Kết quả phẫu thuật bệnh trượt đốt sống thắt lưng đơn tầng có hở eo

t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2019<br /> <br /> KẾT QUẢ PHẪU THUẬT BỆNH TRƯỢT ĐỐT SỐNG THẮT LƯNG<br /> ĐƠN TẦNG CÓ HỞ EO<br /> Trần Hồng Vinh1; Nguyễn Văn Thạch1; Vũ Văn Hòe2<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: đánh giá kết quả phẫu thuật bệnh trượt đốt sống thắt lưng đơn tầng có hở eo. Phương<br /> pháp: nghiên cứu mô tả tiến cứu không đối chứng. Kết quả: 51 bệnh nhân chẩn đoán trượt đốt<br /> sống thắt lưng đơn tầng có hở eo được điều trị phẫu thuật lấy đĩa đệm giải ép, cố định cột sống<br /> thắt lưng và ghép xương liên thân đốt tại Khoa Phẫu thuật Cột sống, Bệnh viện Hữu nghị<br /> Việt Đức từ tháng 1 - 2015 đến 12 - 2015. Nữ 78,0%; nam 22%. Tuổi trung bình 45,3 ± 8,8 (23 - 65).<br /> Kết quả chung sau mổ: tốt 36 bệnh nhân (70,6%), 15 bệnh nhân (29,4%) có kết quả khá, không<br /> bệnh nhân nào có kết quả bằng hoặc dưới trung bình. Mật độ liền xương tốt chủ yếu (70,6%),<br /> 29,4% bệnh nhân liền xương ở mức khá. Trên phim chụp X quang, 25 bệnh nhân (49%) đã hết<br /> trượt, 24 bệnh nhân (47,1%) trượt độ I và 2 bệnh nhân (3,9%) trượt độ II. Kết luận: phẫu thuật<br /> lấy đĩa đệm giải ép, cố định cột sống thắt lưng và ghép xương liên thân đốt là phương pháp có<br /> hiệu quả điều trị trượt đốt sống thắt lưng đơn tầng có hở eo.<br /> * Từ khóa: Trượt đốt sống; Hàn xương liên thân đốt; Cố định cột sống.<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ phương pháp lấy đĩa đệm, cố định cột sống,<br /> Trượt đốt sống (TĐS) là hiện tượng ghép xương liên thân đốt.<br /> dịch chuyển của đốt sống phía trên so với<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> phía dưới. TĐS thắt lưng được Herbineaux<br /> NGHIÊN CỨU<br /> mô tả lần đầu tiên vào năm 1782 [4]. TĐS<br /> thắt lưng do nhiều nguyên nhân, nhưng 1. Đối tượng nghiên cứu.<br /> hay gặp TĐS thắt lưng do thoái hóa và 51 bệnh nhân (BN) được chẩn đoán<br /> khuyết hở eo đốt sống [5, 6]. Ngoài ra, xác định TĐS thắt lưng đơn tầng do<br /> có thể gặp TĐS thắt lưng do bẩm sinh, khuyết eo bằng X quang, cộng hưởng từ<br /> chấn thương hoặc do u. Hiện ở Việt Nam (MRI) cột sống và điều trị phẫu thuật bằng<br /> chỉ một số ít nghiên cứu đánh giá điều trị phương pháp lấy đĩa đệm, cố định cột<br /> trượt đơn tầng cột sống có hở eo. Do vậy, sống, ghép xương liên thân đốt tại Khoa<br /> chúng tôi nghiên cứu kết quả phẫu thuật Phẫu thuật Cột sống, Bệnh viện Hữu nghị<br /> bệnh TĐS đơn tầng do khuyết eo bằng Việt Đức từ tháng 1 - 2015 đến 12 - 2015.<br /> <br /> <br /> 1. Bệnh viện Đa khoa tỉnh Sơn La<br /> 2. Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức<br /> 3. Bệnh viện Quân y 103<br /> Người phản hồi (Corresponding): Trần Hồng Vinh (truongvinhsla@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 15/10/2019; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 30/11/2019<br /> Ngày bài báo được đăng: 10/12/2019<br /> <br /> 147<br /> t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2019<br /> <br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu mô tả tiến cứu không đối chứng.<br /> * Các chỉ tiêu nghiên cứu:<br /> - Tuổi, giới.<br /> - Kết quả chung sau mổ (> 12 tháng).<br /> - Đánh giá mức độ đau theo thang điểm VAS:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Không đau Đau ít Đau vừa Đau nhiều Đau rất nhiều Đau không<br /> chịu đựng được<br /> Hình 1: Minh họa mức độ đau theo VAS.<br /> - Đánh giá kết quả sau phẫu thuật dựa vào thang điểm VAS:<br /> Bảng 1: Đánh giá kết quả sau phẫu thuật dựa vào thang điểm VAS.<br /> Tiêu chí Tốt Khá Trung bình Kém<br /> VAS lưng < 3 điểm 3 - 4 điểm 5 - 6 điểm > 6 điểm<br /> VAS chân < 3 điểm 3 - 4 điểm 5 - 6 điểm > 6 điểm<br /> <br /> - Độ trượt trên phim X quang thẳng nghiêng thời điểm xa sau mổ theo Meyerding [7]:<br /> + Trượt độ 1: khi đốt sống trên trượt di lệch trong vòng 1/4 chiều rộng của thân đốt<br /> sống dưới.<br /> + Trượt độ 2: khi đốt sống trên trượt di lệch từ 1/4 đến 1/2 chiều rộng của thân đốt<br /> sống dưới.<br /> + Trượt độ 3: khi đốt sống trên trượt di lệch từ 1/2 đến 3/4 chiều rộng của thân đốt<br /> sống dưới.<br /> + Trượt độ 4: khi đốt sống trên trượt di lệch lớn hơn 3/4 chiều rộng của thân đốt<br /> sống dưới.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 2: Mức độ trượt theo phân loại Meyerding [7].<br /> <br /> 148<br />  t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2019<br /> <br /> - Mức độ can xương (tối thiểu 6 tháng nhóm 50 - 59 chiếm 35,3% và 40 - 49 tuổi<br /> sau mổ theo phân độ của Bridwell [8]: là 19,3% [1].<br /> + Độ 1: liền xương vững chắc với các 2. Kết quả phẫu thuật chung.<br /> cầu xương mới nối liền hai diện xương<br /> * Kết quả chung sau mổ:<br /> đốt sống trên và dưới.<br /> Tốt: 36 BN (70,6%); khá: 15 BN (29,4%);<br /> + Độ 2: mảnh ghép giữ nguyên vị trí,<br /> không BN nào có kết quả bằng hoặc dưới<br /> xương tân tạo không hoàn toàn nhưng<br /> trung bình.<br /> không thấy các đường thấu quang trên<br /> phim chụp. * Độ trượt trên phim X quang thẳng<br /> + Độ 3: mảnh ghép giữ nguyên vị trí nghiêng thời điểm sau mổ 12 tháng:<br /> nhưng có đường thấu quang ở phía trên Hết trượt: 25 BN (49%); độ I: 24 BN<br /> hoặc dưới mảnh ghép. (47,1%); độ II: 2 BN (3,9%).Độ TĐS thay<br /> + Độ 4: khớp giả, tiêu xương. đổi không nhiều trên phim X quang thẳng<br /> nghiêng giữa ngay sau mổ với thời điểm<br /> - Đánh giá tiến triển các triệu chứng cơ<br /> xa sau mổ. Điều này có thể giải thích,<br /> năng (đau cột sống thắt lưng, đau kiểu rễ),<br /> triệu chứng thực thể (Lasègue dương tính, phần lớn độ trượt cải thiện rõ rệt ngay<br /> rối loạn cảm giác). sau mổ do can thiệp của phẫu thuật, vì<br /> vậy không có nhiều khác biệt về độ trượt<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ giữa thời điểm ngay sau mổ với sau mổ<br /> BÀN LUẬN 12 tháng.<br /> 1. Tuổi và giới. * Mật độ liền xương thời điểm sau mổ<br /> * Giới: tỷ lệ nữ/nam 3,64:1; nữ 78,0%, 12 tháng:<br /> nam 22%. Tốt: 36 BN (70,6%); khá: 15 BN (29,4%),<br /> * Tuổi: không có mức trung bình hay không liền<br /> xương. Nghiên cứu của Nguyễn Vũ cho<br /> Tuổi trung bình của đối tượng nghiên<br /> thấy 89,7% can xương tốt, 7,4% can xương<br /> cứu 45,3 ± 8,8 (23 - 65), trong đó BN nhỏ<br /> khá và 2,9% can xương trung bình [3].<br /> nhất 23 tuổi và lớn nhất 65 tuổi. Nghiên<br /> cứu của các tác giả trong nước và thế Nghiên cứu của Okuda trên 106 BN<br /> giới cho kết quả tương tự: nghiên cứu TĐS bẩm sinh cho thấy mức độ can<br /> của Võ Văn Thanh gặp tuổi trung bình xương 73% [13]. Các nghiên cứu đều cho<br /> 49,5 ± 10,1 (28 - 73) [1], của El-Soufy là thấy mức độ liền xương tốt ở hầu hết BN.<br /> 43,5 tuổi (25 - 60) [9], của Sakaura 58,6 Những trường hợp can xương không tốt<br /> tuổi (23 - 79) [10]. Tuy nhiên, nghiên cứu sẽ gây biểu hiện đau lưng do khe liên đốt<br /> của Hayashi có độ tuổi trung bình lớn hơn rỗng, theo thời gian miếng ghép sẽ lún<br /> (61,8 tuổi) (26 - 77) [11]. dần vào thân đốt trên và dưới, đây là nơi<br /> Nhóm tuổi chúng tôi gặp nhiều nhất từ chịu 80% lực tác động vào cột sống, làm<br /> 50 - 59 tuổi (32,2%). Nghiên cứu của Võ ảnh hưởng rất xấu đến kết quả điều trị và<br /> Văn Thanh cũng cho kết quả tương tự với phục hồi của BN sau mổ [13].<br /> <br /> 149<br /> t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2019<br /> <br /> Bảng 2: Cải thiện triệu chứng cơ năng sau mổ 12 tháng.<br /> <br /> Trước mổ Xa sau mổ<br /> Các triệu chứng lâm sàng p<br /> n % n %<br /> <br /> Đau cột sống thắt lưng 50 98,0 42 82,4 0,029*<br /> <br /> Đau kiểu rễ 47 92,2 18 35,3 0,124<br /> <br /> (*: Fisherexact test)<br /> Có sự cải thiện rõ ràng về triệu chứng đau của BN sau mổ 12 tháng, khác biệt có<br /> ý nghĩa thống kê giữa đau cột sống thắt lưng trước mổ và tại thời điểm xa sau mổ.<br /> Khác biệt không có ý nghĩa thống kê giữa đau kiểu rễ tại thời điểm trước mổ và thời<br /> điểm xa sau mổ. Nhiều tác giả khác cũng tìm thấy khác biệt rõ rệt về triệu chứng cơ<br /> năng tại thời điểm trước và sau mổ. Võ Văn Thanh chỉ ra khác biệt có ý nghĩa thống kê<br /> (p < 0,05) về triệu chứng đau đánh giá theo VAS giữa thời điểm trước mổ (5,6 ± 1,6 điểm<br /> với đau cột sống thắt lưng và 5,3 ± 2,3 điểm với đau kiểu rễ) với thời điểm sau mổ<br /> (1,7 ± 0,8 điểm với đau cột sống thắt lưng và 0,9 ± 0,7 điểm với đau kiểu rễ) [1].<br /> Nguyễn Bá Hậu cũng chỉ ra triệu chứng đau lưng hồi phục rõ ràng theo thang VAS:<br /> trước phẫu thuật là 7,9 ± 1,2 điểm, sau phẫu thuật 3,7 ± 1,5 điểm, khác biệt có ý nghĩa<br /> thống kê [2]. Poh S.Y và CS đánh giá kết quả xa sau mổ 24 tháng ở 112 BN cho kết<br /> quả VAS cải thiện đáng kể sau mổ [12], cho thấy BN sau phẫu thuật TĐS gần như có<br /> biểu hiện lâm sàng giảm đáng kể, thể hiện phẫu thuật thành công.<br /> Bảng 3: Cải thiện triệu chứng thực thể sau mổ 12 tháng.<br /> <br /> Trước mổ Xa sau mổ<br /> Triệu chứng thực thể p<br /> n % n %<br /> <br /> Lasègue dương tính 50 98,0 8 15,7 0,019*<br /> <br /> Rối loạn cảm giác 50 98,0 9 17,6 0,640<br /> <br /> (*: Fisher exact test)<br /> Triệu chứng kích thích rễ (dấu hiệu Laségue dương tính) giảm từ 98% BN trước mổ<br /> xuống còn 15,7% BN tại thời điểm xa sau mổ, khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,05.<br /> Rối loạn cảm giác giảm từ 98% BN trước mổ xuống còn 17,6% BN tại thời điểm xa sau mổ,<br /> khác biệt không có ý nghĩa thống kê với p > 0,05. Những bằng chứng cải thiện trên<br /> cho thấy: sau mổ TĐS, các triệu chứng thực thể trên BN có phục hồi đáng kể. Một số<br /> trường hợp chèn ép rễ thần kinh kéo dài hoặc có tổn thương thần kinh trước mổ hay<br /> tai biến trong mổ cần có thời gian phục hồi chức năng, kết hợp chặt chẽ với điều trị<br /> nội khoa để cải thiện tình trạng bệnh.<br /> <br /> 150<br />  t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2019<br /> <br /> KẾT LUẬN An epidemiological perspective: The Copenhagen<br /> Osteoarthritis Study. Spine (Phila Pa 1976).<br /> Nghiên cứu trên 51 BNTĐS thắt lưng 2007, 32 (1), pp.120-125.<br /> đơn tầng được phẫu thuật bằng lấy đĩa<br /> 6. Newman P.H. Surgical treatment for<br /> đệm giải ép, ghép xương liên thân đốt, cố<br /> spondylolisthesis in the adult. Clin Orthop<br /> định cột sống bằng vít qua cuống cókết Relat Res. 1976, 117, pp.106-111.<br /> quả chung sau mổ: 36 BN (70,6%) có kết<br /> 7. Clayton N.K, Rudiger K. Spondylolisthesis.<br /> quả tốt, 15 BN (29,4%) kết quả khá.<br /> Spinal Disorders: Fundamentals of Diagnosis<br /> Không BN nào có kết quả bằng hoặc and Treatment. Springer-Verlag, New York.<br /> dưới trung bình. Mật độ liền xương ở 2008, pp.733-759.<br /> mức tốt chủ yếu (70,6%), 29,4% BN liền<br /> 8. Bridwell K.H, Sedgewick T.A, O'Brien<br /> xương ở mức khá. Trên phim chụp X quang<br /> M.F et al. The role of fusion and instrumentation<br /> thẳng nghiêng sau mổ xa, 25 BN (49%) in the treatment of degenerative spondylolisthesis<br /> đã hết trượt, 24 BN (47,1%) trượt độ I và with spinal stenosis. Journal of Spinal Disorders<br /> 2 BN (3,9%) trượt độ II. & Techniques. 1993, 6 (6), pp.461-472.<br /> 9. El-Soufy M, El-Adawy A, Al-Agamy S<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO et al. Clinical and radiologicaloutcomes of<br /> transforaminal lumbar interbody fusion in<br /> 1. Võ Văn Thanh. Kết quả điều trị trượt<br /> low-grade spondylolisthesis. J Spine Neurosurg.<br /> đốt sống thắt lưng L4-L5 bằng phẫu thuật lấy<br /> 2015, 4, 2, 2.<br /> đĩa đệm, cố định cột sống, ghép xương liên<br /> thân đốt. Luận văn Tốt nghiệp Bác sỹ nội trú. 10. Sakaura H, Yamashita T, Miwa T et al.<br /> Trường Đại học Y Hà Nội. 2014. Symptomatic adjacent segment pathology<br /> after posterior lumbar interbody fusion for<br /> 2. Nguyễn Bá Hậu. Đánh giá kết quả điều<br /> adult low-grade isthmic spondylolisthesis.<br /> trị trượt đốt sống thắt lưng bằng cố định cột<br /> Global Spine Journal. 2013, 3 (4), p.219.<br /> sống lối sau và ghép xương liên thân đốt.<br /> Luận văn Thạc sỹ Y học. Trường Đại học Y 11. Hayashi H, Murakami H, Demura S et al.<br /> Hà Nội. 2009. Outcome of posterior lumbar interbody fusion<br /> for L4-L5 degenerative spondylolisthesis. Indian<br /> 3. Nguyễn Vũ. Nghiên cứu điều trị trượt<br /> Journal of Orthopaedics. 2015, 49 (3), p.284.<br /> đốt sống thắt lưng bằng phương pháp cố định<br /> cột sống qua cuống kết hợp hàn xương liên 12. Poh S.Y, Yue W.M, Chen L T et al.<br /> thân đốt. Luận án Tiến sỹ Y học. Trường Đại Two-year outcomes of transforaminal lumbar<br /> học Y Hà Nội. 2015. interbody fusion. J Orthop Surg (Hong Kong).<br /> 4. Newman P.Spondylolisthesis, its cause 2011, 19 (2), pp.135-140.<br /> and effect: Hunterian lecture delivered at the 13. Okuda S, Oda T, Yamasaki R et al.<br /> Royal College of Surgeons of England on 10th Posterior lumbar interbody fusion with total<br /> February 1955. Annals of the Royal College of facetectomy for low-dysplastic isthmic<br /> Surgeons of England. 1955, 16 (5), p.305. spondylolisthesis: Effects of slip reduction on<br /> 5. Jacobsen S, Sonne-Holm S, Rovsing H surgical outcomes: Clinical article. Journal of<br /> et al. Degenerative lumbar spondylolisthesis: Neurosurgery: Spine.2014, 21 (2), pp.171-178.<br /> <br /> <br /> 151<br />