Khoá luận tốt nghiệp Đại học: Nghiên cứu ảnh hưởng của phân bón đến sinh trưởng của cây rau Tàu bay (Crassocephalum crepidioides) tại vườn ươm mô hình thực nghiệm khoa Lâm nghiệp

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:56

Thêm vào BST

Báo xấu

51
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của Khoá luận nhằm xác định được sự ảnh hưởng một số loại phân bón đến sự sinh trưởng của cây rau Tàu bay, từ đó làm cơ sở khoa học cho công tác làm nghiên cứu và nhân rộng giống cây dược liệu quý. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khoá luận tốt nghiệp Đại học: Nghiên cứu ảnh hưởng của phân bón đến sinh trưởng của cây rau Tàu bay (Crassocephalum crepidioides) tại vườn ươm mô hình thực nghiệm khoa Lâm nghiệp

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ------------------- VŨ TUẤN ANH NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA PHÂN BÓN ĐẾN SINH TRƯỞNG CỦA CÂY RAU TÀU BAY (CRASSOCEPHALUM CREPIDIOIDES) TẠI VƯỜN ƯƠM MÔ HÌNH THỰC NGHIỆM KHOA LÂM NGHIỆP KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Lâm nghiệp Khoa : Lâm nghiệp Khóa học : 2015 - 2019 Thái Nguyên – Năm 2019
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ------------------- VŨ TUẤN ANH NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA PHÂN BÓN ĐẾN SINH TRƯỞNG CỦA CÂY RAU TÀU BAY (CRASSOCEPHALUM CREPIDIOIDES) TẠI VƯỜN ƯƠM MÔ HÌNH THỰC NGHIỆM KHOA LÂM NGHIỆP KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Lâm nghiệp Lớp : K47 LN Khoa : Lâm nghiệp Khóa học : 2015 - 2019 Giảng viên hướng dẫn :TS. Nguyễn Tuấn Hùng Thái Nguyên – Năm 2019
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của bản thân tôi. Các số liệu, kết quả trình bày trong luận văn tốt nghiệp là hoàn toàn trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ các tiểu luận, luận văn nào trước đây. Thái Nguyên, Ngày… tháng… năm 2019 Xác nhận của GVHD Người viết cam đoan Đồng ý cho bảo vệ kết quả (Ký, ghi rõ họ tên) trước hội đồng khoa học (Ký, ghi rõ họ tên) TS. Nguyễn Tuấn Hùng Vũ Tuấn Anh XÁC NHẬN CỦA GIÁO VIÊN CHẤM PHẢN BIỆN Giáo viên chấm phản biện xác nhận sinh viên Đã sửa chữa sai sót sau khi hội đồng chấm yêu cầu! (Ký, họ và tên)
ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành khóa luận này trước tiên tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu nhà trường, Ban chủ nhiệm khoa Lâm nghiệp, cảm ơn các thầy cô giáo đã truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu trong suốt quá trình học tập và rèn luyện tại trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên. Tôi đặc biệt xin chân thành cảm ơn sự hướng dẫn tận tình, sự quan tâm sâu sắc của thầy giáo TS. Nguyễn Tuấn Hùng đã giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực tập để tôi hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này. Cuối cùng tôi xin bày tỏ sự biết ơn tới gia đình, bạn bè và những người thân đã quan tâm giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực tập. Trong quá trình nghiên cứu do có những chủ quan và khách quan nên khóa luận không tránh khỏi những thiếu xót và hạn chế. Tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô giáo và các sinh viên để tôi hoàn thành khóa luận được tốt hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, Ngày… tháng… năm 2019 Sinh viên Vũ Tuấn Anh
iii MỤC LỤC PHẦN 1. MỞ ĐẦU .......................................................................................... 1 1.1 Đặt vấn đề................................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................... 2 1.3. Ý nghĩa của việc nghiên cứu ...................................................................... 2 PHẦN 2. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ...................................... 3 2.1. Cơ sở khoa học. .......................................................................................... 3 2.2. Nghiên cứu về cây rau rừng trên Thế giới – Việt Nam ............................. 3 2.2.1. Trên Thế giới ........................................................................................... 3 2.2.2. Ở Việt Nam ............................................................................................. 5 2.3.3. Giá trị của cây rau Tàu Bay .................................................................... 6 2.4. Kết quả của việc nghiên cứu cây rau Tàu bay ........................................... 8 2.4.1. Vai trò của phân bón tới sự phát triển cây trồng..................................... 9 2.5.Nguyên tắc cơ bản khi bón phân cho cây ................................................... 9 2.5.1. Đúng loại ................................................................................................. 9 2.5.2. Đúng liều ............................................................................................... 10 2.5.3. Đúng lúc ................................................................................................ 10 2.5.4. Đúng cách.............................................................................................. 10 2.6. Tổng quan cơ sở thực tập ........................................................................... 11 PHẦN 3. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................... 14 3.1. Vật Liệu, địa điểm và thời gian nghiên cứu ............................................. 14 3.1.1. Vật liệu nghiên cứu ............................................................................... 14 3.1.2. Địa điểm, thời gian nghiên cứu ............................................................. 16 3.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 16 3.3. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 16 3.3.1. Phương pháp kế thừa tài liệu................................................................. 16
iv 3.3.2. Phương pháp bố trí thí nghiệm.............................................................. 16 3.3. Các chỉ tiêu về sinh trưởng được theo dõi trong vườn ươm .................... 20 3.3.1.Phương pháp xử lý số liệu...................................................................... 20 PHẦN 4. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ...................................................... 22 4.1. Nghiên cứu đặc điểm hình thái của cây rau Tàu bay ............................... 22 4.1.1. Đặc điểm hình thái cây rau Tàu bay ..................................................... 22 4.2. Nghiên cứu ảnh hưởng của các loại phân bón đến tỷ lệ sống của cây (%) .... 23 4.3. Nghiên cứu ảnh hưởng các loại phân bón đến sinh trưởng chiều cao (Hvn) của cây (cm) .................................................................................................... 25 4.4. Nghiên cứu ảnh hưởng của phân bón đến sinh trưởng của số lá ............. 28 4.5. Nghiên cứu ảnh hưởng của phân bón đến sinh trưởng của số mầm ....... 29 4.6.Chất lượng ................................................................................................. 31 4.7. Đề xuất một số giải pháp gây trồng cây rau Tàu bay............................... 33 Phần 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................ 35 5.1. Kết luận .................................................................................................... 35 5.2. Kiến nghị .................................................................................................. 36 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 38
v DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Kết quả phân tích mẫu đất .............................................................. 12 Bảng 3.1: Bảng thành phần của phân bón N-P-K 5:10:3*KS .......................... 14 Bảng 3.2: Thành phần hóa học phân hữu cơ vi sinh Sông Gianh ................... 14 Bảng 3.3. Sơ đồ bố trí thí nghiệm bón phân ................................................... 18 Bảng 3.4: Điều tra ảnh hưởng của chế độ bón phân đến sinh trưởng của cây rau Tàu bay ...................................................................................................... 19 Bảng 4.1: Ảnh hưởng của các loại phân bón đến tỷ lệ sống của cây Tàu bay... 23 Bảng 4.2: Phân tích phương sai một nhân tố đến tỷ lệ sống của cây giai đoạn 1 tháng tuổi ...................................................................................................... 25 Bảng 4.3: Ảnh hưởng các loại phân bón đến sinh trưởng chiều cao của cây (Hvn) (cm) .................................................................................................. 26 Bảng 4.4. Phân tích phương sai một nhân tố đến ........................................... 26 sinh trưởng chiều cao (Hvn) (cm) của cây giai đoạn 1 tháng tuổi ................... 26 Bảng 4.5: Ảnh hưởng của phân bón đến sinh trưởng của số lá ..................... 28 Bảng 4.6. Phân tích phương sai một nhân tố đến ........................................... 28 sinh trưởng số lá của cây giai đoạn 1 tháng tuổi ............................................. 28 Bảng 4.7: Ảnh hưởng của phân bón đến sinh trưởng của số mầm ................ 29 Bảng 4.8. Phân tích phương sai một nhân tố đến sinh trưởng số mầm của cây giai đoạn 1 tháng tuổi ...................................................................................... 30 Bảng 4.9: Chất lượng của cây rau Tàu bay sau 30 ngày theo dõi................... 31
vi DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1 Sơ đồ bố trí thí nghiệm bón phân ..................................................... 17 Hình 4.1: Biểu đồ thể hiện tỷ lệ sống cây rau Tàu bay sống sau 30 ngày sử dụng các công thức phân bón .......................................................................... 24 Hình 4.2: Ảnh hưởng của các loại phân bón đến sinh trưởng chiều cao của cây rau Tàu bay ............................................................................................... 27 Hình 4.3: Ảnh hưởng của các loại phân bón đến sinh trưởng của số lá của rau Tàu bay ............................................................................................................ 29 Hình 4.4: Ảnh hưởng của các loại phân bón đến sinh trưởng của số mầm của rau Tàu bay ...................................................................................................... 31 Hình 4.5. Chất lượng của cây rau Tàu bay sau 30 ngày theo dõi .................. 32
vii DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT CT : Công thức CTTN : Công thức thí nghiệm Hvn : Chiều cao vút ngọn SL : Số lá TLS : Tỷ lệ sống Nxb : Nhà xuất bản TB : Trung bình
1 PHẦN 1 MỞ ĐẦU 1.1 Đặt vấn đề Cây rau dại đã được con người biết đến và sử dụng từ xa xưa. Với các loài cây cỏ sẵn có trong tự nhiên, bằng những kinh nghiệm được truyền từ đời này qua đời khác, con người đã để lại cho hiện tại 1 kho tàng, kinh nghiệm sử dụng, chế biến cây rau cỏ dại hết sức đa dạng. Đặc biệt trong những năm kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ cứu nước đầy gian khổ và thiếu thốn, cây rau mọc hoang dại đã góp phần quan trọng trong bữa ăn của bộ đội và nhân dân. Rau rừng đã bổ sung một lượng dinh dưỡng cần thiết cho sức khoẻ của mọi người để hoàn thành tốt nhiệm vụ chiến đấu và công tác. Ngày nay, tuy là thời bình, cây rau mọc hoang dại vẫn đóng vai trò quan trọng về dinh dưỡng cũng như làm thuốc phòng chữa bệnh đối với mọi tầng lớp nhân dân đặc biệt là ở những nơi vùng núi rừng, vùng cao, vùng sâu, vùng xa có khí hậu khắc nghiệt. Cây rau xanh là thành phần quan trọng trong bữa ăn hàng ngày của nhân dân ta. Những câu nói “Cơm không rau như đau không thuốc” hoặc “Đói ăn rau, đau uống thuốc” đã được khẳng định tầm quan trọng, sự cần thiết của rau trong bữa ăn và trong đời sống con người (Nguyễn Tiến Bân và cộng sự, 1994) [1]. Là nguồn tài nguyên quý giá, là một bộ phận quan trọng của môi trường sống, luôn gắn liền với đời sống của đồng bào các dân tộc miền núi. Cây rau rừng không chỉ cung cấp thực phẩm, dược liệu mà còn có giá trị về kinh tế, có ý nghĩa rất lớn trong nghiên cứu khoa học, bảo tồn nguồn gen, bảo tồn đa dạng sinh học. Do vậy, để có cơ sở khoa học phát triển giống cây rau tàu bay, nâng cao thu nhập cho người dân, đồng thời bảo tồn cây dược liệu quý đang ngày càng cạn kiệt trong tự nhiên, chúng tôi đề xuất thực hiện đề tài: “Nghiên cứu ảnh
2 hưởng của phân bón đến sinh trưởng của cây rau Tàu bay (Crassocephalum crepidioides) tại vườn ươm mô hình thực nghiệm khoa Lâm nghiệp” là cần thiết, có ý nghĩa cả khoa học và thực tiễn sản xuất. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu Xác định được sự ảnh hưởng một số loại phân bón đến sự sinh trưởng của cây rau Tàu bay, từ đó làm cơ sở khoa học cho công tác làm nghiên cứu và nhân rộng giống cây dược liệu quý. 1.3. Ý nghĩa của việc nghiên cứu - Ý nghĩa khoa học Vận dụng kiến thức đã học làm quen với thực tế. Tích lũy những kinh nghiệm cho công việc khi đi làm. Nâng cao kiến thức thực tế. Rèn luyện về kỹ năng tổng hợp và phân tích số liệu, tiếp thu và học hỏi những kinh nghiệm từ thực tế. - Ý nghĩa thực tiễn Xác định được ảnh hưởng của việc bón phân đến sinh trưởng,phát triển của cây rau sắng. Số liệu thu thập phải khách quan, trung thực và chínhxác. Đề xuất một số giải pháp kiến nghị về phương pháp, cách thức bón phân. Nâng cao kiến thức thực tế của bản thân phục vụ cho công tác sau khi ra trường.
3 PHẦN 2 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 2.1. Cơ sở khoa học Rau tàu bay loài cỏ dại mọc hoang hóa khắp nơi, tưởng chừng chỉ là một loài cỏ vô chi nhưng thực tế loài cây này không chỉ là một vị thuốc, chúng ta còn có thể sử dụng cây tàu bay hàng ngày như một loại rau sạch. Rau tàu bay còn được gọi là cây kim thất. Cái tên rau Tàu bay không biết có từ khi nào nhưng chắc chắn rằng nó bắt nguồn từ những năm kháng chiến oanh liệt của quân và dân ta. Theo một số cựu chiến binh chúng tôi được biết, trong chiến tranh kháng chiến chống mỹ bộ đội ta thường phải ẩn nấp trong các tán rừng dài ngày. Lương thực thiếu thốn, rau khan hiếm nên phải hái rau rừng làm thực phẩm, trong đó loài rau phổ biến nhất là cây kim thất. Phải đối mặt với máy bay Mỹ nén bom, ăn rau rừng nên các chiến sỹ mới gọi đây là rau Tàu bay (Lê Khả Kế và cộng sự 1969 – 1976)[7]. Rau rừng có vai trò và giá trị rất lớn đối với đời sống của con người, việc phát triển cây rau rừng , an toàn đáp ứng nhu cầu của con người ngày càng khó khăn đặc biệt là các loài rau rừng có nguồn gốc từ tự nhiên. 2.2. Nghiên cứu về cây rau rừng trên thế giới – Việt Nam 2.2.1. Trên thế giới Từ xa xưa, trong quá trình hái lượm các loại cây rau cỏ để làm thức ăn, con người đã phát hiện ra những cây cỏ có độc thì tránh, những cây rau cỏ ăn được thì sử dụng làm lương thực, thực phẩm, có thể làm thuốc chữa bệnh và được truyền tụng từ đời này qua đời khác. Cùng với sự tiến hóa và phát triển của xã hội, kho tàng kiến thức về cây thuốc của nhân loại ngày càng trở nên phong phú. Theo Farmsworth et al., 1985 thì vào năm 1985 có khoảng 119 hợp chất hóa học chiết xuất từ thực vật bậc cao được sử dụng vào sản xuất thuốc trên
4 toàn thế giới. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ước tính là có 80% người dân ở các nước đang phát triển của thế giới hiện đang phụ thuộc vào các loại thuốc truyền thống để chữa bệnh và trong khoảng 85% các loại thuốc truyền thống đó có sử dụng các chiết xuất từ thực vật. Rất nhiều nước trên thế giới quan tâm đầu tư nghiên cứu tìm các hợp chất mới từ thực vật như Trung Quốc, Nhật Bản, Mỹ, Đức, Ấn Độ...Trong thực tế các nghiên cứu như vậy chỉ được bắt đầu từ thế kỷ 19 và công nghệ cũng phát triển rất mạnh mẽ từ đó. Tại trung tâm Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ đã kiểm tra rất nhiều loài thực vật để tìm kiếm chất ung thư, rất nhiều loài đã chứng tỏ có hoạt 5 chất chống ung thư, một số hoạt chất đã được chiết xuất và nghiên cứu về cấu trúc để thử nghiệm chữa trị cho con người. Tại Hồng Kông vào năm 1981 với dân số gần 5,7 triệu người, Hồng Kông có ít nhất 346 người bán cây cỏ làm thuốc và 1477 cửa hàng bán thuốc từ các loại cây cỏ, trong khi đó có 3362 thầy thuốc có đăng ký và 375 hiệu thuốc. Hiệp hội các nhà thuốc Bắc ở đây có khoảng 5.000 hội viên. Có thể nói Hồng Kông là một thị trường đông dược lớn nhất thế giới, nhập khẩu vượt con số 190 triệu đô la Mỹ mỗi năm. Chỉ có khoảng 70% các loại sản phẩm thảo dược đó là được sử dụng tại chỗ, còn 30% lại được tái xuất. Theo tính toán thì mỗi năm người dân nơi đây tiêu thụ khoảng 25 đô la Mỹ cho thuốc Bắc. Đây mới chỉ là số liệu tính riêng cho Hồng Kông mà chưa hề đưa ra các số liệu cho cả Trung Quốc, một đất nước mà từ hàng nghìn năm qua người dân đã quen sử dụng thuốc dân tộc sản xuất từ thực vật để chữa bệnh. Tại Nhật Bản hệ thống y học cổ truyền được gọi là Kampo là một dạng ứng dụng y học Trung Quốc. Thuốc dân tộc bao gồm các sản phẩm từ tự nhên, mà chủ yếu là các chiết xuất từ thực vật. Tổng chi phí cho các sản phẩm thuốc tại Nhật Bản là khoảng 8,3 tỉ đô la Mỹ trong năm 196, song các loại thuốc dân tộc chỉ chiếm 12,5 triệu đô la Mỹ. Vào năm 1984, tổng chi phí
5 cho các loại thuốc đã lên tới 14,6 tỉ đô la Mỹ và chi phí cho thuốc dân tộc cũng tăng lên 150 triệu đô la Mỹ (Terasawa, 1986). Tonga Noweg và cộng sự (2003) nghiên cứu những loài cây làm rau lấy từ rừng của các cộng đồng trong khu vực Vườn quốc gia Crocker Range, Sabah, Malaysia cho thấy có đến 70,6% cộng đồng dân cư có lấy các loài rau từ rừng, 82% phụ nữ tham gia lấy các loại rau rừng phục vụ cho gia đình 18% vừa lấy để dùng vừa đem bán ở các chợ địa phương. Wang Guang-Yin và cộng sự (2002) nghiên cứu về khai thác và sử dụng nguồn tài nguyên rừng tại tỉnh Hà Nam, Trung Quốc, chỉ ra có tới 91họ, 226 chi và 415 loài. Phân bố địa lý, sự khai thác và cách thức sử dụng được chỉ rõ và 6 đặc tính của loài, đặc điểm sinh học, các phần có thể ăn được, thời gian thu hái và sinh cảnh của chúng cũng đề cập tới. Tugba Bayrak Ozbucak và cộng sự đã nghiên cứu phân bố các loài cây ăn được ở vùng biển đen Thổ Nhĩ Kỳ cho thấy các loài cây ăn được rất phổ biến và được dân cư vùng này sử dụng thường xuyên, thống kê được có 52 loài cây ăn được thuộc trong 26 họ. Họ có số loài nhiều nhất là họ Lamiaceae (10 loài), tiếp theo là các họ Asteraceae (5loài), Apiaceae và Boraginaceae (4 loài), Liliaceae (3 loài), Orchidaceae và Polygonaceae (2 loài) (Bùi Văn Tân, 2010)[11]. 2.2.2. Ở Việt Nam Nước ta nằm ở vành đai khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, nhiệt độ trung bình năm khác nhau giữa các địa phương; lượng mưa trung bình lớn nhưng phân bố không đều theo vùng lãnh thổ và trong năm. Nhờ có yếu tố về địa hình và khí hậu đa dạng, do vậy nước ta có thảm thực vật phong phú và nguồn cây rau rừng để ăn và làm thuốc dồi dào. Bảo tồn và phát triển nguồn gien, giống cây rau rừng làm thuốc là một việc làm cần thiết góp phần tăng nguồn lực chăm sóc sức khỏe nhân dân (Đỗ Tất Lợi, 1995)[8].
6 Các nhà khoa học đã phát hiện ở nước ta có 3.948 loài thực vật và nấm lớn được dùng làm thuốc, thuộc 307 họ của chín ngành và nhóm thực vật khác nhau. Trong đó có 52 loài tảo biển, 22 loài nấm, bốn loài rêu và 3.870 loài thực vật bậc cao. Mỗi loài lại có bộ gien đa dạng riêng của mình. Ðiều này làm cho kho tàng nguồn gien cây thuốc ở Việt Nam vô cùng đa dạng, từ cấp hệ sinh thái đến cấp loài và phân tử (Đỗ Huy Bích và cộng sự, 2004)[2]. Theo sổ sách ghi chép, rau được nhập vào nước ta từ thế kỷ thứ X. Lê Quý Đôn (1721-1783) đã tổng kết vùng phân bố rau. Cho đến nay, nước ta có khoảng 70 loài thực vật đã sử dụng làm rau hoặc chế biến thành rau. Hơn 30 loài trong đó có 15 loài rau chủ lực, hơn 80% là rau ăn lá. Theo kết quả nghiên cứu của Võ Văn Chi (1983), hiện có 145 loài dùng để làm rau thuộc 61 họ thực vật, trong đó 10 họ có số cây được dùng làm rau ăn nhiều nhất. Đứng đầu là họ Đậu, tiếp đến là họ Cúc, họ Bầu bí, họ Ráy, họ Dền. Theo số liệu thống kê tại Việt Nam có khoảng 356 loài cây trồng phục vụ ăn uống, chiếm 25% tổng số cây trồng. Ở Việt Nam chưa có nghiên cứu hệ thống về thực vật hoang dại xem có bao nhiêu loài có thể sử dụng được làm rau ăn. Những nghiên cứu về rau hoang dại ở Việt Nam hiện nay tập trung chủ yếu là rau rừng ở một vài nghiên cứu nhỏ như: Tác phẩm “Rau rừng” của tổng cục Hậu cần Quân đội nhân dân Việt Nam đã nêu lên 150 loài có thể sử dụng làm rau ăn, trong đó có 56 loài có thể trực tiếp, 36 loài phải qua chế biến trong đó 15 loài nấu canh, 7 loài lấy củ, 11 loài ăn quả, 10 loài làm nước uống. Tác phẩm đã miêu tả một cách sơ bộ về hình thái, bộ phận sử dụng, cách sử dụng, phân bố của 150 loài rau rừng (Hồ Vi Phương, 2012)[9]. 2.3.3. Giá trị của cây rau Tàu bay Rau tàu bay còn được biết phổ biến nhờ trong chiến tranh Việt Nam, ở những vùng rừng núi nó là một trong những loài cây rừng chủ lực được chọn để thay rau xanh.Tuy có tên là rau nhưng thực tế nó chỉ là một loài cỏ dại, có
7 thể ăn được như rau nhưng do có nguồn gốc hoang dại, còn nhiều độc tính nên không được sử dụng nhiều hoặc trồng làm rau. Ở Việt Nam, đôi khi nó được sử dụng làm thực phẩm thay thế rau xanh nhưng rất hạn chế vì có mùi hắc rất khó chịu kể cả khi đã luộc chín. Đọt non của cây có thể luộc, nấu canh, hoặc làm nộm trộn với hoa chuối. Rau tàu bay được dùng làm rau ăn sống, hoặc luộc, xào, nấu canh hay muối dưa ăn. Khi nấu canh phải để lắng, gạn bỏ hết dầu, mới thêm mắm muối để đỡ mùi hắc. Dân gian thường dùng lá tươi giã nát hoặc nhai nát đắp lên những vết rắn, rết cắn. Ở Campuchia, người ta dùng nó để trị các biến chứng sau khi sinh. Trong y học cổ truyền còn sử dụng rau tàu bay làm dược liệu. Rau tàu bay có những công dụng phòng chữa bệnh như sau: Cung cấp loại vitamin nói chung và vitamin A, C là những vitamin chống ôxy hóa, khử gốc tự do. Rau tàu bay có nhiều xơ gây nhuận tràng và giảm hấp thu chất béo, làm thức ăn kiêng cho người béo phì (Võ Văn Chi, 1997)[3]. Một số vùng dân cư người ta quen dùng rau tàu bay phòng chống côn trùng, rắn rết cắn, bằng cách giã nhuyễn xoa đắp lên chỗ bị tổn thương …Trong thời gian chiến tranh, đặc biệt là chiến tranh Việt Nam, nó là món ăn thường xuyên của du kích, bộ đội khi hoạt động ở những vùng rừng núi do không có điều kiện để trồng rau xanh thường xuyên để tránh bị lộ nơi đóng quân hoặc những lúc hết lương thực. Rau Tàu bay được xếp vào nhóm rau rừng. Rau Tàu bay được nổi danh đặc biệt từ trong 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược nó đã cung cấp nguồn rau xanh sẵn có khắp nơi để ăn sống, muối dưa, luộc, xào, nấu canh... cho quân dân cả nước. Rau Tàu bay mọc ở đồng bằng, trên núi, trong rừng, bên đường, bờ mương, ven suối (Phạm Hoàng Hộ 2000, Cây cỏ Việt Nam)[6] Còn với nhân dân ở thời bình như thời chiến, rau tàu bay là món rau thường thấy bên cạnh “nước chấm đại dương và nước canh toàn quốc” trong
8 bữa ăn của sinh viên. Đồng bào đi xây dựng vùng kinh tế mới vào những ngày đầu khai hoang cũng tìm đến rau Tàu bay. Có lẽ cũng vì ân tình đối với rau Tàu bay mà trong hàng trăm rau rừng ăn được thì hiếm có rau được nghiên cứu thành phần hóa học, trong rau Tàu bay cho thấy (tính theo %): nước 91,1, protein 2,5, lipid 0,2, cellulose 1,6 dẫn xuất không protein 3,7. Khoáng toàn phần 0,9. Về vitamin có 3,4mg% caroten (tiền sinh tố A), 10mg% vitamin C. Trong y học cổ truyền còn sử dụng rau tàu bay làm dược liệu. Cũng như các loại rau xanh khác, rau tàu bay cung cấp các loại vitamin nói chung và vitamin A, C là những vitamin chống ôxy hóa, khử gốc tự do. Rau Tàu bay có nhiều xơ gây nhuận tràng, làm thức ăn kiêng cho người béo phì.Một số vùng dân cư người ta quen dùng rau tàu bay phòng chống côn trùng, rắn rết cắn, bằng cách giã nhuyễn xoa đắp lên chỗ bị tổn thương. Có người khoái mùi vị đặc trưng của rau tàu bay. Nhưng có ý kiến cho rằng ăn nhiều và thường xuyên rau tàu bay sẽ bị thiếu máu. Để khắc phục tình trạng đó thì cần làm toan hóa rau tàu bay bằng cách phối hợp chấm nước mắm chanh hoặc làm rau trộn có chanh hoặc giấm để tăng hấp thu sắt tạo huyết sắc tố. Cũng có ý kiến dùng kéo dài rau tàu bay có thể bị sỏi thận. Do đó nên ăn thay đổi những món rau rừng khác. Tuy nhiên, những ý kiến này chưa được khoa học kiểm chứng. Nấu canh rau tàu bay nên lắng bỏ phần dầu để khỏi bị có mùi hắc như mùi xăng rất đặc trưng của rau tàu bay, rồi mới cho gia vị vào, thì sẽ thơm ngon (Nguyễn Văn Đàn, Đoàn Thị Nhu (chủ biên), 1990)[4]. 2.4. Kết quả của việc nghiên cứu cây rau Tàu bay Cây Tàu bay là một cây rau rừng quý, và có nhiều giá trị. Tuy nhiên, nguồn cung cấp nguyên liệu tự nhiên dần cạn kiệt, vì vậy chúng ta cần nhân giống, phát triển và bảo vệ nguồn gen quý của loài cây rau rừng này.
9 Qua việc nghiên cứu này, chúng ta sẽ hiểu rõ hơn về tác dụng của cây rau Tàu bay, những điều kiện ảnh hưởng, đặc biệt là sự ảnh hưởng của việc bón phân đến sinh trưởng của loài cây rau rừng này. 2.4.1. Vai trò của phân bón tới sự phát triển cây trồng Có nhiều yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến khả năng phát triển, năng suất, chất lượng cây trồng: khí hậu, đất, giống, nước, sâu bệnh, môi trường, phân bón…Trong số đó phân bón đóng vai trò hết sức quan trọng. Từ ngàn xưa ông cha ta đã đúc kết “ Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống” hay “ Người đẹp vì lụa lúa tốt vì phân” để thấy được vai trò quan trọng của phân bón trong canh tác nông nghiệp và sự phát triển cân đối, ổn định của cây trồng. Phân bón cung cấp các chất dinh dưỡng cần thiết cho sự phát triển của cây trồng. trong tất cả các loại phân bón vô cơ, hữu cơ đều cố đầy đủ N,P,K các nguyên tố trung lượng (ca, Mg, S), các nguyên tố vi lượng (Fe, Cu, Mh, B, Mo…) cần thiết cho nhu cầu sinh trưởng của cây. Phân bón là nguồn cung cấp dinh dưỡng chủ yếu cho cây trồng thông qua bộ rễ của cây, đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc quyết định năng suất của cây. Nếu bón phân cân đối, hợp lý thì sẽ giúp năng suất của cây tăng cao, phát triển vượt trội không có hiện tượng mất mùa, hạn chế sâu bệnh hại, nâng cao chất lượng nông sản. Nhưng nếu bón phân không hợp lý thì cây sẽ phát triển không cân đối, cho năng suất thấp, chất lượng nông sản kém, sâu bệnh hại nhiều (Nguyễn Mạnh Hùng - Nguyễn Mạnh Chinh. Dinh dưỡng cây trồng và phân bón, 2002)[5]. 2.5. Nguyên tắc cơ bản khi bón phân cho cây 2.5.1. Đúng loại Sử dụng đúng loại phân mà cây yêu cầu và phù hợp với từng loại đất. Vì vậy cần phải hiểu rõ yêu cầu của từng loại cây: cần loại phân gì, tỷ lệ bao nhiêu tùy theo từng thời kỳ sinh trưởng, và nó được trồng trên loại đất có tính chất ra sao.
10 Nhu cầu dinh dưỡng của cây trồng khác nhau tùy thuộc vào từng giai đoạn sinh trưởng và phát triển. Có loại cây ở giai đoạn sinh trưởng cần kali hơn đạm; cũng có loại cây ở thời kỳ phát triển lại cần đạm hơn kali. Bón đúng loại phân mà cây cần mới phát huy hiệu quả[5]. Cây trồng yêu cầu phân gì bón phân đó. Phân bón có nhiều loại, nhưng có 4 loại chính là: N, P, K, S; mỗi loại có chức năng riêng. Bón phân không đúng yêu cầu, không phát huy được hiệu quả còn gây hại cho cây. Bón đúng không những đáp ứng được yêu cầu của cây mà còn giữ ổn định của môi trường đất. Đất chua tuyệt đối không bón những loại phân có tính axít cao quá ngưỡng ; đất kiềm không bón các loại phân có tính kiềm cao quá ngưỡng[5]. 2.5.2.Đúng liều Liều dùng là bao nhiêu? Hầu hết trên nhãn bao bì đều có hướng dẫn. Để sử dụng đúng liều lượng phân bón nhằm tiết kiệm được kinh tế, phù hợp với yêu cầu của cây trồng, tránh lãng phí phân bón, thì người sử dụng phải đọc kỹ hướng dẫn sử dụng và kết hợp với quan sát hình thái và tình trạng của cây, đất đai nơi trồng cây, thời tiết, mùa vụ để quyết định bón lượng phân thích hợp[5]. 2.5.3.Đúng lúc Đúng lúc là bón đúng lượng phân và đúng loại phân khi cây trồng cần. Trong suốt thời kỳ sống, cây trồng luôn luôn có nhu cầu các chất dinh dưỡng cho sinh trưởng và phát triển, vì vậy nên chia ra bón nhiều lần theo quy trình và bón vào lúc cây phát triển mạnh, không bón một lúc quá nhiều, sai nguyên tắc. Việc bón quá nhiều phân một lúc sẽ gây ra thừa lãng phí, ô nhiễm môi trường, cây sử dụng không hết sẽ làm biến dạng dễ nhiễm bệnh, năng suất chất lượng nông sản thấp. 2.5.4.Đúng cách Bón đúng cách là bón phân sao cho cây trồng hấp thu hiệu quả nhất lượng phân bón vào (đúng theo hướng dẫn của nhà Sản xuất).
11 Một khi đã xác định được đúng phân, thuốc, pha đúng liều lượng và chọn đúng thời điểm để xử lý mà cách dùng lại không đúng thì làm giảm tối đa hiệu quả sử dụng[5]. Sử dụng phân phun qua lá sẽ không mang lại hiệu quả mà ngược lại sẽ làm tổn thương cây (cháy lá) nếu sử dụng không đúng cách. Lá cây trồng, ngoài chức năng quang hợp còn có vai trò thoát hơi nước qua hệ thống khí khổng, đó là những lỗ nhỏ li ti nằm phần lớn ở mặt dưới lá và cũng chính nơi đây mới có điều kiện hấp thu phân qua lá. Do đó khi sử dụng phân phun qua lá cần phải phun tập trung ở mặt dưới lá[5]. Bón phân có nhiều cách nhưng tập trung chủ yếu 3 cách sau: Bón bề mặt là phương pháp phổ biến và hiệu quả nhất đối với các loại phân đạm. Nếu là phân bón hữu cơ thì nên lấp đất lên hoặc trộn đều với đất bề mặt. Bón cho đất: Đây là phương pháp rất phù hợp cho các loại phân hòa tan, ví dụ như phốt pho và kali. Có thể đưa phân vào các lỗ hoặc rãnh xung quanh cây, sau đó dùng nước tưới để phân ngấm nhanh vào trong đất[5]. Phun lá: Đây là phương pháp rất hiệu quả nhất là bón phân giàu hàm lượng sắt, kẽm hoặc các nguồn đạm ít quan trọng đối với cây nhưng là phương án rất khó tính toán được chính xác hàm lượng phân mà cây nhận được nhất là phốt pho và kali. Tưới nước: Tưới tiêu hợp lý ngay sau khi bón phân là phương pháp tốt nhất để bảo vệ phân và giúp cây tiếp cận nhanh nguồn phân bón. Tuy nhiên nếu tưới quá nhiều nước bề mặt sẽ làm rửa trôi phân bón và gây ô nhiễm nguồn đất và nước[5]. 2.6. Tổng quan cơ sở thực tập Địa điểm xây dựng mô hình vườn thực vật nằm trong Mô hình khoa Lâm nghiệp và nằm trong diện tích của trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên do