d a n s u ..................... 316 • • 1. Khai niem vu viec dan su va phap luat vc to tung dan su ............ 316 2. Nhung nguycn tac cua to tung dan sir......................................... 317 3. Tham quycn cua Toa an nhan dan............................................ 3 I 8 4. Cac giai doan cua to lung dan sir.............................................. 320 C A U IIO I ON T A P ...........................................................................326 T A I L I E U N G IIIE N C U U C H U O N G V I ........................................ 327 C h u o n g 7: LU A T HINH S U V IE T N A M ............................................329 I. K H A I N IE M C H U N G V K L U A I IliN H S U ............................... 329 1. Khai niem luat hinh s u ............................................................... 329 2. Cac nguycn tac cua l.uat hinh sir Viet N am .................................330 3. Bo Luat hinh su Viet Nam.......................................................... 333 II. T O l P H A M .................................................................................. 337 1. Khai niem. dac diem cua toi pham..............................................337 2. Phan loai toi pham.......................................................................341 3. Dong pham.................................................................................342 TRUdNG DAI HQC KINH TE QUOC DAN
GIAO TRINH PHAP LUAT DAI CUONG 4. Nhung trudng hap loai trCr trach nhicm hinh sir..........................343 III. 111N11 IMI A T ............................................................................. 347 I Khai mem hinh phai ..............................................................347 2. 1lc thong hinh phat................................................................... 348 3. Cac hicn phap tu phap...............................................................351 4. Quyct dinh hinh phat.................................................................353 5. Chap hanh hinh phat..................................................................356 IV . T O I P H A M T R O N G B O 11 AT 1IINKI S I V IK T N A M .........361 1. Ca cau phan cac toi pham ......................................................... 361 2. Nhung toi pham lien quan den quan K kinh te va kinh doanh .... 362 V. NO I 1)1 N C C O BA N C I A T O T IN G H IN H S I ; .................... 366 1 K hcri to vu an hinh sir..............................................................366 2. Dicu tra vu an hinh s ir............................................................. 367 3. Truy to hi ca n ................................................................... 368 4. Xct xu so tham vu an hinh su.................................................... 369 5. Xct xu phuc tham..................................................................... 372 6. Thi hanh ban an va quyct dinh cua toa an ..................................373 7. Xct lai ban an \a quyct dinh da co hicu lire phap luat................ 374 8. Thu tuc rut gon......................................................................... 378 C A U H O I ON T A P ........................................................................... 380 T A I L H .l N G H IF N C l I ( I I I O N G V I I .......................................380 TRUdNG 0AI HOC KINH TE QUOC DAN
L&i noi dau G iao trinh Phap luat dgi cHOng dung trong viec giang day mon hoc phap luat dai cuong cho sinh vien cac khoi nganh kinh te va quan tri kinh doanh. Day la mon hoc bit buoc thuoc phan kien thurc giao due dai cuong theo Chuong trinh khung trinh do dai hoc cua Bo Giao due va Dao tao. Giao trinh dat muc tieu trang hi cho sinh vien nam dau kien thirc ca ban. ciin thiet nhat ve nha nude va phap luat noi chung, chu trong den Nha nude va phap luat Viet Nam, dii lam ca sd d£ thS tiep tuc nghien cuu cac mon hoc phap luat khac trong Chuong trinh dao tao cua cac nganh va chuyen nganh kinh te, quan tri kinh doanh. Bon chuong dau dS cap mot sd van d£ co ban cua lv luan nha nude va phap luat, nhurng noi dung khai quat ve bo may Nha nude C H X H C N Viet Nam, nhung van de co ti'nh chat ca ban, khai quat nhat ve he thong phap luat cua Nha nude la. Ba chuong sau la noi dung chu yeu cua 3 nganh luat co vi tri nen tang trong he thong phap luat cua Nha nude Viet Nam, do la luat hanh chinh, luat dan sir va luat hinh sir Viet Nam. Tap the tac gia bien soan giao trinh g6 m co: P G S Nguyen 1ltru Vien: Chuong I, IV G V C Pham Van Luyen va 'LS Ngo Hai Phan: Chuong II T S Nguyen Thi ITianh Tlriiy: Chuong III Th.s Do Kim Hoang, PGS.TS Tran Van Nam: Chuong V T S Nguydn Hop Toan: Chuong V I Th.S Dinh Hoai Nam: Chuong V II Chu bien: TS Nguyen Hop Toan Giao trinh Phap luat dgi cifcrng xuat ban co ke thira cac giao trinh Phap luat dai cuong cua Khoa Luat da xuat ban trudc day, d6 ng thdi da
{2 11j||J!i| l l l l l f RlMH PH I m quan triet nhung quan diem cua Dang va Nha nude la vC; xay dirng Nha nuac phap quv 6 nam 2011
Chuong I NHA Nl/OC CONG HOA XA HOI CHU NGHIA VIET NAM VA OIA VI PHAP LY CUA CAC • m m CO QUAN TRONG BO MAY NHA NUOC I. B A N C H A T N H A N U O C , K I E L N H A N U O C V A H IN H T H lfC NHA NUOC I. Ban chat nha nurdc a. To chuc xa hoi va quyen life trong xd hoi cong san nguyen thiiy Xa hoi loai ngudi da nai qua mot thdi ky khong co nha nude va phap luat, do la thdi ky cong san nguyen thuy. Trong thdi ky nay, do trinh do phat trien het sure thap kern cua lire luong san xuat cho ncn con ngirdi eung song ehung. eung lao dong va eung liirdng thu nhung thanh qua do lao dong chung mang lai. Moi ngudi dcu binh dang trong lao dong va hudng thu, xa hoi khong phan biet ke giau ngudi ngheo. khong co sir phan chia thanh giai cap. Co sd kinh te cua xa hoi cong san nguycn thuy tao ra hinh thuc u"> chuc xa hoi la thi toe - tO chire co' sd dau lien nia xa hoi loai ngirdi. Thi toe la mot tiS chuc lao dong san xuat, mot bo may kinh tc xa hoi. Sir phat trien ciia xa hoi cong vdi cac yeu to tac dong khac doi hoi thi toe phai md rong quan he vdi cac thi toe khac, dan deii sir xuat hien cac hdo toe va ho lac bao gom nhidu bao toe hop thanh. Trong xa hoi cong san nguyen thiiy. quyt;n lire chua tach khoi xa hoi ma gan li 6 n vdi xa hoi. hoa nhap vdi xa hoi. De td chufc va qu;in ly thi toe, xa hoi da hinh thanh hinh thuc Hoi dong tlii toe bao g6 m tat ca nhung ngudi Idn tu6 i trong thi toe vdi quyen han rat ldn. Td chuc quan ly bao toe la H oi dong hdo toe bao g6 m cac tu trudng, thii ITnh quan sir ciia cac thi toe, vdi
•■ . . . . . . . . . . . . . . » . . . At* I IiaT!:mu!*!&!!i*!.!:&& cac nguyen tic td chufc quydn lure tuang tu nhu nguyen tile to churc quy6 n luc cua thi toe nhung co su tap trung cao hon. Hoi dong bo lac la hinh thurc td chuc quan ly cua bo lac vdi nguven tac td chuc quytin luc tuong tu nhu thi toe va bao toe nhung mure do tap trung quyen luc cao hon nua. Nhu vay, trong xa hoi cong san nguyen thuy da xuat hien va ton tai quyen lirenhung do la quydn lure xa hoi xuat phat tu xa hoi va phue vu cho lai ich cua loan xa hoi. Nhung ngudi dung dau thi toe, bao toe. bo lac khong co dac quyen, dac lai nao, ho eung song, eung lao dong va hudng thu nhu moi thanh vien khac va chiu su kidm tra ciia cong cong. b. Phan chia giai cap va sir xuat hien nha nude Su phat tridn ciia luc luong san xuat va nang suat lao dong xahoi da lam thay ddi co cau td churc xa hoi cua xa hoi cong san nguyen thiiy. Sau ba lan phan cong lao dong xa hoi, che do tu huru xuat hien da phan chia xa hoi thanh ke giau, ngudi ngheo. hinh thanh hai giai cap co ban la chii no va no le. Mot xa hoi mdi vdi sir phan chia giai cap va su dau tranh giai cap doi hoi phai co mot td chuc quySn luc mdi, ngo h&u co the dap tilt duoc cac cuoc xung dot giai cap, td chuc quydn lire do la nha nude. Nhu vay. nha nude xuat hien mot cach khach quan, "mot luc luong nay sinh tu xa hoi. mot luc luong tua ho nhu durng tren xa hoi, co nhiem vu lam diu bdt su xung doi va giur cho su xung dot do nam trong vong trat tu” 1. Nha nude ra ddi va ton tai trong xa hoi co giai cap, do do the hien ban chat giai cA'p sau si\c. Ban chal giai cap ciia nha nuoc the hien trudc het d chd, nha nude la bo may cudng che dac biet nam trong tay giai cap thong tri, la cong cu sic ben d6 duy tri sir thong tri giai cap. Trong cac xa hoi boc lot, cac nha nude ciia giai cap hoc lot (nha nude chii no, nha nude phong kien, nha nude tu san) d£u co ban chat chung la bo may (hue hien nCn chuyen chinh ciia giai cap boc lot la giai cap chiem thidu so trong xa hoi. Nguoc lai, cac nha nude xa hoi chii nghia la bo may ciing co dia vi lanh dao va bao ve lai ich ciia giai cap cong nhan va nhan dan lao dong, luc luong chiem da so trong * xa hoi, tran ap nhung lire luong thong tri cu da bi lat do va nhung phan tu chong ddi, xAy dung mot xa hoi cong biing, dan chii. binh dang. 1Mac-ang Ghen: Tuyen lap. tip V I. N X B Six that Ha Ndi 1984. trang 250.
Mat khac, trong xa hoi co giai cap. nha nude khong chi la ngudi dai dien cho giai cap thong tri, bao ve loi ich cua giai cap thong tri ma, d mot muc do nhat dinh, con la ngirdi dai dien cho loi ich chung cua xa hoi. Noi mot each khac, ben canh tfnh giai cap la mat co ban the hien ban chat cua nha nude, thi tmh xa hoi eung la mot dac trung thuoe ve ban chat cua nha nude. c. Dac diem \a chuc nang ciia nha nuoc Nha nude la mot bo phan cua kien true thuong tang cua xa hoi, la san phyim cua mot che do kinh te - xa hoi nhat dinh. Su phat trien cua co so ha tang quy dinh su phat trien cua nha nude. Tuy nhien su phat trie;n cua nha nude khong chi phu thuoe vao sir bien doi cua co sd kinh te ma con duoc quy dinh bdi cac dicu kien va yeu to khac nhu: tuong quan lire luong giai cap, muc do gay gat cua cac mau thuan xa hoi, cac dang phai chinh tri. cac quan dieim chinh tri - phap ly v.v... NgtfOc lai. nha nude eung tac dong manh me den co sd kinh te, den nhung dieu kien va qua trinh phat tridn cua san xuat xa hoi eung nhu cac hien tuong xa hoi khac. De thuc hien va bao ve loi ich cua minh, ngoai viec t6 churc ra nha nude, giai cap thong tri con thanh lap hoac sir dung cac t6 churc chinh tri, 6 1 churc chinh tri - xa hoi, trong do dang chii y nhA't la cac dang phai chinh tri. So vdi cac td churc do. nha nude giu vj tri trung tam bdi chi co nha nude mdi co nhung thiet che dac biet vdi cac phuong tien vat chat di kem nhu quan d6 i, canh sat, toa an, nha tu v.v... ma nhd do no co the tac dong mot each manh me va toan dien den ddi song xa hoi So vdi cac [6 chuc khac trong xit hoi. nha nude co nhung dac diem sau day: Mot Id. nha nude thiet lap mot quyen lire cong dac biet. DC' thirc hicn quydn luc, nha nude co doi ngu cong chuc chuyen lam nhiem vu quan ly; ho duoc tuyfin dung vao cac co quan nha nude va hinh thanh mot bo may cudng che d6 duy tri dia vj cua giai cap thong tri. Hai Id, nha nude phan chia dan cu theo lanh th6 , thanh cac don vj hanh chinh khong phu thuoe chinh kien, huyet thong, gidi tmh, nghe nghiep v.v... Viec phan chia nay quyet djnh pham vi tac dong cua nha nude tren
quy m6 rong Idn nhat. Bo la. nha nuac co chu quyen quoc gia mang noi dung chinh tri - phap ly, the hien quyen tu quyet cua nha nuoc v6 doi noi va doi ngoai, khong phu thuoe vao cac yeu to ben ngoai. Bon la. nha nude ban hanh phap luat va thuc hien sir quan Iv bing phap luat ddi vdi toan xa hoi. La ngirdi dai dien chinh thong cho xa hoi, nha nude thuc hien su quan ly xa hoi bang phap luat - cac quy dinh do chinh nha nude quy dat ra va bit buoc moi ngudi thirc hien. Ban chat cua nha nude con duoc the: hien trong chuc nang cua no. Chuc nang ciia nha nude la phuong dien hoat dong chu yeu cua nha nude nhim thuc hien nhung nhiem vu dat ra cho nha nude. Can cu vao pham vi hoat dong, chuc nang cua nha nude duoc chia thanh churc nang doi noi va chuc nang ddi ngoai. Chuc nang ddi noi la nhung mat hoat dong chu yeu trong noi bo dat nude nhu: bao dam trat tu an toan xa hoi, tran ap nhung phan tu chong ddi, bao ve che do chinh tri - xa hoi, xay dung va phat trien dat nude v.v... Chuc nang ddi ngoai the’ hien nhung mat hoat dong cua nha nude trong quan he vdi cac nha nude tren the gidi va cac dan toe khac nhu: phong thu dat nude, chong sir xam luoc tu ben ngoai. thiet lap mdi bang giao vdi cac quoc gia khac. DS thuc hien cac chuc nang, nhiem vu cua minh, nha nude sir dung nhi£u hinh thuc va phuong phap hoat dong khac nhau. Cac hinh thuc hoat Jong chu yeu cua nha nude la hoat dong lap phap (xay dung luat), hoat dong hanh phap 06 chuc thirc hien, thi hanh phap luat) va hoat dong tu phap (bao ve phap luat). Cac phiorng pliap thuc hien churc nang cua nha nude rat da dang, nhung nhin chung, cac nha nude dcu sir dung hai phuong phap chu yeu la thuyet phuc va cuong che. Tuy thuoe vao ban chat cua nha nude va dac dieim cu the1 cua m6 i nude ma cac nha nude sir dung cac phuong phap nay mot cach khac nhau. Churc nang, nhi£m vu cua nha nude eung nhu hinh thutc va phuong phap hoat dong cua no duoc thuc hien thong qua bo may nha nude. Bo may nha nuac la he thong cac co quan nha nude tu trung uong den dia phuong
dirge lap ra theo nhung nguyen tie chung thong nhat, tao ra mot coche dong bo de thirc hien cac churc nang, nhiem vu cua nhanude. Co quan nha nude la nhung bo phan tao thanh bo may nha nuoc. Dac diem co ban de’ phan biet co quan nha nude vdi cac to churc khac la co quan nha nude co tham quyen, nghia la nhung nhiem vu. quyen han ma nha nude trao cho no. Yeu to co ban cua thalm quyen la quyen nhan danh nha nude ra nhung quyet dinh co tmh chat bat buoc, cac chu the co lien quan phai thi hanh. 2. Kieu nha nude Ban chat cua nha nude trong nhung thdi ky lich sir khac nhau la rat khac nhau. De' phan biet chung, khoa hoc ly luan chung ve nha nude va phap luat dua ra khai niem kieu nha nude. Kieu nlia marc la tdng the cac dau hieu co ban dac thu cua nha nude, the: hien ban chat va nhung dieu kien ton tai va phat trien ciia nha nude trong mot hinh thai kinh te - xa hoi nhat dinh. Lich sir xa hoi co giai cap da ton tai bon hinh thai kinh te - xa hoi: chiem huu no le, phong kien, tu ban chu nghia. xa hoi chu nghia. Tuong ung vdi bon hinh thai kinh te - xa hoi do la bon kidu nha nude - kieu nha nude chu no, nha nude phong kien, nha nude tu san, nha nude xa hoi chii nghia. Cac kidu nha nude chu no, phong kien, tu san tuy co nhung dac diem rieng ve ban chat, nhiem vu. churc nang, nhung d£u mang mot dac diem chung - kieu nha nude boc lot. Kieu nha nude xa hoi chii nghia co sir menh lich sir la xoa bo che do ngudi boc lot ngudi, xay dung chu nghia xa hoi, phat huy quydn lam chu ciia nhan dan, thirc hien cong bing xa hoi. Pham tru “ kidu nha nude” khong nhurng chi ra nhung dieim dac thu cua cac nha nude ma con cho thay xu hudng phat tridn cua chung. Cung nhu sir thay th6 cac hinh thai kinh te - xa hoi. sir thay the kieu nha nude nay bang mot kidu nha nude khac la mot qua trinh lich su tu nhien. Do la qua trinh tat yeu khach quan, duoc thuc hien thong qua mot cuoc cach mang xa hoi. Kifiu nha nude sau bao gid cung tien bo va hoan thien hon kidu nha nude trudc nhung vin co su ke thira nhat dinh.
i i & i & i H I i i l . V i l t . 'l T 3. Hinh thuc nha nirdc Ban chat cua nha nuac chi ro quycn luc nha turdc thuoe vc ai. phuc vu lgi ich cho giai cap nao. va neu kieu nha nuac the hicn nhung dau hicu ca ban. dac thu cua nha nude thi hinh thanh nha mcifc noi Ion cach thuc to chuc quydn luc nha nude (quydn lap phap. quyen hanh phap va quycn tu phap), turc la phuong thuc chuyen y chi' cua giai cap thong tri thanh y chi' cua nha nude. Do la each thurc to chuc bo may nha nude, trinh tu thanh lap cac co quan nha nude, xac dinh vi in. vai tro cua moi co quan nha nude doi vdi viec thuc hien quyen luc chinh tri. quy dinh mdi quan he giura cac co quan nha nude vdi nhau eung nhu viec to churc thuc hien quyen luc nha nude tren pham vi quoc gia va tren pham vi tung vimg. tung dia phuong cua quoc gia do. Hinh thuc nha nude do ban chat cua nha nude quy dinh. Hinh thuc nha nude bao gom hai veu to chu veu: hinh thuc chinh the va hinh thuc cau true. Ngoai ra, che do chinh tri cun" la mot veu to anh hudng true tiep tdi hinh thuc nha nude. a. H inh thirc chinh theda each thuc to chufc va trinh tu thanh lap ciie ca quan co quvcn luc cao nhat cua nha nude cung vdi moi quan he giua cac ca quan do. Hinh thurc chinh the co hai dang co ban la chinh the quan chu va chinh the cong hoa. Chinh the quan chii la hinh thuc chinh the trong do quyen luc tdi cao cua nha nude lap trung toan bo hoac mol phan vao lay mot ca nhan ngudi dung dau nha nude (nguyen thu quoc gia) hinh thanh thco nguyen tac truyen ngoi (the tap). Vua, hoang de, quoc trudng la nyuven thii quoc gia ciia cac nude tlieo chinh the nay. Nha nude thco chinh the quan chu goi la nha nude quan chu. Chinh the' quan chu duoc chia thanh quan chii tuyet ddi va quan chu han che. Quan chit tuyet doi la hinh thuc chinh the quan chu. trong do nguyen thu quoc gia (vua, hoang de) co quyen luc vo han. Trong cac nha nude theo chinh the quan chu han che thi quyen luc tdi cao cua nha nude dugc trao mot phan cho ngudi dung dau nha nude, con mot phan dugc trao cho mot ca quan cao cap khac (nhu nghj vien trong nha
ntfdc tu san hoac hoi nghi dai dien dang cap trong nha nirdc phong kien). Chinh the quan chii han che trong cac nha nirdc tir san goi la quan chu lap hicn (quan chii dai nghi). Trong cac nha nude tir san theo chi'nh the quan chu lap hien. quyen lire cua nguyen thu quoc gia (vua, nu hoang) bi han che rat nhieu. Vdi tir cach nguyen thu quoc gia, nha vua chi mang tmh chat tirgng trung, dai dien cho truythi thong, cho sir thong nhat cua quoc gia, khong co nhieu quyt’n hanh trong there te. "Nha vua tri vi nhirng khong cai tri” . Chinh the quan chu lap hicn theo mo hinh dai nghi dang ton lai a nhieu nude tir ban phat trien nhir Nhat Ban. Vucrng quoc Anh, Thuy Dien v.v... do nhirng nguyen nhan lich sir nhat dinh. Chinh the cong lioa la hinh thuc chinh the, trong do quyen lire tdi cao ciia nha nirdc thuoe vC; mot ca quan dirge bau ra trong mot thdi han nhat dinh. Nha nirdc theo chi'nh the cong hoa goi la nha nirdc cong hoa. Chi'nh the cong hoa co hai hinh thuc chii yeu la cong hoa quy toe va cong hoa dan chii. Cong hoa quy toe la hinh thirc chinh the, trong do ca quan dai dien la do gidi quy toe bau ra. Chinh the nay chi ton tai d kieu nha nude chii no va nha nude phong kien. Cong hoa dan chii la hinh thuc chinh the, trong do ngudi dai dien la do dan bau ra. Chi'nh the nay ton tai d tat ca bdn kieu nha nude da co trong lich sir, vdi khai niem “ dan chii” rat khac nhau. Chi'nh the cong hoa dan chu la hinh thirc to churc chinh quyen nha nude ph6 bien nhat hicn nay d cac nha nude tu sail. Chinh the cong hoa trong cac nha nude tu san co hai bien dang: cong hoa dai nghi va cong hoa tOng thdng. Trong chinh the cong lioa dai nghi, nghi vien la mot thiet che quy£n luc trung tarn. Nghi vien co vi tri. vai trd rat ldn trong ca che thuc thi quyen lire nha nude. 0 day, nguyen thu quoc gia (icing thdng) do nghi vien biu ra, chiu trach nhiem trudc nghi vien. Chinh phii do cac dang chinh tri chiem da so ghe trong nghi vien thanh lap va chiu trach nhiem trudc nghi vien, nghi vien co the: bo phieu khong tin nhiem Chinh phii. V i vay, trong cac nude nay, nghi vien co kha nang thuc te ki6 m tra cac hoat dong ciia chinh phii con tdng thdng hau nhu khong true tiep tham gia giai quyet cac cong viec ciia ✓ dat nude. Hien nay, Cong hoa lien bang Dire, Cong hoa Ao. Cong hoa Italia v .v .. la nhirng nude td churc theo chinh th6 cong hoa dai nghi.
:: ii W!j;!i;;;;;;: \l ;i: fclfjflt; 10^1! i^lljrpNO:.:i:.:: |: :11j|1;: 11ii I:jj: Trong chinh the cong lioa long thong, nguyen thu quoc gia (tcSng thong) co vj tri va vai tro rat quan trong. Tong thong do nhan dan true tiep (hoac gian tiep thong qua dai cir tri) bau ra. Tong thong vua la nguvcn thu quoc gia, vira la nguoi dung dau chinh phu. Chinh phu khong phai do nghi vien thanh lap. Cac thanh vien chinh phii do tdng thong bo nhiem. chiu trach nhiem trudc Tong thdng. 0 cac nude theo chinh the cong hoa icing thdng sir phan dinh giua cac quyen lap phap va hanh phap rat ro rang: l ong thdng va cac bo trudng co toan quyen trong Huh vuc hanh phap. nghi vien co quyen lap phap; Nghi vien khong co quycn lat dd chinh phu. l ong thdng khong co quySn giai tan Nghi vien trudc thdi han. Hop chung quoc Hoa Kv va mot sd nude Chau M y la tinh la nhung quoc gia to chuc nha nude thco chinh the cong hoa tdng thdng. Ngoai chinh th£ cong hoa dai nghi va cong hoa tdng thdng. hien nay con ton tai mot hinh thuc cong hoa “ /udng tinh" nghia la vua mang tinh chat cong hoa dai nghi, vua mang tinh chat cong hoa long thong. Chinh the cong hoa "ludng tinh” co nhung dac diem co ban sau: - Nghi vien do nhan dan bau ra. - Trung lam bo may quvfin luc la tdng thdng. Tong thdng cung do dan biiu, co quyen han rat Idn ke ca quyen giai tan Nghi vien, quyen thanh lap chinh phu, hoach dinh chinh sach quoc gia. - Chinh phu co thu tudng durng dau, dat dudi su lanh dao trifc tiep cua tdng thdng, chiu trach nhicm trudc Tong thdng va Nghi vien. Cong hoa Phap \ a mot so nude Chau Au la nhung nude to chuc theo chinh the cong hoa “ ludng tinh". Chinh the cong hoa cung ton tai d cac nude xa hoi chu nghia (Viet Nam, Cu Ba, Trung Quoc. Lao v .v ...) vdi nhung ten goi khac nhau vc quoc hieu (cong hoa, cong hoa dan chu, cong hoa xa hoi chu nghia v.v...) tuy thudc dac diem lich sir cua mdi nude. b.H inh thuc cau true nha nuoc Hinh thde cau true nha nude la su cau tao nha nude thanh cac don vi hanh chinh - lanh th6 va xac lap cac mdi quan he giua cac don vi ay vdi