Khóa luận tốt nghiệp đại học ngành Sư phạm Vật lý: Thiết kế tiến trình dạy học một số kiến thức phần Cơ học vật lý 10 theo định hướng phát triển năng lực

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:84

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khóa luận tốt nghiệp đại học ngành Sư phạm Vật lý "Thiết kế tiến trình dạy học một số kiến thức phần Cơ học vật lý 10 theo định hướng phát triển năng lực" trình bày các nội dung: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực; Thiết kế tiến trình dạy học một số kiến thức phần Cơ học - vật lý 10 THPT theo định hướng phát triển năng lực; Thực nghiệm sư phạm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp đại học ngành Sư phạm Vật lý: Thiết kế tiến trình dạy học một số kiến thức phần Cơ học vật lý 10 theo định hướng phát triển năng lực

TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA LÝ - HÓA - SINH ---------- VÕ THỊ BÍCH THUẬN THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC MỘT SỐ KIẾN THỨC PHẦN CƠ HỌC - VẬT LÝ 10 THPT THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Quảng Nam, tháng 6 năm 2021
TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA LÝ - HÓA - SINH ---------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Tên đề tài: THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC MỘT SỐ KIẾN THỨC PHẦN CƠ HỌC - VẬT LÝ 10 THPT THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Sinh viên thực hiện VÕ THỊ BÍCH THUẬN MSSV: 2117020111 CHUYÊN NGÀNH: SƯ PHẠM VẬT LÝ KHÓA: 2017 - 2021 Cán bộ hướng dẫn Th.s VÕ HOÀNG TRÂN CHÂU MSCB: 1018 Quảng Nam, tháng 6 năm 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả mới mà tôi công bố trong khóa luận là trung thực và chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Quảng Nam, tháng 6 năm 2021 Tác giả Võ Thị Bích Thuận
LỜI CẢM ƠN Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất đến cô giáo ThS. Võ Hoàng Trân Châu - Người đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện và hoàn chỉnh bài khóa luận này. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu cùng quý Thầy Cô khoa Lý - Hóa - Sinh Trường Đại Học Quảng Nam đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành tốt bài khóa luận này cũng như đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu cùng tập thể quý thầy cô giáo, tập thể lớp 10/5 và 10/8 trường THPT Phan Bội Châu đã nhiệt tình giúp đỡ, trao đổi và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình tiến hành khảo sát thực tế và thực nghiệm sư phạm đề tài này. Cuối cùng tôi xin gởi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè đã giúp đỡ và động viên tôi trong quá trình học tập và thực hiện đề tài. Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn! Người thực hiện Võ Thị Bích Thuận
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ THPT Trung học phổ thông SGK Sách giáo khoa SGV Sách giáo viên GV Giáo viên HS Học sinh NL Năng lực TNSP Thực nghiệm sư phạm HĐ Hoạt động ĐC Đối chứng TN Thực nghiệm PTNN Phát triển năng lực
MỤC LỤC Phần 1. MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................................... 1 2. Mục tiêu đề tài............................................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................................... 2 5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................... 2 6. Giả thuyết khoa học ...................................................................................................... 3 Phần 2. NỘI DUNG .......................................................................................................... 4 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ............................................................................... 4 1.1. Cơ sở lý luận .............................................................................................................. 4 1.1.1 Khái niệm năng lực ................................................................................................... 4 1.1.2. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực ......................................................... 4 1.1.3. Khái niệm về năng lực chung .................................................................................. 5 1.1.4. Các năng lực chuyên biệt của môn vật lý ................................................................. 6 1.1.5. Đặc trưng cơ bản của việc đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực ............................................................................................................................ 9 1.1.6. Các bước dạy học theo định hướng phát triển năng lực .......................................... 10 1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................................... 11 1.2.1. Thực trạng của việc vận dụng kiểu tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở trường THPT hiện nay ............................................................................................ 11 1.2.2. Nguyên nhân của thực trạng ................................................................................. 11 1.2.3. Một số giải pháp .................................................................................................. 12 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ................................................................................................ 13 CHƯƠNG 2. THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC MỘT SỐ KIẾN THỨC PHẦN CƠ HỌC - VẬT LÝ 10 THPT THEO ĐỊNH HƯỚNG ......................................................... 14 PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ............................................................................................ 14 2.1. Phân tích nội dung một số kiến thức của phần Cơ học vật lý 10 THPT .......................... 14 2.2. Mục tiêu về chuẩn kiến thức kĩ năng ......................................................................... 15 2.3. Mục tiêu về thái độ ................................................................................................... 15
2.4. Thiết kế tiến trình dạy học một số bài cụ thể phần Cơ học vật lý 10 THPT theo định hướng phát triển năng lực ................................................................................................ 16 2.4.1. Tên chủ đề: ĐỘNG NĂNG, THẾ NĂNG, CƠ NĂNG - ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN CƠ NĂNG ...................................................................................................................... 16 2.4.2. Chủ đề 2 : LỰC ĐÀN HỒI .................................................................................... 27 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ................................................................................................ 32 CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..................................................................... 33 3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm...................................................... 33 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ............................................................................. 33 3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ............................................................................. 33 3.2. Đối tượng và nội dung của thực nghiệm sư phạm ..................................................... 33 3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .......................................................................... 33 3.3.1. Chọn mẫu thực nghiệm .......................................................................................... 33 3.3.2. Tiến hành thực nghiệm........................................................................................... 34 3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm.................................................................... 35 3.4.1. Đánh giá định tính ................................................................................................. 35 3.4.2. Đánh giá định lượng .............................................................................................. 35 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ................................................................................................ 40 Phần 3. KẾT LUẬN ........................................................................................................ 41 1. Kết luận ...................................................................................................................... 41 2. Hướng phát triển của khóa luận................................................................................... 41 Phần 4: TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 42 PHỤ LỤC 1 .................................................................................................................... P1
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Mẫu thực nghiệm................................................................................... 34 Bảng 3.2. Bảng phân phối tần số (fi) các điểm số (Xi) của bài kiểm tra sau TN ...... 36 Bảng 3.3. Bảng phân phối tần suất của hai nhóm ĐC và TN .................................. 37 Bảng 3.4. Bảng phân loại học lực học sinh ............................................................ 37 Bảng 3.5. Các tham số thống kê............................................................................. 38 Bảng 3.6. Kết quả điều tra mức độ đồng tình của HS ............................................. 39
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ ĐỒ THỊ Đồ thị 3.1. Biểu đồ phân bố điểm của 2 nhóm TN và ĐC ...................................... 36 Đồ thị 3.2. Biểu đồ phân phối tần suất của hai nhóm TN và ĐC ............................ 37 Đồ thị 3.3. Biểu đồ phân loại học lực của học sinh ................................................ 38
Phần 1. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Hiện nay nền kinh tế - xã hội ngày càng phát triển, hội nhập kinh tế ngày càng mở rộngđòi hỏi nền giáo dục Việt Nam không ngừng cải tiến, đổi mới phù hợp với thế giới và các quốc gia trong khu vực. Mặt khác trong bối cảnh đó, nền giáo dục còn có những bất cập về chất lượng giáo dục, nhiều giáo viên sử dụng phương pháp dạy học lạc hậu đã gây nên tình trạng thụ động trong học tập của học sinh dẫn đến hiệu quả dạy học chưa được cao. Học sinh ít được lôi cuốn động viên khích lệ để hứng thú, tự giác học tập, gây nên tình trạng chán học, bỏ học ở một số bộ phận học lực kém. Nhằm nâng cao chất lượng dạy học trong tình hình hiện nay đòi hỏi chúng ta phải có một số phương pháp dạy học phát huy tính tích cực sang tạo của người dạy và người học. Cơ học là một phần của vật lý học nghiên cứu các định luật chi phối sự chuyển động và đứng yên của các vật. Nghiên cứu chương trình vật lý phổ thông là một phần quan trọng của chuyên ngành lý luận và phương pháp dạy học vật lý. Hiện nay, ngành Giáo dục và Đào tạo đã chỉnh sửa và hoàn thành việc thay đổi SGK cho các cấp học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động cho học sinh. Vì vậy, người giáo viên phải thay đổi cách giảng dạy, tự bồi dưỡng về phương pháp và hình thức tổ chức dạy học. Việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực là thay vì chỉ dừng lại ở hướng tới mục tiêu dạy học hình thành kiến thức, kĩ năng và thái độ tích cực của học sinh thì còn hướng tới mục tiêu xa hơn đó là trên cơ sở kiến thức, kĩ năng được hình thành, phát triển năng lực thực hiện các hành động có ý nghĩa đối với người học. Vật lý học là một môn học rất thích hợp cho việc tổ chức các hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực bởi các đặc thù của môn học. Do đó, Việc nghiên cứu dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh là một việc cần thiết, đồng thời cũng là cơ hội cho bản thân tôi tổng hợp và nâng cao kiến thức cho mình, đây cũng sẽ là một đề tài hữu ích phục vụ cho công việc giảng dạy của tôi sau này. Với sự cấp thiết như vậy, tôi đã lựa chọn đề tài "Thiết kế tiến trình dạy học một số kiến thức phần Cơ học vật lý 10 theo định hướng phát triển năng lực" để làm đề tài nghiên cứu. 1
2. Mục tiêu đề tài - Xây dựng hệ thống cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của vệc dạy học theo định hướng phát triển năng lực. - Thiết kế tiến trình dạy học một số kiến thức vật lý 10 phần cơ học theo định hướng định hướng phát triển năng lực và vận dụng vào dạy học thực tế trong giáo dục hiện nay. - Thực nghiệm sư phạm để lấy kết quả. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động dạy và học một số kiến thức phần cơ học theo định hướng phát triển năng lực.. - Phạm vi nghiên cứu: + Phạm vi nội dung: Quá trình dạy và học môn vật lý 10 THPT một số kiến thức phần cơ học. + Địa bàn nghiên cứu: Khảo sát tại trường THPT Phan Bội Châu, thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục tiêu đề ra, đề tài có những nhiệm vụ chính sau đây: - Hệ thống cơ sở lý luận và thực tiễn về dạy học vật lý phổ thông theo định hướng phát triển năng lực. - Xây dựng tiến trình dạy học môn Vật Lý phổ thông theo định hướng phát triển năng lực về một số kiến thức của phần Cơ học - vật lý 10. - Tiến hành thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực nhằm kiểm nghiệm giả thuyết nêu ra. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết - Nghiên cứu văn kiện của Đảng, các chính sách của nhà nước, chỉ thị của Bộ Giáo Dục và Đào tạo về đổi mới giáo dục phổ thông. - Nghiên cứu tài liệu và một số công trình khoa học đã công bố liên quan đến các nội dung trong đề tài. - Nghiên cứu nội dung chương trình SGK, SGV và các tài liệu tham khảo liên quan đến nội dung chủ đề cơ học vật lý 10. 2
- Nghiên cứu cơ sở lý luận về việc thiết kế, chế tạo và sử dụng các dụng cụ thí nghiệm đơn giản. 5.2. Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm - Nghiên cứu thực tiễn dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở các trường THPT hiện nay. - Trao đổi với giáo viên về phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở trường THPT. - Tiến hành khảo sát bằng phương pháp điều tra, phương pháp đàm thoại và phỏng vấn với học sinh và giáo viên, tham quan phòng thí nghiệm vật lý, tham khảo về kế hoạch sử dụng các thiết bị vật lý ở các trường THPT. 5.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm - Tiến hành TNSP giảng dạy chủ đề cơ học - vật lý 10 theo định hướng phát triển năng lực - Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh. 6. Giả thuyết khoa học Tổ chức dạy học một số kiến thức phần Cơ học vật lý 10 theo định hướng phát triển năng lực sẽ tạo được hứng thú cho học sinh trong học tập, tác động tích cực đến kết quả học tập và góp phần hình thành, phát triển các năng lực giải quyết vấn đề và năng lực tư duy sáng tạo của học sinh và nâng cao chất lượng dạy học. 7. Bố cục của khóa luận Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục thì khóa luận gồm có 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực. Chương 2: Thiết kế tiến trình dạy học một số kiến thức phần Cơ học - vật lý 10 THPT theo định hướng phát triển năng lực. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm 3
Phần 2. NỘI DUNG CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1 Khái niệm năng lực Có rất nhiều định nghĩa về năng lực và khái niệm này đang thu hút sự quan tâm của rất nhiều nhà nghiên cứu: - Theo các nhà tâm lý học cho rằng năng lực là tổng hợp các đặc điểm thuộc tính tâm lý của cá nhân phù hợp với yêu cầu đặc trưng của một hoạt động nhất định nhằm đảm bảo cho hoạt động đó có hiệu quả cao[5]. - Trong một báo cáo nghiên cứu về năng lực và mức độ thành công trong kinh doanh, nhóm nghiên cứu của trường Đại học ngoại thương đã nêu rõ năng lực là tổng hợp các thuộc tính về khả năng, tâm lý và phẩm chất của cá nhân phù hợp với những yêu cầu của một hoạt động nhất định, đảm bảo đạt kết quả cao như đề ra[5]. Như vậy, tuy có nhiều khái niệm khác nhau về năng lực nhưng tựu chung lại năng lực được coi là sự kết hợp của tư duy, kỹ năng và thái độ của một cá nhân hay một tổ chức để thực hiện một nhiệm vụ có hiệu quả. Mức độ và chất lượng hoàn thành công việc sẽ phản ứng mức độ năng lực của người đó. 1.1.2. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực Dạy học phát triển năng lực là quá trình thiết kế, tổ chức và phối hợp giữa hoạt động dạy và hoạt động học, tập trung vào kết quả đầu ra của quá trình này. Trong đó nhấn mạnh người học cần đạt được các mức năng lực như thế nào sau khi kết thúc một giai đoạn (hay một quá trình) dạy học. Dạy học phát triển năng lực về bản chất chỉ là cần và coi trọng thực hiện mục tiêu dạy học hiện tại ở các mức độ cao hơn, thông qua việc yêu cầu HS vận dụng những kiến thức, kỹ năng một cách tự tin, hiệu quả và thích hợp trong hoàn cảnh phức hợp và có biến đổi, trong học tập cả trong nhà trường, ngoài nhà trường và trong thực tiễn đời sống. Việc dạy học thay vì chỉ dừng lại ở hướng tới mục tiêu dạy học kiến thức, kỹ năng và thái độ tích cực ở học sinh thì còn hướng tới mục tiêu xa 4
hơn đó là trên cơ sở kiến thức, kỹ năng được hình thành, phát triển năng lực thực hiện các hành động có ý nghĩa đối với người học. Nói một cách khác, việc dạy học định hướng năng lực về bản chất không thay thế mà chỉ mở rộng hoạt động dạy học hướng nội dung bằng cách tạo một môi trường, bối cảnh cụ thể để HS được thực hiện các hoạt động vận dụng kiến thức, sử dụng kỹ năng và thể hiện thái độ của mình. 1.1.3. Khái niệm về năng lực chung Năng lực chung là năng lực cơ bản, thiết yếu hoặc cốt lõi,… làm nền tảng cho mọi hoạt động của con người trong cuộc sống và lao động như: Năng lực nhận thức, năng lực trí tuệ, năng lực về ngôn ngữ và tính toán, năng lực giao tiếp, năng lực vận động,… Các năng lực này được hình thành và phát triển dựa trên bản năng di truyền của con người, quá trình giáo dục và trải nghiệm trong cuộc sống. Mô hình bốn thành phần năng lực trên phù hợp với bốn trụ cột giáo dục theo UNESCO[4]: Các thành phần năng lực Các trụ cột giáo dục của UNESCO Năng lực chuyên biệt Học để biết Năng lực phương pháp Học để làm Năng lực xã hội Học để chung sống Năng lực cá thể Học để khẳng định Hình 1.1. Mô hình bốn thành phần năng lực phù hợp với bốn trụ cột theo UNESCO 5
1.1.4. Các năng lực chuyên biệt của môn vật lý Trên cơ sở năng lực chung, người ta đưa ra các năng lực chuyên biệt (còn gọi là năng lực đặc thù) môn vật lý. Người ta sẽ dựa trên đặc thù về nội dung, phương pháp nhận thức và vai trò của môn học đối với thực tiễn để đưa ra hệ thống năng lực. Môn vật lý giúp hình thành các năng lực sau: - Năng lực giải quyết vấn đề - Năng lực hợp tác - Năng lực thực nghiệm - Năng lực quan sát - Năng lực tự học - Năng lực sáng tạo… Tuy nhiên việc hình thành, phát triển và đánh giá các năng lực này như một chỉnh thể là một việc làm hết sức khó khăn và đòi hỏi cần có thời gian. Do đó, ta cần tiếp tục chia nhỏ các năng lực trên thành các năng lực thành phần. Sau đó chỉ ra các thao tác liên quan đến từ năng lực thành phần, mà các thao tác này có thể nhận biết được và đưa ra chỉ bảo rõ ràng về mức độ chất lượng của từng thao tác. Nói tóm lại, khi muốn đánh giá một năng lực ta cần làm rõ nội hàm năng lực đó bằng cách chỉ ra những kiến thức, kĩ năng và thái độ cần có làm nền tảng cho việc thể hiện, phát triển năng lực đó, sau đó xây dựng các công cụ đo kiến thức, kĩ năng, thái độ quen thuộc. Ví dụ để đánh giá năng lực thực nghiệm, một trong các năng lực quan trọng của học sinh trong học tập vật lý, ta cần chỉ ra những thành tố làm nền tảng của năng lực thực nghiệm như sau[4]. Khi xây dựng các công cụ đánh giá, ta có thể xây dựng công cụ đánh giá từng thành tố hoặc động thời nhiều thành tố của năng lực, tuy nhiên để việc đánh giá được chính xác và độ tin cậy cao, ta đánh giá 6
* Bảng năng lực chuyên biệt môn vật lý Nhóm năng lực thành Năng lực thành phần trong môn vật lý phần HS có thể: - K1: Trình bày được kiến thức về các hiện tượng, đại lượng, định luật, nguyên lý vật lý cơ bản, các phép đo, các hằng số vật lý Nhóm NLPT liên quan - K2: Trình bày được mối quan hệ giữa các kiến thức đến sử dụng kiến thức vật vật lý lý - K3: Sử dụng được kiến thức vật lý để thực hiện các nhiệm vụ học tập - K4: Vận dụng (giải thích, dự đoán, tính toán, đề ra giải pháp, đánh giá giải pháp … ) kiến thức vật lý vào các tình huống thực tiễn HS có thể: - P1: Đặt ra những câu hỏi về một sự kiện vật lý - P2: mô tả được các hiện tượng tự nhiên bằng ngôn ngữ vật lý và chỉ ra các quy luật vật lý trong hiện tượng đó - P3: Thu thập, đánh giá, lựa chọn và xử lý thông tin từ Nhóm NLTP về phương các nguồn khác nhau để giải quyết vấn đề trong học pháp (tập trung vào năng tập vật lý lực thực nghiệm và năng - P4: Vận dụng sự tương tự và các mô hình để xây lực mô hình hóa) dựng kiến thức vật lý - P5: Lựa chọn và sử dụng các công cụ toán học phù hợp trong học tập vật lý. - P6: chỉ ra được điều kiện lí tưởng của hiện tượng vật lý - P7: đề xuất được giả thuyết; suy ra các hệ quả có thể 7
kiểm tra được. - P8: xác định mục đích, đề xuất phương án, lắp ráp, tiến hành xử lí kết quả thí nghiệm và rút ra nhận xét. - P9: Biện luận tính đúng đắn của kết quả thí nghiệm và tính đúng đắn các kết luận được khái quát hóa từ kết quả thí nghiệm này. HS có thể - X1: trao đổi kiến thức và ứng dụng vật lý bằng ngôn ngữ vật lý và các cách diễn tả đặc thù của vật lí - X2: phân biệt được những mô tả các hiện tượng tự nhiên bằng ngôn ngữ đời sống và ngôn ngữ vật lý (chuyên ngành ) - X3: lựa chọn, đánh giá được các nguồn thông tin khác nhau, - X4: mô tả được cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của Nhóm NLTP trao đổi các thiết bị kĩ thuật, công nghệ thông tin - X5: Ghi lại được các kết quả từ các hoạt động học tập vật lí của mình (nghe giảng, tìm kiếm thông tin, thí nghiệm, làm việc nhóm… ) - X6: trình bày các kết quả từ các hoạt động học tập vật lí của mình (nghe giảng, tìm kiếm thông tin, thí nghiệm, làm việc nhóm… ) một cách phù hợp - X7: thảo luận được kết quả công việc của mình và những vấn đề liên quan dưới góc nhìn vật lý - X8: tham gia hoạt động nhóm trong học tập vật lý HS có thể Nhóm NLTP liên quan - C1: Xác định được trình độ hiện có về kiến thức, kĩ đến cá nhân năng , thái độ của cá nhân trong học tập vật lý - C2: Lập kế hoạch và thực hiện được kế hoạch, điều 8
chỉnh kế hoạch học tập vật lý nhằm nâng cao trình độ bản thân. - C3: chỉ ra được vai trò (cơ hội) và hạn chế của các quan điểm vật lý đối trong các trường hợp cụ thể trong môn Vật lý và ngoài môn Vật lý - C4: so sánh và đánh giá được - dưới khía cạnh vật lý - các giải pháp kĩ thuật khác nhau về mặt kinh tế, xã hội và môi trường - C5: sử dụng được kiến thức vật lý để đánh giá và cảnh báo mức độ an toàn của thí nghiệm, của các vấn đề trong cuộc sống và của các công nghệ hiện đại - C6: nhận ra được ảnh hưởng vật lý lên các mối quan hệ xã hội và lịch sử. 1.1.5. Đặc trưng cơ bản của việc đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực Một là, dạy học thông qua các tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập giúp học sinh tự khám phá những điều chưa biết chứ không thụ động tiếp thu những tri thức được sắp đặt sẵn. Giáo viên là người tổ chức và chỉ đạo học sinh tiến hành các hoạt động học tập phát hiện kiến thức mới, vận dụng sáng tạo kiến thức đã biết vào các tình huống học tập hoặc tình huống thực tiễn. Hai là, chú trọng rèn luyện cho học sinh biết khai thác SGK và các tài liệu học tập, biết cách tự tìm những kiến thức đã có, suy luận để tìm tòi và phát hiện kiến thức mới,… Định hướng cho học sinh cách tư duy như: phân tích, tổng hợp, đặc biệt hóa, khái quát hóa, tương tự, quy lạ về quen để dần hình thành và phát triển tìm năng sáng tạo. Ba là, tăng cường phối hợp học tập cá thể với học tập hợp tác, lớp học trở thành môi trường giao tiếp giữa GV – HS, HS – HS nhằm vận động sự hiểu biết và kinh nghiệm của từng cá nhân, của tập thể trong giải quyết các nhiệm vụ học tập chung. 9
Bốn là, chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu bài học trong suốt tiến trình dạy học. Chú trọng phát triển kỹ năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của học sinh với nhiều hình thức như: theo lời giải, đáp án mẫu, theo hướng dẫn sửa chữa các sai sót [6]. 1.1.6. Các bước dạy học theo định hướng phát triển năng lực Căn cứ vào mục tiêu của việc phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học vật lý có thể xây dựng quy trình tổ chức phát triển năng lực môn học vật lý cho học sinh gồm 5 bước: Bước 1: Xác định năng lực cần đạt trong bài Dựa vào mục tiêu và từng nội dung của bài học, giáo viên đưa ra các năng lực cụ thể mà học sinh cần đạt được trong quá trình dạy học. Bước 2: Xác định phương pháp và hình thức dạy học Các phương pháp dạy học thường được sử dụng trong trường phổ thông hiện nay như: Dạy học dựa trên vấn đề, dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy học dựa trên tìm tòi khám phá,… Các hình thức dạy học được áp dụng trong việc tổ chức dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh. Vì vậy, tùy theo yêu cầu bài học thì giáo viên lựa chọn các phương pháp và hình thức dạy học phù hợp. Bước 3: Lập kế hoạch dạy học Lập kế hoạch dạy học có một vai trò đặc biệt quan trong, bởi nó giúp giáo viên quản lý thời gia dành cho mỗi tiết học được tốt hơn. Lập kế hoạch bài học theo hướng dạy học tích cực giúp cho người học phát huy được tính tự giác, tính chủ động sáng tạo của giáo viên và học sinh. Dạy và học tích cực đòi hỏi người giáo viên phải đóng vai trò là người thiết kế, tổ chức, hướng dẫn các hoạt động độc lập hoặc theo nhóm nhỏ để học sinh tự lực chiếm lĩnh nội dung học tập, chủ động đạt được các mục tiêu kiến thức, kỹ năng, thái độ theo yêu cầu của chương trình. Bước 4: Tổ chức hoạt động dạy học Việc tổ chức hoạt động dạy học nhằm triển khai kế hoạch đã được lập trước đó, yêu cầu giáo viên chuẩn bị trước khi tiến hành, đồng thời có những bước điều 10
chỉnh phù hợp trong quá trình thực hiện nhằm hướng tới hoàn thành đúng mục tiêu của bài học. Bước 5: Kiểm tra, đánh giá quá trình thực hiện Kiểm tra, đánh giá là một bộ phận không thể tách rời của quá trình dạy học bởi đối với người giáo viên, khi tiến hành quá trình dạy học phải xác định rõ mục tiêu của bài học, nội dung và phương pháp cũng như kĩ thuật tổ chức quá trình sao cho hiệu quả. 1.2. Cơ sở thực tiễn 1.2.1. Thực trạng của việc vận dụng kiểu tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực ở trường THPT hiện nay Hiện nay, việc tổ chức kiểu dạy học theo định hướng phát triển năng lực ít được giáo viên sử dụng trong dạy và học ở môn vật lý mặc dù kiểu học này đã được phổ biến và rất thích hợp. Trong trường phổ thông hiện nay, truyền thụ tri thức một chiều vẫn là kiểu dạy học chủ đạo. Số giáo viên thường xuyên chủ động, sáng tạo trong việc phối hợp các phương pháp dạy học cũng như sử dụng các phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo của học sinh còn chưa nhiều. Dạy học vẫn nặng về truyền thụ kiến thức lý thuyết. Việc rèn luyện kỹ năng sống, kỹ năng giải quyết các tình huống thực tiễn cho học sinh thông qua khả năng vận dụng tri thức tổng hợp chưa thực sự được quan tâm. Việc ứng dụng công nghệ thông tin – truyền thông, sử dụng các phuong tiện dạy học chưa được thực hiện rộng rãi và hiệu quản trong các trường trung học phổ thông. Học sinh ít được tiếp cận với các dụng cụ thí nghiệm và làm thí nghiệm, ít được quan sát các thí nghiệm đã được chuẩn bị sẵn của giáo viên nên khi vận dụng vào thực tế thì rất khó. Những bài học, các định luật trong SGK đa số các giáo viên chỉ đưa ra công thức mà mô tả các thí nghiệm đôi khi bỏ qua các thí nghiệm chỉ đi ghi nhận kết quả mà SGK đã đưa ra nên việc hiểu sâu sắc kiến thức còn hạn chế. 1.2.2. Nguyên nhân của thực trạng Thực trạng trên xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó, có những nguyên nhân cơ bản sau: 11