Khóa luận tốt nghiệp đại học: Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Đạo đức lớp 5

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:78

Thêm vào BST

Báo xấu

6
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khóa luận tốt nghiệp đại học "Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Đạo đức lớp 5" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Đạo đức lớp 5; Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Đạo đức lớp 5 ở trường tiểu học Kim Đồng thành phố Tam kỳ, tỉnh Quảng Nam; Thực nghiệm sư phạm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp đại học: Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Đạo đức lớp 5

TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA TIỂU HỌC – MẦM NON ---------- NGUYỄN THỊ TUYẾT TRINH VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP HỌC THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN ĐẠO ĐỨC LỚP 5 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Quảng Nam, tháng 5 năm 2017
TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA TIỂU HỌC – MẦM NON ---------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Tên đề tài: VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP HỌC THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN ĐẠO ĐỨC LỚP 5 Sinh viên thực hiện NGUYỄN THỊ TUYẾT TRINH MSSV: 2113010554 CHUYÊN NGÀNH: GIÁO DỤC TIỂU HỌC KHÓA 2013 – 2017 Cán bộ hướng dẫn Th.S ĐÀO VĂN THANH MSCB: Quảng Nam, tháng 5 năm 2017
Để hoàn thành bài khóa luận này, ngoài sự cố gắng nỗ lực của bản thân em đã nhận được nhiều sự giúp đỡ từ thầy cô và bạn bè. Lời đầu tiên em xin chân thành cảm ơn quý thầy cô giáo khoa Tiểu học – Mầm non trường Đại học Quảng Nam đã nhiệt tình truyền đạt kiến thức cho em trong quá trình học tập tại trường và hướng dẫn em làm bài khóa luận này. Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến thầy giáo Th.S Đào Văn Thanh người đã hướng dẫn tận tình, chu đáo trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành bài khóa luận. Em cũng xin cảm ơn Ban Giám hiệu trường Tiểu học Kim Đồng, các cô giáo khối lớp 5 và các em học sinh hai lớp 5/4 và 5/5 đã giúp đỡ, hỗ trợ em trong quá trình tìm hiểu thực trạng và thực nghiệm tại trường. Cuối cùng em xin cảm ơn những người thân, bạn bè đã động viên khuyến khích em hoàn thành bài khóa luận này một cách tốt nhất. Do nghiên cứu trong thời gian ngắn, kinh nghiệm và năng lực của bản thân còn hạn chế nên bài khóa luận của em không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, em kính mong nhận được những ý kiến nhận xét đóng góp của quý thầy cô và các bạn để bài luận văn của em được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Quảng Nam, tháng 5 năm 2017 Người viết Nguyễn Thị Tuyết Trinh
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Nghĩa đầy đủ 1 BGDVĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo 2 BT Bài tập 3 ĐC Đối chứng 4 HS Học sinh 5 GV Giáo viên 6 PP Phương pháp 7 PPDH Phương pháp dạy học 8 PPTLN Phương pháp thảo luận nhóm 9 TN Thực nghiệm
DANH MỤC BẢNG BIỂU STT Tên bảng Trang 1 Bảng 1.1. Nhận thức về tầm quan trọng của phương pháp thảo 20 luận nhóm trong dạy học phần làm bài tập môn Đạo đức lớp 5. 2 Bảng 1.2: Hoạt động vận dụng phương pháp thảo luận nhóm 21 trong dạy học môn Đạo đức lớp 5. 3 Bảng 1.3: Việc lựa chọn phương pháp dạy học trong môn Đạo 22 đức. 4 Bảng 1.4. Mức độ vận dụng phương pháp thảo luận nhóm 24 trong dạy học phần làm bài tập môn đạo đức lớp 5. 5 Bảng 1.5. Khó khăn của GV khi vận dụng PPTLN trong dạy 24 học phần làm bài tập Đạo đức lớp 5. 6 Bảng 1.6. Tác dụng khi sử dụng PPTLN vào phần làm bài tập 25 Đạo đức lớp 5. 7 Bảng 1.7. Đánh giá về sự hứng thú học tập của HS trong giờ 26 học Đạo đức có vận dụng PPTLN 8 Bảng 1.8. Khả năng hiểu bài và vận dụng vào thực tế của HS 27 khi vận dụng PPTLN trong giờ học Đạo đức lớp 5. 9 Bảng 3.1. Mức độ hứng thú của HS trong tiết học. 56 10 Bảng 3.2. Kết quả xếp loại học tập của HS. 58
DANH MỤC BIỂU ĐỒ STT Tên biểu đồ Trang 1 Biểu đồ 1.1. Việc lựa chọn phương pháp dạy học trong môn 21 Đạo đức. 2 Biểu đồ 1.2. Hoạt động vận dụng PPTLN trong dạy học môn 23 Đạo đức lớp 5 3 Biểu đồ 1.3: Đánh giá sự hứng thú học tập của HS trong giờ 27 học Đạo đức có vận dụng PPTLN 4 Biểu đồ 1.4: Khả năng hiểu bài và vận dụng vào thực tế của 28 HS khi vận dụng PPTLN trong dạy học phần làm bài tập Đạo đức 5. 5 Biểu đồ 3.1: Mức độ hứng thú của HS trong tiết học. 57 6 Biểu đồ 3.2: Kết quả học tập của hai lớp ĐC và TN. 58
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................ 2 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu .................................................................. 3 3.1. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................... 3 3.2. Khách thể nghiên cứu .................................................................................... 3 4. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................ 3 5. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 3 5.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí thuyết ................................................ 3 5.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn ............................................... 3 6. Lịch sử vấn đề ................................................................................................... 4 7. Đóng góp của đề tài........................................................................................... 6 8. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................... 6 9. Cấu trúc của đề tài ............................................................................................. 6 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC ............................ 7 MÔN ĐẠO ĐỨC LỚP 5........................................................................................ 7 1.1. Khái quát về phương pháp thảo luận nhóm ................................................... 7 1.1.1. Khái niệm phương pháp thảo luận nhóm.................................................... 7 1.1.2. Quy trình sử dụng phương pháp thảo luận nhóm ....................................... 9 1.1.3. Ưu điểm và nhược điểm của phương pháp thảo luận nhóm ....................... 9 1.1.4. Những lưu ý khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm........................... 10 1.1.5. Vai trò của người giáo viên trong quá trình dạy học thảo luận nhóm ..... 12 1.2. Vai trò của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Đạo đức lớp 513 1.3. Đặc điểm tâm lí học sinh lớp 5 ................................................................... 14 1.4. Mục tiêu, nội dung chương trình môn Đạo đức lớp 5 ................................. 16 1.5. Thực trạng vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Đạo đức lớp 5 ở trường tiểu học Kim Đồng, thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam ... 18 1.5.1. Giới thiệu về địa bàn nghiên cứu .............................................................. 18 1.5.2. Mục đích khảo sát ..................................................................................... 19 1.5.3. Đối tượng khảo sát .................................................................................... 19 1.5.4. Nội dung khảo sát ..................................................................................... 19 1.5.5. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 20
1.5.6. Kết quả khảo sát ........................................................................................ 20 1.5.7. Đánh giá thực trạng .................................................................................. 29 Tiểu kết chương 1................................................................................................. 29 CHƯƠNG 2. VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN ĐẠO ĐỨC LỚP 5 Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC KIM ĐỒNG, THÀNH PHỐ TAM KỲ, TỈNH QUẢNG NAM ................................................. 30 2.1. Cơ sở để khai thác nội dung bài tập môn Đạo đức lớp 5 có thể vận dụng phương pháp thảo luận nhóm ............................................................................... 30 2.2. Khai thác nội dung dạy học Đạo đức lớp 5 có thể sử dụng phương pháp thảo luận nhóm ............................................................................................................. 32 2.3. Xây dựng quy trình vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Đạo đức lớp 5..... .................................................................................................. 32 2.4. Thiết kế các hoạt động bài tập vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Đạo đức lớp 5 ................................................................................. 33 2.5. Thiết kế hoạt động dạy học sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Đạo đức lớp 5 ........................................................................................ 40 Tiểu kết chương 2................................................................................................. 53 CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ........................................................ 54 3.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................................. 54 3.2. Đối tượng thực nghiệm ................................................................................ 54 3.3. Phương pháp thực nghiệm ........................................................................... 54 3.4. Nội dung....................................................................................................... 54 3.5. Tổ chức thực nghiệm ................................................................................... 54 3.6. Tiến hành thực nghiệm ................................................................................ 55 3.7. Kết quả thực nghiệm .................................................................................... 56 Tiểu kết chương 3................................................................................................. 59 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................................. 60 1. Kết luận ............................................................................................................ 60 2. Kiến nghị .......................................................................................................... 61 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 63 PHỤ LỤC ............................................................................................................. 64
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Từ xưa, ông cha ta đã đúc kết sâu sắc kinh nghiệm về giáo dục “Tiên học lễ, hậu học văn”. Ngày nay, phương châm “Dạy người, dạy chữ, dạy nghề” cũng thể hiện rõ tầm quan trọng của hoạt động giáo dục đạo đức. Như Bác Hồ đã dạy: “Dạy cũng như học, phải chú trọng cả tài lẫn đức. Đức là đạo đức cách mạng. Đó là cái gốc quan trọng”. Bên cạnh đó Đảng ta đã chủ trương: Tăng cường giáo dục công dân, giáo dục tư tưởng, đạo đức, lòng yêu nước, chủ nghĩa Mác – Lê Nin, đưa việc giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh vào nhà trường phù hợp với từng lứa tuổi và bậc học.... Đề án tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho thanh niên, thiếu niên và nhi đồng giai đoạn 2015- 2020 của Thủ tướng Chính phủ quyết định 1501/QĐ-TTg với mục tiêu: Tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho thế hệ trẻ Việt Nam nhằm tạo chuyển biến căn bản về đạo đức, lối sống phát triển toàn diện. Bởi vậy, tu dưỡng và rèn luyện bản thân để trở thành người có nhân cách, vừa có đức vừa có tài là hết sức quan trọng đối với mỗi con người, là nhiệm vụ hàng đầu của thanh niên, học sinh. Thực hiện chủ trương của Đảng, của Bác Hồ kính yêu ngành Giáo dục nước ta rất coi trọng nhiệm vụ giáo dục đạo đức cho học sinh ở tất cả các cấp học, ngành học, đặc biệt là cấp tiểu học. Nhà trường tiểu học là nơi đặt những viên gạch đầu tiên trong việc xây dựng nhân cách toàn diện cho học sinh. Cùng với gia đình, xã hội, nhà trường có trách nhiệm “phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng” cho học sinh. Việc giáo dục đạo đức cho học sinh, không đơn thuần trên lí thuyết, truyền thụ trang bị cho các em nguồn tri thức khoa học về tự nhiên xã hội, con người, cách làm việc trí óc. Mà còn hướng tới sự tạo dựng phát triển những phẩm chất nhân cách, giá trị nhân văn, đạo đức cho học sinh góp phần hoàn thiện nhân cách phù hợp yêu cầu định hướng xã hội. Giáo dục đạo đức cho học sinh tiểu học trong nhà trường có nhiều hình thức, trong đó giáo dục đạo đức thông qua các môn học là chủ yếu. Mỗi môn học có vai trò khác nhau trong việc thực hiện nội dung giáo dục đạo đức cho học 1
sinh. Trong đó môn Đạo đức có vai trò rất quan trọng vì thông qua môn này học sinh lĩnh hội các tri thức một cách có hệ thống, vững chắc và rèn luyện các thói quen, hành vi đạo đức. Định hướng cho việc lồng ghép tích hợp nội dung giáo dục đạo đức trong các môn học khác, tạo điều kiện cho học sinh học tốt môn Giáo dục công dân ở trung học sơ sở. Trong một bài dạy Đạo đức đòi hỏi giáo viên phải vận dụng nhiều phương pháp dạy học thích hợp, trong đó thảo luận nhóm giữ một vị trí quan trọng. Học sinh lớp 5 đã được hình thành kinh nghiệm đạo đức qua tiếp thu các chuẩn mực hành vi đạo đức từ lớp 1 đến lớp 4. Các em có kinh nghiệm học tập phong phú hơn, có ý thức tổ chức kỉ luật, tính tự giác cao hơn. Chính vì vậy, vai trò của phương pháp thảo luận nhóm trong việc hình thành kinh nghiệm đạo đức càng nổi bật rõ hơn, góp phần tạo cho học sinh môi trường tự học, tự khám phá, phát huy được tính tích cực, sáng tạo của mình. Phương pháp thảo luận nhóm là phương pháp dạy học mà học sinh được làm việc cùng nhau, cùng tham gia giải quyết nhiệm vụ học tập trong một thời gian nhất định nhờ đó học sinh chủ động, tích cực trong việc tiếp thu kiến thức cho bản thân. Thực tế cho thấy vai trò của phương pháp thảo luận nhóm là không thể phủ nhận trong dạy học môn Đạo đức ở tiểu học. Song còn nhiều giáo viên vẫn chưa nhận thức đầy đủ về phương pháp dạy học này, chưa tiếp cận được việc đổi mới trong phương pháp dạy học theo hướng tích cực. Một số giáo viên còn lúng túng trong vận dụng hoặc vận dụng chưa hợp lí phương pháp này trong dạy học môn Đạo đức nói chung và trong dạy học môn Đạo đức lớp 5 nói riêng. Xuất phát từ những lí do trên tôi chọn đề tài “Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Đạo đức lớp 5” làm bài tập nghiên cứu khóa luận tốt nghiệp năm 2017. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn về phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Đạo đức từ đó xây dựng quy trình dạy học vận dụng phương pháp thảo luận nhóm nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Đạo đức lớp 5 ở trường tiểu học. 2
3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Đạo đức lớp 5. 3.2. Khách thể nghiên cứu - Quá trình dạy và học môn Đạo đức ở lớp 5. - Học sinh lớp 5 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học dạy học môn Đạo đức lớp 5 ở trường tiểu học. - Khảo sát thực trạng vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Đạo đức lớp 5 ở trường tiểu học Kim Đồng, thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. - Xây dựng kế hoạch bài dạy để nâng cao việc dạy học vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Đạo đức lớp 5. - Tổ chức thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi của kế hoạch bài dạy đã đề xuất. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí thuyết 5.1.1. Phương pháp phân tích tổng hợp lí thuyết Đọc, phân tích, tổng hợp tài liệu có liên quan đến phương pháp thảo luận nhóm làm cơ sở lí luận cho việc nghiên cứu đề tài. 5.1.2. Phương pháp phân loại và hệ thống hóa kiến thức Thu thập, xử lí, chọn lọc và khái quát hóa các thông tin liên quan đến phương pháp thảo luận nhóm. 5.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 5.2.1. Phương pháp quan sát Quan sát các tiết học Đạo đức ở trường tiểu học qua đó đánh giá thực trạng vận dung phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Đạo đức hiện nay. 3
5.2.2. Phương pháp điều tra Sử dụng các phiếu điều tra đối với giáo viên và học sinh nhằm thu thập thông tin về thực trạng vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong quá trình dạy học ở trường tiểu học và đánh giá kết quả thực nhiệm. 5.2.3. Phương pháp phỏng vấn Phỏng vấn với giáo viên, học sinh để biết rõ hơn về quy trình tổ chức và tham gia hoạt động nhóm của các em. 5.2.4. Phương pháp hỏi ý kiến chuyên gia Tham khảo ý kiến của các thầy cô trong khoa Tiểu học – Mầm non, giáo viên hướng dẫn và các thầy cô ở trường tiểu học Kim Đồng góp phần hoàn thiện nội dung nghiên cứu. 5.2.5. Phương pháp thực nghiệm Tổ chức thực nghiệm sư phạm để phân tích, đánh giá nhằm kiểm định tính khả thi kế hoạch bài dạy đã đề xuất. 5.2.6. Phương pháp thống kê toán học Thống kê, phân tích và xử lí các kết quả thu được qua quá trình khảo sát thực trạng và thực nghiệm. 6. Lịch sử vấn đề Thảo luận nhóm là một phương pháp dạy học xuất hiện từ những năm 70 của thế kỷ XX. Có thể nói đây là phương pháp được sử dụng rất sớm dưới nhiều hình thức khác nhau, được nghiên cứu và ứng dụng ở nhiều bậc học. Đặc biệt khuynh hướng chiếm ưu thế trong việc đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) hiện nay trong nhà trường phổ thông cũng như đại học là sử dụng phương pháp thảo luận nhóm (PPTLN). Ở Việt Nam trong những năm qua, để góp phần cho đổi mới công tác giáo dục nhiều khóa luận tốt nghiệp, sáng kiến kinh nghiệm, luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ đã góp nhiều công sức cho việc nghiên cứu và thực nghiệm phương pháp này ở nhiều đối tượng khác nhau và có nhiều kết quả khởi sắc. Trong thực tiễn dạy học, phương pháp này chỉ được sử dụng rộng rãi và có hiệu quả ở Châu Âu và Bắc Mỹ trong những thập niên cuối của thế kỉ XX. Asakial – một trong những nhà giáo dục Ba Lan lỗi lạc nhất giữa hai cuộc đại 4
chiến đã viết cuốn sách “Học tập theo nhóm ở trường học”. Trong cuốn sách này, tác giả đã giới thiệu kĩ thuật dạy học mới mang lại hiệu quả cao trong quá trình dạy học – đó là học tập theo nhóm. Mặc dù phương pháp này đã sử dụng trước đó trong thực tiễn nhưng có lẽ đây là một ấn phẩm được thiết kế có hệ thống và được lưu hành rộng rãi. Người có công phổ biến PPTLN vào trong trường học một cách có hệ thống là S.V Xandescơn – hiệu trưởng trường Audlây, ông vốn là giáo viên giảng dạy khoa học tự nhiên [14]. Ông nhận thấy rằng, thông qua làm việc trong nhóm học sinh sẽ phát triển được các kỹ năng xã hội như kỹ năng hợp tác với người khác, kỹ năng lắng nghe, kỹ năng diễn đạt ý tưởng,… Và đặt biệt là kỹ năng tự học, tự nghiên cứu. Vì vậy, chính bản thân ông đã sử dụng và khuyến khích, kêu gọi các giáo viên hãy vận dụng phương pháp này trong quá trình lên lớp. Ở Việt Nam, phương pháp này được nghiên cứu và vận dụng khá nhiều trong những năm vừa qua, đặc biệt là việc triển khai đại trà chương trình sách giáo khoa mới. Trong cuốn giáo trình “Đạo đức và phương pháp dạy học Đạo đức ở tiểu học”, (2013) của tác giả Nguyễn Hữu Hợp, NXB Đại học Sư phạm Hà Nội. Tác giả đã nêu lên cơ sở lý luận chung về phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Đạo đức ở tiểu học nhưng chưa đi vào cụ thể hóa việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào từng bài đạo đức cụ thể. Nhiều luận văn tiến sĩ, thạc sĩ ở các cơ sở giáo dục đào tạo sau đại học đã lựa chọn đề tài nghiên cứu phương pháp này. Chẳng hạn trong đề tài của TS. Lê Tràng Định (ĐHSPHN) “Dạy soạn giáo án giáo dục học bằng phương pháp thảo luận nhóm”, tác giả khẳng định: trong việc dạy học giáo dục học, thảo luận sẽ có hiệu quả hơn khi người GV biết kết hợp việc sử dụng nó với PPDH khác, đặc biệt là hoạt động thực hành của sinh viên. Thành công của buổi thảo luận chỉ có được khi GV biết chuẩn bị chúng một cách chu đáo. Tác giả cũng nêu lên những kinh nghiệm của mình khi tổ chức dạy học soạn giáo án bằng PPTLN. Theo đó, để thành công người GV phải biết lựa chọn chủ đề, xác định mục tiêu phù hợp, xác định và chuẩn bị cho sinh viên những nội dung của vấn đề mà họ sẽ thảo luận. 5
Bên cạnh đó còn nhiều sáng kiến kinh nghiệm như: “Sử dụng phương pháp điều tra trong dạy học môn Đạo đức ở tiểu học” của tác giả Phạm Thị Ngát trường tiểu học Lê Mao, “Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm vào việc dạy học môn Đạo đức lớp 5” của tác giả Bùi Thị Yến trường tiểu học Cát Linh, “Sử dụng phương pháp đóng vai trong dạy học tiết 2 môn Đạo đức ở tiểu học” của Nguyễn Huy Minh trường tiểu học Hà Huy Tập II. Trong những đề tài này, các tác giả đã nghiên cứu cơ sở lí luận dạy và học trong nhà trường; việc phối hợp PPTLN với các phương pháp khác,… Ngoài ra, chưa tìm thấy các nghiên cứu của tác giả khác bàn về vấn đề sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong phần bài tập môn Đạo đức lớp 5. 7. Đóng góp của đề tài - Góp phần làm rõ và hệ thống hóa về cơ sở lí luận của phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Đạo đức lớp 5 ở trường tiểu học. - Đánh giá thực trạng việc dạy học sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học ở trường tiểu học. - Xây dựng quy trình dạy học vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong phần làm bài tập môn Đạo đức lớp 5. - Thực nghiệm sư phạm vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần làm bài tập môn Đạo đức 5 tại trường tiểu học Kim Đồng để kiểm tra tính hiệu quả và khả thi của quy trình đã xây dựng. 8. Phạm vi nghiên cứu Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong phần “Bài tập môn Đạo đức lớp 5” tại trường tiểu học Kim Đồng thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. 9. Cấu trúc của đề tài Ngoài trang viết tắt, mục lục, phần mở đầu, tài liệu tham khảo và phụ lục nội dung bài khóa luận gồm có 3 chương: Chương 1. Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Đạo đức lớp 5 Chương 2. Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học môn Đạo đức lớp 5 ở trường tiểu học Kim Đồng thành phố Tam kỳ, tỉnh Quảng Nam Chương 3. Thực nghiệm sư phạm 6
NỘI DUNG CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC MÔN ĐẠO ĐỨC LỚP 5 1.1. Khái quát về phương pháp thảo luận nhóm 1.1.1. Khái niệm phương pháp thảo luận nhóm Thảo luận là cùng nhau bàn bạc, trao đổi, đưa ra ý kiến với người khác về một vấn đề nào đó nhằm phát hiện ra mọi khía cạnh của vấn đề, với mục đích cuối cùng là cả nhóm đạt được một cách hiểu thống nhất về bài tập, tình huống hay một vấn đề nào đó. Thảo luận tồn tại ở nhiều hình thức: cá nhân với cá nhân, cá nhân với tập thể, nhóm với nhóm,… Với tư cách là chủ thể của nhận thức thì thảo luận theo nhóm là một hình thức theo hoạt động thảo luận, mang lại hiệu quả và được quan tâm trong quá trình dạy học. Nhóm là một hình thức dạy học xuất hiện từ rất sớm, đặc biệt châu Âu là nơi đi tiên phong về lí luận dạy học theo nhóm. Đây là một mô hình tổ chức hai hay nhiều cá nhân tương tác và phụ thuộc lẫn nhau nhằm đạt được các mục tiêu cụ thể. Sự ra đời của hình thức dạy học này chịu sự tác động của khoa học kĩ thuật và sự phát triển nhu cầu hợp tác với mọi người xung quanh. Vì một trong những nhu cầu của con người là giao tiếp xã hội. Với tư cách là một thực thể xã hội, dù muốn hay không con người vẫn phải giao lưu, hợp tác với người khác trong cộng đồng và trong xã hội. Chính trong quá trình hoạt động tương tác với người khác, tính tích cực của mỗi cá nhân mới được phát huy, phát triển; nhân cách con người mới được hoàn thiện. Do đó, tập hợp nhóm được xem là sự tương tác ổn định, hiệu quả nhất. Thảo luận nhóm là một phương pháp dạy học xuất hiện từ những năm 70 của thế kỷ XX, ở trường Đại học Sư phạm của một số nước tiên tiến, bắt đầu từ môn học “Năng động tập thể” (Group dynanies) - một môn học dạy cho sinh viên kỹ năng làm việc tập thể. Dần dần, môn học này chuyên rèn luyện kỹ năng làm việc theo nhóm, từ đó hình thành nên phương pháp thảo luận trong dạy học ở 7
tất cả các cấp học. Ở Việt Nam, phương pháp này được áp dụng rộng rãi trong dạy học từ những năm cuối thế kỉ XX, đầu thế kỉ XXI. Có nhiều cách gọi và khái niệm khác nhau về phương pháp thảo luận nhóm. Các tác giả Bernd Meier – Nguyễn Văn Cường quan niệm dạy học thảo luận là phương pháp hội thảo (workshop), có nghĩa dạy học theo kiểu phân xưởng, nhóm làm việc, tổ làm việc mà sản phẩm của sự tư duy là dựa trên kết quả cộng tác làm việc. Workshop được dùng ở đây là hội thảo: “Hội thảo là một phương pháp phổ biến nhằm tăng cường tính tự lực của nhóm trong việc giải quyết các vấn đề cũng như phát triển những ý nghĩ mới, tăng cường tính khả thi của các phương án đề xuất” [9,10]. Đỗ Ngọc Đạt lại không gọi nó là phương pháp thảo luận mà ông gọi nó là phương pháp hợp tác – “Nhóm (ekip, đội) là một tập thể được hình thành để thực hiện một nhiệm vụ nhất định” [9, 11]. Trong cuốn Học và dạy cách học do tác giả Nguyễn Cảnh Toàn (chủ biên), các tác giả cho rằng thảo luận nhóm là một phương pháp nhưng đồng thời đây cũng là một hình thức dạy học được vận dụng trong quá trình dạy học để đánh giá và khám phá tri thức của người học. Bên cạnh đó, trong công trình “Dạy học nhóm – phương pháp dạy học tích cực” của tác giả Nguyễn Trọng Sửu viết: “Dạy học nhóm là một hình thức của xã hội học tập, trong đó học sinh của một lớp được chia thành các nhóm nhỏ trong khoảng thời gian nhất định, mỗi nhóm tự lực hoàn thành các nhiệm vụ học tập trên cơ sở phân công và hợp tác làm việc, kết quả làm việc của nhóm sau đó được trình bày và đánh giá trước lớp” [7, 21]. Theo tác giả Phan Trọng Ngọ trong cuốn “Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường” (2005) đã giới thiệu về phương pháp dạy học trong nhà trường hiện nay, tác giả khẳng định: “Thảo luận nhóm là phương pháp trong đó nhóm lớn (lớp học) được chia thành những nhóm nhỏ để tất cả những thành viên trong lớp đều được làm việc và thảo luận về một chủ đề cụ thể và đưa ra ý kiến chung của nhóm mình về vấn đề đó” [6, 223]. 8
Như vậy, về mặt lí luận dạy học có nhiều cách lí giải, định nghĩa và gọi tên khác nhau về phương pháp thảo luận nhóm. Nhưng các cách gọi và quan niệm này đều nói về sự tương tác giữa thầy và trò thông qua hình thức nhóm để trao đổi tìm ra những hành vi, chuẩn mực đạo đức đúng đắn. Vậy thảo luận nhóm là phương pháp dạy học mà người học được làm việc cùng nhau theo các nhóm nhỏ, trao đổi ý kiến với nhau về một vấn đề nào đó nhằm phát hiện ra mọi khía cạnh của vấn đề với mục đích cuối cùng là cả nhóm đạt được cách hiểu thống nhất về vấn đề đó. 1.1.2. Quy trình sử dụng phương pháp thảo luận nhóm Phương pháp thảo luận nhóm được vận dụng theo quy trình ba bước sau: Bước 1: Chuẩn bị Giáo viên dự kiến nội dung, vấn đề cần thảo luận như: xây dựng tình huống, hành vi, câu hỏi,… Dự kiến câu trả lời của học sinh, chuẩn bị phiếu thảo luận để phát cho các nhóm. Trong phiếu thảo luận giáo viên cần ghi rõ vấn đề cần thảo luận và hướng dẫn cách trả lời (nếu cần). Bước 2: Thảo luận - Giáo viên nêu vấn đề, hướng dẫn cách trả lời. - Giáo viên chia nhóm. - Học sinh thảo luận. Bước 3: Trình bày ý kiến - Học sinh trình bày kết quả của nhóm - Giáo viên nhận xét, kết luận. 1.1.3. Ưu điểm và nhược điểm của phương pháp thảo luận nhóm Bất cứ một phương pháp dạy học nào cũng đều có những ưu điểm và nhược điểm của nó. - Ưu điểm: Thảo luận nhóm là phương pháp dạy học có nhiều ưu điểm. Phương pháp đàm thoại, phương pháp nêu vấn đề có tác động tích cự tới sự động não của từng cá nhân riêng lẻ nhưng lại không có sự hợp tác giữa các thành viên trong tập thể. 9
Trái lại, phương pháp thảo luận nhóm lại phát huy được ưu điểm và khắc phục nhược điểm của các phương pháp trên: + Phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh, tạo sự đoàn kết, hợp tác giữa các thành viên trong nhóm và mở rộng giao lưu với các học sinh khác, góp phần tích cực trong quá trình xây dựng nội dung bài học. + Giáo viên rèn luyện dần phương pháp học tập, nghiên cứu và thái độ học tập tập thể, trên cơ sở đó sẽ tạo điều kiện tốt cho các em học tập cao hơn. + Rèn luyện vốn ngôn ngữ cho các em trong giao tiếp, kết chặt tình bạn bè qua những lời nói sẻ chia, thông cảm và yêu thương. + Giúp các em tự tin qua những lần thảo luận, thuyết trình, đồng thời rèn luyện năng lực tư duy và phát hiện vấn đề. + Thảo luận nhóm là cơ hội tốt cho các em học tập, trao đổi với nhau. Các em sẽ góp nhặt những kiến thức của nhau mà hoàn chỉnh dần kiến thức của mình. + Đa số học sinh đều dùng phương pháp suy luận và tư duy để giải quyết vấn đề, nên những tri thức khoa học mà các em thu thập được sẽ khắc sâu và dễ nhớ. - Hạn chế: + Sử dụng phương pháp này mất nhiều thời gian. + Phương pháp này chỉ thực sự có hiệu quả khi dung lượng kiến thức trong một bài không quá nhiều, số lượng học sinh một lớp không quá đông. + Sẽ có nhiều yếu tố gây nhiễu và làm mất thời gian trong quá trình thảo luận. Chẳng hạn tiếng ồn của các nhóm sẽ ảnh hưởng đến các nhóm xung quanh, các thành viên quá tập trung vào vấn đề thú vị. + Có một số thành viên ỷ lại vào những thành viên có trách nhiệm sẽ giúp họ hoàn thành công việc mà không cần tham gia hoạt động. + Có một số học sinh khá, giỏi quyết định quá trình, kết quả TLN nên chưa đề cao sự tương tác bình đẳng và tầm quan trọng của từng thành viên trong nhóm. 1.1.4. Những lưu ý khi sử dụng phương pháp thảo luận nhóm Trong dạy học Đạo đức có nhiều phương pháp nhưng không có phương pháp nào là vạn năng. Đặc biệt PPTLN là một phương pháp mới có nhiều ưu 10
điểm, song phương pháp này cũng cũng có nhiều mặt hạn chế. Nên khi sử dụng giáo viên cần lưu ý: - Giáo viên cần có kế hoạch rõ ràng, tùy vào từng bài tập hay nội dung kiến thức mà sử dụng cho hợp lí. - Phân chia nhóm không nên quá đông, dễ gây mất trật tự. - Vấn đề thảo luận phải thiết thực, gắn với chủ đề bài học, gần gũi với kinh nghiệm sống của học sinh. - Câu hỏi thảo luận phải vừa sức, ngắn gọn, dễ hiểu. Đối với câu hỏi khó giáo viên cần có câu hỏi gợi ý. - Cần quy định rõ thời gian thảo luận nhóm và trình bày kết quả thảo luận cho các nhóm. - Khi làm việc theo nhóm, các nhóm có thể tự bầu ra nhóm trưởng nếu cần. Các thành viên trong nhóm có thể luân phiên nhau làm nhóm trưởng. Nhóm trưởng phân công cho mỗi thành viên thực hiện một phần công việc. - Các thành viên trong nhóm đều có lượt nói, cần tạo điều kiện để học sinh nói hết các ý kiến của mình, ưu tiên học sinh yếu kém phát biểu trước. - Trong khi thảo luận giáo viên không được can thiệp sâu vào cuộc thảo luận mà phát huy tính tự lực của học sinh. Giáo viên với tư cách là một chuyên gia giúp gợi mở, dẫn dắt học sinh đến với cấp độ hiểu biết cao hơn. - Kết quả thảo luận có thể được trình bày dưới nhiều hình thức (bằng lời, bằng tranh vẽ, bằng tiểu phẩm, bằng văn bản viết trên giấy to,..) có thể do một người thay mặt nhóm trình bày hoặc có thể nhiều người trình bày, mỗi người một đoạn nối tiếp nhau. - Tạo điều kiện để các nhóm tự đánh giá lẫn nhau hoặc cả lớp cùng đánh giá. - Trong suốt quá trình học sinh thảo luận, giáo viên cần đến các nhóm, quan sát, lắng nhe, gợi ý, giúp đỡ học sinh khi cần thiết; động viên, khen ngợi kịp thời khích lệ các em thi đua lành mạnh. - Đánh giá sự tiến bộ của nhóm trên cơ sở thu thập những thông tin về sự tiến bộ của mỗi thành viên trong nhóm (đặc biệt là chỉ số tiến bộ hay chỉ số cố gắng của nhóm). 11
1.1.5. Vai trò của người giáo viên trong quá trình dạy học thảo luận nhóm Có nhiều người cho rằng, việc đổi mới phương pháp dạy học đặc biệt là vận dụng PPTLN vào quá trình dạy học thì người GV sẽ ít hoạt động, nhàn hơn hoặc mất vai trò của mình mà chuyển quá trình hoạt động sang HS. GV chỉ cần nêu nội dung, yêu cầu, câu hỏi liên quan đến vấn đề cần thảo luận và nhận xét, chốt lại kiến thức sau khi HS làm việc nhóm. Nhưng ngược lại khi vận dụng PPTLN không những hạ thấp vai trò của người GV mà đòi hỏi GV phải có trình độ cao hơn nhiều về phẩm chất năng lực nghề nghiệp, các kỹ năng, kỹ xảo nhất định mới đạt được mục đích đề ra. Để một buổi thảo luận thành công thể hiện được vai trò của người GV ở chỗ: - Vai trò trong việc khởi đầu buổi thảo luận: Bắt đầu một buổi thảo luận thì dễ nhưng bắt đầu như thế nào để HS hứng thú và tích cực để bắt đầu thảo luận. Do đó, GV phải là người có các kỹ năng, hình thức tổ chức thảo luận khác nhau không lặp lại dễ tránh gây nhàm chán. Bên cạnh đó thì việc đặt câu hỏi thảo luận cũng rất quan trọng. Câu hỏi đòi hỏi phải có tính vấn đề, sử dụng câu hỏi ở dạng mở nhằm khơi gợi, kích thích óc tò mò của HS để tạo động cơ cần thiết giúp HS nắm kiến thức một cách chủ động. Nếu bước khởi động tạo được ấn tượng tốt thì việc thảo luận bước đầu thành công (người GV như một người quản trò phải tạo hứng thú cho cuộc chơi). - Phong cách của GV: Tranh luận mang tính cạnh tranh, còn thảo luận mang tính khám phá. Người học nêu ý kiến của mình về một vấn đề và cùng nhau trao đổi góp ý nhằm rút ra các bài học đạo đức. Trong quá trình thảo luận, GV là người quan sát, theo dõi sự hợp tác của các thành viên trong nhóm để có thể giúp đỡ HS một cách kịp thời. Trong quá trình thảo luận, nếu nhóm nào trả lời không đúng trọng tâm câu hỏi thì người GV cần có những câu hỏi gợi ý hoặc có thể giả vờ đưa ra một quan điểm khác với nhóm vừa không bác bỏ ý kiến của HS vừa giúp HS đi đúng vào trọng tâm yêu cầu. - Mỗi nội dung thảo luận có kết luận cụ thể, rõ ràng: Thảo luận dù đóng hay mở, nội dung rộng hay hẹp thì người GV phải có một kết luận rõ ràng, chốt được các kiến thức cần nắm trong bài. 12