Khóa luận tốt nghiệp: Công tác bổ sung, xử lý và tổ chức vốn tài liệu đia chí tại Thư viện thành phố Hà Nội

Chia sẻ: Tri Nhân | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:90

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài góp phần làm rõ vai trò của tài liệu địa chí đối với sự phát triển của TVHN và phục vụ sự phát triển của Thủ đô; cung cấp những cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng một kho tư liệu địa chí về Hà Nội phong phú và đa dạng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp: Công tác bổ sung, xử lý và tổ chức vốn tài liệu đia chí tại Thư viện thành phố Hà Nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN KHOA THÔNG TIN - THƯ VIỆN   NGUYỄN THỊ MẾN CÔNG TÁC BỔ SUNG, XỬ LÝ VÀ TỔ CHỨC TÀI LIỆU ĐỊA CHÍ TẠI THƯ VIỆN THÀNH PHỐ HÀ NỘI (Cơ sở 1 – 47 Bà Triệu – Hoàn Kiếm - Hà Nội) KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP NGÀNH: THÔNG TIN – THƯ VIỆN KHÓA: 52 (2007 – 2011) HỆ: CHÍNH QUY HÀ NỘI – 2011 LỜI CẢM ƠN 1
Trước hết, tôi xin được bày tỏ lòng cảm ơn chân thành và sâu sắc đến Tiến sỹ Chu Ngọc Lâm, Chủ tịch Hội Đồng Khoa học Thư viện Thành phố Hà Nội – người đã nhiệt tình giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình xây dựng và hoàn thiện Khóa luận tốt nghiệp của mình. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong Khoa Thông tin – Thư viện, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, đã trang bị cho tôi kiến thức cơ bản trong những năm tôi học tại trường và đã luôn sẵn sàng đóng góp các ý kiến quý báu cho Khóa luận. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới Ban lãnh đạo và các cán bộ công tác tại Thư viện Hà Nội, đặc biệt là các cán bộ công tác tại phòng Địa chí và Thông tin tra cứu, các bạn học cùng lớp đã luôn động viên, tạo điều kiện thuận lợi cho công việc nghiên cứu và hoàn thiện Khóa luận tốt nghiệp này. Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong qúa trình nghiên cứu, song điều kiện thời gian và khả năng có hạn nên Khóa luận chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy rất mong sự đóng góp của quý thầy cô và các bạn cùng chuyên ngành để được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 5 năm 2011 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ...................................................... Error! Bookmark not defined. 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................... Error! Bookmark not defined. 2. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu .... Error! Bookmark not defined. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................... Error! Bookmark not defined. 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .................. Error! Bookmark not defined. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của khóa luận Error! Bookmark not defined. 2
6. Kết cấu của khóa luận ...................................... Error! Bookmark not defined. Chương 1: THƯ VIỆN HÀ NỘI VỚI CÔNG TÁC BỔ SUNG, XỬ LÝ VÀ TỔ CHỨC VỐN TÀI LIỆU ĐỊA CHÍ ......... Error! Bookmark not defined. 1.1. Khái quát về Thƣ viện Thành phố Hà Nội .. Error! Bookmark not defined. 1.1.1. Quá trình hình thành và phát triểnError! Bookmark not defined. 1.1.2. Vị trí, chức năng và nhiệm vụ của thƣ viện Hà Nội .......... Error! Bookmark not defined. 1.1.3. Cơ cấu tổ chức và đội ngũ cán bộ . Error! Bookmark not defined. 1.1.4. Nguồn lực thông tin của thƣ viện.. Error! Bookmark not defined. 1.1.5. Đặc điểm ngƣời dùng tin và nhu cầu tin về tƣ liệu địa chí Hà NộiError! Bookm 1.2. Những vấn đề chung về bổ sung, xử lý và tổ chức vốn tài liệu địa chíError! Bookmark not defined. 1.3. Vai trò của vốn tài liệu địa chí đối với hoạt động của Thƣ viện Hà NộiError! Bookmark not defined. Chương 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC BỔ SUNG, XỬ LÝ VÀ TỔ CHỨC VỐN TÀI LIỆU ĐỊA CHÍ TẠI THƯ VIỆN THÀNH PHỐ HÀ NỘI .. Error! Bookmark not defined. 2.1. Công tác bổ sung vốn tài liệu địa chí tại Thƣ viện Hà NộiError! Bookmark not defined. 2.1.1. Tiêu chí lựa chọn tài liệu địa chí ... Error! Bookmark not defined. 2.1.2. Các hình thức bổ sung tài liệu địa chíError! Bookmark not defined. 2.1.2.1. Bổ sung hiện tại vốn tài liệu địa chí ..... Error! Bookmark not defined. 2.1.2.2. Bổ sung hoàn bị vốn tài liệu địa chí ... Error! Bookmark not defined. 2.1.3. Kết quả bổ sung vốn tài liệu địa chí tại Thƣ viện Hà Nội Error! Bookmark not defined. 2.2. Công tác xử lý vốn tài liệu địa chí ................ Error! Bookmark not defined. 3
2.2.1. Mô tả tài liệu địa chí (biên mục tài liệu) .... Error! Bookmark not defined. 2.2.2. Phân loại tài liệu địa chí................. Error! Bookmark not defined. 2.2.3. Định chủ đề, định từ khóa tài liệu địa chí .. Error! Bookmark not defined. 2.2.4. Tóm tắt, chú giải tài liệu địa chí ... Error! Bookmark not defined. 2.2.5. Xử lý tiền máy ................................. Error! Bookmark not defined. 2.2.6. Xây dựng cơ sở dữ liệu địa chí ...... Error! Bookmark not defined. 2.3. Tổ chức, sắp xếp vốn tài liệu địa chí ............ Error! Bookmark not defined. 2.4. Nhận xét, đánh giá ......................................... Error! Bookmark not defined. 2.4.1. Ƣu điểm ........................................... Error! Bookmark not defined. 2.4.2. Hạn chế ............................................ Error! Bookmark not defined. Chương 3: ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CÔNG TÁC BỔ SUNG, XỬ LÝ, TỔ CHỨC TÀI LIỆU ĐỊA CHÍ TẠI THƯ VIỆN THÀNH PHỐ HÀ NỘI ................................ Error! Bookmark not defined. 3.1 Nâng cao chất lƣợng công tác thu thập, bổ sung tài liệu địa chí .......Error! Bookmark not defined. 3.2. Thay đổi phƣơng thức phục vụ của phòng địa chí ... Error! Bookmark not defined. 3.3. Hoàn thiện bộ máy tra cứu thông tin địa chíError! Bookmark not defined. 3.4. Tăng cƣờng ứng dụng công nghệ thông tin trong việc bổ sung, xử lý và tổ chức vôn tài liệu địa chí........................................ Error! Bookmark not defined. 3.5. Nâng cao khả năng đáp ứng nhu cầu tin cho bạn đọc bằng việc đa dạng hóa các sản phẩm dịch vụ thông tin địa chí .............. Error! Bookmark not defined. 3.6. Đào tạo nguồn nhân lực ................................ Error! Bookmark not defined. 3.7. Tăng cƣờng cơ sở vật chất cho hoạt động địa chí..... Error! Bookmark not defined. 3.8. Biện pháp đảm bảo về tài chính ................... Error! Bookmark not defined. 4
KẾT LUẬN .................................................. Error! Bookmark not defined. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đất nước ta đang trong thời kỳ hội nhập và mở rộng giao lưu với các nước trên thế giới; tiếp thu những giá trị tinh hoa văn hóa tốt đẹp của nhân loại. Vì vậy, đòi hỏi chúng ta phải biết chọn lọc những giá trị phù hợp với văn hóa truyền thống của dân tộc mình. Để làm được điều này, trước hết mỗi vùng, miền, địa phương cần bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa riêng của mình. Đây cũng là nhiệm vụ đặt ra cho các thư viện tỉnh, thành phố trong cả nước. Bởi thư viện tỉnh, thành phố là trung tâm văn hóa của một vùng, là nơi tàng trữ, thu thập và phục vụ thông tin cho nhân dân; góp phần nâng cao trình độ dân trí; giáo dục lòng yêu quê hương đất nước; khai thác hợp lý các nguồn tài nguyên sẵn có của địa phương; góp phần phát triển văn hóa – kinh tế – xã hội. Công tác địa chí có nhiệm vụ cung cấp đầy đủ thông tin để giải quyết những công việc đó. Có thể khẳng định rằng công tác địa chí là một hoạt động đặc thù của thư viện tỉnh, thành phố, thể hiện sự khác biệt của nó với các loại hình thư viện khác. Nếu không có công tác địa chí thì mọi công tác tổ chức và hoạt động của thư viện sẽ không hoàn chỉnh. Với vị trí đặc biệt của Thủ đô, hoạt động địa chí ở TVHN càng trở nên quan trọng, nó không chỉ đơn thuần phục vụ tìm hiểu, nghiên cứu chuyên sâu về Thủ đô, mà còn bám sát phục vụ những nhiệm vụ chính trị, những chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước nói chung, của Đảng bộ Thành phố Hà Nội nói riêng. Vì vậy sự phát triển của Thư viện Thành phố chính là tấm gương phản 5
ánh sự phát triển của Thủ đô Hà Nội, bộ mặt của đất nước, niềm tự hào của dân tộc. Để đáp ứng tốt nhu cầu nghiên cứu, học tập và tìm hiểu về Hà Nội của bạn đọc trong và ngoài thư viện, thì công việc xây dựng được kho tài liệu địa chí phong phú về nội dung và đa dạng về hình thức là hết sức cần thiết. Muốn làm được điều đó, đòi hỏi thư viện phải có kế hoạch bổ sung, thu thập, xử lý và tổ chức vốn tài liệu sao cho khoa học, hợp lý nhằm đáp ứng đầy đủ nhất, kịp thời nhất các nhu cầu của bạn đọc trong và ngoài nước. Hiện tại, trong kho địa chí của TVHN có rất nhiều tài liệu có giá trị và quý hiếm như: kho sách Hán Nôm, các thư tịch cổ… Đây là những di sản văn hóa, là nhân chứng lịch sử của dân tộc ta, nó góp phần không nhỏ vào kho tàng văn học nghệ thuật cũng như nền văn hóa đậm đà bản sắc Việt Nam. Qua đó, nhằm giới thiệu với bạn bè quốc tế về đất nước Việt Nam, về nền văn hiến Thăng Long – Đông Đô – Hà Nội, và cũng là nguồn tư liệu quan trọng phục vụ cho các cơ quan nghiên cứu, những người có nhu cầu tìm hiểu về Hà Nội. Nhưng số lượng và chất lượng vốn tài liệu quý này không chỉ dừng lại ở đó, mà nằm tản mát ở rất nhiều nơi, cả trong và ngoài nước. Vì vậy mà đòi hỏi Thư viện cần có những kế hoạch cụ thể để thu thập, xử lý, tổ chức và bảo quản lâu dài nguồn tài liệu này. Được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, đã có nhiều chỉ thị, nghị quyết về bảo tồn, tôn tạo, sưu tầm và lưu giữ vốn văn hóa cổ Hà Nội nhằm xây dựng một bộ sưu tập tương đối đầy đủ về Thủ đô của chúng ta. Trong những năm vừa qua, đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về mảng tài liệu địa chí ở thư viện tỉnh, thành phố, vấn đề này tuy không còn mới mẻ nhưng nó vẫn mang tính thời sự và được khá nhiều người quan tâm. Xuất phát từ những lý do nêu trên, thông qua khảo sát thực tiễn về kho địa chí tại TVHN, tôi đã chọn đề tài: “Công tác bổ sung, xử lý và tổ chức vốn tài liệu đia chí tại Thư viện Thành phố Hà Nội” làm đề tài khóa luận của mình. Với kiến thức đã được 6
học ở trường, với sự tiếp thu học hỏi kế thừa tri thức của những người đi trước và đặc biệt là sự hướng dẫn nhiệt tình của thầy giáo – TS Chu Ngọc Lâm. Tôi hy vọng đề tài của mình sẽ góp phần đánh giá đúng thực trạng bổ sung, xử lý và tổ chức tài liệu địa chí tại TVHN, từ đó đề xuất những giải pháp nâng cao chất lượng cho công tác này. 2. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Khóa luận được trình bày dựa trên quan điểm duy vật biện chứng và đường lối chính sách của Đảng và nhà nước ta về văn hóa nói chung và về công tác thông tin – thư viện nói riêng. Trong quá trình nghiên cứu tôi đã sử dụng các phương pháp: phân tích và tổng hợp tài liệu, khảo sát thực tiễn, thống kê số liệu, phỏng vấn trực tiếp để làm sáng tỏ nội dung đề tài. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: là vốn tài liệu địa chí tại TVHN. Phạm vi nghiên cứu: Công tác bổ sung, xử lý và tổ chức vốn tài liệu địa chí tại cơ sở 1 TVHN (47 Bà Triệu – Quận Hoàn Kiếm – Hà Nội). 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu * Mục đích: Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng công tác bổ sung, xử lý và tổ chức vốn tài liệu địa chí tại TVHN. * Nhiệm vụ: - Giới thiệu khái quát về TVHN. - Làm sáng tỏ vai trò của tài liệu địa chí trong hoạt động của TVHN. - Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng vốn tài liệu địa chí của TVHN. - Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng công tác bổ sung, xử lý và tổ chức vốn tài liệu địa chí của TVHN. 7
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của khóa luận * Ý nghĩa khoa học: - Đề tài góp phần làm rõ vai trò của tài liệu địa chí đối với sự phát triển của TVHN và phục vụ sự phát triển của Thủ đô. - Cung cấp những cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng một kho tư liệu địa chí về Hà Nội phong phú và đa dạng. * Ý nghĩa thực tiễn: Khóa luận đề xuất những giải pháp nâng cao chất lượng công tác bổ sung, xử lý, tổ chức và khả năng đáp ứng nhu cầu tin về tài liệu địa chí của độc giả ngày càng tốt hơn. Qua đó góp phần phục vụ sự nghiệp phát triển của Thủ đô. 6. Kết cấu của khóa luận Ngoài lời mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, khóa luận gồm 3 chương sau: Chƣơng 1: Thư viện Hà Nội với công tác bổ sung, xử lý và tổ chức vốn tài liệu địa chí. Chƣơng 2: Thực trạng công tác bổ sung, xử lý và tổ chức vốn tài liệu địa chí tại Thư viện Thành phố Hà Nội. Chƣơng 3: Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng công tác bổ sung, xử lý và tổ chức vốn tài liệu địa chí tại Thư viện Hà Nội. 8
Chƣơng 1: THƢ VIỆN HÀ NỘI VỚI CÔNG TÁC BỔ SUNG, XỬ LÝ VÀ TỔ CHỨC VỐN TÀI LIỆU ĐỊA CHÍ 1.1. Khái quát về Thư viện Thành phố Hà Nội 1.1.1. Quá trình hình thành và phát triển TVHN là một trong những hệ thống thư viện tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, được thành lập ngày 15/10/1956 với tên gọi ban đầu “Phòng đọc sách nhân dân”. Thư viện đã qua nhiều lần thay đổi địa điểm: lúc ở bên bờ hồ Hoàn Kiếm, khi về Mai Dịch, Lò Đúc, Văn Miếu – Quốc Tử Giám. Đến tháng 1/1959, thư viện chính thức “định đô” tại 47 Bà Triệu và mang tên “Thư viện nhân dân Hà Nội”, nay là “Thư viện Thành phố Hà Nội”. Những ngày đầu mới thành lập, Thư viện chỉ có 4 cán bộ, với vốn sách nhỏ bé vài ngàn cuốn được chuyển từ kháng chiến về, ngoài ra là một số báo, tạp chí, cơ sở vật chất của thư viện còn nghèo nàn. Đến năm 1973, khi có Quyết định 178/CP của Hội đồng Chính phủ, việc thành lập kho tư liệu địa chí đã được đề cập và bàn bạc. Năm 1973, Ban giám đốc Sở Văn hóa – Thông tin Hà Nội đã quy định rõ quy định và chức năng, đồng thời tiến dần lên phục vụ khoa học kỹ thuật bằng công tác địa chí và tư liệu”. Năm 1983 phòng Địa chí và Thông tin – thư mục của Thư viện được chính thức thành lập và tổ chức hoạt động với mục đích phục vụ bạn đọc tìm hiểu nghiên 9
cứu về Thủ đô. Có thể nói đây là quyết định hết sức đúng đắn của TVHN, nó đánh dấu một bước ngoặt – bước phát triển mới của hoạt động thư viện Thủ đô. Năm 1975, kháng chiến chống Mỹ thắng lợi, đất nước thống nhất, được sự quan tâm của thành ủy, UBND, HĐND, Sở Văn hóa Thông tin Hà Nội, TVHN từng bước hoàn thiện cơ sở vật chất, bổ sung thêm đội ngũ cán bộ có trình độ cao, tăng cường vốn tài liệu, đồng thời phát huy tốt công tác phục vụ bạn đọc thông qua một số hình thức tuyên truyền giới thiệu sách. Ngày 10/10/2008, công trình xây dựng mới TVHN cao 9 tầng mang dáng dấp của một cuốn sách mở tại 47 Bà Triệu - Quận Hoàn Kiếm - Hà Nội, đã chính thức được khánh thành nhân dịp kỷ niệm 54 năm ngày Giải phóng Thủ đô. Đây cũng là một công trình văn hoá trọng điểm của Thành phố hướng tới kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội. Xây dựng trên 1.347m2 của trụ sở cũ, trụ sở mới của TVHN được đầu tư xây dựng hiện đại, gồm 8 tầng nổi và 1 tầng hầm, cao trình 29,7m, diện tích sàn 6.161m2 với hệ thống trang thiết bị đồng bộ, phụ trợ tốt cho hoạt động phục vụ người đọc. Sau gần 55 năm hoạt động, TVHN đã góp phần đáng kể vào sự nghiệp xây dựng, phát triển và bảo vệ thủ đô cũng như “nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài”. Vì thế, Thư viện đã vinh dự được Đảng và Nhà nước trao tặng nhiều phần thưởng cao quý như: 3 Huân chương Lao động (hạng nhất 2001, hạng nhì 1996, hạng ba 1990); Huân chương Độc lập hạng ba (2006), được Thủ tướng Chính phủ tặng Bằng khen ba năm liền (1977, 1978, 1979). Bên cạnh đó, TVHN cũng được Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) và UBND Thành phố tặng nhiều bằng khen và Cờ thưởng luân lưu “Đơn vị thi đua xuất sắc dẫn đầu ngành thư viện toàn quốc” (các năm 1997, 2000, 2002, 2004 và 2005); được Nhà nước công nhận là Thư viện Hạng I cấp Quốc gia (1998) và nhiều bằng khen khác. Hiện nay, Thư viện đang lưu giữ một kho tàng thư tịch khá đồ sộ của Thủ đô và nhân loại, nhiều loại hình tài liệu cho người 10
sáng và người khiếm thị; đặc biệt có phòng tra cứu, phòng địa chí về Thăng Long - Hà Nội. Năm 2008, Quốc hội thông qua Nghị quyết điều chỉnh mở rộng địa giới hành chính Thủ đô Hà Nội. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng từng khẳng định: "Việc mở rộng địa giới hành chính vừa bảo đảm không gian cho Hà Nội phát triển bền vững trong giai đoạn trước mắt cũng như trong tương lai lâu dài, vừa tạo điều kiện cho Hà Nội phát triển toàn diện, xứng đáng là trung tâm đa chức năng là yêu cầu cấp thiết hiện nay”. Chính vì việc mở rộng địa giới hành chính của Hà Nội, nên mọi công việc hợp nhất các tổ chức, cơ quan đoàn thể giữa Hà Nội cũ và Hà Tây đều được gấp rút thực hiện để đi vào hoạt động có hệ thống. Và hoạt động thư viện cũng không là ngoại lệ. Sau sự kiện 1/8/2009, TVHN chính thức được hợp nhất và hiện nay có 2 trụ sở làm việc. Đó là tại 47 Bà Triệu – Hà Nội và tại 2B Quang Trung - Hà Đông (Thư viện Hà Tây cũ). TVHN qua hơn nửa thế kỷ xây dựng và phát triển đã không ngừng lớn mạnh xứng đáng là một địa chỉ văn hóa quen thuộc và đáng tin cậy của bạn đọc Thủ đô và cả nước. 1.1.2. Vị trí, chức năng và nhiệm vụ của thƣ viện Hà Nội Cũng như các cơ quan thông tin – thư viện khác, TVHN có vị trí, chức năng và nhiệm vụ đặc thủ của mình.  Vị trí: TVHN là thư viện công cộng lớn nhất của Thủ đô, trung tâm thông tin văn hóa, giáo dục quan trọng của thành phố, là trung tâm đầu ngành của mạng lưới thư viện ở Thủ đô. Thư viện có vị trí đặc biệt quan trọng của Quốc gia (Theo điều 14, Mục 2 Nghị định số 72/2002/NĐ-CP ngày 6 tháng 8 năm 2002 của Chính phủ).  Chức năng: 11
TVHN là đơn vị sự nghiệp có thu, có chức năng thu thập, bảo quản, tổ chức khai thác và sử dụng chung các tài liệu được xuất bản tại Hà Nội và nói về Hà Nội, các tài liệu trong nước và nước ngoài phù hợp với đặc điểm, yêu cầu xây dựng và phát triển Thủ đô Hà Nội về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.  Nhiệm vụ: 1. Xây dựng và trình Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành phố Hà Nội quy hoạch phát triển, kế hoạch hoạt động dài hạn, hằng năm của Thư viện và tổ chức thực hiện sau khi được phê duyệt. 2. Tổ chức phục vụ và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho người đọc sử dụng vốn tài liệu thư viện thông qua các hình thức đọc tại chỗ, mượn về nhà hoặc phục vụ ngoài thư viện phù hợp với nội quy thư viện. Phục vụ miễn phí tài liệu thư viện tại nhà cho người đọc cao tuổi, người tàn tật bằng hình thức gửi qua bưu điện hoặc thư viện lưu động theo quy định của Pháp lệnh Thư viện. 3. Xây dựng và phát triển vốn tài liệu phù hợp với đặc điểm tự nhiên – kinh tế - văn hóa của Hà Nội và đối tượng phục vụ của thư viện như: - Thu thập, tàng trữ và bảo quản lâu dài các tài liệu được xuất bản tại Hà Nội và viết về Hà Nội. - Bổ sung, trao đổi, nhận biếu tặng tài liệu của cá nhân, tổ chức trong và ngoài nước theo quy định của pháp luật. - Nhận các xuất bản lưu chiểu tại Hà Nội, các bản sao khóa luận, luận văn, luận án của sinh viên, học viên cao học, nghiên cứu sinh các trường đại học tại Hà Nội, các công trình nghiên cứu khoa học của Hà Nội và các nghiên cứu về Hà Nội. - Xây dựng bộ phận tài liệu dành cho trẻ em, người khiếm thị, tài liệu bằng tiếng dân tộc phù hợp với đặc điểm dân cư trên địa bàn Thành phố. 12
- Tăng cường nguồn lực thông tin thông qua việc mở rộng sự liên thông giữa thư viện với các thư viện trong nước và nước ngoài bằng hình thức trao đổi, cho mượn và kết nối mạng máy tính. - Lưu trữ các tài liệu có nội dung quy định tại Khoản 1, Điều 5, Pháp lệnh Thư viện và phục vụ người đọc theo quy định của Pháp luật. - Thực hiện việc thanh lọc ra khỏi kho các tài liệu không có giá trị sử dụng theo quy định. 4. Tổ chức thực hiện công tác tuyên truyền giới thiệu kịp thời, rộng rãi vốn tài liệu thư viện đến mọi người, đặc biệt là các tài liệu phục vụ công cuộc phát triển kinh tế – văn hóa – xã hội Thủ đô; xây dựng phong trào đọc sách, báo sâu rộng trong nhân dân. 5. Biên soạn và xuất bản các ấn phẩm thông tin – thư mục, thông tin có chọn lọc phù hợp với chức năng, nhiệm vụ và đối tượng phục vụ của thư viện. 6. Thực hiện ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động thư viện, tham gia xây dựng và phát triển mạng thông tin – thư viện của hệ thống thư viện công cộng. 7. Hướng dẫn chuyên môn, nghiệp vụ cho các thư viện quận, huyện và cơ sở trên địa bàn thành phố bằng các phương thức: biên soạn tài liệu, đào tạo, bồi dưỡng, tổ chức hội nghị, hội thảo về nghiệp vụ thư viện theo sự phân công của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành phố Hà Nội. 8. Hợp tác quốc tế về lĩnh vực thư viện: tham gia các tổ chức quốc tế về thư viện; xây dựng và tiếp nhận các dự án tài trợ tài liệu, trang thiết bị và dự án bồi dưỡng cán bộ thư viện do các thư viện, tổ chức nước ngoài tài trợ hoặc tổ chức; tổ chức hội thảo, chia sẻ kinh nghiệm hoạt động; triển lãm tài liệu theo quy định của Pháp luật. 9. Tổ chức các hoạt động, dịch vụ có thu phù hợp với chức năng, nhiệm vụ được giao và phù hợp với quy định của pháp luật. 13
10. Quản lý tổ chức bộ máy, biên chế, hồ sơ tài liệu; thực hiện chính sách, chế độ đối với cán bộ, viên chức và người lao động thuộc phạm vi quản lý theo quy định của pháp luật và phân cấp quản lý của Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành phố Hà Nội. 11. Quản lý, sử dụng tài chính, tài sản được giao và các nguồn thu khác theo quy định của Pháp luật. 12. Thực hiện các nhiệm vụ khác được Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành phố Hà Nội giao. 1.1.3. Cơ cấu tổ chức và đội ngũ cán bộ  Cơ cấu tổ chức: Cơ cấu tổ chức của TVHN gồm: Ban giám đốc, Hội đồng khoa học và các phòng ban chuyên môn. Ta có thể khái quát qua mô hình sau: Ban giám đốc Hội đồng khoa học Các Phòng ban chuyên môn P. Hành P. Bổ sung P. Phục P. Địa chí P. Tin P. Nghiệp chính-Tổng và xử lý kỹ vụ và học vụ và hợp thuật bạn đọc Thông tin phong tra cứu trào cơ sở P. Đọc P. Đọc P.Mượn P. Đọc P. Thiếu Các phòng 14 báo -Tạp tổng hợp dành cho nhi đọc chuyên chí người biệt
Ghi chú: Quan hệ chỉ đạo Quan hệ phối hợp  Đội ngũ cán bộ: Theo số liệu thống kê, hiện nay thư viện có 75 cán bộ. Trong đó có 56 cán bộ thuộc diện biên chế, 19 cán bộ thuộc diện hợp đồng. Trong năm vừa qua, Thư viện có sự thay đổi về đội ngũ nhân sự điều hành thư viện. Đội ngũ cán bộ nhân viên trong Thư viện đều là những người cần cù và tâm huyết với nghề. Trình độ của cán bộ thư viện được tổng hợp như sau: STT Trình độ Số lƣợng 1. Tiến sỹ 01 2. Thạc sĩ 09 3. Đại học chuyên ngành thư viện 46 4. Đại học chuyên ngành CNTT 07 5. Đại học chuyên ngành ngoại ngữ 01 6. Đại học chuyên ngành khác 03 7. Trung cấp 01 8. Chưa qua đào tạo 06 15
1.1.4. Nguồn lực thông tin của thƣ viện Tài liệu của thư viện chủ yếu là tài liệu dạng truyền thống: sách, báo, tạp chí, xuất bản phẩm. Các tài liệu hiện đại hầu như ít xuất hiện tại thư viện. Thư viện tiến hành kiểm kê từ 1/3/2011 đến hết 15/5/2011 (dự kiến) sau một quãng thời gian dài chưa tiến hành. Tính đến trước thời điểm kiểm kê, nguồn lực thông tin của thư viện được thống kê như sau:  Sách: Từ khi mới thành lập cho đến nay, TVHN đã có một số lượng sách là 600.000 cuốn được phân theo các phòng với nhiều môn loại: sách chính trị xã hội, sách kinh điển, sách khoa học cơ bản và khoa học tổng hợp, sách văn học nghệ thuật sách y học, thể thao...  Báo, tạp chí: Báo, tạp chí là những tài liệu cập nhật thông tin nhất, mới nhất phản ánh tất cả các mặt của đời sống xã hội: kinh tế - xã hội, văn hoá chính trị, nghệ thuật, thể dục thể thao,... Hiện nay, ở TVHN có khoảng 530 loại báo, tập chí (có 458 loại tiếng Việt, 72 loại ngoại văn - chủ yếu là Tiếng Anh và Tiếng Pháp). Số lượng báo, tạp chí mỗi loại được bổ sung ít nhất là 2 tờ, nhiều nhất là 4 tờ cho một số.  Tài liệu địa chí Tổng số vốn tài liệu địa chí ở TVHN gồm khoảng 13.510 bản. - Sách là vốn tài liệu có giá trị của TVHN gồm: + Sách Tiếng Việt: 7.759 cuốn + Tài liệu ngoại văn: 222 cuốn - Báo, tạp chí: 500 tập với 1887 cuốn (báo đóng bìa). TVHN lưu giữ được cả báo, tạp chí xuất bản trước và sau năm 1954 16
Ngoài sách, báo, tạp chí TVHN còn lưu giữ một kho tàng các tài liệu quý hiếm như Tổng hợp Thư mục địa chí tư liệu Hà Nội với 10.300 tư liệu, 475 cuốn hương ước, 1682 bản dập văn bia; 850 bản Thư tịch Hán Nôm; 55 tờ bản đồ, 45 băng đĩa và khoảng 200 ảnh có nội dung về Hà Nội.  Tài liệu phục vụ người khiếm thị + Sách chữ nổi: 2000 cuốn + Đĩa CD và băng casette: 589 băng, đĩa  Bách khoa toàn thư, từ điển - TVHN có 5 bộ bách khoa toàn thư chuyên ngành trong đó có Bách khoa toàn thư về văn học cổ điển Trung Quốc như: Lịch sử triết học Trung Quốc, Đương đại truyền kỳ,... Ngoài ra, còn có bách khoa thư của Việt Nam như: Bách khoa thư Việt Nam, Bách khoa thư Hà Nội. - Từ điển: Số lượng từ điển của TVHN tương đối lớn khoảng 200 cuốn chủ yếu đó là từ điển ngôn ngữ và từ điển nghệ thuật. Hằng năm, TVHN bổ sung trung bình từ 6.000-8. 000 cuốn sách với khoảng 1.500 tên sách khác nhau. Là một thư viện lớn của Thủ đô, do vậy Thư viện luôn quan tâm đầu tư phát triển vốn tài liệu của mình. Nguồn tư liệu của thư viện thường xuyên được bổ sung làm mới để phục vục bạn đọc dưới nhiều hình thức, đồng thời chú trọng ứng dụng CNTT, xây dựng bộ máy tra cứu truyền thống và hiện đại với 6 CSDL với hơn 174.000 biểu ghi. Liên kết phối hợp chặt chẽ với các cơ quan thông tin – thư viện, các ban ngành, các tổ chức kinh tế – văn hóa – xã hội, tăng cường mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế, chia sẻ nguồn lực thông tin, nâng cao hiệu quả hoạt động thư viện cả về quy mô và chất lượng. 1.1.5. Đặc điểm ngƣời dùng tin và nhu cầu tin về tƣ liệu địa chí Hà Nội Để hiểu rõ tình hình cụ thể của địa phương, công tác địa chí ở thư viện đóng một vai trò vô cùng quan trọng, tư liệu địa chí thực sự là có ý nghĩa đối với 17
sự phát triển của địa phương về mọi mặt. Bởi lẽ tư liệu địa chí là cơ sở chủ yếu để khai thác các thông tin về địa phương nhằm phục vụ cho công tác lãnh đạo, quản lý, nghiên cứu khoa học, phục vụ sản xuất và tăng cường sự hiểu biết về địa phương của lãnh đạo các cấp, các ngành cũng như của nhân dân địa phương. Mặt khác, tư liệu địa chí cũng rất quan trọng đối với các nhà đầu tư, các doanh nghiệp trong và ngoài nước, bởi muốn đầu tư đạt hiệu quả, họ không thể thiếu thông tin về địa phương. Điều này cho thấy, nhu cầu về tư liệu địa chí của các thành phần bạn đọc khác nhau ngày càng phong phú, đa dạng. Người dùng tin là người tiếp nhận và sử dụng thông tin, người tham gia hoạt động thông tin, là người xử lý thông tin. Nhu cầu tin là đòi hỏi khách quan của con người đối với việc tiếp nhận và sử dụng thông tin để duy trì và phát triển các hoạt động của con người. Trong thực tế, mỗi người không chỉ có một dạng hoạt động mà còn có nhiều dạng hoạt động khác nhau như học tập, giảng dạy, nghiên cứu, lao động sản xuất, giải trí. Bất kỳ dạng hoạt động nào cũng nảy sinh từ nhu cầu thông tin. Do vậy, ở từng con người có thể có nhiều dạng nhu cầu thông tin. Nhu cầu thông tin địa chí bị chi phối bởi nhiều yếu tố mà trước hết đó là những nhiệm vụ kinh tế xã hội của địa phương. Tiếp đó là sự phát triển không ngừng của xã hội do tác động của các yếu tố: Sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật, nguồn tin ngày càng phong phú đa đạng đã tạo nên những thay đổi lớn trong quan hệ sản xuất và các giai tầng xã hội kéo theo sự thay đổi về tính chất ngành nghề của người lao động… Từ những lý do đó có thể nói rằng các yếu tố trên có tác động một cách mạnh mẽ, sâu sắc đến quá trình tâm lý của người dùng tin và cũng tác động, ảnh hưởng làm thay đổi tính chất nhu cầu tin, nhu cầu đọc của họ. TVHN tổ chức tài liệu địa chí cho bạn đọc có nhu cầu tìm hiểu, nghiên cứu về Thủ đô trên nhiều lĩnh vực như: kinh tế, văn hóa, lịch sử, địa lý tự nhiên, các đặc điểm sản xuất của Hà Nội… 18
Qua việc trao đổi với CBTV ở phòng địa chí, tôi thấy nhu cầu sử dụng tài liệu địa chí ở TVHN rất đa dạng. Bạn đọc có nhu cầu sử dụng tài liệu địa chí ở TVHN đa số là những người có trình độ văn hóa và chuyên môn cao. Các tài liệu mà họ tìm đọc thường là những tài liệu đòi hỏi khái quát, tổng hợp hoặc chuyên sâu từng lĩnh vực. Để nắm bắt tình hình sử dụng người dùng tin một cách chính xác, cần phân loại đối tượng người dùng tin. Việc phân loại đối tượng người dùng tin địa chí sẽ giúp Thư viện phục vụ, cung cấp thông tin có mục đích, có chọn lọc phù hợp với nhu cầu thông tin tư liệu đa dạng của từng đối tượng đọc. Căn cứ vào nghề nghiệp, trình độ học vấn, lứa tuổi, tâm sinh lý, thói quen và nhu cầu, sở thích đọc của người dùng tin địa chí khác nhau. Chỉ có phân loại chính xác các nhóm đối tượng người dùng tin thì thư viện mới có căn cứ khoa học xây dựng vốn tài liệu có nội dung đầy đủ và phù hợp. Vì vậy chúng ta có thể chia người dùng tin tư liệu địa chí ra các nhóm đối tượng chính sau:  Nhóm những người dùng tin làm công tác lãnh đạo, quản lý: Lãnh đạo, quản lý vừa là một khoa học vừa là một nghệ thuật. Là một khoa học vì nó phải tuân theo các quy trình công nghệ nhất định, phải hiểu được đối tượng quản lý và môi trường quản lý. Muốn đưa ra quyết định đúng đắn, người lãnh đạo ở địa phương phải nắm được các thông tin địa chí. Là một nghệ thuật vì phải quản lý trực tiếp con người, mỗi con người là một thế giới riêng, có nhu cầu riêng phù hợp với các đặc điểm tâm sinh lý, phong tục tập quán ở từng địa phương. Các đối tượng thuộc nhóm này gồm: các cán bộ lãnh đạo địa phương, các nhà hoạch định chiến lược phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, các nhà đầu tư xây dựng, các doanh nhân trong và ngoài nước. Nhóm bạn đọc này có nhu cầu tìm hiểu về địa phương và những yếu tố liện quan đến địa phương đó cũng như các vùng lân cận về mọi mặt: điều kiện địa lý tự nhiên, văn hóa, xã hội, quá trình 19
hình thành và phát triển,… khả năng phát triển kinh tế, điều kiện phát triển sản xuất. Họ quan tâm đến kết quả của các công trình nghiên cứu khoa học, các đề tài đã và đang tiến hành, các nguồn thông tin có thể truy cập được thuộc chuyên ngành hoặc các ngành có liên quan. Để có kết quả nghiên cứu đạt được mục đích, họ yêu cầu các tư liệu địa chí có nội dung phản ánh toàn diện, đầy đủ, chính xác, cụ thể và kịp thời nhất. Đặc biệt lưu ý những tài liệu gốc về địa phương. Trong nhóm người dùng tin này thì đặc biệt quan tâm là các nhà lãnh đạo thành phố và lãnh đạo Sở Thông tin – Truyền thông Hà Nội. Đây là đối tượng bạn đọc thường xuyên và quan trọng của Thư viện vì những thông tin về địa phương giúp họ có những đối sách thích hợp điều chỉnh chủ trương, kế hoạch phát triển mọi mặt hay từng mặt. Ví dụ trong Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long – Hà Nội vừa qua, có rất nhiều chương trình tôn tạo, tu bổ những di tích văn hóa lịch sử, văn hiến của Thủ đô, và những thông tin địa chí Thăng Long – Hà Nội là vô cùng quan trọng. Vì vậy, tư liệu địa chí Hà Nội là một phần không thể thiếu được trong công tác lãnh đạo, quản lý của họ. Với đặc điểm người dùng tin như vậy, cách thức phục vụ chủ yếu của đối tượng này là phục vụ thư mục bài trích về địa phương, cho mượn tài liệu về nhà theo yêu cầu hoặc bạn đọc chuyển yêu cầu xuống, thư viện phân tích, trả lời kèm theo tài liệu gốc, để lãnh đạo kiểm chứng. Có thể nói đây là đối tượng bạn đọc có yêu cầu cao, đòi hỏi độ chính xác, nhanh chóng, toàn diện, yêu cầu rộng về mọi lĩnh vực và Thư viện luôn luôn phải đáp ứng được yêu cầu bằng mọi cách, không được phép trả lời không. Đó cũng là cách TVHN tự khẳng định với các nhà lãnh đạo về vai trò của vốn tư liệu địa chí đối với sự phát triển của Thủ đô.  Nhóm người dùng tin là các nhà nghiên cứu về địa phương: Hoạt động thông tin địa chí cung cấp cho cán bộ nghiên cứu những thông tin về địa phương liên quan đến lĩnh vực nghiên cứu, giúp họ giải quyết nhanh 20