Khoa học và trồng và chăm sóc rừng - Phần 2

Chia sẻ: Dweferhyj Gerhrtdjhtyd | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

164
lượt xem 43
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hiện trạng lịch sử lợi dụng đất phản ánh tác dụng các hoạt động của con người đối với các nhân tố lập địa. Nhưng hoạt động không hợp lý của con người như nhặt cành khô lá rụng trong đất rừng, khai thác nghiêm trọng nước ngầm, làm cho đất bị thoái hoá, đất bị xói mòn, giảm bớt mạch nước ngầm. Những hoạt động trồng rừng không theo quy phạm, không thể phát huy được tiềm lực sản xuất của đất trồng rừng. Những biẹn pháp sản xuất có tính xây dựng như cày bừa hợp lý, bón phân hợp lý, tưới nước làm tăng...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khoa học và trồng và chăm sóc rừng - Phần 2

11 biÖt vÌ thùc b× cña c¸c ®ai khÝ hËu lín hµn ®íi, hµn «n ®íi, «n ®íi, «n ®íi Èm, ¸ nhiÖt ®íi, nhiÖt ®íi. Tï sù ph©n bè thùc vËt mµ nh×n, thßng ®á ph©n bã ë vïng hµn ®íi, th«gn dÇu ë vïng «n ®íi Èm, nh-ng th«ng ®u«i ngùa vµ sa méc l¹i lµ loµi c©y ¸ nhiÖt ®íi -a nãng Èm. Nh÷ng vïng thùc b× ch-a bÞ ph¸ ho¹i nÆng, t×nh h×nh thùuc b× cã thÓ ph¶n ¸nh chÊt l-îng lËp ®Þa ®Æc biÖt lµ nh÷ng c©y chØ thÞ cã biªn ®é thÝch -ng sinh th¸i hÑp, cµng thÊy râquy luËt tiÓu khÝ hËu, n-íc, ph©n cña ®Êt trång rõng, gióp chóng ta cã nhËn thøc s©u h¬n vÒ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, vÝ dô th«ng ®u«i ngùa, chÌ,së chØ thÞ ®Êt chua; hoµng liªn, hoa tiªu chØ thÞ ®¸t nhiÒu c·i, b¸ch tr¾c bach, nghiÕn phµn lín ë nói ®¸ v«i; x-¬ng rång chØ thÞ cho ®Êt nghÌo kiÖt vµ khÝ hËu kh« h¹n. Do lo¹i h×nh thùc b× rõng vµ ph©n bè loµi c©y ph¶n ¸nh tæng hîp ®iÒu kiÖn ®¹i khÝ hËu kh¸c nhau, cho nªn , trong ph©n lo¹i lËp ®Þa, chñ yÕu lµ ph©n vïng theo khu vùc. NhiÒu n-íc ch©u ¢u, Mü, Canada dïng thùc vËt vµ quÇn x· thùc vËt ®Ó ®¸nh gi¸ lËp ®Þa vµ lµm c¬ së ph©n lo¹i c¸c ®¬n vÞ lËp ®Þa. N-íc ta nhiÒu vïng thùc b× rõng bÞ ph¸ ho¹i nghiªm träng, dïng thùc vËt chØ thÞ ®Ó ®¸nh gi¸ lËp ®Þa sÏ cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. 3.3.Nh©n tè ho¹t ®éng con ng-êi HiÖn tr¹ng lÞch sö lîi dông ®Êt ph¶n ¸nh t¸c dông c¸c ho¹t ®éng cña con ng-êi ®èi víi c¸c nh©n tè lËp ®Þa. Nh-ng ho¹t ®éng kh«ng hîp lý cña con ng-êi nh- nhÆt cµnh kh« l¸ rông trong ®Êt rõng, khai th¸c nghiªm träng n-íc ngÇm, lµm cho ®Êt bÞ tho¸i ho¸, ®Êt bÞ xãi mßn, gi¶m bít m¹ch n-íc ngÇm. Nh÷ng ho¹t ®éng trång rõng kh«ng theo quy ph¹m, kh«ng thÓ ph¸t huy ®-îc tiÒm lùc s¶n xuÊt cña ®Êt trång rõng. Nh÷ng biÑn ph¸p s¶n xuÊt cã tÝnh x©y dùng nh- cµy bõa hîp lý, bãn ph©n hîp lý, t-íi n-íc lµm t¨ng ®é ph× ®¸t n©ng cao tÝnh n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt rõng trång. Do ho¹t ®éng cña con ng-êi th-êng cã nhiÒu biÕn ®æi, khã x¸c ®Þnh, trong phan lo¹i lËp ®Þa rõng, nãi chugn chØ ph©n tÝch ®-îc c¸c khÝa c¹nh kh¸c mµ kh«ng lµm nh©n tè tæ thµnh lo¹i h×nh ®iÒu kiÖn lËp ®Þa. 3.4. Nh©n tè chñ ®¹o lËp ®Þa rõng Trong khi ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa ph¶i nãi râ ý nghÜa vµ t¸c dông cña nh©n tè lËp ®Þa chñ yÕu. Do ®Þa h×nh n-íc ta rÊt phøc t¹p bÊt cø mét nhan tè ®Þa h×nh ®éc lËp nµo ®Òu kh«ng thÓ ph¶n ¸nh toµn diÖn ®Æc trung m«i tr-êng vµ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp dÞa chÝnh x¸c ®uùc, ph¶i ¸p dông rÊt nhiÒu ph-¬ng ph¸p tæng hî c¸c nh©n tè. Trong thùc tÕ c¸c nhan tè ¶nh h-ëng ®Õn lo¹i h×nh rõng vµ sinh tr-ëng rõng lµ rÊt nhiÒu vµ cã tinsh tæng hîp. Cho nªn c¸c nhan tè ¶nh h-ëng cµng nhiÒu cµng ph¶i Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
12 tæng hîp , nh- vËy míi ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa mét c¸ch chÝnh x¸c ch©n thùc. 3.4.1. Kh¸i niÖm vÒ nh©n tè chñ ®¹o VÒ mÆt lý luËn , trªn m¶nh ®Êt trång rõng, c¸c nhan tè t¸c dôngvµo sinh tr-ëng c©y rõng cã rÊt nhiÒu, song c¸c t¸c dông ®ã kh¸c nhau nhiÒu, mét sè nhan tè t¸c dông kh«ng râ rµng, mét sè nh©n tè l¹i cã t¸c dông quyÕt ®Þnh. Nh©n tè quyÕt ®Þnh ®ã d-îc gäi lµ nh©n tè chñ ®¹o. Nãic hung khi phan tÝch mèi quan hÖ lËp ®Þa vµ c©y rõng, kh«ng thÓ vµ kh«ng cÇn ph©n tÝch ®iÒu tra tÊt c¶ c¸c nh©n tè lËp ®Þa, chØ cÇn t×m ra nh©n tè chñ ®¹o lµ cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu chän loµi c©y trång rõng vµ ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt ®Ó trång rõng. 3.4.2. Ph-¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nh©n tè chñ ®¹o Do nh©n tè lËp ®Þa thiªn biÕn v¹n ho¸, muèn t×m nh©n tè chñ ®¹o cïng kh«ng ph¶i lµ liÒu thuèc v¹n n¨ng, ®iÓm mÊu chèt lµ ph¶i ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò cô thÓ. Nh©n tè chñ ®¹o cã thÓ t×m tõ hai mÆt. M«t mÆt lµ ph©n tÝch dÇn dÇn tõng c¸i mèi quan hÖ gi÷a c¸c nh©n tè m«i tr-êngvíi nh©n tè thùc vËt cÇn sèng ( nh- ¸nh s¸ng, nhiÖt, kh«ng khÝ, n-íc, dinh d-ìng), tõ phan tÝch t×m ra mÆt ¶nh h-êng réng nhÊt, møc ®é ¶nh h-ëng lín nhÊt; mÆt kh¸c còng ph¶i t×m ra tr¹ng th¸i cùc ®oan, cã thÓ trë thµnh nh©n tè m«i tr-êng øc chÕ ¶nh h-ëng sinh tr-ëng, dùa vµo quy luËt chung, phÇn lín nhan tè øc chÕ phÇn lín lµ nh©n tè g©y t¸c dông chñ ®¹o. Nh- kh« h¹n, giã b·o, l-îng muèi qu¸ nhiÒu…ph©n tÝch dÇn c¸c møc ®é t¸c dông, chó ý ®Õn mèi quan hÖ lÉn nhau, ®Æc biÖt lµ chó ý ®Õn nh©n tè m«i tr-êng cã thÓ trë thµnh nh©n tè øc chÕ. Nh©n tè chñ ®¹o kh«ng khã t×m. X¸c ®Þnh nh©n tè chñ ®¹o cã thÓ ¸p dông ph-¬ng ph¸p kÕt hîp ph©n tÝch ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l-îng. Khi ph©n tÝch nh©n tè chñ ®¹o cßn ph¶i bæ sung hai ®iÓm: ®iÓm thø nhÊt lµ nh©n tè chñ ®¹o kh«ng thÓ dùa vµo ph©n tÝch chñ quan, mµ ph¶i dùa vµo ®iÒu tra kh¸ch quan, ph¶i thiªn vÒ nh©n tè m«i tr-êng ¶nh h-ëng ®Õn sinh tr-ëng ph¸t triÓn cña c©y; ®iÓm thø hai lµ ®Þa vÞ cña nhan tã chñ ®¹o kh«ng t¸ch rêi nh-ng tr-êng hîp cô thÓ, nh©n tè chñ ®¹o còng sÏ ph¸t sinh biÕn dæi, tr-íc m¾t ®Ò ra h-íng dèc cã t¸c dông quan träng , nh-ng trong mét sè tr-êng hîp thÓ hiÖn kh«ng râ rµng, nh-ng vïng vÜ ®é thÊp ®Òu thÓ hiÖn nh- vËy. V× vËy kh«ng thÓ b»ng con m¾t nh×n cè ®Þnh ®Ó x¸c ®Þnh nh©n tè chñ ®¹o. 4.§¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa Th«ng th-êng ng-êi ta dïng chØ tiªu sinh tr-ëng cña mét loµi c©y nh¸t ®Þnh ®Ó c©n nh¾c vµ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa rõng. Do ®Æc tÝnh sinh häc c¸c loµi c©y kh¸c nhau, c¸c nh©n tè lËp ®Þa cã c¸c chØ tiªu sinh tr-ëng kh¸c nhau, c¸c nhan tè lËp ®Þa ®èi víi chØ tiªu sinh tr-ëng loµi c©y kh¸c nhau cã nh÷ng sai kh¸c nhÊt ®Þnh, chÊt l-îng lËp ®Þa luon lu«n kh¸c Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
13 nhau theo loµi c©y. Cïng 1 lo¹i lËp ®Þa cã nhiÒu loµi c©y thÝch nghi, nh-ng còng cã mét loµi c©y nµo ®ã kh«ng thÝch hîp. Th«ng qua ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa rïng, cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc møc ®é thÝch nghi c¸c loµi c©y kh¸c nhau vÒ sinh tr-ëng. Nh- vËy trªn c¸c lo¹i h×nh lËp ®Þa ng-êi ta cã thÓ chän vµ bè trÝ loµi c©y rõng thÝch nghi nhÊt vµ thùc thi biÖn ph¸p kinh doanh rõng trång t-¬ng øng lµm cho toµn bé khu vùc ®¹t ®-îc yªu cÇu “®Êt nµo c©y Êy” vµ “ kinh doanh hîp lý”. TiÒm n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt ®-îc ph¸t huy ®Çy ®ñ vµ thùc hiÖn ®-îc môc ®Ých cuèi cïng lµ “ tËn dông ®Êt ®ai.” 4.1. Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa rõng LÞch sö ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa ®· cã tõ l©u, ph-¬ng ph¸p còng cã rÊt nhiÒu. C¸c nhµ l©m häc ng-êi §øc ®É b¾t ®Çu tõ cuèi thÓ kû18 ®Çu 19 ®Õn nay, cã nhiÒu ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸. C¸c nhµ l©m häc, sinh th¸i häc ®· nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt rÊt nhiÒu ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ lËp ®Þa. Nh-ng do ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn cña c¸c n-íc rÊt kh¸c nhau, ®iÒu kiÖn lÞch sö, môc tiªu kinh tÕ vµ lÞch sö nghiªn cøu kh«ng gièng nhau. Cho nªn ®· h×nh thµnh nhiÒu ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa kh¸c nhau. Nh÷ng ph-¬ng ph¸p ®ã bao gåm ®¸nh gi¸ trùc tiÕp vµ ®¸nh gi¸ gi¸n tiÕp. Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ trùc tiÕp lµ dïng sè liÖu vÒ s¶n l-îng rõng, sinh tr-ëng cña l©m phÇn ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa nh- ph-¬ng ph¸p chØ sè vÞ trÝ ®Êt ( site index curves ),ph-¬ng ph¸p so s¸nh chØ sè vÞ trÝ ®¸t gi÷a loµi c©y ( site index comparisons between species), ph-¬ng ph¸p cù ly sinh tr-ëng ( growth intercept). Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ gi¸n tiÕp lµ c¨n cø vµo ®Æc tÝnh nh©n tè chÊt l-îng lËp ®Þa hoÆc tiÒm lùc sinh tr-ëng lo¹i h×nh thùc b× lien quan ®Î d¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa, nh- ph-¬ngph¸p ®o c©y ( measurational methods ) ph-¬ng ph¸p c©y chØ thÞ ( plant indicators )ph-¬ng ph¸p phan lo¹i lËp dÞa ®Þa lú ( physiographic site classification) , ph-¬ng ph¸p to¹ ®é quÇn thÓ (synecologiacal coordinates) , ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®Êt- lËp ®Þa ( soil-site-evaluation), ph-¬ng ph¸p ®iÒu tra ®Êt ( soil surveys) . HiÑn nay ph-ong ph¸p ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp dÞa ë Trung Quèc chñ yÕu lµ ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ gi¸n tiÕp chØ sè vÞ trÝ ®Êt. Ph-¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ gi¸n tiÕp vÞ trÝ ®Êt lµ mét ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh l-îng, còng cßn gäi lµ ph-¬ng ph¸p chØ sè vÞ trÝ ®Êt ®a nguyªn. Ph-¬ng ph¸p nµy cã thÓ gi¶i quyÕt ®-îc rÊt nhiÒu vÊn ®Ò vÒ ®¸nh gi¸ thèng nhÊt ®Êt cã rõng vµ ®¸t kh«ng cã rõng vµ ®¸nh gi¸ thay thÕ nhiÒu loµi c©y, cho nªn ng-êi ta cho r»ng nã lµ ph-¬ng ph¸p c¬ b¶n®Î gi¶i quýet v¸n ®Ò cuèi cïng. Nãi chung dïng ph-¬ng ph¸p thèng kª ®a nguyªn cÊu thµnh m« h×nh to¸n häc hay ph-¬ng tr×nh chØ sè vÞ trÝ ®Êt ®a nguyªn ®Ó biÓu thÞ mèi quan hÖ gi-· chØ sè vÞ trÝ ®Êt vµ nh©n tè lËp ®Þa, ®Ó ®¸nh gi¸ tiÒm lùc sinh tr-ëng cña c©y, ph-¬ng tr×nh ®ã ®-îc thÓ hiÖn: Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
14 SI = f(x1,x2 ….,xn. Z12….,Zn . Trong ®ã SI lµ chØ sè lËp ®Þa xi lµnh©n tè ®Þnh tÝnh trong nh©n tè lËp ®Þa (i =1,2…n) Zj lµ nh©n tè ®Þnh l-îng trong nh©n tè lËp ®Þa (j = 1,2…m) Néi dung c¬ b¶n cña ph-¬ng ph¸p chØ sè vÞ trÝ ®Êt ®a nguyªn lµ: ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch håi quy ®a nguyªn, x©y dùng chØ sè lËp ®Þa loµi c©y mµ loµi ®ã ë møc -u thÕ ë ®é tuæi chuÈn, hoÆc chiÒu cao b×nh qu©n cña mÊy c©y cao nhÊt ( cßn gäi lµ chiÒu cao tÇng trªn) vµ c¸c nh©n tè l¹ap ®Þa nh- khÝ hËu, ®Êt ®ai thùc b× vµ ®Æc tÝnh b¶n th©n lËp ®Þa, cßn cã ng-êi dïng c¶ mèi quan hÖ håi quy quan hÖ víi nång ®é dinh d-ìng C/N, pH…trong ph-¬ng tr×nh dù b¸o, c¨n cø vµo hÖ sè t-¬ng quan c¸c nh©n tè lËp ®Þa vµ chØ sè lËp ®Þa chän ra nh©n tè chñ ®¹o ¶nh h-oöng ®Õn sinh tr-ëng ph¸p triÓn cña c©y rõng lËp ra biÓu chÊt l-îng lËp ®Þa ®a nguyªn ®Ó d¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa, tæ hîp c¸c nh©n tè lËp ®Þa kh¸c nhau ta ®-îc chØ sè lËp ®Þa kh¸c nhau,chØ sè lËp ®Þa cao chøng tá ch¸t l-îng lËp ®Þa cao. Hiªn nay Trung Quèc ®· nghiªn cøu ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa cho c¸c loµi c©y th«ng rông l¸, sa méc, th«ng dÇu, h«ng (pawlonia) ,th«ng ®u«i ngùa ë 3 vïng §«ng B¾c, Hoa B¾c vµ MiÒn Nam. Sau ®©y lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu rõng sa méc ë Nam S¬n (Wu Zhonglun, 1984) thÓ hiÑn ë biÓu 1-3. BiÓu 1-3 B¶ng tra chØ sè vÞ trÝ ®Êt ®Þnh l-îng nhiÒu nh©n tè rõng sa méc , A = 20 n¨m H¹ng Lo¹i §iÓm tæ hîp R’/ môc ®iÓm 1 2 3 4 5 6 7 VÞ trÝ MiÖng giã 9,27 5,36 5,06 2,34 1,75 1,12 0,72 dèc Dèc b»ng 8,27 4,42 4,56 2,63 3,21 4,52 4,90 0,752/ Trªn gi÷a 11,79 7,49 7,13 4,11 3,08 2,79 2,57 4,52 D-íi gi÷a 13,49 9,27 8,73 5,74 4,58 4,36 4,12 TÝch tô 14,67 9,81 9,21 6,09 5,27 5,17 5,24 §åi 11,19 7,03 6,61 3,42 2,71 2,35 1,96 ®é 40 5,04 5,20 4,33 2,83 2,62 3,12 §é 40-80 0,98 0,71 0,60 0,38 0,22 dµy >80 1,87 1,95 1,83 1,75 1,65 0,516/ tÇng 1,43 ®Êt mÞn L-îng >70 1,18 1,05 0,57 0,34 ®¸(%) 70-51 0,99 0,88 0,12 -0,22 0,554/ 50-36 2,81 2,52 1,48 1,47 2,14 Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
15
16 ph©n tÝch sinh vËt häc, chän ra mét sè l-îng võa ph¶i, thuËn tiÖn cho viÖc x¸c ®Þnh ngo¹i nghiÖp. Mét sè vÝ dô kh¸c vÒ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa. VÝ dô1: Sui (1990) ®· ¸p dông ph-¬ng ph¸p lý thuyÕt l-îng ho¸ I víi rõng th«ng rông l¸ 30 tuæi, Trong ®ã: Y lµ chiÒu cao b×nh qu©n rõng, x1 lµ ®é ph×, x2 lµ ®é Èm. NC víi 2 nh©n tè chñ ®¹o.Ph-¬ng tr×nh håi quy lµ: Y= 11,56 – 3,92x11-1,46x12+0,95x13+2,62x14- 0,31x21+0,62x22+ 0,10x23 HÖ sè t-¬ng quan phøc R’= 0,963 ; HÖ sè t-¬ng quan lÖch R’1= 0,935 ; R’2= 0,626 . VÝ dô 2: Shen (1985) ®· ¸p dông ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch håi quy ®a nh©n tè víi 3 nh©n tè chñ ®¹o cÊp ®é ph× ®Êt (SF). ®é cao so mÆt biÓn (EL) h-íng dèc (ASP) : Víi loµi Th«ng dÇu 25 tuæi, Ht lµ chiÒu cao trung b×nh cña rõng cã quan hÖ víi lËp ®Þa, trong c¸c nh©n tè sinh th¸i, qua ph©n tÝch chän ra 3 nh©n tè chñ ®¹o lµ: §é ph× cña ®Êt, ®¸ mÑ vµ h-íng ph¬i ch¼ng h¹n, tõ ®ã ta cã ph-¬ng tr×nh nh- sau: Ht=2, 109 + 0,6773SF+ 0,391 7EL+ 0,404 0ASP HÖ sè t-¬ng quan phøc R’= 0, 8495; HÖ sè t-¬ng quan lªch: R/SF = 0,656 7, R/EL= 0,437 8, R/ASP = 0,3354. 5.1.Con ®-êng ph©n lo¹i lËp ®Þa rõng 5.Ph©n lo¹i lËp ®Þa rõng H¬n 200 n¨m l¹i ®©y, ®· cã rÊt nhiÒu nh÷ng nghiªn cøu ph©n lo¹i lËp ®ia rõng, nh-ng do ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn c¸c n-íc kh¸c nhau, c-êng ®é kinh doanh rõng, tr×nh ®é ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt l©m sinh, nhiÖm vô nghiªn cøu, nhËn thøc... kh¸c nhau mµ sinh ra nhiÒu hÖ thèng ph©n lo¹i kh¸c nhau. §¹i thÓ mµ nãi, c¸c nh©n tè tham gia ph©n lo¹i lËp ®Þa bao gåm c¸c con ®-êng nh- nh©n tè thùc b×, nh©n tè m«i tr-êng vµ nh©n tè tæng hîp . 5.1.1.Con ®-êng nh©n tè thùc b× Thùc b× rõng vµ m«i tr-êng lµ mét khèi thèng nhÊt. Qua ®iÒu tra ®Òu cã thÓ thÊy b¶n th©n thùc vËt rõng lµ chØ tiªu tèt nhÊt vµ nã ph¶n ¶nh râ nhÊt ®iÒu kiÖn ønginh c¶nh. Chñ tr-¬ng lÊy thùc b× ®Ó ph©n biÖt ®iÒu kiÖn ønginh c¶nh vµ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa lµ c¨n cø quan träng ®Ó ph©n chia lo¹i h×nh lËp ®Þa vµ ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa. Lîi dông nh©n tè thùc vËt rõng ®Ó tiÕn hµnh ph©n lo¹i vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa, cã thÓ th«ng qua ph-¬ng ph¸p sinh tr-ëng c©y rõng (chØ sè vÞ trÝ ®Êt hoÆc cÊp vÞ trÝ ®Êt), còng cã thÓ ¸p dông ph-¬ng ph¸p ®Æc tr-ng tÝnh chÊt thùc vËt rõng ®Ó ph©n biÖt lo¹i h×nh khu lËp ®Þa vµ x¸c ®Þnh chÊt l-îng lËp ®Þa. (1) øng dông hiÖu qu¶ sinh tr-ëng cña c©y rõng Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
17 HiÖu qu¶ sinh tr-ëng c©y rõng øng dông vµo viÖc ®¸nh gi¸ vµ ph©n lo¹i lËp ®Þa,chñ yÕu ¸p dông c¸c chØ tiªu vÒ cÊp , chØ sè lËp ®Þa vµ sai sè sinh tr-ëng. CÊp lËp ®Þa lµ 1 chØ tiªu ®o l-êng t-¬ng ®èi cña søc s¶n xuÊt cña ®Êt rõng, th-êng ®-îc x¸c ®Þnh bëi t-¬ng quan gi÷a chiÒu cao b×nh qu©n cña l©m phÇn vµ cÊp tuæi nµo ®ã (H-A). CÊp lËp ®Þa cã thÓ ph¶n ¶nh cÊp t-¬ng ®èi cña søc s¶n xuÊt cña ®Êt rõng (cÊp ®Þa vÞ) tõ ®ã mµ chia ra c¸c lo¹i lËp ®Þa. Ph-¬ng ph¸p nµy ®-îc ¸p dông ë Liªn x« tõ nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kû 20. Cßn Trung Quèc ®-îc ¸p dông nhiÒu nhÊt lµ dïng chØ sè lËp ®Þa. Ng-êi ta cho r»ng loµi c©y ë ®é cao -u thÕ cña mét tuæi chuÈn cã quan hÖ víi søc s¶n xuÊt lËp ®Þa lµ mËt thiÕt h¬n so víi ®é ®o cña mét loµi nµo ®ã. §ång thêi còng chÞu ¶nh h-ëng cña mËt ®é l©m phÇn vµ tæ thµnh loµi c©y lµ nhá nhÊt. ChØ sè lËp ®Þa ®-îc Mü, Anh vµ NhËt øng dông vµo nh÷ng n¨m 70. Trung Quèc ®· øng dông nhiÒu cho c¸c loµi Samu vµ Th«ng c¸c lo¹i trång thuÇn loµi ®Òu tuæi hµng chôc n¨m nay. Ph-¬ng ph¸p sai sè (chªnh lÖch) vÒ sinh tr-ëng ®· ®-îc chän ®Ó nghiªn cøu chÊt l-îng lËp ®Þa ë thêi kú sinh tr-ëng cña rõng non, tõ ®ã lo¹i trõ tuæi chuÈn. PhÇn lín cho r»ng H, D, cã 3-5 ®o¹n, chiÒu dµi c¸c ®o¹n thÝch hîp víi ®o c©y l¸ kim. MÆc dï ph-¬ng ph¸p ®¬n gi¶n, nh-ng kh«ng thÓ thay thÕ ®-îc chØ sè lËp ®Þa, cho nªn viÖc ¸p dông ph-¬ng ph¸p ®ã chØ lµ t¹m thêi. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ¸p dông ph-¬ng ph¸p chØ sè lËp ®Þa ®-îc øng dông réng r·i. Ng-êi ta lÊy ph©n lo¹i lËp ®Þa, ph©n lo¹i chÊt l-îng lËp ®Þa vµ dù b¸o s¶n l-îng liªn hÖ víi nhau ®Ó x¸c ®Þnh biÖn ph¸p KTLS & QLBV nh»m t¸c ®éng vµo rõng hîp lý. (2) øng dông ®Æc tr-ng tæ thµnh,kÐt cÊu thùc b×. Trong hÖ sinh th¸i rõng, thùc vËt rõng vµ m«i tr-êng cã mèi quan hÖ t-¬ng hç, tæ thµnh thùc vËt rõng, cÊu tróc vµ sinh tr-ëng c©y rõng cã liªn hÖ mËt thiÕt víi ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, ®Æc biÖt lµ mét sè loµi thùc vËt cã biªn ®é sinh th¸i t-¬ng ®èi hÑp cã thÓ dïng ®Ó ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng s¶n xuÊt cña lËp ®Þa. Mét sè häc gi¶ ph-¬ng T©y chñ tr-¬ng øng dông thùc b× rõng lµm tiªu chÝ ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa vµ ®¸nh gi¸ lËp ®Þa. C¸c nhµ khoa häc Liªn X« cò G F M«r«z«p tõ n¨m 1904 ®· x©y dùng häc thuyÕt l©m h×nh, trong ®ã ®· x¸c nhËn kÕt cÊu, tæ thµnh, søc s¶n xuÊt vµ c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c cña ®Êt quyÕt ®Þnh ®iÒu kiÖn lËp ®Þa. §Õn nh÷ng n¨m 40 VN Sukasep ®· nhÊn m¹nh t¸c dông chØ thÞ cña thùc vËt rõng ®èi víi ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh. §Ó nhÊn m¹nh tÝnh æn ®Þnh t-¬ng ®èi cña hoµn c¶nh Pogrepnhiak ®· kÕt hîp gi÷a thùc vËt rõng vµ sinh c¶nh ®Ó ph©n lo¹i ®iÒu kiÖn lËp ®Þa. Cajianker (1926) ®· dùa vµo thùc vËt tÇng d-íi ®Ó ph©n chia lËp ®Þa, «ng cho r»ng c©y bôi, cá, ®Þa y, quyÕt... lµ lµ vËt chØ thÞ tèt ®Ó ph©n lo¹i. §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña mét sè c©y thÊp lµ nhËy c¶m (mÉn c¶m) h¬n ®èi víi ®iÒu kiÖn n¬i mäc so víi loµi c©y cao tÇng trªn cho nªn cã tÝnh chØ thÞ t«t h¬n. Nh-ng ë nh÷ng vïng ®· bÞ can thiÖp, ®Æc biÖt ë n¬i bÞ can thiÖp nhiÒu th× dïng c©y chØ thÞ ®Ó x¸c ®Þnh sÏ rÊt khã chÝnh x¸c, thËm chÝ lµ kh«ng thÓ ®-îc. Do ®ã nhiÒu ng-êi ®· dïng nhãm loµi sinh Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
18 th¸i ®Ó biÓu thÞ ®Æc tr-ng lËp ®Þa vµ ®-a ra 1 lo¹i hÖ sinh c¶nh- Ph-¬ng ph¸p cña §øc Borg (1946) vµ hÖ thèng ph©n lo¹i sinh c¶nh cña Mü (1952). (3) Dùa vµo nh©n tè thùc b× ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa Qua nghiªn cøu vÒ QXTV mét sè häc gi¶ ¢u Mü cho r»ng ë vÜ ®é cao møc ®é t-¬ng quan gi÷a thùc vËt vµ m«i tr-êng kh¸ cao vµ sù can thiÖp cña con ng-êi t-¬ng ®èi Ýt nªn dïng thùc b× ®Ó biÓu thÞ ®Æc ®iÓm lËp ®Þa th× hiÖu qu¶ tèt h¬n. B¾c Mü ®· øng dông thµnh c«ng qtr QXTV ®Ó lµm c¬ së ph©n lo¹i lËp ®Þa. Trong con ®-êng nµy ®-îc gäi lµ “ lo¹i h×nh sinh c¶nh” (habitat tite). Trong ®iÒu kiÖn ®é cao vµ ®Þa h×nh ®Æc biÖt th× nªn dïng thùc vËt chØ thÞ tÇng d-íi lµm tiªu chÝ. Nh÷ng lo¹i h×nh sinh c¶nh nµy dïng c¸c loµi -u thÕ mét tÇng nµo ®ã ®Ó ®Æt tªn cho lo¹i h×nh sinh c¶nh. Trung Quèc n¨m1950 ®· ®iÒu tra tæng hîp rõng trong toµn quèc vµ lÊy ph©n lo¹i kiÓu rõng cña TQ lµm c¬ së, trong ®ã cã xuÊt hiÖn vÊn ®Ò: KÕt hîp lËp ®Þa tù nhiªn ...®Ó ®Ò ra nguyªn t¾c, ph-¬ng ph¸p vµ hÖ thèng ph©n lo¹i cã ®Æc ®iÓm kh¸c nhau. Thùc vËt trong ph©n lo¹i ønginh c¶nh nªn chiÕm ®Þa vÞ rÊt quan träng. Ph-¬ng ph¸p nµo còng kh«ng ®-îc coi nh©n tè nµy, bëi v× b¶n th©n ph©n lo¹i lËp ®Þa lµ nghiªn cøu mèi quan hÖ sinh th¸i gi÷a m«i tr-êng (hoµn c¶nh sinh th¸i) vµ thùc vËt rõng, nÕu kh«ng th× mÊt ý nghÜa l©m häc. Nh-ng b»ng con ®-êng hay ph-¬ng ph¸p nµy ®-îc gi¶i thÝch tÝnh chÊt lËp ®Þa chØ lµ gi¸n tiÕp. KÕt cÊu kh«ng gian cña rõng chÞu nhiÒu ¶nh h-ëng cña nh©n tè con ng-êi vµ øng dông thùc b× ®Ó ph©n lo¹i ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa bÞ h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Nh-ng b»ng con ®-êng nh©n tè thùc b× ë rõng tù nhiªn th× v« cïng quan träng. 5.1.2. Con ®-êng nh©n tè m«i tr-êng §· tõ l©u trong nghiªn cøu, ng-êi ta øng dông ®Êt vµ ®Þa h×nh ®Ó dù b¸o søc s¶n xuÊt cña rõng mµ kh«ng cÇn dïng c©y rõng lµm vËt chØ thÞ. C¸c nhµ nghiªn cøu lÊy chØ sè lËp ®Þa lµ hµm sè vµ mét lo¹t c¸c nh©n tè lËp ®Þa lµm biÕn sè vµ x©y dùng ph-¬ng tr×nh håi qui ®a nh©n tè, lÊy c¬ chÕ dù b¸o chØ thÞ ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa. Nh÷ng nh©n tè nµy chñ yÕu lµ c¸c nh©n tè m«i tr-êng vËt lý, nã cã thÓ lµ c¨n cø th«ng tin cÇn thiÕt vÒ tÝnh chÊt lËp ®Þa. Nh÷ng nh©n tè m«i tr-êng nµy lµ t-¬ng ®èi æn ®Þnh vµ cã thÓ c¨n cø vµo sù khai th¸c cña chóng vÒ tÝnh chÊt ®Ó ph©n chia c¸c lo¹i h×nh lËp ®Þa. (1) KhÝ hËu vµ sinh tr-ëng cña c©y rõng KhÝ hËu vµ sinh tr-ëng c©y rõng cã quan hÖ mËt thiÕt, nã lµ c¨n cø ®Ó chia ra c¸c vïng lËp ®Þa, ®ai lËp ®Þa vµ khu lËp ®Þa, lµm ®¬n vÞ ph©n chia trong hÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa. Cïng 1 vïng khÝ hËuth× ®iÒu kiÖn ®¹i khÝ hËu gièng nhau. Sù kh¸c nhau vÒ tiÓu khÝ hËu lµ do ®Þa h×nh vµ ®Êt kh¸c nhau (2) §Þa h×nh vµ sinh tr-ëng cña c©y rõng Trong ®iÒu kiÖn vïng nói khÝ hËu vµ ®Êt cã thÓ th«ng qua ®Þa h×nh ®Ó ph¶n ¶nh, cho nªn ®Þa h×nh lµ 1 trong nh÷ng c¨n cø ®Ó ph©n lo¹i lËp Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
19 ®Þa. Smalle (1979) ®· cã 1 ph©n lo¹i lËp ®Þa ë vïng cao nguyªn Comberland cña Mü. Ph©n lo¹i nµy ®· c¨n cø vµo ®Þa m¹o ®Ó ph©n chia d¬n vÞ lËp ®Þa. Tuy nhiªn mçi ®¬n nguyªn cßn ph¶i m« t¶ ®é ph× ®Êt, c©ychØ thÞ vµ chØ sè lËp ®Þa cña mét sè loµi c©y chñ yÕu. ë B¾c ViÖt Nam vµ nam Trung Quèc do ®Þa h×nh phøc t¹p nªn nh©n tè ®Þa h×nh trong ph©n lo¹i chiÕm ®Þa vÞ rÊt quan träng. C¸c ®Æc tr-ng cña ®Þa h×nh cã thÓ dïng ¶nh vÖ tinh, ¶nh hµng kh«ng hoÆc b¶n ®å ®Þa h×nh ®Ó ph©n lo¹i ®¸nh gi¸. Cho nªn kü thuËt viÔn th¸m ®-îc øng dông trong ph©n lo¹i lËp ®Þa. Nh-ng dïng ®Þa h×nh ®Ó ph©n lo¹i th× cã h¹n chÕ v× kh«ng phï hîp víi n¬i ®Þa h×nh ®¬n gi¶n vµ b»ng ph¼ng. ¶nh h-ëng cña ®Þa h×nh ®Õn sinh tr-ëng cña c©y rõng vµ cuèi cïng vÉn ph¶i th«ng qua t¸c dông cña khÝ hËu vµ ®Êt. Cho nªn dïng ®Þa h×nh ®Ó ph©n chia lo¹i h×nh lËp ®Þa so víi ph-¬ng ph¸p trùc tiÕp dùa vµo khÝ hËu vµ ®Êt th× ®é chÝnh x¸c thÊp h¬n, ®Æc biÖt lµ loµi liªn quan víi ®Êt vµ khÝ hËu, thËm chÝ cßn sai lÇm. Ngoµi ra mét sè ng-êi cßn cho r»ng dïng ®Þa h×nh ®Ó lµm c¨n cø ph©n lo¹i lËp ®Þa th× cã lóc nã ph¶i che ®Ëy nguyªn nh©n b¶n chÊt cña sù h×nh thµnh lo¹i h×nh lËp ®Þa kh«ng cã lîi cho viÖc x¸c ®Þnh biÖn ph¸p kinh doanh rõng. (3) Thæ nh-ìng vµ sinh tr-ëng cña c©y rõng Trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu t-¬ng ®èi ®ång ®Òu th× ®Êt lµ nh©n tè ¶nh h-ëng trùc tiÕp vµ quyÕt ®Þnh ®èi víi søc s¶n xuÊt cña rõng vµ th«ng th-êng th× ®Êt lµ c¨n cø quan träng nhÊt ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa. Sau chiÕn tranh ë NhËt B¶n ®· ¸p dông hÖ thèng ph©n lo¹i ®Êt rõng kÕt hîp víi sù ph©n chÝ sinh häc vµ ®é ph× ®Êt, khÝ hËu cã thÓ dù b¸o søc s¶n xuÊt cña c¸c loµi c©y kh¸c nhau. C¸c häc gi¶ NhËt B¶n ®· ¸p dông hÖ thèng ph©n lo¹i ®Êt cña Mü vµ hÖ thèng ph©n lo¹i cña UNESCO vµ ®· tiÕn hµnh ph©n lo¹i ®Êt ë c¸c bê s«ng Philippines vµ ®Æt tªn lµ ph©n vïng lËp ®Þa. Hä ®· ®ïng ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a ®Êt vµ lËp ®Þa, ®Õn nay ®· ph¸t triÓn réng ra nhiÒu n-íc. Ng-êi ta ®· kÕt hîp nh©n tè m«i tr-êng vµ nh©n tè thùc b× l¹i. Th«ng qua quan hÖ gi÷a nh©n tè lËp ®Þa vµ chØ sè lËp ®Þan®Ó x©y dùng ph-¬ng tr×nh håi qui ®a nh©n tè. TiÕn hµnh ®¸nh gi¸ chÊt l-îng lËp ®Þa vµ ph©n lo¹i lËp ®Þa, kü thuËt nµy ®· ®-îc dïng nhiÒu nhÊt trong nh÷ng vïng rõng th-a, Ýt c©y vµ vïng rõng trång trªn diÖn tÝch lín. 3) Con ®-êng tæng hîp nhiÒu nh©n tè Qui m« øng dông réng r·i vÉn lµ con ®-êng tæng hîp nhiÒu nh©n tè, nghÜa lµ th«ng qua khÝ hËu, ®Þa h×nh, ®Êt vµ thùc b× ®Ó chia ra c¸c lo¹i h×nh lËp ®Þa hoÆc c¸c ®¬n vÞ lËp ®Þa. Theo c¸ch nµy cã thÓ chia ra con ®-êng nh©n tè, c¶nh quan. Con ®-êng nh©n tè tr-íc ®©y ë Ucren (1925) vµ §øc ®· dïng ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa. Cßn nh©n tè c¶nh quan th× ë Cana®a ®· dïng ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa. §Ó ph©n lo¹i c¶nh quan ë Cana®a ®· dïng nhãm nh©n tè vËt lý sinh vËt. (a) HÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa cña Liªn x« cò Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)
20 Tr-êng ph¸i Ucren víi tæ thµnh c¬ b¶n ph©n lo¹i rõng ph¶i lµ lÊy c¬ së lËp ®Þa, mµ c¸c lo¹i thùc vËt lµ c©y chØ thÞ tèt nhÊt. Trong lËp ®Þa quan träng nhÊt lµ ¸nh s¸ng, nhiÖt ®é, n-íc, dinh d-ìng kho¸ng, nh-ng trong khÝ hËu th× nh©n tè n-íc vµ chÊt dinh d-ìng lµ c¬ b¶n nhÊt, ®Þa h×nh lµ nh©n tè quan träng. Nh-ng chóng lµ h×nh thøc tån t¹i kh«ng gian cña ®iÒu kiÖn sinh th¸i, kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n ®iÒu kiÖn sinh th¸i. HÖ thèng Ucren chia lµm 3 cÊp: KiÓu lËp ®Þa, kiÓu rõng vµ kiÓu c©y ®øng. -KiÓu lËp ®Þa- lµ ®-îc tæ thµnh bëi c¸c cÊp ®é Èm vµ ®é ph× dinh d-ìng- cã 24 kiÓu lËp ®Þa. -KiÓu rõng- lµ tæng hîp c¸c kho¶nh ®Êt gièng nhau ......trong ®ã quÇn x· c¬ b¶n lµ chØ tiªu ph¸n ®o¸n chñ yÕu. -KiÓu c©y ®øng- lµ ®¬n vÞ ph©n lo¹i thÊp nhÊt, lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng vµ can thiÖp cña con ng-êi trong ph¹m vÞ cña rõng vµ lÊy c¸c loµi kh¸c nhau lµm tiªu chÝ. (b) HÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa cña §øc Do Kranss ®Ò ra n¨m1926, sau nhiÒu n¨m ®· ®-îc dïng nhiÒu ë §øc vµ ¸o víi ®Æc ®iÓm lµ tæng hîp ph©n lo¹i lËp ®Þa lµ dùa vµo thùc b× vµ m«i tr-êng vËt lý khÝ hËu víi yªu cÇu l©m nghiÖp. §©y lµ 1 hÖ thèng ph©n lo¹i nhiÒu nh©n tè: §Þa lý, ®Þa chÊt, khÝ hËu, thæ nh-ìng, ®Þa lý thùc vËt, ph©n lo¹i thùc vËt...Tr-íc hÕt dùa vµo thùc b× rõng tù nhiªn ®Ó ph©n ra c¸c vïng sinh th¸i, khu sinh tr-ëng, sau ®ã mçi vïng l¹i chia ra c¸c ¸ vïng, trong ¸ vïng l¹i cã c¸c ®¬n vÞ ph©n lo¹i vµ vÏ lªn b¶n ®å lËp ®Þa vµ ®¸nh gi¸ t×nh h×nh sinh tr-ëng, søc s¶n xuÊt vµ ®¸nh gi¸ kinh doanh rõng. (c) HÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa cña Mü, Cana®a. Barnes ®· dùa vµo hÖ thèng ph©n lo¹i lËp ®Þa d· ¸p dông ë n-íc Mü vµ tiÕp thu kinh nghiÖm ph©n lo¹i vÒ lo¹i h×nh sinh c¶nh cña Mü vµ ph©n lo¹i lËp ®Þa sinh c¶nh cña Cana®a ®Ó ph¸t triÓn thµnh ph©n lo¹i lËp ®Þa sinh th¸i (ecological site classification). Ph©n lo¹i sinh th¸i chÝnh lµ c¨n cø vµo mèi quan hÖ t-¬ng hç gi÷a ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn, thæ nh-ìng, ®Êt ®ai vµ thùc b×, lµm râ ý nghÜa sinh th¸i vµ kinh doanh, ph©n lo¹i chñ yÕu dùa vµo sù kh¸c biÖt c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn, thæ nh-ìng, ®Êt ®ai vµ thùc b× vµ mèi quan hÖ t-¬ng hç ®Ó ph©n lo¹i lËp ®Þa sinh th¸i. Trong ®ã chñ yÕu nhÊn m¹nh ¶nh h-ëng vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng víi nhau vµ ¶nh h-ëng ®èi víi thùc vËt rõng. Khi ®iÒu tra ngo¹i nghiÖp chñ yÕu dùa vµo tÝnh æn ®Þnh cña m«i tr-êng vËt lý vµ ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a c¸c quÇn thÓ loµi ®Ó chia ra c¸c lo¹i h×nh lËp ®Þa. Bailey (Mü) ®· chia toµn bé n-íc Mü ra 9 cÊp. Hill (Cana®a-1952,1953,1960,1975) ®· s¸ng lËp 1 hÖ thèng ph©n lo¹i ®Þa lý vµ ®-a ra 1 thuËt ng÷ míi gäi lµ “Tæng sinh c¶nh” vµ chia lµm 4 líp : Vïng lËp ®Þa- KiÓu ®Êt (®¸ mÑ quyÕt ®Þnh)- KiÓu lËp ®Þa ®Þa lý tù nhiªn- KiÓu ®iÒu kiÖn lËp ®Þa. - 3 líp trªn h×nh thµnh kÕt cÊu ®Æc tr-ng æn ®Þnh, - Líp sau cïng §KL§ lµ tr¹ng th¸i t¹m thêi thùc tÕ mµ thùc b× biÓu thÞ. Cao Ðình Sõn – Gv Lâm nghiệp (sýu tầm)