Khóa luận: Sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới trên địa bàn xã Phú Lâm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh - Nguyễn Thị Lan

Chia sẻ: Loilamthuocveem Loilamthuocveem | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:123

Thêm vào BST

Báo xấu

249
lượt xem 90
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khóa luận "Sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới trên địa bàn xã Phú Lâm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh" do sinh viên Nguyễn Thị Lan thực hiện nhằm tìm hiểu sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới tại xã Phú Lâm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Trên cơ sở đó rút ra một số bài học kinh nghiệm, những biện pháp nhằm tăng cường sự tham gia của người dân trong xây dựng mô hình nông thôn mới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận: Sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới trên địa bàn xã Phú Lâm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh - Nguyễn Thị Lan

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của tôi, số liệu và kết quả nghiên cứu là trung thực và chưa từng được bảo vệ trong bất cứ một học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện khóa luận đều đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong khóa luận đều được ghi rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2011 Tác giả khóa luận Nguyễn Thị Lan i
LỜI CẢM ƠN Trong thời gian nghiên cứu và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp đại học, ngoài sự cố gắng của bản thân, tôi còn nhận được sự giúp đỡ của các cá nhân trong và ngoài trường. Trước tiên, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Ban giám hiệu trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội, khoa Kinh tế và PTNT, bộ môn PTNT và các thầy cô giáo đã tạo mọi điều kiện cho tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa luận này. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cô giáo – ThS Đỗ Thị Thanh Huyền, người đã trực tiếp tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa luận. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của cán bộ UBND xã Phú Lâm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh, các cán bộ và bà con trong xã đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành khóa luận này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn gia đình và bạn bè đã ủng hộ và giúp đỡ tôi nhiệt tình trong quá trình học tập và nghiên cứu của mình. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2011 Tác giả khóa luận Nguyễn Thị Lan ii
TÓM TẮT KHÓA LUẬN Đề tài: “Sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới trên địa bàn xã Phú Lâm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh”. Tôi tiến hành nghiên cứu đề tài với mục tiêu nghiên cứu chính là: Tìm hiểu sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới tại xã Phú Lâm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Trên cơ sở đó rút ra một số bài học kinh nghiệm, những biện pháp nhằm tăng cường sự tham gia của người dân trong xây dựng mô hình nông thôn mới. Để đạt được mục tiêu chung đã đề ra, cần có những mục tiêu cụ thể sau: Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới. Đánh giá thực trạng sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới tại xã Phú Lâm. Xác định những khó khăn, hạn chế và tìm ra nguyên nhân ảnh hưởng tới sự tham gia của người dân trong xây dựng mô hình nông thôn mới. Đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường sự tham gia của người dân trong mô hình nông thôn mới tại xã. Nhằm làm rõ mục tiêu đề ra, đối tượng nghiên cứu của đề tài là: Nghiên cứu những vấn đề có tính lý luận và thực tiễn về sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới tại xã Phú Lâm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Chúng ta cần nắm bắt rõ cơ sở lý luận của đề tài, giúp hiểu sâu hơn về đối tượng cần nghiên cứu. Vì vậy, tôi đưa ra một số khái niệm cơ bản về iii
mô hình nông thôn mới như sau: + Nông thôn + Phát triển nông thôn + Mô hình nông thôn mới: “Mô hình nông thôn mới là tổng thể những đặc điểm, cấu trúc tạo thành một kiểu tổ chức nông thôn theo tiêu chí mới, đáp ứng yêu cầu mới đặt ra cho nông thôn trong điều kiện hiện nay, là kiểu nông thôn được xây dựng so với mô hình nông thôn cũ (truyền thống, đã có) ở tính tiên tiến về mọi mặt” Như chúng ta đã biết, lý luận luôn gắn liền với thực tiễn, là cơ sở để ta tìm hiểu thực tiễn của vấn đề rõ hơn, sâu sắc hơn. Tôi đã đưa ra cơ sở thực tiễn như sau: + Kinh nghiệm của một số nước về xây dựng mô hình nông thôn mới trên thế giới: Thái Lan, Hàn Quốc, Đài Loan. + Xây dựng mô hình nông thôn mới ở Việt Nam, lịch sử phát triển các mô hình sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam. Từ việc nghiên cứu cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn trên, tôi đưa ra một điển hình về xây dựng mô hình nông thôn mới thành công có sự tham gia của người dân tại xã Tân Thông Hội, huyện Củ Chi, thành phố Hồ Chí Minh. Để nắm rõ được những thuận lợi và khó khăn cho xây mô hình nông thôn mới, tôi tìm hiểu các đặc điểm địa bàn nghiên cứu có liên quan: đó là các đặc điểm về điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội. Trong quá trình nghiên cứu, tôi chọn các phương pháp nghiên cứu đó là: phương pháp chọn điểm nghiên cứu, phương pháp thu thập thông tin, phương pháp xử lý thông tin, phương pháp phân tích thông tin, hệ thống các iv
chỉ tiêu nghiên cứu, tôi tiến hành nghiên cứu trên 50 hộ nông dân xã Phú Lâm và Ban quản lý xây dựng nông thôn mới. Qua quá trình nghiên cứu thực trạng sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới tại xã Phú Lâm, có một số vấn đề nổi bật như sau: + Trọng tâm của các chương trình phát triển mô hình nông thôn mới không phải là sự đầu tư hỗ trợ nguồn kinh phí từ Nhà nước, mà chủ yếu đề cao sự phát huy nội lực của cộng đồng nông thôn, trong việc tham gia xây dựng các hoạt động phát triển làng xã. + Mô hình huy động được sự hỗ trợ về vốn cho phát triển nông thôn của bà con đi làm ăn xa muốn đóng góp xây dựng quê hương. + Kinh phí cho xây dựng các công trình một phần được Nhà nước hỗ trợ, phần còn lại do người dân đóng góp. Kinh phí do người dân đóng góp được huy động từ chính nội lực của từng hộ gia đình. + Việc người dân tự đóng góp kinh phí, dựa vào chính cộng đồng đã phát huy được hiệu quả tham gia, các hoạt động được đảm bảo. + Ngoài đóng góp tiền của người dân còn tham gia đóng góp cả về công lao động trong các hoạt động của mô hình. + Mô hình nông thôn mới sau gần một năm đưa vào thực hiện đã gặt hái được những thành công đáng khích lệ, tác động trực tiếp vào cuộc sống của người dân, đưa nền kinh tế nông thôn phát triển thêm một bước mới. Mặc dù, quá trình xây dựng nông thôn mới tại xã Phú Lâm đã huy động và khuyến khích được sự tham gia của người dân, nhưng vẫn chưa được như mong đợi. Cụ thể, vẫn còn những khó khăn, hạn chế ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng như ý thức của người dân chưa, trình độ nhận thức của người dân còn thấp, kinh tế của hộ phát triển chậm, nguồn v
kinh phí do Nhà nước đầu tư còn ở mức hạn hẹp… Để khắc phục những vấn đề còn tồn tại trên, tôi xin đưa ra một số giải pháp sau: + Nâng cao ý thức của người dân + Nâng cao trình độ dân trí + Phát triển kinh tế hộ + Huy động nguồn lực từ dân vi
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii TÓM TẮT KHÓA LUẬN ................................................................................ iii MỤC LỤC ....................................................................................................... vii DANH MỤC BẢNG ......................................................................................... x DANH MỤC BIỂU ĐỒ .................................................................................. xii DANH MỤC HỘP .......................................................................................... xii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................... xiii PHẦN I: MỞ ĐẦU ........................................................................................... 1 1.1 Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................ 1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ............................................................. 3 1.2.1 Mục tiêu chung ................................................................................ 3 1.2.2 Mục tiêu cụ thể ............................................................................... 3 1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ....................................... 3 1.3.1 Đối tượng nghiên cứu ..................................................................... 3 1.3.2 Phạm vi nghiên cứu ......................................................................... 4 PHẦN II: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .............................................. 4 2.1 Cơ sở lý luận về mô hình nông thôn mới .............................................. 4 2.1.1 Một số khái niệm ............................................................................ 4 2.1.3 Căn cứ xác định tiêu chí, chỉ tiêu xây dựng nông thôn mới theo đề án của Bộ NN và PTNT ............................................................. 10 2.1.4 Những nội dung chủ yếu về xây dựng mô hình nông thôn mới . 12 2.1.5 Sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới ...................................................................................... 15 2.2 Cơ sở thực tiễn ..................................................................................... 21 2.2.1 Kinh nghiệm của một số nước về sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới trên thế giới 21 ....... 2.2.2 Xây dựng mô hình nông thôn mới ở Việt Nam ............................ 26 vii
2.3 Điển hình một mô hình xây dựng nông thôn mới có sự tham gia của người dân .................................................................................................... 28 PHẦN III: ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 30 ... 3.1 Đặc điểm địa bàn nghiên cứu .............................................................. 30 3.1.1 Điều kiện tự nhiên ........................................................................ 30 3.1.2 Điều kiện kinh tế xã hội ............................................................. 35 3.2 Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 46 3.2.1 Phương pháp chọn điểm nghiên cứu ............................................ 46 3.2.2 Phương pháp thu thập thông tin .................................................... 48 3.2.3 Phương pháp xử lý thông tin ......................................................... 49 3.2.4 Phương pháp phân tích thông tin ................................................... 49 3.3 Các chỉ tiêu nghiên cứu ......................................................................... 50 PHẦN IV: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................. 51 4.1 Mục tiêu và nguyên tắc xây dựng mô hình nông thôn mới có sự tham gia của người dân ....................................................................................... 51 4.1.1 Mục tiêu ......................................................................................... 53 4.1.2 Nguyên tắc ..................................................................................... 54 4.2 Sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới ở xã Phú Lâm. ...................................................................................... 56 4.2.1 Sự tham gia của người dân trong việc phát triển kinh tế ............ 56 4.2.2 Sự tham gia của người dân trong việc xây dựng và phát triển làng nghề ............................................................................................ 64 4.2.3 Sự tham gia của người dân trong công tác xây dựng cơ sở hạ tầng ............................................................................................. 66 4.2.4 Sự tham gia của người dân vào việc bảo vệ môi trường, quản lý tài nguyên .................................................................................... 70 4.3 Kết quả đạt được của mô hình nông thôn mới xã Phú Lâm .............. 71 4.3.1 Đánh giá mức độ đạt được tiêu chí nông thôn mới xã Phú Lâm . 71 4.3.2 Một số tác động của mô hình nông thôn mới ở xã Phú Lâm 71 ....... 4.4 Những khó khăn, hạn chế và nguyên nhân ảnh hưởng tới sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới .................... 79 viii
4.4.1 Những khó khăn, hạn chế ảnh hưởng tới sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới ...................... 79 4.4.2 Nguyên nhân ảnh hưởng tới sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới ở xã Phú Lâm .............. 86 4.5 Đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường sự tham gia của người dân trong xây dựng mô hình nông thôn mới tại xã Phú Lâm .................... 87 4.5.1 Nâng cao ý thức của người dân .................................................... 87 4.5.2 Nâng cao trình độ dân trí ............................................................... 88 4.5.3 Phát triển kinh tế hộ ...................................................................... 89 4.5.4 Huy động nguồn lực từ dân .......................................................... 90 PHẦN V: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................ 92 5.1 Kết luận ................................................................................................ 92 5.2 Kiến nghị .............................................................................................. 93 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 95 PHỤ LỤC ........................................................................................................ 97 ix
DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Tình hình đất đai của xã Phú Lâm qua 3 năm 2008 2010 . 33 . Bảng 3.2: Tình hình dân số và lao động xã Phú Lâm qua 3 năm 2008 – 2010 ............................................................................................. 36 Bảng 3.3 Tình hình cơ sở hạ tầng của xã Phú Lâm năm 2010 ............. 40 Bảng 3.4: Kết quả sản xuất kinh doanh của xã Phú Lâm qua 3 năm 2008 – 2010 ................................................................................. 43 Bảng 4.1 Người dân tham gia tập huấn và đào tạo ứng dụng kỹ thuật trong sản xuất ............................................................................. 58 Bảng 4.2 Người dân tham gia đóng góp kinh phí thực hiện các mô hình sản xuất năm 2010 ..................................................................... 61 Bảng 4.3 Mức đóng góp kinh phí của các hộ điều tra để thực hiện các mô hình sản xuất năm 2010 .......................... 62 Bảng 4.4 Phong trào thi đua sản xuất kinh doanh giỏi qua 2 năm 2009 – 2010 ............................................................... 63 Bảng 4.5 Tổng hợp số hộ làm nghề truyền thống tại xã Phú Lâm năm 2010 ..................................................................................... 64 Bảng 4.6 Người dân tham gia lao động xây dựng công trình nông thôn 66 ..................................................................................................... Bảng 4.7 Người dân đóng kinh phí xây dựng các công trình nông thôn 69 ..................................................................................................... Bảng 4.8 Kết quả công tác vệ sinh môi trường ở xã Phú Lâm năm 2010 ............................................................................................. 70 Bảng 4.9 Tác động của mô hình nông thôn mới đến sự phát triển kinh tế ................................................................................................. 73 x
Bảng 4.10 Tác động của mô hình nông thôn mới đến thu nhập của hộ 76 ..................................................................................................... Bảng 4.11 Mức chênh lệch giàu nghèo của xã qua 2 năm 2009 – 2010 78 ..................................................................................................... Bảng 4.12 Những khó khăn, hạn chế ảnh hưởng tới sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới ở xã Phú Lâm ...................................................................................... 79 Bảng 4.13 Người dân tham gia các hoạt động xây dựng mô hình nông thôn mới ............................................................... 80 Bảng 4.14 Trình độ văn hóa và trình độ chuyên môn của các chủ hộ . 82 Bảng 4.15 Thu nhập bình quân và mức chênh lệch giàu/ nghèo năm 2010 ..................................................................................... 84 Bảng 4.16 Kinh phí cho xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn xã Phú Lâm năm 2010 ................................................................. 85 xi
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 4.1 Cơ cấu các nhóm hộ phân theo tình hình kinh tế ............. 56 Biểu đồ 4.2 Cơ cấu các nhóm hộ tham gia phong trào “Xây dựng mô hình phát triển làng nghề” ............................................... 66 DANH MỤC HỘP Hộp 4.1 Tác động của mô hình nông thôn mới đến đời sống của người dân ......................................................................... 74 Hộp 4.2: Tác động của mô hình nông thôn mới đến tình hình cơ sở hạ tầng .......................................................................... 76 Hộp 4.3: Tác động của mô hình nông thôn mới đến tình hình an ninh trật tự ...................................................................................... 77 Hộp 4.4: Tác động của mô hình nông thôn mới đến môi trường ...................................................................................... 78 Hộp 4.5 Tâm lý ỷ lại của người dân ..................................... 81 xii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BQ : Bình quân CC : Cơ cấu CĐ – ĐH : Cao đẳng – Đại học CNH – HĐH : Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa DT : Diện tích ĐHNN : Đại học Nông nghiệp GT : Giá trị GTNT : Giao thông nông thôn GTSX : Giá trị sản xuất HĐT : Hộ điều tra HTG : Hộ tham gia HTX : Hợp tác xã KHKT : Khoa học kỹ thuật NN : Nông nghiệp PTNT : Phát triển nông thôn SL : Số lượng TB : Trung bình THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông TP : Thành phố Tr.đ : Triệu đồng TTCN : Tiểu thủ công nghiệp UBND : Ủy ban nhân dân VSMT : Vệ sinh môi trường xiii
PHẦN I: MỞ ĐẦU 1.1 Tính cấp thiết của đề tài Nông nghiệp, nông thôn, nông dân là vấn đề có tầm chiến lược đặc biệt quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế xã hội, góp phần quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, là cơ sở ổn định chính trị và an ninh quốc phòng; là yếu tố quan trọng đảm bảo sự phát triển bền vững của đất nước trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa theo định hướng xã hội chủ nghĩa; nhưng trước hết phải xuất phát từ lợi ích của nông dân, phát huy sự tham gia của người dân, trở thành chỗ dựa chính trị vững chắc của Đảng và Nhà nước, tạo điều kiện thuận lợi giúp nông dân nâng cao trình độ mọi mặt, có đời sống vật chất và tinh thần ngày càng cao. Phát triển nông nghiệp, nông thôn nhằm chủ động giải quyết các vấn đề về đời sống và đáp ứng các nhu cầu của nông dân, đặc biệt là tạo điều kiện giúp đỡ để họ có thể tự giải quyết được vấn đề của mình. Những năm qua, nhiều chương trình, dự án nhằm phát triển nông thôn đã được thực hiện như Dự án ngành cơ sở hạ tầng nông thôn, Chương trình mục tiêu quốc gia về nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn, Chương trình 135 hay Chương trình mục tiêu quốc gia xóa đói giảm nghèo và việc làm,… Tuy nhiên những chương trình, dự án này mới chỉ giải quyết được những vấn đề riêng rẽ hoặc chỉ nhằm mục tiêu xóa đói giảm nghèo, phát triển cho những vùng nghèo, vùng đặc biệt khó khăn. Chính phủ đã thực hiện chủ trương tăng cường việc phân cấp và trao quyền cho các địa phương phát triển nông thôn văn minh, hiện đại. Bước đầu đã đạt được kết quả đáng khích lệ, tuy nhiên việc triển khai ở cấp xã, thôn, bản còn 1
chậm do sự ràng buộc về nhiều thủ tục, cơ chế, chính sách, năng lực hạn chế của cán bộ cơ sở. Xây dựng nông thôn mới trong từng thời kỳ là vấn đề luôn được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước ta. Từ năm 2001 – 2006 cả nước đã triển khai Đề án thí điểm “Xây dựng mô hình nông thôn mới cấp xã theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa” do Ban kinh tế Trung ương và Bộ Nông nghiệp và PTNT chỉ đạo ở trên 200 làng điểm ở các địa phương với hướng tiếp cận từ cộng đồng. Chương trình đã được thực hiện thắng lợi, tạo bước đột phá trong phát triển nông nghiệp nông thôn, nâng cao đời sống cho người dân. Cùng với đó, xã Phú Lâm đã tiến hành thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới theo chủ trương của Đảng với mục tiêu xây dựng làng, xã có cuộc sống ấm no, văn minh, môi trường trong sạch. Sau một năm xây dựng mô hình nông thôn mới tại xã đã đạt được nhiều kết quả tích cực: diện mạo nông thôn thay đổi, giúp người dân biết áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất nhằm tăng năng suất, chất lượng sản phẩm giúp phát triển kinh tế nông hộ; khôi phục được các thuần phong mỹ tục, tập quán lễ hội, vui chơi giải trí khích lệ tinh thần cho nhân dân. Đặc biệt nét đặc trưng của vùng quê Kinh Bắc là dân ca quan họ cũng được duy trì và phát triển rộng khắp. Bộ mặt làng, xã cũng được thay đổi rõ rệt, cảnh quan môi trường được bảo vệ. Mô hình đã khơi dậy được niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước. Nói chung, mô hình đã thúc đẩy được sự tham gia của người dân vào việc xây dựng và phát triển nông thôn. Song cũng có những hạn chế và bất cập như kinh nghiệm của cán bộ chưa cao, sự trông chờ, ỷ lại của một bộ phận cán bộ, dân cư khá lớn; việc 2
sử dụng nguồn vốn hỗ trợ của Nhà nước cho địa phương quản lý và người dân tham gia trực tiếp chưa được cụ thể, rõ ràng… Hiện nay, trên địa bàn xã đang xuất hiện nhiều thách thức mới trong nông nghiệp, nông dân và nông thôn ảnh hưởng tới sự phát triển bền vững của quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hóa tại địa phương. Xuất phát từ những vấn đề trên tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới trên địa bàn xã Phú Lâm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh”. 1.2 Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 1.2.1 Mục tiêu chung Đánh giá thực trạng sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới, từ đó đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm tăng cường sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình phát triển nông thôn mới tại xã Phú Lâm. 1.2.2 Mục tiêu cụ thể Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới. Đánh giá thực trạng sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới tại xã Phú Lâm. Xác định những khó khăn, hạn chế và tìm ra nguyên nhân ảnh hưởng tới sự tham gia của người dân trong xây dựng mô hình nông thôn mới. Đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường sự tham gia của người dân trong mô hình nông thôn mới tại xã. 1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 1.3.1 Đối tượng nghiên cứu 3
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình nông thôn mới, với chủ thể là Ban quản lý xây dựng mô hình nông thôn mới và các hộ nông dân xã Phú Lâm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. 1.3.2 Phạm vi nghiên cứu Phạm vi về nội dung: đề tài tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về sự tham gia của người dân trong hoạt động xây dựng mô hình nông thôn mới. Phạm vi về thời gian: đề tài nghiên cứu thực trạng sự tham gia của người dân trong việc xây dựng mô hình phát triển nông thôn mới tại xã từ khi xã có mô hình nông thôn mới. Phạm vi về không gian: đề tài nghiên cứu tại xã Phú Lâm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. PHẦN II: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 2.1 Cơ sở lý luận về mô hình nông thôn mới 2.1.1 Một số khái niệm Để tìm hiểu các quan điểm về mô hình nông thôn mới, chúng ta đi tìm hiểu một số khái niệm sau:  Nông thôn Nông thôn được coi là khu vực địa lý, nơi đó sinh kế cộng đồng gắn bó, có quan hệ trực tiếp đến khai thác, sử dụng, bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên cho hoạt động sản xuất nông nghiệp. Hiện nay, có rất nhiều quan điểm khác nhau về nông thôn do đó cũng có nhiều khái niệm khác nhau về nông thôn. 4
Khi khái niệm về nông thôn người ta thường so sánh nông thôn với thành thị. Có quan điểm cho rằng khi xem xét nông thôn dùng chỉ tiêu mật độ dân số, số lượng dân cư ở nông thôn thấp hơn so với thành thị. Ý kiến khác lại cho rằng, dựa vào chỉ tiêu trình độ phát triển cơ sở hạ tầng, có nghĩa là vùng nông thôn có cơ sở hạ tầng không phát triển bằng thành thị. Một quan điểm khác lại cho rằng, vùng nông thôn là vùng có dân cư làm nông nghiệp là chủ yếu, tức là nguồn sinh kế chính của dân cư nông thôn trong vùng là từ hoạt động sản xuất nông nghiệp. Những ý kiến này chỉ đúng trong từng khía cạnh cụ thể và từng nước nhất định, phụ thuộc vào trình độ phát triển, cơ cấu kinh tế, cơ cấu áp dụng cho từng nền kinh tế. Như vậy, khái niệm nông thôn chỉ có tính chất tương đối, nó có thể thay đổi theo thời gian và theo tiến trình phát triển kinh tế xã hội của các quốc gia trên thế giới. Trong điều kiện hiện nay ở Việt Nam chúng ta có thể hiểu: “Nông thôn là vùng sinh sống của tập hợp dân cư, trong đó có nhiều nông dân. Tập hợp dân cư này tham gia vào các hoạt động kinh tế, văn hóa – xã hội và môi trường trong một thể chế chính trị nhất định và chịu ảnh hưởng của các tổ chức khác” (Giáo trình Phát triển nông thôn, trường ĐHNN Hà Nội, trang 11, 2005).  Phát triển nông thôn Khác với phát triển và phát triển kinh tế, phát triển nông thôn là chỉ sự phát triển ở khu vực nông thôn; có thể hiểu rằng phát triển nông thôn chỉ sự phát triển kinh tế xã hội trên phạm vi hẹp hơn phát triển và phát triển kinh tế. Sau đây là một số quan điểm về phát triển nông thôn: 5
Phát triển nông thôn là những thay đổi cần thiết ở vùng nông thôn. Tuy nhiên, những gì coi là cần thì lại khác nhau ở từng nước, từng vùng, từng địa phương; theo quan điểm thông thường, bản chất của phát triển là tăng trưởng và hiện đại hóa mang lại cho người nghèo chút lợi nho nhỏ. Có quan điểm cho rằng, phát triển nông thôn nhằm nâng cao về vị thế kinh tế, xã hội cho người dân nông thôn thông qua việc sử dụng có hiệu quả cao các nguồn lực của địa phương bao gồm nhân lực, vật lực và tài lực. Theo Ngân hàng Thế giới (1975) đã đưa ra định nghĩa: “Phát triển nông thôn là một chiến lược nhằm cải thiện các điều kiện sống kinh tế và xã hội của một nhóm người cụ thể người nghèo ở vùng nông thôn. Nó giúp những người nghèo nhất trong những người dân sống ở các vùng nông thôn được hưởng lợi ích từ sự phát triển” ( Giáo trình Phát triển nông thôn, Trường ĐHNN Hà Nội, trang 19, 2005). Phát triển nông thôn có tác động theo nhiều chiều cạnh khác nhau. Phát triển nông thôn là quá trình thực hiện hiện đại hóa nền văn hóa nông thôn, nhưng vẫn bảo tồn được những giá trị truyền thống thông qua việc ứng dụng khoa học và công nghệ. Đồng thời đây là quá trình thu hút mọi người dân tham gia vào các chương trình phát triển, nhằm mục tiêu cải thiện chất lượng cuộc sống của các cư dân nông thôn. Từ các quan điểm trên theo tôi: “Phát triển nông thôn là một quá trình cải thiện có chủ ý một cách bền vững về kinh tế, xã hội, văn hóa và môi trường, nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân nông thôn và có sự hỗ trợ tích cực của Nhà nước và các tổ chức khác” (Giáo trình Phát triển nông thôn, Trường ĐHNN Hà Nội, trang 20, 2005).  Mô hình nông thôn mới 6
Mô hình nông thôn mới gần đây không còn là tên gọi mới đối với nước ta; mô hình phát triển nông thôn đã góp phần quan trọng trong việc phát triển và cải thiện nông thôn nước ta. Tuy nhiên, để đáp ứng nhu cầu về đời sống vật chất và tinh thần ngày càng cao của người dân nông thôn, yêu cầu phát triển nông thôn theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hợp tác hóa, dân chủ hóa theo tinh thần Nghị quyết 06/NQTW ngày 10 tháng 11 năm 1998 của Bộ Chính trị và Chỉ thị số 49/ 2001/CTBNN/CS ngày 27 tháng 4 năm 2001 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn về việc “Xây dựng mô hình phát triển nông thôn mới”, nhằm định hướng rõ trong chỉ đạo thực hiện. Việc xây dựng mô hình phát triển nông thôn mới là một quá trình chuyển đổi căn bản chiến lược phát triển kinh tế xã hội Việt Nam từ hướng cung sang hướng vào nhu cầu thị trường và xã hội. Đồng thời đảm bảo sự tham gia tối đa của người dân vào quá trình phát triển theo phương châm “dân biết, dân bàn, dân đóng góp, dân làm, dân kiểm tra, dân quản lý và dân hưởng lợi”. Đây là cơ sở để phát huy nội lực, hướng vào xây dựng tính bền vững cho việc phát triển. Có thể quan niệm: “Mô hình nông thôn mới là tổng thể những đặc điểm, cấu trúc tạo thành một kiểu tổ chức nông thôn theo tiêu chí mới, đáp ứng yêu cầu mới đặt ra cho nông thôn trong điều kiện hiện nay, là kiểu nông thôn được xây dựng so với mô hình nông thôn cũ (truyền thống, đã có) ở tính tiên tiến về mọi mặt” ( Phan Xuân Sơn, Nguyễn Cảnh, 2008). Đây là quan điểm có tính khái quát và có tính mạch lạc về mô hình phát triển nông thôn mới. Đặc điểm chung nhất của mô hình phát triển nông thôn mới là gắn với nông nghiệp, nông thôn, nông dân.  Những đặc điểm đặc trưng của mô hình nông thôn mới từ đề án của Bộ NN và PTNT: 7