Hướng dẫn kỹ thuật bao bì thực phẩm: Phần 1

Chia sẻ: Hoa La Hoa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:94

Thêm vào BST

Báo xấu

956
lượt xem 317
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 Kỹ thuật bao bì thực phẩm của Đống Thị Anh Đào gồm nội dung 4 chương đầu Tài liệu, bao gồm: Giới thiệu về bao bì thực phẩm, chức năng của bao bì thực phẩm - phân loại bao bì thực phẩm, nhãn hiệu thực phẩm, mã số mã vạch.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hướng dẫn kỹ thuật bao bì thực phẩm: Phần 1

2 ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC BAÙCH KHOA Ñoáng Thò Anh Ñaøo KYÕ THUAÄT BAO BÌ THÖÏC PHAÅM NHAØ XUAÁT BAÛN ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH - 2005
7 Lôøi noùi ñaàu Bao bì ñaõ ñöôïc söû duïng phoå bieán ñeå chöùa ñöïng taát caû caùc loaïi haøng hoùa trong quaù trình baûo quaûn, vaän chuyeån, phaân phoái vaø kieåm tra. Bao bì coù taùc duïng baûo veä chaát löôïng haøng hoùa töø khi saûn xuaát, ñeán trao ñoåi thöông maïi vaø tieâu thuï, mang laïi söï traät töï, hieäu quaû kinh teá vaø theå hieän söï tieán boä cuûa xaõ hoäi. Töø nhöõng vaät chöùa ñöïng thoâ sô thôøi xöa, khoa hoïc kyõ thuaät phaùt trieån nhieàu phöông phaùp ñoùng goùi töông öùng vôùi loaïi vaät lieäu bao bì, taïo neân nhieàu loaïi bao bì ñaùp öùng yeâu caàu ngaøy caøng cao cuûa xaõ hoäi. Coâng nghieäp bao bì hình thaønh vaø ñöôïc chia thaønh nhieàu lónh vöïc theo ñoái töôïng ñöôïc bao goùi, trong ñoù thöïc phaåm laø moät ñoái töôïng quan troïng. Vì vaäy maø kyõ thuaät bao bì ñöôïc phaùt bieåu laø traùi tim cuûa coâng ngheä thöïc phaåm, laø nhaân toá laøm neân chaát löôïng thöïc phaåm, vì chính söï phaùt trieån cuûa kyõ thuaät bao bì ñaõ taùc ñoäng ñeán söï phaùt trieån cuûa ngaønh coâng ngheä thöïc phaåm. Coâng ngheä Bao bì - Ñoùng goùi Thöïc phaåm laø moân hoïc cô sôû cuûa ngaønh Coâng ngheä Thöïc phaåm, Khoa Coâng ngheä Hoùa hoïc Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa - Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM. Moân hoïc naøy ñaõ ñöôïc PGS-TS Nguyeãn Xích Lieân quan taâm töø nhöõng naêm 1980. Neáu khoâng coù bao bì ñuùng quy caùch hoaëc chaát löôïng bao bì keùm .thì haàu heát saûn phaåm thöïc phaåm sau cheá bieán bò giaûm chaát löôïng nhanh choùng, bò hö hoûng, khoâng ñaûm baûo veä sinh an toaøn söùc khoûe cho ngöôøi tieâu duøng vì bò nhieãm baån, chaát ñoäc haïi vaø vi sinh vaät moät caùch deã daøng. Haøng hoùa khoâng theå tieâu duøng vaø xuaát khaåu, haïn cheá nghieâm troïng söï phaùt trieån kinh teá cuûa ñaát nöôùc. Do ñoù, ngaønh kyõ thuaät bao bì thöïc phaåm caàn phaûi ñöôïc quan taâm phaùt trieån vaø giaûng daïy gaén lieàn vôùi ngaønh coâng ngheä thöïc phaåm. PGS-TS Nguyeãn Xích Lieân ñaõ raát quan taâm, thu thaäp taøi lieäu, môû moân hoïc Kyõ thuaät bao bì thöïc phaåm ñaàu tieân cho ngaønh Coâng ngheä thöïc phaåm ôû caùc tænh phía Nam, nhaèm muïc tieâu truyeàn ñaït kieán thöùc cô sôû thieát yeáu cho sinh vieân vaø caùn boä kyõ thuaät cuûa ngaønh, ñeå kòp thôøi nhaän thöùc vaø naâng cao ngaønh cuõng nhö kinh teá nöôùc nhaø. KYÕ THUAÄT BAO BÌ THÖÏC PHAÅM ñöôïc bieân soan theo ñeà cöông moân hoïc “Coâng ngheä Bao bì - Ñoùng goùi Thöïc phaåm, Khoa Hoùa Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa - Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM. Vôùi noäi dung: - Phaân tích vai troø quan troïng cuûa bao bì trong baûo quaûn thöïc phaåm: ñaûm baûo, oån ñònh chaát löôïng saûn phaåm sau quaù trình cheá bieán, giôùi thieäu saûn phaåm vôùi khaùch haøng vaø tính tieän duïng trong phaân phoái, kieåm tra, quaûn lyù vaø tieâu duøng. - Caáu taïo bao bì ñeå ñaït ñöôïc giaûi phaùp höõu ích cho söï tieän duïng vaø ñaït yeâu caàu chaát löôïng,
8 - Phöông phaùp ñoùng bao bì saûn phaåm phuï thuoäc vaøo vaät lieäu bao bì ñaõ choïn vaø qui moâ saûn xuaát. Chaân thaønh tri aân PGS.TS Nguyeãn Xích Lieân trong suoát quaù trình cuøng laøm vieäc vôùi thaày, toâi ñaõ hoïc hoûi, söû duïng vaø phaùt trieån caùc yù töôûng chuyeân moân ñeå coù theå xuaát baûn cuoán saùch naøy. Chaân thaønh caûm ôn Boä moân Coâng ngheä Thöïc phaåm ñaõ hoã trôï cho toâi hoaøn thaønh cuoán saùch naøy. KYÕ THUAÄT BAO BÌ THÖÏC PHAÅM laàn ñaàu xuaát baûn chaéc chaén khoâng theå traùnh khoûi thieáu soùt, raát mong ñöôïc söï goùp yù cuûa quí ñoàng nghieäp, ñoäc giaû ñeå trong laàn taùi baûn cuoán saùch ñöôïc hoaøn thieän hôn. Moïi yù kieán ñoùng goùp xin lieân heää: Boä moân Coâng ngheä Thöïc phaåm - Khoa Coâng ngheä Hoùa hoïc, Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa - Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM; 268 Lyù Thöôøng Kieät, Q.10, TP HCM. Ñieän thoaïi: (08) 8 646 251 PGS. TS Ñoáng Thò Anh Ñaøo
3 MUÏC LUÏC LÔØI NOÙI ÑAÀU 7 Chöông 1 GIÔÙI THIEÄU VEÀ BAO BÌ THÖÏC PHAÅM 9 1.1 Moái quan heä giöõa bao bì vaø chaát löôïng thöïc phaåm 9 1.2 Ñònh nghóa bao bì thöïc phaåm 13 1.3 Lòch söû phaùt trieån cuûa bao bì vaø kyõ thuaät bao bì thöïc phaåm 16 1.4 Moái quan heä giöõa bao bì thöïc phaåm vaø söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi 27 1.5 Xu höôùng bao bì hieän nay cuûa theá giôùi ñoái vôùi bao bì thöïc phaåm 28 Chöông 2 CHÖÙC NAÊNG CUÛA BAO BÌ THÖÏC PHAÅM - PHAÂN LOAÏI BAO BÌ THÖÏC PHAÅM 33 2.1 Chöùc naêng 33 2.2 Phaân loaïi 46 2.3 Yeâu caàu bao bì cuûa thöïc phaåm xuaát khaåu vaø noäi tieâu 51 Chöông 3 NHAÕN HIEÄU THÖÏC PHAÅM 56 3.1 Vai troø cuûa nhaõn hieäu thöïc phaåm 56 3.2 Noäi dung ghi nhaõn baét buoäc 58 3.3 Noäi dung ghi nhaõn khuyeán khích 65 3.4 Trình baøy caùc noäi dung ghi nhaõn baét buoäc 65 3.5 Xaùc nhaän caùc ñaëc tính cuûa thöïc phaåm 66 3.6 Nhöõng quy ñònh veà dieän tích phaàn chính cuûa nhaõn (PDP) 71 Chöông 4 MAÕ SOÁ MAÕ VAÏCH 75 4.1 Lòch söû phaùt trieån maõ soá maõ vaïch (MSMV) 75
4 4.2 Hieäu quaû EAN quoác teá vaø öùng duïng vaøo caùc ngaønh 76 4.3 Toå chöùc EAN Vieät Nam (EAN-VN) vaø aùp duïng coâng ngheä MSMV ôû Vieät Nam 77 4.4 Ñaëc ñieåm cuûa maõ soá maõ vaïch (MSMV) 77 4.5 Caáu taïo MSMV EAN-13 vaø EAN-8 cuûa haøng hoùa baùn leû 79 4.6 Caáu taïo maõ soá maõ vaïch cuûa haøng hoùa phaân phoái hay ñôn vò göûi ñi 84 Chöông 5 BAO BÌ GIAÁY - BAO BÌ VAÄN CHUYEÅN HAØNG HOÙA 96 5.1 Giôùi thieäu bao bì vaän chuyeån haøng hoùa 96 5.2 Caáu taïo bao bì giaáy - öùng duïng 98 5.3 Giaáy bìa gôïn soùng - caáu taïo bao bì vaän chuyeån 103 5.4 Quy caùch cuûa bao bì vaän chuyeån 108 Chöông 6 BAO BÌ THUÛY TINH 115 6.1 Ñaëc tính chung cuûa thuûy tinh 115 6.2 Thuûy tinh silicat 117 6.3 Nguyeân lieäu vaø phoái lieäu trong saûn xuaát thuûy tinh bao bì trong coâng nghieäp thöïc phaåm 117 6.4 Quy trình coâng ngheä saûn xuaát thuûy tinh 126 6.5 Tính chaát vaät lyù cuûa bao bì thuûy tinh 127 6.6 Naép bao bì thuûy tinh 133 Chöông 7 BAO BÌ KIM LOAÏI 139 7.1 Söï phaùt trieån vaø tính chaát cuûa bao bì kim loaïi 139 7.2 Phaân loaïi bao bì kim loaïi 140 7.3 Coâng ngheä cheá taïo theùp traùng thieác 142 7.4 Quy trình coâng ngheä cheá taïo lon ñöïng thöïc phaåm 149 7.5 Vec-ni baûo veä lôùp thieác 163 7.6 AÊn moøn hoùa hoïc 165
5 7.7 Bao bì nhoâm 168 Chöông 8 BAO BÌ PLASTIC 179 8.1 Ñaëc ñieåm chung cuûa plastic 179 8.2 Caùc loaïi plastic laøm bao bì thöïc phaåm 181 8.3 Polyethylene - PE 182 8.4 Caùc loaïi PE ñoàng truøng hôïp 187 8.5 Polypropylene - PP 189 8.6 Oriented Polypropylen - OPP 194 8.7 Polyvinylchloride - PVC 194 8.8 Polyvinyli dene chloride (PVDC) 197 8.9 Ethylene vinyl alcohol (EVOH) 199 8.10 Polyethylene terephthalate (PET) 200 8.11 Polyamide 204 8.12 Polycarbonat (PC) 206 8.13 Polystyrene (PS) 207 8.14 So saùnh ñaëc tính cuûa moät soá loaïi plastic laøm bao bì thöïc phaåm 209 8.15 Ionomer 218 8.16 Cellophane 220 8.17 Nguyeân taéc cheá taïo bao bì plastic - ñoùng thöïc phaåm vaøo bao bì 220 Chöông 9 BAO BÌ GHEÙP NHIEÀU LÔÙP 238 9.1 Giôùi thieäu - ñaëc tính - caáu truùc 238 9.2 Phöông phaùp ñoùng bao bì tetra pak (bao bì tetra brik) 242 Chöông 10 AN TOAØN VEÄ SINH BAO BÌ THÖÏC PHAÅM 249 10.1 Chaát löôïng bao bì thöïc phaåm 249 10.2 Kyù hieäu taùi cheá caùc loaïi bao bì plastic 251
6 10.3 Tieâu chuaån an toaøn veä sinh vaät lieäu cheá taïo thieát bò vaø bao bì 252 10.4 Phaåm maøu in aán bao bì 260 10.5 Veä sinh chai loï taùi söû duïng 261 10.6 Bao bì bioplastic giaûm oâ nhieãm moâi tröôøng 262 Taøi lieäu tham khaûo 268
9 Chöông 1 GIÔÙI THIEÄU VEÀ BAO BÌ THÖÏC PHAÅM 1.1 MOÁI QUAN HEÄ GIÖÕA BAO BÌ VAØ CHAÁT LÖÔÏNG THÖÏC PHAÅM Thöïc phaåm (TP) ñöôïc ñöa vaøo cô theå ngöôøi qua con ñöôøng tieâu hoùa nhaèm muïc ñích giuùp cho cô theå phaùt trieån vaø taïo naêng löôïng cho caùc hoaït ñoäng. Ñoâi khi cuõng coù nhöõng loaïi TP chæ nhaèm ñaùp öùng sôû thích aên uoáng cuûa moät soá ngöôøi maø khoâng coù taùc duïng boå döôõng. Thöïc phaåm raát phong phuù, ña daïng veà nguoàn nguyeân lieäu, phöông phaùp xöû lyù cheá bieán, vaø maãu maõ. Do ñoù, moãi loaïi thöïc phaåm coù moät ñaëc tính rieâng vaø luoân luoân ñöôïc theå hieän bôûi caùc maët sau ñaây: Dinh döôõng Bao goàm caùc thaønh phaàn: nöôùc, protein, axit amin, tinh boät ñöôøng khöû, lipit, vitamin, khoaùng, cellulose, polysaccharit,... Tuø y theo nguoàn nguyeâ n lieäu, phöông phaù p cheá bieán maø thöïc phaå m chöù a nhöõ ng thaøn h phaà n dinh döôõ ng chuû yeá u khaùc nhau. Ví duï: thöïc phaåm töø rau quaû seõ coù thaø nh phaà n gluxit nhö tinh boät ñöôøn g khöû, khoaùn g, cellulose vaø vitamin cao hôn; thöï c phaåm töø nguoàn ñoä ng vaät coù haøm löôï ng protein vaø axit amin cao, vaø coù theå haøm löôïn g lipit cuõn g raát cao, cung caáp nhöõn g axit beùo cao khoân g no raát caàn thieát cho nhöõ ng hoaït ñoän g cuûa cô theå ngöôøi. Caùc thaønh phaàn khoaùng trong thöïc phaåm nhö Na, K, Ca, Mg, Mn, Fe, Cu, Zn, Se... raát caàn thieát ñoái vôùi cô theå. Thöïc phaåm dinh döôõng laø thöïc phaåm coù chöùa phaàn lôùn caùc thaønh phaàn mang tính dinh döôõng töø nguoàn nguyeân lieäu, vaø caùc thaønh phaàn naøy khoâng bò bieán ñoåi ñaëc tính hoaëc chæ bieán ñoåi moät phaàn. An toaøn veä sinh Tính an toaøn veä sinh cuûa thöïc phaåm bao haøm yù nghóa: thöïc phaåm khoâng
10 gaây ñoäc haïi caáp tính cuõng nhö maõn tính cho ngöôøi söû duïng. Caùc ñoäc toá coù nguoàn goác hoùa hoïc hoaëc vi sinh töø nguoàn nguyeân lieäu ban ñaàu, hay ñöôïc taïo ra trong quaù trình cheá bieán phaûi ñöôïc loaïi tröø ñeán möùc thaáp hôn giôùi haïn cho pheùp töông öùng vôùi töøng loaïi thöïc phaåm. Trong quaù trình baûo quaûn phaân phoái saûn phaåm cuõng phaûi ñaûm baûo tính an toaøn veä sinh. Saûn phaåm thöïc phaåm coù theå bò hö hoûng, giaûm chaát löôïng maát ñi söï an toaøn ñoái vôùi ngöôøi tieâu duøng do nhieàu nguyeân nhaân: - Vi sinh vaät nhieãm vaøo thöïc phaåm trong quaù trình cheá bieán, ñoùng bao bì, töø bao bì nhieãm vaøo thöïc phaåm hoaëc töø moâi tröôøng thoâng qua bao bì ñi vaøo saûn phaåm. - Taùc nhaân vi sinh vaät seõ taêng sinh khoái treân moâi tröôøng thöïc phaåm, söû duïng vaø laøm bieán ñoåi caùc chaát dinh döôõng coù trong thöïc phaåm, ñoàng thôøi sinh ra ñoäc toá gaây maát giaù trò caûm quan, giaûm nhanh thaønh phaàn dinh döôõng vaø taïo ra caùc ñoäc toá coù theå gaây beänh caáp tính hoaëc maõn tính cho ngöôøi söû duïng. Caùc kim loaïi naëng nhö As, Hg, Pb, Sb... töø bao bì, vaät lieäu polime; chaát maøu toång hôïp höõu cô hay voâ cô ñeå nhuoäm maøu vaø in leân bao bì, töø bao bì kim loaïi bò aên moøn, hoaëc töø caùc monomer höõu cô, caùc chaát phuï gia trong quaù trình cheá taïo plastic, nhieãm vaøo thöïc phaåm ñeàu coù theå gaây ngoä ñoäc maõn tính cho ngöôøi söû duïng thöïc phaåm. Caûm quan Tính chaát caûm quan bao goàm caáu truùc, traïng thaùi, maøu saéc, muøi vò saûn phaåm, cuõng chính laø caùc ñaëc tính ñeå taïo neân moät daùng veû myõ quan cho thöïc phaåm; taïo neân khaåu vò ñaëc tröng thích hôïp cho ñoái töôïng tieâu duøng. Nhieäm vuï cuûa ngaønh coâng ngheä thöïc phaåm laø nghieân cöùu cheá bieán, taïo neân saûn phaåm thöïc phaåm ñaït chaát löôïng. Thöïc phaåm ñaït chaát löôïng laø saûn phaåm thöïc phaåm ñaït ñöôïc caùc möùc tieâu chuaån veà dinh döôõng, an toaøn veä sinh vaø caûm quan. Thöïc phaåm ñaït tieâu chuaån dinh döôõng coù nghóa laø ñaït moät soá chæ tieâu dinh döôõng ñuùng vôùi chuûng loaïi thöïc phaåm ñoù ñaõ coâng boá hoaëc ñaõ ñaït quy ñònh cuûa Boä Y teá nhö tröôøng hôïp saûn phaåm söõa boät dinh döôõng cho treû em vaø ngöôøi bình thöôøng phaûi ñaït haøm löôïng protein: 20 ÷ 40% troïng löôïng boät söõa, carbonhydrat khoaûng 40-50%, lipid: 14 ÷ 25% vaø ñaït haøm löôïng Ca2+ ≥ 700 mg/100g boät söõa. Neáu nhöõng thaønh phaàn chính cuûa moät loaïi söõa boät khoâng ñaït trong giôùi haïn caùc chæ tieâu cuûa loaïi söõa qui ñònh ñaõ neâu thì xem nhö saûn phaåm khoâng ñaït chaát löôïng veà maët dinh döôõng.
11 Haøm löôïng caùc chaát/100g söõa (%) Taïo naêng Thaønh phaàn Söõa boät khoâng beùo giaøu Ca Söõa Ensure dinh döôõng löôïng dinh döôõng (daønh cho ngöôøi töø 18 ñeán 50 tuoåi) cho ngöôøi giaø, beänh (%) Protein 33,3 15,9 14,4 Carbonhydrat 53,9 56,6 53,1 Beùo 0,8 15,9 32,5 Ca 2000mg ≈ 2 0,28 0,16 Mg 110mg ≈ 0, 11 0,05 Neáu söõa khoâng beùo coù haøm löôïng chaát beùo >0,8% thì bò xem nhö khoâng ñaït veà chaát löông dinh döôõng. Ñeå ñaït tieâu chuaån an toaøn veä sinh saûn phaåm söõa boät phaûi coù haøm aåm khoaûng 3, 5 ÷ 5% ñeå traùnh hö hoûng chaát beùo, vaø traùnh söï xaâm nhaäp cuûa O2 cuõng nhö hôi nöôùc vaøo söõa seõ gaây neân söï oxy hoùa chaát beùo, traùnh nhieãm vi sinh vaät töø beân ngoaøi vaøo hoaëc vi sinh vaät tieàm aån trong söõa sinh ñoäc toá trong saûn phaåm, coù theå gaây beänh. Tieâu chuaån caûm quan cuûa saûn phaåm ñöôïc theå hieän qua caùc chæ tieâu nhö: haït boät söõa mòn, xoáp, khoâng voùn cuïc, coù muøi thôm ñaëc tröng, vò beùo ñaëc tröng cuûa söõa, söõa coù theå coù vò ngoït do phoái troän moät löôïng ñöôøng. Trong coâng nghieäp cheá bieán thöïc phaåm, caùc loaïi saûn phaåm ñeàu ñöôïc saûn xuaát theo moät quy trình chung nhö hình 1.1. Chaát löôïng toaøn phaàn cuûa moät saûn phaåm thöïc phaåm cheá bieán ñöôïc quyeát ñònh töø söï löïa choïn nguyeân lieäu, phuï lieäu, töøng giai ñoaïn xöû lyù cheá bieán vaø ñoùng bao bì. Nguyeân lieäu ñöôïc löïa choïn theo tieâu chuaån ñaõ ñaët tröôùc, qua caùc giai ñoaïn xöû lyù, cheá bieán, cuoái cuøng hoaøn taát quaù trình saûn xuaát cho ra saûn phaåm bôûi coâng ñoaïn tieät truøng vaø ñoùng bao bì (theo ñöôøng c), hoaëc coù theå ñöôïc ñoùng bao bì roài thanh truøng (theo ñöôøng d), hoaëc cuõng coù loaïi saûn phaåm ñöôïc keát thuùc quaù trình saûn xuaát baèng coâng ñoaïn ñoùng bao bì (theo ñöôøng e). Saûn phaåm thöôøng ñöôïc baûo oân (theo ñöôøng g) vaø ñöôïc ñoùng bao bì ngoaøi (bao bì ñôn vò göûi ñi) thaønh töøng khoái kieän lôùn hoaëc ñöôïc ñoùng bao bì ngoaøi ngay maø khoâng qua giai ñoaïn baûo oân (theo ñöôøng f). Sau ñoù töøng kieän haøng ñöôïc nhaäp kho (taøng tröõ) chôø phaân phoái ñeán cöûa haøng, sieâu thò vaø ngöôøi tieâu duøng.
12 Hình 1.1: Quy trình chung cheá bieán thöïc phaåm Qua töøng coâng ñoaïn xöû lyù, cheá bieán cuûa quy trình saûn xuaát, baùn thaønh phaåm coù theå ñöôïc chöùa ñöïng trong nhöõng vaät chöùa ñöïng ñeå chôø coâng ñoaïn cheá bieán tieáp theo löôïng chöùa ñöïng khoâng caàn ño löôïng chính xaùc. Nhöõng vaät chöùa ñöïng naøy chính laø nhöõng boàn chöùa, thau, roå, soït, khay, maâm... coù naép che ñaäy hoaëc khoâng, tuøy theo yeâu caàu kyõ thuaät - chuùng khoâng phaûi laø bao bì. Taïi coâng ñoaïn ñoùng bao bì, thaønh phaåm coù theå ñöôïc qua thieát bò ñònh löôïng vaø ñoùng vaøo töøng bao bì vôùi khoái löôïng nhaát ñònh ñoàng ñeàu nhau vaø chính xaùc cho töøng saûn phaåm hoaøn taát (baèng maùy thieát bò töï ñoäng, baùn töï ñoäng hoaëc thuû coâng). - Coâng ñoaïn naøy nhaèm muïc ñích duøng bao bì baûo quaûn thaønh phaåm, ñaûm baûo chaát löôïng thaønh phaåm sau khi ra khoûi quy trình cheá bieán saûn xuaát. Vaät lieäu, caáu truùc bao bì vaø phöông phaùp ñoùng bao bì coù moái lieân heä chaët cheõ nhau. Ñoàng thôøi söï trang trí nhöõng thoâng tin cuûa bao bì cuõng ñöa ñeán giaù trò caûm quan thu huùt cao cuûa saûn phaåm. - Vieäc ñoùng bao bì ngoaøi nhaèm muïc ñích saép xeáp thöù lôùp saûn phaåm thaønh töøng khoái, kieän coù khoái löôïng, soá löôïng lôùn ñeå thuaän tieän löu kho, deã daøng trong kieåm tra soá löôïng chuûng loaïi vaø chuyeân chôû phaân phoái ñeán caùc ñaïi lyù,
13 sieâu thò, cöûa haøng. Beân caïnh ñoù, bao bì ngoaøi coøn coù muïc ñích baûo quaûn saûn phaåm, cuõng nhö bao bì cuûa töøng saûn phaåm, khoâng bò raùch vôõ do va chaïm cô hoïc trong luùc chuyeân chôû boác dôõ haøng. Toùm laïi, kyõ thuaät bao bì saûn phaåm thöïc phaåm bao goàm: söï bao boïc töøng saûn phaåm vaø ñoùng bao bì ngoaøi (bao bì ñôn vò göûi ñi), laø moät trong nhöõng nhaân toá chính quyeát ñònh chaát löôïng toaøn phaàn cuûa saûn phaåm thöïc phaåm cheá bieán coâng nghieäp. 1.2 ÑÒNH NGHÓA BAO BÌ THÖÏC PHAÅM (Theo quyeát ñònh cuûa Toång cuïc Tieâu chuaån Ño löôøng Chaát löôïng soá 23 TÑC/QÑ ngaøy 20 thaùng 2 naêm 1995). Ñònh nghóa: Bao bì laø vaät chöùa ñöïng, bao boïc thöïc phaåm thaønh ñôn vò ñeå baùn. Bao bì coù theå bao goàm nhieàu lôùp bao boïc, coù theå phuû kín hoaøn toaøn hay chæ bao boïc moät phaàn saûn phaåm. Bao bì phaûi ñaûm baûo chaát löôïng cho saûn phaåm, coù theå phaân phoái, löu kho, kieåm tra vaø thöông maïi... moät caùch thuaän lôïi. Coù theå noùi raèng bao bì TP ñöôïc yeâu caàu moät caùch nghieâm khaéc veà caáu taïo vaø chaát löôïng thoâng tin (caáu taïo gaén lieàn vôùi phöông phaùp ñoùng bao bì). Hình 1.2: Caùc daïng bao bì Hình 1.2 giôùi thieäu caùc daïng bao bì cuûa ñôn vò saûn phaåm. 1.2.1 Bao bì kín Nhöõng bieåu töôïng cho bao bì kín hoaøn toaøn (H.1.2a,b).
14 Loaïi H.1.2a: bao bì kín moät lôùp bao bì. Loaïi H.1.2b: bao bì kín nhieàu lôùp. Loaïi H.1.2g,h: bieåu töôïng cho saûn phaåm ñöôïc bao goùi nhieàu lôùp bao bì, vôùi bao bì bao goùi tröïc tieáp thöïc phaåm laø bao bì kín hoaøn toaøn vaø caùc saûn phaåm ñöôïc saép xeáp thaønh kieän lôùn trong caùc bao bì khoâng kín. Bao bì kín chöùa ñöïng saûn phaåm laøm nhieäm vuï ngaên caùch khoâng gian chung quanh vaät phaåm thaønh hai moâi tröôøng (H.1.3): • Moâi tröôøng beân trong bao bì: laø khoaûng khoâng gian tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi thöïc phaåm. • Moâi tröôøng beân ngoaøi: laø khoâng gian beân ngoaøi bao bì, seõ hoaøn toaøn khoâng tieáp xuùc vôùi thöïc phaåm trong tröôøng hôïp bao kín (H.1.3). Bao bì kín ngaên caùch moâi tröôøng ngoaøi khoâng theå xaâm nhaäp vaøo moâi tröôøng beân trong chöùa thöïc phaåm nhaèm ñaûm baûo chaát löôïng thöïc phaåm khoâng bò bieán ñoåi trong suoát thôøi haïn baûo quaûn. Hình 1.3: Bao bì chia moâi tröôøng thaønh hai phaàn: moâi tröôøng beân trong bao bì vaø moâi tröôøng beân ngoaøi bao bì Loaïi bao bì kín hoaøn toaøn ñöôïc duøng bao boïc nhöõng loaïi thöïc phaåm cheá bieán coâng nghieäp, ñeå ñaûm baûo chaát löôïng saûn phaåm sau quaù trình saûn xuaát vaø trong suoát thôøi gian löu haønh treân thò tröôøng, cho ñeán tay ngöôøi tieâu duøng. Bao bì bao goùi tröïc tieáp thöïc phaåm laø loaïi bao bì kín moät lôùp seõ tieän lôïi, ñaït hieäu quaû kinh teá cao trong coâng ñoaïn ñoùng bao bì (vì tieát kieäm ñöôïc thôøi gian, coâng söùc vaø töï ñoäng deã daøng). Nhöng thoâng thöôøng moät lôùp bao bì chæ caáu taïo baèng moät loaïi vaät lieäu thì khoâng ñaûm baûo ñoä kín hoaøn toaøn do moãi loaïi vaät lieäu ñeàu coù khuyeát ñieåm. Do ñoù bao bì moät lôùp thöôøng ñöôïc caáu taïo daïng gheùp cuûa nhieàu loaïi vaät lieäu ñeå khaéc phuïc khuyeát ñieåm cuûa töøng loaïi vaät lieäu rieâng leû.
15 1.2.2 Bao bì hôû (hay chæ bao boïc moät phaàn saûn phaåm) (H.1.2c,d,e,f) Loaïi H.1.2c,d,e,f: bieåu töôïng cho daïng bao bì hôû, thaønh phaåm ñöôïc tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng ngoaøi. Loaïi H.1.2c,d,f laø loaïi bao bì hôû chæ goàm moät lôùp bao bì. Loaïi H.1.2e: bieåu töôïng cho bao bì hôû goàm hai lôùp bao bì. Bao bì hôû goàm coù hai daïng: - Bao bì hôû bao goùi tröïc tieáp loaïi rau quaû hoaëc haøng hoùa töôi soáng, caùc loaïi thöïc phaåm khoâng baûo quaûn laâu, hoaëc cheá bieán aên ngay. Caùc loaïi rau, hoa, quaû töôi sau thu hoaïch, chöa cheá bieán thì vaãn coøn hoâ haáp vaø caàn ñöôïc duy trì quaù trình hoâ haáp hieáu khí moät caùch thích hôïp (coù ñieàu chænh), ñeå coù theå keùo daøi thôøi gian baûo quaûn saûn phaåm trong quaù trình chuyeân chôû tôùi nôi söû duïng, thì bao bì bao ñeå ñoùng goùi rau quaû töôi ñöôïc laøm baèng vaät lieäu coù khaû naêng thaám ñöôïc hôi nöôùc, O2 , CO2 . Ngöôøi ta coù theå ñuïc loã treân bao bì ñeå thoaùt khí CO2 , hôi nöôùc vaø cung caáp O2 ôû möùc ñoä caàn thieát cho rau quaû töôi; duy trì ñöôïc quaù trình hoâ haáp hieáu khí, traùnh khoâng xaûy ra quaù trình hoâ haáp yeám khí gaây hö hoûng rau quaû töôi. - Bao bì hôû coøn coù theå laø lôùp bao bì boïc beân ngoaøi lôùp bao bì chöùa ñöïng tröïc tieáp thöïc phaåm, coù nhieäm vuï quan troïng laø taïo söï xeáp khoái saûn phaåm ñeå thuaän tieän, an toaøn trong vaän chuyeån, phaân phoái, kieåm tra, löu kho. Ví duï: caùc loaïi bao bì vaän chuyeån daïng thuøng khoái chöõ nhaät, baèng bìa cöùng gôïn soùng, caùc keùt baèng plastic ñöïng chai nöôùc giaûi khaùt, bia. Ñoái vôùi caùc loaïi thöïc phaåm khoâng ñöôïc cheá bieán theo qui moâ coâng nghieäp, hoaëc nhöõng thöùc aên thöùc uoáng ñöôïc bao goùi saün chæ coù theå tieâu duøng trong voøng 24 giôø, thì bao bì cuûa chuùng khoâng thuoäc phaïm vi qui ñònh trong ñònh nghóa bao bì treân ñaây. Tính chaát bao bì kín hay hôû ñöôïc quyeát ñònh bôûi vaät lieäu laøm bao bì, vaø phöông phaùp ñoùng saûn phaåm vaøo bao bì, caùch gheùp kín caùc mí cuûa bao bì. Vaät lieäu cuûa bao bì kín phaûi ñaùp öùng tính choáng thaám taát caû caùc yeáu toá töø moâi tröôøng beân ngoaøi cuõng nhö beân trong bao bì: - Söï xaâm nhaäp cuûa khoâng khí, oxy, CO2, hôi nöôùc, nöôùc, caùc loaïi khí hôi, muøi höông, chaát beùo... Phöông phaùp ñoùng saûn phaåm vaøo bao bì, kieåu daùng bao bì, caùch haøn gheùp mí bao bì laïi phuï thuoäc vaät lieäu bao bì ñöôïc choïn.
16 1.3 LÒCH SÖÛ PHAÙT TRIEÅN CUÛA BAO BÌ VAØ KYÕ THUAÄT BAO BÌ THÖÏC PHAÅM 1.3.1 Lòch söû phaùt trieån vaät lieäu bao bì Lòch söû bao bì thöïc phaåm ñaõ noùi leân söï tieán boä cuûa coâng ngheä thöïc phaåm cuøng vôùi coâng ngheä vaät lieäu laøm bao bì, ñoàng thôøi phaûn aûnh söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi qua caùc thôøi kyø. Thöïc phaåm maø chuùng ta ñang söû duïng haøng ngaøy coù nguoàn nguyeân lieäu xuaát xöù töø nhieàu vuøng ñaát, nhieàu quoác gia treân theá giôùi vaø ñöôïc xöû lyù cheá bieán theo söï keát hôïp phong thaùi cuûa nhieàu neàn vaên hoùa khaùc nhau vaø bieán ñoåi theo söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. Bao bì thöïc phaåm coù moät trong caùc chöùc naêng quan troïng laø chöùa ñöïng vaø baûo quaûn chöùa thöïc phaåm, neân ñaõ gaén lieàn vôùi nhu caàu sinh hoaït aên uoáng cuûa con ngöôøi theo töøng thôøi kyø. Töø thôøi kyø ñoà ñaù, vaät chöùa ñöïng thöùc aên thöùc uoáng chính laø nhöõng khuùc goã roãng, nhöõng quaû baàu bí ñaõ ñeå khoâ, voû soø oác. Sau ñoù con ngöôøi ñaõ bieát duøng moät soá boä phaän cuûa thuù röøng ñeå laøm vaät chöùa ñöïng nhö: da, xöông, söøng..., Beân caïnh ñoù, hoï cuõng bieát deät loâng thuù hoaëc caønh nho, coû laùc thaønh taám vaø taïo thaønh tuùi chöùa ñöïng. Ñeán thôøi kyø ñoà ñaù môùi, loaøi ngöôøi ñaõ bieát cheá taïo vaøi ñoà chöùa baèng kim loaïi coù hình daïng nhö chieác söøng vaø phaùt hieän ra ñaát seùt cheá taïo ñoà goám. Hôn 4000 naêm tröôùc, ngöôøi Moenjo-Daro (thuoäc vuøng ñaát Pakistan ngaøy nay) ñaõ bieát duøng da thuù bòt kín caùc loï, bình baèng goám ñeå giöõ aåm cho luùa mì, luùa maïch ñöôïc chöùa ñöïng trong ñoù. Khoaûng 530 naêm tröôùc coâng nguyeân, ngöôøi daân Ba Tö ñaõ bieát duøng bình goám söù ñöïng röôïu vang vaø nöôùc. Beân caïnh ñoù, thuûy tinh cuõng ñaõ ñöôïc con ngöôøi phaùt hieän raát sôùm. Khoaûng 1500 naêm tröôùc coâng nguyeân, con ngöôøi ñaõ duøng loï thuûy tinh ñeå chöùa nhöõng chaát loûng. Naêm 79 sau coâng nguyeân, ngöôøi La Maõ ñaõ söû duïng caùc bình loï thuûy tinh laøm vaät chöùa ñöïng ñoàng thôøi vôùi ñoà goám söù. Trong thôøi kyø naøy, haøng hoùa nhö röôïu vang xuaát khaåu cuõng ñöôïc chöùa ñöïng trong bình to baèng ñaát seùt nung. Nhöõng vuøng daân cö nhö boä toäc Sepape ñaõ phaùt minh ra thuøng troøn baèng goã ñöôïc laép chaët khít baèng nhöõng maûnh goã theo loã moïng, coù naép ñaäy vaø ñöôïc nieàng chaët baèng nhöõng moùc saét. Vaøo theá kyû 15, trieàu ñaïi nhaø Minh (1368-1644) ôû Trung Quoác ñaõ thieát laäp trung taâm trao ñoåi thöông maïi ñoà goám söù vôùi vuøng Nam, Taây AÙ vaø Ai Caäp. Cuõng vaøo thôøi kyø naøy, caùc vuøng daân cö ñaõ vöôït ñöôøng xa ñeå ñeán trao ñoåi löông thöïc, haøng hoùa. Do ñoù, caùc phöông phaùp bao goùi ñeå baûo quaûn löông thöïc, ñaùp öùng yeâu caàu vaän chuyeån trong thôøi gian daøi qua nhöõng vuøng khí haäu khaéc nghieät, ñaõ baét ñaàu ñöôïc phaùt hieän vaø bieát ñeán. Löông thöïc nhö nguõ coác ñöôïc oån ñònh nhieät ñoä vaø laøm aåm trong suoát quaù trình vaän chuyeån trong nhöõng tuùi da coù pha caùt, vaø xoaén mieäng tuùi laïi ñeå ñaït ñoä kín.
17 1.3.2 Caùc loaïi vaät lieäu bao goùi Giaáy Ñöôïc phaùt minh ra nhaèm muïc ñích thay theá cho ñaù, goã, voû caây, da thuù maø loaøi ngöôøi duøng ñeå vieát leân tröôùc ñoù. Ngöôøi Trung Quoác ñaõ phaùt minh ra giaáy vieát ñaàu tieân vaøo naêm 105, giaáy ñöôïc laøm töø sôïi lanh. Keå töø naêm 751, kyõ thuaät saûn xuaát giaáy ñöôïc truyeàn sang mieàn Taây AÙ, sau ñoù phoå bieán ôû caùc nöôùc chaâu AÂu vaø chaâu Myõ. Vaøo theá kyû thöù 16, chính ngöôøi Trung Quoác ñaõ phaùt minh ra giaáy bìa cöùng. Kyõ thuaät laøm giaáy ñöôïc phaùt trieån khoâng ngöøng, ñeán naêm 1867, coâng ngheä saûn xuaát giaáy töø boät goã xuaát hieän vaø ñeán giöõa naêm 1800 giaáy bìa gôïn soùng (giaáy carton gôïn soùng) ñöôïc phaùt minh, môû ra moät kyû nguyeân môùi cho ngaønh bao bì. Giaáy bìa gôïn soùng ñöôïc söû duïng laøm bao bì ngoaøi cho ña soá caùc loaïi saûn phaåm, vì noù coù tính beàn cô raát cao, coù theå baûo veä saûn phaåm chöùa ñöïng beân trong, choáng laïi nhöõng taùc ñoäng cô hoïc. Beân caïnh ñoù, ñaëc tính nheï cuûa giaáy bìa gôïn soùng raát hieäu duïng khi vaän chuyeån, boác dôõ haøng hoùa. Ngoaøi ra, giaáy bìa gôïn coøn coù theå taùi saûn xuaát, tieát kieäm nguyeân lieäu, ít gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. Thuûy tinh Naêm 1550 tröôùc coâng nguyeân, vaät lieäu thuûy tinh ñöôïc phaùt hieän, vaø nhöõng chai loï thuûy tinh maøu ñöôïc cheá taïo. Ñeán naêm 1200 sau coâng nguyeân, ngöôøi ta coøn duøng thuûy tinh laøm chaát men phuû leân beà maët caùc saûn phaåm goám söù. Naêm 1200 sau coâng nguyeân, con ngöôøi ta ñaõ khaéc veõ treân khuoân ñuùc ñeå taïo ra vaät duïng baèng thuûy tinh coù hình aûnh. Coâng ngheä saûn xuaát thuûy tinh qua nhieàu theá kyû ñaõ ñaït ñeán trình ñoä cao, nhöng giaù thaønh saûn phaåm vaãn coøn ñaét. Töø theá kyû 18 böôùc sang theá kyû 19, neàn khoa hoïc kyõ thuaät theá giôùi tieán boä vaø phoå bieán nhanh neân giaù thaønh saûn phaåm thuûy tinh ñaõ haï xuoáng thaáp. Cuõng trong thôøi kyø naøy, xuaát hieän yeâu caàu saûn xuaát chai thuûy tinh ñöïng röôïu Whisky vaø caùc thöùc uoáng khaùc, ñoù chính laø taùc nhaân ñaõ ñöa coâng ngheä saûn xuaát thuûy tinh ñaït ñænh cao. Ñoà goám Ñoà goám trôû thaønh ñoà gia duïng ñeå chöùa ñöïng thöïc phaåm, duøng laøm cheùn ñóa aên uoáng töø raát laâu ñôøi vaø phoå bieán khaép theá giôùi. Tröôùc khi toàn taïi coâng ngheä ñoùng bao bì chaân khoâng vaø thieát bò laïnh vaøo theá kyû 19, nhöõng ñoà duøng baèng goám maøu xaùm hoaëc naâu, ñöôïc trang trí baèng caùc oxyt kim loaïi maøu, thöôøng ñöôïc duøng ñeå chöùa moïi thöù töø bô vaø thòt muoái ñeán röôïu quaû. Caùc thöông nhaân cuõng duøng caùc bình baèng goám ñeå chöùa nhöïa thoâng, axit vaø caùc loaïi chaát loûng coâng nghieäp khaùc; hoï ñaõ söû duïng hình aûnh trang trí treân caùc bình goám ñeå quaûng caùo cho saûn phaåm.
18 Ñoà goám ñöôïc saûn xuaát laàn ñaàu tieân vaøo theá kyû 15. Nöôùc Ñöùc noåi tieáng bôûi nhöõng loaïi men söù laøm töø caùc loaïi muoái voâ cô; chính men söù ñaõ laøm cho bình goám cöùng hôn vaø an toaøn hôn nhöõng bình goám coù lôùp men chöùa chì. Ngaønh ñoà goám ñaït ñænh cao vaøo theá kyû 18-19, sau ñoù thì noù nhöôøng choã cho caùc loaïi vaät lieäu vaø bao bì khaùc. Saét traùng thieác Khoaûng naêm 1200, nhöõng ngöôøi thôï thuû coâng Bohemia ñaõ phaùt hieän ra phöông phaùp maï thieác leân nhöõng taám saét moûng. Phaùt minh naøy ñöôïc giöõ bí maät trong suoát 400 naêm, nhöng naêm 1620, moät Coâng töôùc xöù Saxony ñaõ laáy ñöôïc bí maät naøy. Thôøi kyø ñoà saét mang laïi nhöõng nguyeân lieäu vaø maùy moùc môùi cho vieäc cuoän theùp taám vaø traùng thieác. Söï kieän theùp thay theá saét vaø nhöõng hôïp kim cöùng khaùc, ñaõ taïo ñieàu kieän saûn xuaát caùc côõ taám hay laù kim loaïi raát moûng. Töø ñoù ñaõ phaùt trieån vaø toàn taïi coâng ngheä cheá taïo lon, hoäp baèng theùp taám, nhoâm, hôïp kim cuûa nhoâm vaø ñi ñeán hoaøn haûo nhö hieän nay. Nhoâm Vaøo naêm 1825, nhaø nghieân cöùu Oersted saûn xuaát ra ñöôïc nhöõng haït nhoâm ñaàu tieân. Vieäc tinh luyeän nhoâm raát khoù khaên neân vaøo naêm 1825, giaù nhoâm laø 545USD/Lb. Hoaøng ñeá Napoleon thöôøng söû duïng thìa vaø nóa baèng nhoâm khi tieáp caùc vò khaùch ñaëc bieät. Nhöõng ñoà trang söùc vaøo thôøi Nöõ hoaøng Victoria cuõng ñöôïc laøm baèng nhoâm. Naêm 1854, Deville vaø Bunsen ñaõ caûi thieän phöông phaùp tinh luyeän nhoâm, do ñoù vaøo naêm 1885, giaù nhoâm ñaõ giaûm xuoáng 11,33USD/Lb, tuy vaãn coøn khaù cao. Naêm 1886, Heroult vaø Hall phaùt hieän phöông phaùp ñieän phaân hieän ñaïi hôn, ñeå taùch nhoâm töø oxyt nhoââm. Naêm 1888, Bayer tìm ra phöông phaùp reû tieàn hôn ñeå taùch nhoâm töø quaëng boxit. Naêm 1982, giaù ñaõ giaûm xuoáng coøn 0,57USD/Lb vaø ñeán naêm 1942, giaù giaûm xuoáng 0,14USD/Lb. Khi giaù caû ñaõ ôû möùc hôïp lyù, nhoâm ñöôïc söû duïng cho nhieàu muïc ñích. Ñaëc tính meàm deûo cuûa noù cho pheùp cheá taïo laù nhoâm moät caùch deã daøng. Laù nhoâm ñaàu tieân ñöôïc saûn xuaát vaøo khoaûng naêm 1910, vaø trong ñaàu nhöõng naêm 1920, kyõ thuaät cuoän vaø in treân nhoâm ñöôïc hoaøn thieän. Kyõ thuaät ñuùc nhoâm ñeå saûn xuaát caùc loaïi laù nhoâm xuaát hieän vaøo cuoái nhöõng naêm 1970. Thieác, chì vaø caùc kim loaïi khaùc Vaøo thôøi xöa, caùc loaïi hoäp vaø coác ñöôïc saûn xuaát töø vaøng vaø baïc, nhöng chuùng quaù ñaét cho nhöõng nhu caàu thoâng thöôøng. Ngöôøi La Maõ coå xöa thöôøng söû duïng chì trong nhieàu thöù, bao goàm caû oáng daãn nöôùc. Ngaøy nay, vaãn coøn laïi nhöõng baèng chöùng cho thaáy chì ñaõ ñöôïc söû duïng ñeå haøn caùc hoäp, lon baèng kim
19 loaïi. Hoï cuõng tìm caùch cheá taïo taám hay laù chì raát moûng vaø vì khoâng bieát ñeán tính ñoäc haïi cuûa chì neân ñaõ duøng noù ñeå goùi thöïc phaåm. Nhöõng laù chì ñaõ ñöôïc söû duïng ñeå bao boïc tröïc tieáp traø vaø thuoác laù trong caùc hoäp traø hoaëc thuoác laù töø nhöõng naêm 1826-1930. Laù thieác coù phaïm vi söû duïng raát lôùn. Haàu heát nhöõng hôïp kim cuûa thieác ñöôïc saûn xuaát töø thieác, chì, antimon, keõm hoaëc ñoàng vaø ñöôïc söû duïng phoå bieán do thieác tinh khieát raát khoù cuoän laïi. Vaøo nhöõng naêm 1930, phoù maùt ñöôïc goùi baèng thieác laù coù pha antimon; thieác laù cuõng ñöôïc duøng ñeå bao goùi chocolate vaøo nhöõng naêm 1940. Chaát deûo Vieäc nghieân cöùu thay theá nguyeân lieäu cho caùc quaû banh billard baèng ngaø ñaõ daãn ñeán vieäc tìm ra cellulose nitrat vaøo naêm 1845. Vaøo naêm 1862, nhöõng haït nhöïa nhoû ñaàu tieân ñöôïc tröng baøy taïi moät cuoäc trieån laõm lôùn ôû Luaân Ñoân. Vaøo naêm 1870, nhaø nghieân cöùu Hyatt taïo ra celluloid, laø hoãn hôïp cuûa cellulose nitrat vaø camphor. Ñaây laø moät trong nhöõng thaønh coâng ñaàu tieân cuûa chaát deûo nhaân taïo, veà phöông dieän vaät lieäu laãn thöông maïi. Do celluloid vaø nhöõng saûn phaåm cellulose nitrat raát deã chaùy, neân caùc nhaø nghieân cöùu tieáp tuïc tìm kieám nhöõng hôïp chaát khoù chaùy hôn nhö cellulose acetat coù theå hoøa tan trong aceton, (hieän ñöôïc duøng roäng raõi trong ngaønh sôn maøi). Sôïi viscose hay cellulose xanthate duøng trong phuïc hoài caùc sôïi cellulose vaø maøng chaát deûo ñöôïc tìm ra naêm 1892. Sôïi viscose ñöôïc söû duïng roäng raõi ôû chaâu AÂu khoaûng giöõa naêm 1912 tôùi 1914; vaø maøng cellophane ñöôïc giôùi thieäu ôû Myõ vaøo naêm 1924. Söï theâm vaøo lôùp phuû cellulose nitrat giuùp cho bao bì coù khaû naêng choáng aåm toát hôn. Cho tôùi naêm 1950, cellophane vaãn chieám öu theá hôn so vôùi caùc loaïi vaät lieäu bao goùi khaùc. Maøng casein ñöôïc giôùi thieäu vaøo naêm 1899. Caùc loaïi nuùt vaø khoùa baèng casein-formaldehyde ñöôïc duøng roäng raõi trong suoát nhöõng naêm 1920. Nhöïa casein vaãn ñöôïc duøng cho ñeán ngaøy nay döôùi daïng chaát keo daùn laø nhuõ töông cuûa casein vaø nhöïa deûo. Nhöõng loaïi nhöïa khaùc ñöôïc laøm töø quaù trình polyme hoùa formaldehyde vaøo nhöõng naêm cuoái cuûa theá kyû 19 laø phenol- urea-, vaø melamine formaldehyde. Trong nhöõng naêm 1930-1940 melamineformaldehyde ñöôïc duøng nhö chaát laøm taêng ñoä beàn cuûa giaáy choáng thaám öôùt. Styren ñöôïc chöng caát laàn ñaàu tieân töø nhöïa caây balsam vaøo naêm 1831 vaø töø ñoù quaù trình polyme hoùa styren ñöôïc chuù yù. Vaøo naêm 1866, styren ñöôïc saûn xuaát töø benzene, ñöôïc chöng caát than ñaù. Töø thaønh coâng naøy, polystyren ñöôïc söû duïng roäng raõi, nhöng do tính gioøn, coù theå deã vôõ, maûnh vôõ gaây nguy hieåm trong tröôøng hôïp laøm ñoà chôi treû em, hay bình chöùa ñöïng thöïc phaåm. Do ñoù
20 ñöa ñeán hôïp chaát môùi toát hôn so vôùi polystyren vaø cao su toång hôïp. Söï phaùt trieån keá tieáp laø: styren, acrylonitrile vaø butadien ñöôïc ñoàng polyme hoùa ñeå saûn xuaát nhöïa ABS. Vaøo naêm 1950, xoáp polystyren (EPS) ñöôïc giôùi thieäu vaø sau ñoù ñöôïc duøng laøm taám caùch nhieät vaø vaät lieäu ñeäm. Quaù trình nghieân cöùu cao su thieân nhieân ñaõ daãn tôùi vieäc phaùt minh ra caùc lôùp phuû baèng cao su leân caùc vaät lieäu xaây döïng. Tieáp theo ñoù, raát nhieàu loaïi cao su toång hôïp coù goác dien ñöôïc cheá taïo ra trong caùc phoøng thí nghieäm. Vaøo naêm 1933, cao su butadien-styren ñöôïc giôùi thieäu, ñoù laø hôïp chaát Buna S, raát quen thuoäc trong Theá chieán thöù II. Hôïp chaát töông töï, Buna N, cuõng laø moät saûn phaåm thôøi kyø chieán tranh. Vaøo nhöõng naêm 1950, ngaønh hoùa hoïc veà cao su ñaõ coù nhöõng böôùc tieán raát nhanh, veà tính ñaøn hoài cuûa cao su ñaõ ñöôïc söû duïng roäng raõi nhö thaønh phaàn cuûa keo trong bao bì. Monomer vinyl chloride (VCM) ñöôïc saûn xuaát laàn ñaàu tieân naêm 1835, vaø polyvinylchloride (PVC) ñöôïc tìm ra vaøo naêm 1872. Ñeán naêm 1912, PVC ñöôïc saûn xuaát ñeå laøm vaät caùch nhieät cho daây caùp. Polyvinyl acohol ñöôïc saûn xuaát vaøo naêm 1924 töø polyvinyl acetat bò thuûy phaân. Ngöôøi ta nhaän thaáy polyvinyl acetat quaù meàm vaø polyvinyl chloride quaù cöùng; do ñoù vaøo naêm 1928 vinyl acetat vaø vinyl chloride ñöôïc ñoàng truøng hôïp. Hôïp chaát naøy ñöôïc chöùng minh laø raát höõu duïng. Vôùi söï theâm vaøo cuûa chaát hoùa deûo, moät loaït caùc taám phuû ñöôïc saûn xuaát. Nhöõng maøng che vaø aùo möa ñöôïc saûn xuaát laàn ñaàu tieân trong nhöõng naêm 1940 raát naëng muøi chaát laøm deûo, tuy nhieân khi kyõ thuaät phaùt trieån, ngöôøi ta ñaõ tìm ra caùc loaïi polyme vaø chaát hoùa deûo toát hôn. Vaøo naêm 1958, maøng PVC coù theå co daõn do nhieät ñöôïc giôùi thieäu. Hôïp chaát ñoàng truøng hôïp VC-acrylic coù ñoä raén cao. Hôïp chaát ñoàng truøng hôïp cuûa vinylchloride vaø vinyl ether ñöôïc duøng trong sôn maøi. Polyvinylidene chloride (PVDC) ñöôïc tìm ra naêm 1838. Haït monomer tinh khieát ñöôïc toång hôïp vaøo naêm 1872 vaø polyme PVDC ñöôïc toång hôïp naêm 1916. Chaát naøy coù khoaûng nhieät ñoä noùng chaûy raát heïp, khaù gioøn vaø cöùng. Vaøo naêm 1936, saûn phaåm ñoàng truøng hôïp cuûa VC vaø VDC ñöôïc saûn xuaát, laàn ñaàu tieân. Hôïp chaát polyester ñaàu tieân ñöôïc tìm ra naêm 1847. Ester acrylate ñöôïc cheá taïo vaøo naêm 1873 vaø methyl acrylate ñöôïc truøng hôïp naêm 1880. Polyacrylate ñöôïc saûn xuaát laàn ñaàu tieân naêm 1927, vaø polymethyl methacrylate vaøo naêm 1933. Polyethylene-glycol-terephthalate (PET) ñöôïc tìm ra ñaàu tieân vaøo naêm 1941 vaø ñöôïc saûn xuaát vaøo nhöõng naêm 1950 döôùi daïng maøng Mylar. Moät trong nhöõng söï phaùt trieån quan troïng nhaát coù lieân quan ñeán bao bì xaûy ra naêm 1933, khi Fawcett vaø Gibson thuoäc Coâng ty Hoùa chaát Coâng nghieäp Imperial (ICI) ñaõ tìm ra polyethylene (PE) ñaàu tieân, ñöôïc xöû lyù ôû aùp suaát cao. Nhöïa PE ñöôïc söû duïng ñaàu tieân laøm taám bao boïc caùc sôïi daây caùp ñieän thoaïi ngaàm, vaø trong suoát theá chieán thöù II noù ñöôïc söû duïng nhö chaát bao boïc caùc daây
21 caùp cuûa radar. Vaøo ñaàu nhöõng naêm 1940, Karl Ziegler ñaõ nghieân cöùu vaø tìm ra phöông phaùp xuùc taùc ñeå saûn xuaát polyethelene ôû aùp suaát thaáp. Phöông phaùp cuûa Ziegler cho pheùp saûn xuaát polyethelene coù tyû troïng cao hôn (HDPE) phöông phaùp cuûa ICI; loaïi naøy ñaõ nhanh choùng ñaït doanh soá baùn cao vaøo naêm 1956. Vaøo naêm 1961, Tieán só Richard W. Rees cuûa haõng DuPont phaùt minh ra ionomer baèng caùch lieân keát hoùa hoïc ion kim loaïi vôùi PE coù chöùa caùc nhoùm axit. Nghieân cöùu cuûa oâng veà polyethelene tyû troïng thaáp (LDPE) ñaõ môû ra phaïm vi roäng raõi vaø thò tröôøng cho vieäc chuyeån ñoåi bao bì theo khuynh höôùng bao bì chaát deûo nhö ngaøy nay. Vaøo naêm 1954, Natta ôû YÙ duøng chaát xuùc taùc cho söï boá trí coá ñònh caáu truùc khoâng gian ñeå saûn xuaát polypropylene vaø phaùt trieån nguyeân taéc thay ñoåi caáu truùc cuûa polyme ñeå saûn xuaát nhieàu loaïi plastic ñoàng truøng hôïp nhö ngaøy nay, taïo thaønh chuoãi polyme coù ñaëc tính ñaùp öùng moät soá yeâu caàu caàn thieát ñoái vôùi xaõ hoäi phaùt trieån. Trong nhöõng naêm keá tieáp, nhieàu hôïp chaát ñoàng truøng hôïp cuûa ethylene, propylene vaø butylene ñöôïc ñöa ra thò tröôøng. Nhöõng loaïi chaát deûo khaùc ñöôïc duøng laøm bao bì bao goàm polyamide (nylon) ñöôïc phaùt minh ra ñaàu tieân naêm 1937, döôùi daïng sôïi vaø sau ñoù ñöôïc phaùt trieån sang daïng maøng vaøo cuoái nhöõng naêm 1950. Polycarbonate ñöôïc ñöa ra thò tröôøng vaøo naêm 1959. 1.3.3 Söï phaùt trieån cuûa caùc loaïi hình bao bì Caùc loaïi thuøng chöùa, hoäp baèng goã, bình söù, tuùi da, bao vaûi ñeàu ñaõ coù töø raát laâu. Döôùi ñaây laø nhöõng böôùc tieán quan troïng trong söï phaùt trieån cuûa caùc loaïi hình bao bì maø ñang phoå bieán hieän nay. Hoäp baèng kim loaïi Töø söï phaùt minh ra theùp traùng thieác vaøo naêm 1200, ngöôøi ta ñaõ coù theå taïo ra caùc loaïi hoäp kim loaïi. Nhöng maõi cho tôùi naêm 1764 môùi xuaát hieän ôû Luaân Ñoân caùc loaïi hoäp nhoû baèng kim loaïi ñeå ñöïng thuoác laù. Ñaàu nhöõng naêm 1830, dieâm vaø baùnh bích quy ñeàu ñöôïc chöùa ñöïng trong caùc hoäp theùp traùng thieác. Moät vaøi loaïi hoäp ñöôïc thieát keá vôùi caùc loaïi hình ñaëc bieät coù kyù töï noåi, nhöõng loaïi khaùc coù nhaõn hieäu ñöôïc in treân giaáy roài daùn vaøo hoäp. Khoaûng giöõa naêm 1850 vaø 1900, kyõ thuaät in treân kim loaïi ñöôïc phaùt trieån. Nhöõng chieác hoäp ban ñaàu ñöôïc thieát keá vôùi 8÷9 maøu so vôùi ngaøy nay laø 4÷6 maøu. Ngaøy nay caùc loaïi hoäp khoâng ñöôïc in nhieàu hôn naêm maøu do chi phí cao. Lon kim loaïi Caùc loaïi hoäp hình truï ñöôïc thieát keá bôûi Peter Durand vaøo naêm 1810. Nhöõng