Khảo sát đặc điểm hội chứng đau vùng phức tạp (CRPS) trên bệnh nhân đột quỵ

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 1 * 2016<br /> <br /> <br /> KHẢO SÁT ĐẶC ĐIỂM HỘI CHỨNG ĐAU VÙNG PHỨC TẠP (CRPS)<br /> TRÊN BỆNH NHÂN ĐỘT QUỴ<br /> Lý Minh Đạo*, Phạm Thị Bình Minh*, Đặng Thị Kim Thoa*, Phan Quan Chí Hiếu*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mở đầu và mục tiêu: CRPS đã được thế giới nghiên cứu về dịch tễ, nguyên nhân, sinh bệnh học và điều trị.<br /> Tuy nhiên hiểu biết về CRPS ở Việt Nam còn rất hạn chế, nhất là trên BN đột quỵ - nguyên nhân gây tàn tật<br /> hàng đầu trên thế giới. CRPS lại là một trong những yếu tố cản trở phục hồi vận động sau đột quỵ. Vì vậy,<br /> nghiên cứu này giúp biết rõ hơn về đặc điểm dịch tễ của CRPS sau đột quỵ, tìm ra những nhóm BN có khả năng<br /> mắc CRPS cao để phòng ngừa, chẩn đoán và điều trị sớm.<br /> Đối tượng – phương pháp nghiên cứu: 242 BN đột quỵ (106 nữ, 136 nam) được đánh giá sự hiện diện của<br /> CRPS (theo tiêu chuẩn IASP cải tiến) với các đặc điểm kèm theo: tuổi, giới, nguyên nhân đột quỵ, sức cơ, tình<br /> trạng liệt, thời gian xuất hiện, vị trí biểu hiện. Quan sát mô tả cắt ngang tại BV YHCT TP. HCM từ tháng<br /> 9/2014 đến tháng 6/2015.<br /> Kết quả: Có 65 BN đủ tiêu chuẩn chẩn đoán CRPS, chiếm 26,86%. Tỷ lệ CRPS sau đột quỵ ở nhóm sức cơ<br /> ≤3/5 cao hơn có ý nghĩa so với nhóm 4/5 (p3 tháng (p 0,05 (phép kiểm chi bình phương).<br /> mảng nhỏ quan sát được bằng mắt thường.<br /> Bảng 3: Tỷ lệ CRPS sau đột quỵ theo nhóm tuổi<br /> + Không rối loạn vận động/dinh dưỡng khi<br /> BN đột CRPS sau<br /> không có cả 2 tiêu chí trên. Độ tuổi Tỷ lệ P value<br /> quỵ đột quỵ<br /> - Rối loạn tiết dịch: Là biến định tính có 2 < 50 tuổi 22 08 36,36%<br /> p = 0,438<br /> giá trị: ≥ 50 tuổi 220 57 25,91%<br /> + Có rối loạn tiết dịch khi mu bàn của chi có Nhận xét: Tỷ lệ mắc CRPS ở BN < 50 tuổi và<br /> đau bị phù. Phù là khi có dấu ấn lõm ở mu bàn ≥ 50 tuổi khác biệt không có ý nghĩa thống kê với<br /> tay hoặc mu bàn chân sau khi ấn giữ 5 giây. p > 0,05 (phép kiểm chi bình phương).<br /> <br /> <br /> <br /> 96 Chuyên Đề Nội Khoa II<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 1 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Bảng 4: Tỷ lệ CRPS sau đột quỵ theo nguyên nhân Nhận xét: Tỷ lệ mắc CRPS trong thời gian 1<br /> đột quỵ tháng và từ 1 – 3 tháng sau đột quỵ khác biệt<br /> Nguyên BN đột CRPS sau<br /> Tỷ lệ P value<br /> không có ý nghĩa thống kê với p > 0,05 (phép<br /> nhân quỵ đột quỵ kiểm chi bình phương). Sau 3 tháng đột quỵ mà<br /> NMN 197 49 24,87%<br /> p = 0,28 CRPS chưa xuất hiện thì tỷ lệ xuất hiện ít hơn có<br /> XHN 45 16 35,55%<br /> ý nghĩa thống kê so với nhóm CRPS xuất hiện<br /> Nhận xét: Tỷ lệ mắc CRPS ở BN NMN và trong thời gian < 1 tháng và từ 1 – 3 tháng sau<br /> XHN khác biệt không có ý nghĩa thống kê với p đột quỵ với p < 0,05 (phép kiểm Fisher).<br /> > 0,05 (phép kiểm chi bình phương). Bảng 8: Tỷ lệ CRPS sau đột quỵ theo vị trí xuất hiện<br /> Bảng 5: Tỷ lệ CRPS sau đột quỵ theo tình trạng liệt CRPS sau<br /> Vị trí xuất hiện Tần số Tỷ lệ P value<br /> cứng – liệt mềm đột quỵ<br /> BN đột CRPS sau Chi trên 55 55/65 84,62%<br /> Kiểu liệt Tỷ lệ P value Chi dưới 20 20/65 30,77% p = 0,001<br /> quỵ đột quỵ<br /> Liệt cứng 142 44 31% Cả 2 chi 10 10/65 15,38%<br /> p = 0,187 Cùng bên liệt 65 65/65 100%<br /> Liệt mềm 100 21 21%<br /> Khác bên liệt 0 0/65 0%<br /> Nhận xét: Tỷ lệ mắc CRPS ở BN liệt cứng và<br /> liệt mềm khác biệt không có ý nghĩa thống kê Nhận xét: Tỷ lệ mắc CRPS ở chi trên nhiều<br /> với p > 0,05 (phép kiểm chi bình phương). gấp 2,75 lần chi dưới, và gấp 5,5 lần CRPS xuất<br /> hiện ở cả 2 chi, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê<br /> Bảng 6: Tỷ lệ CRPS sau đột quỵ theo nhóm sức cơ<br /> với p < 0,05 (phép kiểm chi bình phương). Tất cả<br /> BN đột CRPS sau<br /> Sức sơ Tỷ lệ P value BN đều xuất hiện CRPS cùng bên chi liệt.<br /> quỵ đột quỵ<br /> 0-1/5 và 2-3/5: Bảng 9: Tỷ lệ CRPS sau đột quỵ theo vị trí đau<br /> 0 - 1/5 86 33 38,37%<br /> p=0,53<br /> Vị trí đau Tần số P value<br /> 0-1/5 và 4/5;<br /> 2-3/5 94 30 31,91% Đau vai 55/65<br /> p = 0,001*<br /> Đau háng 12/65<br /> 2-3/5 và 4/5;<br /> 4/5 62 02 3,23% Đau gối 10/65 p = 0,0001<br /> p= 0,001*<br /> Đau khuỷu tay 3/65<br /> * Phép kiểm Fisher Đau cổ tay-bàn tay 2/65<br /> Nhận xét: Tỷ lệ mắc CRPS ở nhóm sức cơ 0 – Đau cổ chân-bàn chân 0/65<br /> 1/5 và 2 – 3/5 khác biệt không có ý nghĩa thống Nhận xét: Hầu hết các vị trí của chi trên và<br /> kê với p > 0,05 (phép kiểm chi bình phương). Tỷ chi dưới đều có thể bị đau, đau vai chiếm tỷ lệ<br /> lệ CRPS ở bệnh nhân có sức cơ 4/5 thấp hơn có ý cao nhất, nhiều hơn có ý nghĩa so với đau các vị<br /> nghĩa thống kê so với các bệnh nhân có sức cơ 0 trí khác với p < 0,05 (phép kiểm Fisher).<br /> – 1/5 và 2 – 3/5 với p < 0,05 (phép kiểm Fisher). BÀN LUẬN<br /> Bảng 7: Tỷ lệ CRPS theo thời gian bắt đầu xuất hiện<br /> Về các đặc điểm của CRPS sau đột quỵ<br /> CRPS sau đột quỵ<br /> Tỷ lệ CRPS sau đột quỵ<br /> Thời BN đột CRPS sau<br /> Tỷ lệ P value<br /> điểm quỵ đột quỵ CRPS sau đột quỵ chiếm tỷ lệ 26,86%, cao<br /> 3 Sự khác biệt này có thể do khác nhau về cỡ<br /> 81 31 38,27%<br /> tháng tháng: p = 0,001*<br /> >3 < 1 tháng và > 3 mẫu, điều kiện chăm sóc y tế, tiêu chuẩn chọn<br /> 59 04 6,78%<br /> tháng tháng: p = 0,005* bệnh nhân.<br /> * Phép kiểm Fisher 26,86% là tỉ lệ hiện mắc của CRPS, chưa theo<br /> dõi được tỷ lệ mới mắc. Trong khi số BN đột quỵ<br /> <br /> <br /> Thần kinh 97<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 1 * 2016<br /> <br /> dưới 1 tháng chưa biểu hiện CRPS chiếm 33,23% Tỷ lệ CRPS sau đột quỵ theo nhóm sức cơ<br /> dân số 242 BN đột quỵ. Liệu CRPS sẽ xuất hiện CRPS xuất hiện với tỷ lệ cao ở những BN có<br /> trong giai đoạn sau làm tỷ lệ CRPS sau đột quỵ sức cơ từ 3/5 trở xuống. Những BN có sức cơ 4/5<br /> cao hơn nữa, việc chẩn đoán đúng và sớm là rất có tỷ lệ mắc CRPS rất thấp. Chưa thấy nghiên<br /> cần thiết để có hướng xử trí tích cực nhất nhằm cứu nào báo cáo về kết quả này. Do đó bước đầu<br /> hạn chế những khó chịu và tàn tật cho BN. có thể nhận định CRPS ít có khả năng xuất hiện<br /> Tỷ lệ CRPS sau đột quỵ theo giới hơn ở những bệnh nhân đột quỵ có sức cơ từ 4/5<br /> Tỷ lệ CRPS ở Nam/Nữ là 1,4/1, thấp hơn so trở lên.<br /> với các nghiên cứu trước đây ở nước ngoài là nữ Dựa vào nhận định trên, chúng tôi đưa ra các<br /> có tỷ lệ mắc CRPS cao hơn nam từ 2 đến 4 lần(1,4). ý kiến để bác sĩ lâm sàng chú ý:<br /> Khác biệt này là do nghiên cứu của chúng tôi chỉ - Theo dõi CRPS nếu BN có sức cơ từ 3/5 trở<br /> xét trên BN sau đột quỵ, những nghiên cứu khác xuống.<br /> xét trên các bệnh lý: nhồi máu cơ tim, chấn - Cố gắng phục hồi vận động sớm, tích cực<br /> thương, gãy xương hoặc thống kê cộng gộp trên để đạt được sức cơ từ 3/5 trở lên.<br /> nhiều loại bệnh lý. Tỷ lệ CRPS theo thời gian bắt đầu xuất hiện<br /> Tuy nhiên khi xét trong dân số đột quỵ thì CRPS sau đột quỵ<br /> khả năng mắc CRPS sau đột quỵ là như nhau ở CRPS tập trung xuất hiện với tỷ lệ cao trong<br /> hai giới (p > 0,05). giai đoạn dưới 3 tháng sau đột quỵ. Những bệnh<br /> Tỷ lệ CRPS sau đột quỵ theo tuổi nhân mà kể từ sau 3 tháng bị đột quỵ trở đi các<br /> Xét trong dân số đột quỵ thì tỷ lệ mắc triệu chứng của CRPS nếu chưa xuất hiện thì sẽ<br /> xuất hiện rất ít. Chúng tôi cũng chưa thấy báo<br /> CRPS ở bệnh nhân dưới 50 tuổi và từ 50 tuổi<br /> cáo nào đề cập đến vấn đề này. Vì vậy bước đầu<br /> trở lên là ngang nhau (p > 0,05), khả năng mắc<br /> có thể nhận định rằng những bệnh nhân đột quỵ<br /> CRPS sau đột quỵ là như nhau ở hai nhóm<br /> trên 3 tháng mà chưa xuất hiện CRPS thì CRPS<br /> tuổi. Chưa thấy báo cáo nào trên thế giới bàn<br /> sẽ rất ít có khả năng xuất hiện trong thời gian<br /> luận về đặc điểm này.<br /> tiếp theo.<br /> Tỷ lệ CRPS sau đột quỵ theo nguyên nhân đột Dựa vào nhận định nói trên, nhóm nghiên<br /> quỵ cứu của chúng tôi đưa ra các ý kiến để bác sĩ lâm<br /> Xét trong dân số đột quỵ thì tỷ lệ mắc CRPS sàng chú ý:<br /> ở bệnh nhân nhồi máu não và xuất huyết não là - Theo dõi CRPS nếu bệnh nhân còn trong<br /> ngang nhau (p > 0,05), khả năng mắc CRPS sau giai đoạn dưới 3 tháng sau đột quỵ.<br /> đột quỵ là như nhau ở hai nhóm BN xuất huyết<br /> - Cố gắng phục hồi vận động sớm, tích cực,<br /> não và nhồi máu não. Chưa thấy báo cáo nào<br /> kết hợp chăm sóc và hướng dẫn tư thế đúng<br /> trên thế giới bàn luận về đặc điểm này. nhằm hạn chế xuất hiện tình trạng đau, nhất là<br /> Tỷ lệ CRPS sau đột quỵ theo tình trạng liệt trong vòng 3 tháng sau đột quỵ.<br /> cứng – liệt mềm Tỷ lệ CRPS sau đột quỵ theo vị trí xuất hiện<br /> Xét trong dân số đột quỵ thì tỷ lệ mắc CRPS 100% BN CRPS có đau chi cùng bên chi liệt.<br /> ở bệnh nhân liệt cứng và liệt mềm là ngang nhau Do đó có thể nói bệnh nhân có biểu hiện CRPS ở<br /> (p > 0,05), khả năng mắc CRPS sau đột quỵ là chi nào hoàn toàn phụ thuộc vào việc bệnh nhân<br /> như nhau ở BN liệt cứng hay liệt mềm. Chưa đột quỵ liệt chi nào hoặc nửa người bên nào.<br /> thấy báo cáo nào trên thế giới bàn luận về đặc Khác với một nghiên cứu đã từng công bố là<br /> điểm này. CRPS có thể xuất hiện với tỷ lệ nhỏ khác bên chi<br /> <br /> <br /> 98 Chuyên Đề Nội Khoa II<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 1 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> bị tổn thương(6), tuy nhiên nghiên cứu đó không TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> quan sát trên BN đột quỵ. 1. Allen G, Galer BS, Schwartz L (1999), “Epidemiology of<br /> complex regional pain syndrome: a retrospective chart review<br /> CRPS sau đột quỵ xuất hiện chủ yếu ở chi of 134 patients”, Pain.; 80(3), pp.539-44<br /> trên, nhiều gấp 2,75 lần so với chi dưới. Một tỷ lệ 2. Brenda B (2009), “Understanding the Pharmacologic Therapy<br /> nhỏ CRPS xuất hiện ở cả 2 chi. Kết quả này cũng for atients Aflicted With Complex Regional Pain Syndrome”,<br /> US Pharm, vol.34 (5), pp.3-7<br /> giống với những nghiên cứu của nước ngoài là 3. Dobos G and Tao I (2011). “The model of western Integrative<br /> tỷ lệ mắc CRPS xuất hiện ở chi trên nhiều hơn Medicine: the role of Chinese Medicine”. Chinese journal of<br /> Integrative Medicine; 17, pp.11-20<br /> chi dưới(1,3). Có thể do nhóm nghiên cứu quan sát<br /> 4. Fang J, Shaw KM, George MG (2012), “Prevalence of Stroke -<br /> trên bệnh nhân đột quỵ với tỷ lệ đau ở vai là rất United States”, Morbidity and Mortality Weekly Report, 61(20),<br /> cao, 100% bệnh nhân đột quỵ có đau là đau ở pp.379-382<br /> <br /> vai(9), vì vậy tỷ lệ CRPS có xu hướng xuất hiện ở 5. Gellman H, Keenan MA, Stone L, Hardy SE, Waters RL,<br /> Stewart C (1992). “Reflex sympathetic dystrophy in brain-<br /> chi trên nhiều hơn hẳn. injured patients”. Pain; 51(3), pp.307-311<br /> Trên thực tế, sự phục hồi vận động chi 6. Maihöfner C, Forster C, Birklein F, Bernhard Neundörfer B,<br /> Handwerker HO (2005), “Brain processing during mechanical<br /> trên thường diễn tiến chậm hơn và khó phục hyperalgesia in complex regional pain syndrome: a functional<br /> hồi hơn chi dưới. Vì vậy nếu kèm thêm tình MRI study”, Pain, 114 (1), pp.93-103<br /> trạng đau vai và loạn dưỡng ở vùng chi trên 7. Stanton-Hicks M, Baron R, Boas R, Gordh T, Harden N,<br /> Hendler N, Koltzenburg M, Raj P, Wilder R (1998), “Complex<br /> càng làm cản trở khả năng phục hồi của bệnh regional pain syndromes: guidelines for therapy”, The clinical<br /> nhân đột quỵ. Chính vì vậy, yêu cầu đặt ra là journal of pain, 14 (2), pp.155-166<br /> 8. Veldman PH, Reynen HM, Arntz IE, Goris RJ (1993). “Signs<br /> phòng ngừa hoặc phát hiện sớm tình trạng<br /> and symptoms of reflex sympathetic dystrophy: prospective<br /> đau vai nói chung và CRPS nói riêng để có study of 829 patients”. Lancet. 342(8878), pp.1012-6<br /> thái độ tích cực hơn trong việc chăm sóc và 9. Vũ Anh Nhị, Nguyễn Mạnh Bảo (2012), “Phân loại đau sau tai<br /> biến mạch máu não”, tạp chí Y học TP.Hồ Chí Minh, TPHCM,<br /> phục hồi cho bệnh nhân đột quỵ. tập 16 (1), tr.288<br /> 10. Wu WH, Bandilla E, Ciccone DS, Yang J, Cheng SC, Carner N,<br /> KẾT LUẬN<br /> Wu Y, Shen R (1999). “Effects of qigong on late-stage complex<br /> Tỷ lệ CRPS sau đột quỵ: 26,86%. Tỷ lệ CRPS regional pain syndrome”. Altern Ther Health Med 5(1), pp.45-<br /> 54.<br /> là như nhau ở: cả 2 giới, ở BN < 50 tuổi và ≥ 50<br /> tuổi, ở BN xuất huyết não và nhồi máu não, ở Ngày nhận bài báo: 02/11/2015<br /> BN liệt cứng và liệt mềm.<br /> Ngày phản biện nhận xét bài báo: 14/11/2015<br /> CRPS chiếm tỷ lệ cao trong nhóm BN có Ngày bài báo được đăng: 15/02/2016<br /> sức cơ ≤ 3/5 và trong 3 tháng đầu sau đột quỵ.<br /> 100% CRPS xuất hiện cùng bên chi liệt, chủ<br /> yếu ở chi trên.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Thần kinh 99<br />