Khóa luận tốt nghiệp đại học: Xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hướng tích hợp

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:185

Thêm vào BST

Báo xấu

4
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khóa luận tốt nghiệp đại học "Xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hướng tích hợp" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hướng tích hợp; Xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hướng tích hợp.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp đại học: Xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hướng tích hợp

TRƢỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA TIỂU HỌC – MẦM NON & NGHỆ THUẬT ---------- NGUYỄN THỊ THẢO HUYỀN XÂY DỰNG KẾ HOẠCH BÀI DẠY TRONG MÔN TOÁN LỚP 3 THEO ĐỊNH HƢỚNG TÍCH HỢP KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Quảng Nam, tháng 5 năm 2019
TRƢỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA TIỂU HỌC – MẦM NON – NGHỆ THUẬT ---------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Tên đề tài: XÂY DỰNG KẾ HOẠCH BÀI DẠY TRONG MÔN TOÁN LỚP 3 THEO ĐỊNH HƢỚNG TÍCH HỢP Sinh viên thực hiện NGUYỄN THỊ THẢO HUYỀN MSSV: 2115010530 CHUYÊN NGÀNH: GIÁO DỤC TIỂU HỌC KHÓA 2015 – 2019 Cán bộ hƣớng dẫn Th.S NGUYỄN THỊ THU THỦY MSCB: 1238 Quảng Nam, tháng 5 năm 2019
Lời cảm ơn Trên thực tế không có sự thành công nào mà không gắn liền với sự cố gắng. Và cố gắng đó, luôn có những bàn tay cổ vũ từ phía sau, dù ít hay nhiều, dù trực tiếp hay gián tiếp từ ngƣời khác. Trong suốt thời gian từ khi bắt đầu học tập tại trƣờng đến nay, tôi đã nhận đƣợc rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ từ quý thầy cô giáo, bạn bè và ngƣời thân. Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và sự biết ơn sâu sắc đến quý thầy cô giáo khoa Tiểu học – Mầm non & Nghệ thuật, trƣờng Đại học Quảng Nam đã cùng với tri thức và tâm huyết của mình để truyền đạt vốn kiến thức quý báu cho tôi trong suốt thời gian học tập tại trƣờng. Và đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn đến cô giáo ThS. Nguyễn Thị Thu Thủy - ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn, chỉ bảo và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành khóa luận này. Với vốn kiến thức đƣợc tiếp thu trong quá trình học tập không chỉ là nền tảng cho quá trình nghiên cứu khóa luận mà còn là hành trang quý báu để tôi bƣớc vào đời một cách vững chắc và tự tin. Trong quá trình hoàn thành bài khóa luận, tôi còn nhận đƣợc sự giúp đỡ chân thành, nhiệt tình của Ban Giám hiệu, các thầy cô giáo và các em học sinh ở trƣờng Tiểu học Kim Đồng, Tp Tam Kỳ, Quảng Nam đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi điều tra nghiên cứu thực trạng, khảo sát và thực nghiệm sƣ phạm đề tài của mình. Cuối cùng, từ đáy lòng mình, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn vô hạn tới gia đình thân yêu của tôi, cảm ơn sâu sắc đến tập thể lớp Tiểu học K15-01 cũng nhƣ tình cảm quý báu của những ngƣời bạn thân thiết – những nguồn động viên to lớn giúp tôi vƣợt qua những khó khăn từ lúc bắt đầu nghiên cứu cho đến khi hoàn thành khóa luận nhƣ ngày hôm nay. Tôi không dám khẳng định đề tài này có thật sự thành công hay không nhƣng để đạt đƣợc kết quả này là cả một quá trình học tập và làm việc không ngừng nghỉ. Do kiến thức và thời gian còn hạn chế nên không tránh khỏi những thiếu sót là điều chắc chắn, tôi rất mong nhận đƣợc sự góp ý quý báu của thầy cô và bạn bè để đề tài ngày một hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Quảng Nam, tháng 5 năm 2019 Sinh viên thực hiện Nguyễn Thị Thảo Huyền i
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi và có sự hƣớng dẫn khoa học của cô giáo – Thạc sĩ Nguyễn Thị Thu Thủy. Các số liệu sử dụng phân tích trong khóa luận có nguồn gốc rõ ràng, đã công bố theo đúng quy định. Các kết quả nghiên cứu trong khóa luận do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn của Việt Nam. Các kết quả này chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác. Sinh viên thực hiện Nguyễn Thị Thảo Huyền ii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT TỪ VIẾT TẮT GIẢI THÍCH 1 GV Giáo viên 2 HS Học sinh 3 GVTH Giáo viên tiểu học 4 GD Giáo dục 5 GDTH Giáo dục tiểu học 6 ĐHSP Đại học sƣ phạm 7 DH Dạy học 8 DHTH Dạy học tích hợp 9 TN Thực nghiệm 10 ĐC Đối chứng 11 SL Số lƣợng 12 TL Tỉ lệ 13 SGK Sách giáo khoa 14 Tr Trang iii
DANH MỤC CÁC BẢNG STT Tên Nội dung Trang 1 Bảng 1 Thống kê nội dung dạy học số học trong chƣơng 26 trình môn Toán lớp 3 2 Bảng 2 Thống kê nội dung dạy học đại lƣợng và đo đại 28 lƣợng trong chƣơng trình môn Toán lớp 3 3 Bảng 3 Thống kê nội dung dạy học yếu tố hình học trong 29 chƣơng trình môn Toán lớp 3 4 Bảng 4 Thống kê nội dung dạy học giải toán có lời văn 30 trong chƣơng trình môn Toán lớp 3 5 Bảng 5 Thống kê nội dung dạy học yếu tố thống kê trong 30 chƣơng trình môn Toán lớp 3 6 Bảng 1.1 Nhận thức của thầy (cô) về độ khó khi dạy môn 34 Toán lớp 3 7 Bảng 1.2 Hiểu biết của GV về việc dạy học tích hợp 35 8 Bảng 1.3 Quan điểm của GV về việc dạy học môn Toán 36 lớp 3 theo định hƣớng tích hợp 9 Bảng 1.4 Mức độ dạy học môn Toán lớp 3 của GV theo 37 hƣớng tích hợp 10 Bảng 1.5 Mạch kiến thức GV về việc dạy học theo hƣớng 38 tích hợp trong môn Toán lớp 3 11 Bảng 1.6 Đánh giá của thầy (cô) về mức độ hứng thú khi 39 HS tham gia học tập theo hƣớng tích hợp 12 Bảng 1.7 Đánh giá của GV về ý nghĩa của việc thiết kế bài 40 dạy trong môn Toán lớp 3 theo hƣớng tích hợp 13 Bảng 1.8 Mức độ hứng thú của HS khi học môn Toán lớp 42 3 14 Bảng 1.9 Mức độ hứng thú của HS khi đƣợc học theo 43 hƣớng tích hợp 15 Bảng 1.10 Mức độ khó khăn của HS khi tham gia vào quá 44 iv
trình học tập theo hƣớng tích hợp 16 Bảng 1.11 Một số bài dạy trong môn Toán lớp 3 có thể dạy 69 học theo định hƣớng tích hợp 17 Bảng 3.1 Kế hoạch thực nghiệm 106 18 Bảng 3.2 Bảng thống kê kết quả kiểm tra đầu vào của hai 109 lớp TN và ĐC 19 Bảng 3.3 Bảng thống kê kết quả kiểm tra đầu vào của hai 109 lớp TN và ĐC 20 Bảng 3.4 Bảng thống kê kết quả kiểm tra đầu ra của hai 110 lớp TN và ĐC 21 Bảng 3.5 Bảng thống kê kết quả kiểm tra đầu vào của hai 110 lớp TN và ĐC 22 Bảng 3.6 Bảng so sánh kết quả kiểm tra đầu vào và đầu ra 111 của hai lớp TN và ĐC (Đánh giá theo thông tƣ 22/BGD&ĐT) 23 Bảng 3.7 Mức độ hứng thú học tập của HS thực nghiệm cà 113 đối chứng v
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ STT Tên Nội dung Trang Nhận thức của thầy cô về độ khó khi dạy môn Toán 1 Biểu đồ 1 34 lớp 3. 2 Biểu đồ 2 Hiểu biết của GV về việc dạy học tích hợp. 35 Quan điểm của GV về việc dạy học môn Toán lớp 3 3 Biểu đồ 3 36 theo định hƣớng tích hợp. Mức độ dạy học môn Toán lớp 3 của GV theo hƣớng 4 Biểu đồ 4 37 tích hợp. Mạch kiến thức GV về việc dạy học theo hƣớng tích 5 Biểu đồ 5 38 hợp trong môn Toán lớp 3. Đánh giá của thầy (cô) về mức độ hứng thú khi HS 6 Biểu đồ 6 39 tham gia học tập theo hƣớng tích hợp. Đánh giá của GV về ý nghĩa của việc thiết kế bài dạy 7 Biểu đồ 7 41 trong môn Toán lớp 3 theo hƣớng tích hợp. 8 Biểu đồ 8 Mức độ hứng thú của HS khi học môn Toán lớp 3 42 Mức độ hứng thú của HS khi đƣợc học theo hƣớng 9 Biểu đồ 9 43 tích hợp Mức độ khó khăn của HS khi tham gia vào quá trình 10 Biểu đồ 10 44 học tập theo hƣớng tích hợp Biểu đồ so sánh kết quả đầu vào của HS hai lớp TN 11 Biểu đồ 3.1 109 và ĐC Biểu đồ so sánh kết quả đầu ra của HS hai lớp TN và 12 Biểu đồ 3.2 110 ĐC Biểu đồ so sánh kết quả học tập của HS hai lớp TN 13 Biểu đồ 3.3 111 và ĐC Mức độ hứng thú học tập của HS thực nghiệm và đối 14 Biểu đô 3.4 113 chứng vi
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................... 2 3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu .............................................................................. 2 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu ............................................................................................... 2 3.2. Khách thể nghiên cứu ................................................................................................ 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................................... 2 5. Phƣơng pháp nghiên cứu .............................................................................................. 3 5.1. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu lí luận ..................................................................... 3 5.1.1. Phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu ............................................................................ 3 5.1.2. Phƣơng pháp phân tích – tổng hợp ......................................................................... 3 5.2. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn ................................................................. 3 5.2.1. Phƣơng pháp quan sát ............................................................................................. 3 5.2.2. Phƣơng pháp điều tra .............................................................................................. 3 5.2.3. Phƣơng pháp lấy ý kiến chuyên gia ........................................................................ 3 5.2.4. Phƣơng pháp tổng ý kiến kinh nghiệm ................................................................... 4 5.2.5. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm ....................................................................... 4 5.3. Phƣơng pháp thống kê toán học................................................................................. 4 6. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ............................................................................................ 4 6.1. Trên thế giới ............................................................................................................... 4 6.2. Ở Việt Nam ................................................................................................................ 5 7. Đóng góp của đề tài ...................................................................................................... 6 7.1. Về lý luận ................................................................................................................... 6 7.2. Về thực tiễn ................................................................................................................ 6 8. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ........................................................................................ 6 9. Cấu trúc tổng quan của đề tài........................................................................................ 6 NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ............................................................................................. 7 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG KẾ HOẠCH BÀI DẠY TRONG MÔN TOÁN LỚP 3 THEO ĐỊNH HƢỚNG TÍCH HỢP ............... 7 1.1. Một số khái niệm liên quan........................................................................................ 7 1.1.1. Kế hoạch bài dạy..................................................................................................... 7 1.1.2. Tích hợp .................................................................................................................. 7 vii
1.1.3. Dạy học tích hợp ..................................................................................................... 8 1.2. Một số vấn đề về dạy học môn Toán theo định hƣớng tích hợp ................................ 9 1.2.1. Mục tiêu, nhiệm vụ và ý nghĩa của việc dạy học theo định hƣớng tích hợp .......... 9 1.2.1.1. Mục tiêu của việc dạy học theo hƣớng tích hợp .................................................. 9 1.2.1.2. Nhiệm vụ của việc dạy học theo hƣớng tích hợp................................................. 9 1.2.1.3. Ý nghĩa của việc dạy học theo hƣớng tích hợp.................................................. 10 1.2.2. Nội dung, hình thức và đặc điểm của dạy học theo hƣớng dạy học tích .............. 12 hợp .................................................................................................................................. 12 1.2.2.1. Nội dung dạy học tích hợp ................................................................................. 12 1.2.2.2. Hình thức dạy học tích hợp ................................................................................ 14 1.2.2.3. Đặc điểm dạy học tích hợp ................................................................................ 18 1.2.3. Một số yêu cầu khi xây dựng kế hoạch theo định hƣớng tích hợp ....................... 20 1.2.4. Đặc điểm tâm lý HS giai đoạn lớp 1,2,3 ............................................................... 21 1.2.4.1. Tri giác ............................................................................................................... 22 1.2.4.2. Tƣ duy ................................................................................................................ 22 1.2.4.3. Tƣởng tƣợng ...................................................................................................... 22 1.2.4.4. Ngôn ngữ ........................................................................................................... 23 1.2.4.5. Chú ý .................................................................................................................. 23 1.2.4.6. Trí nhớ ............................................................................................................... 23 1.3. Chƣơng trình dạy học môn Toán lớp 3 .................................................................... 24 1.3.1. Mục tiêu môn Toán lớp 3...................................................................................... 24 1.3.1.1. Kiến thức ........................................................................................................... 24 1.3.1.2. Kỹ năng .............................................................................................................. 24 1.3.1.3. Thái độ ............................................................................................................... 25 1.3.2. Nội dung chƣơng trình môn Toán lớp 3 ............................................................... 26 1.4. Thực trạng việc xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hƣớng tích hợp ........................................................................................................................... 30 1.4.1. Mục đích điều tra .................................................................................................. 31 1.4.2. Thời gian điều tra .................................................................................................. 31 1.4.3. Đối tƣợng điều tra ................................................................................................. 31 1.4.4. Nội dung điều tra .................................................................................................. 31 1.4.5. Phƣơng pháp điều tra ............................................................................................ 32 1.4.6. Kết quả và kết luận điều tra .................................................................................. 33 viii
1.4.6. Kết luận về kết quả điều tra .................................................................................. 45 Tiểu kết chƣơng 1 ........................................................................................................... 48 Chƣơng 2. XÂY DỰNG KẾ HOẠCH BÀI DẠY TRONG MÔN TOÁN LỚP 3 THEO ĐỊNH HƢỚNG TÍCH HỢP ........................................................................................... 49 2.1. Một số căn cứ để xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hƣớng tích hợp. .......................................................................................................................... 49 2.1.1. Căn cứ vào mục tiêu, nội dung dạy học môn Toán lớp 3 ..................................... 49 2.1.2. Căn cứ vào nội dung, hình thức và đặc điểm của dạy học tích hợp. .................... 49 2.1.3. Căn cứ vào đặc điểm tâm lý của học sinh ............................................................. 50 2.1.4. Căn cứ vào thực trạng việc xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hƣớng tích hợp ........................................................................................................ 50 2.2. Một số nguyên tắc khi xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hƣớng tích hợp ................................................................................................................ 51 2.2.1. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học và tiếp cận những thành tựu của khoa học kỹ thuật, đồng thời vừa sức với học sinh ............................................................................. 51 2.2.2. Nguyên tắc đảm bảo tăng tính hành dụng, tính thực tiễn, quan tâm tới những vấn đề mang tính xã hội của địa phƣơng ............................................................................... 51 2.2.3. Phù hợp chƣơng trình và chuẩn kiến thức, kỹ năng của các môn học tích hợp.... 52 2.2.4. Đảm bảo mối liên hệ giữa các bài học tích hợp .................................................... 52 2.2.5. Lựa chọn một vấn đề làm “xƣơng sống” cho bài học tích hợp............................. 53 2.3. Xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hƣớng tích hợp ........ 53 2.3.1. Quy trình xây dựng kế hoạch bài dạy ................................................................... 53 2.3.2. Khai thác một số bài dạy trong môn Toán lớp 3 có thể dạy học theo định hƣớng tích hợp ........................................................................................................................... 69 2.3.3. Xây dựng một số kế hoạch bài dạy trong Toán 3 theo định hƣớng tích hợp ........ 70 2.3.3.1. Mức độ từ liên hệ ............................................................................................... 70 2.3.3.2. Mức độ bộ phận ................................................................................................. 86 2.3.3.3. Mức độ tích hợp toàn phần .............................................................................. 103 Tiểu kết chƣơng 2 ......................................................................................................... 103 CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................................. 105 3.1. Mô tả thực nghiệm sƣ phạm .................................................................................. 105 3.1.1. Mục đích thực nghiệm ........................................................................................ 105 3.1.2. Nội dung thực nghiệm ........................................................................................ 105 ix
3.1.3. Đối tƣợng thực nghiệm ....................................................................................... 106 3.1.4. Thời gian thực nghiệm ........................................................................................ 106 3.1.5. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm ................................................................... 106 3.2. Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm............................................................................... 106 3.2.1. Xây dựng kế hoạch thực nghiệm ........................................................................ 106 3.2.2. Tiến hành thực nghiệm ....................................................................................... 107 3.3. Kết quả thực nghiệm .............................................................................................. 108 3.3.1. Các tiêu chí đánh giá thực nghiệm ...................................................................... 108 3.3.2. Kết quả thực nghiệm ........................................................................................... 109 3.3.3. Kết luận thực nghiệm .......................................................................................... 114 Tiểu kết chƣơng 3 ......................................................................................................... 114 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................................... 116 1. Kết luận ..................................................................................................................... 116 2. Khuyến khích ............................................................................................................ 117 2.1. Đối với ngành giáo dục .......................................................................................... 117 2.2. Đối với trƣờng Tiểu học ........................................................................................ 117 2.3. Đối với GV ............................................................................................................ 117 2.4. Đối với gia đình HS ............................................................................................... 117 2.5. Đối với HS ............................................................................................................. 117 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ 118 x
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục (GD) là nền tảng của xã hội, là cơ sở tiền đề để quyết định sự tồn vinh của đất nƣớc. GD không chỉ cung cấp những hiểu biết về kho tàng tri thức của nhân loại, giúp cho các em có những kiến thức cơ bản cần thiết về khoa học và cuộc sống, mà còn góp phần hình thành và bồi dƣỡng nhân cách tốt đẹp cho học sinh (HS). Đặc biệt là giáo dục Tiểu học (GDTH) - cấp học nền tảng – nơi nuôi dƣỡng những mầm xanh cho đất nƣớc. Là những viên gạch đầu tiên trên chặng đƣờng của sự phát triển và kết nối với các cấp học tiếp theo. Chính vì vậy, việc nâng cao chất lƣợng giáo dục, phát huy nguồn nhân lực, con ngƣời vì thế càng đƣợc xem là động lực quan trọng thúc đẩy quá trình hội nhập của đất nƣớc. Trƣớc tình hình đó, nhà nƣớc cần đào tạo nguồn nhân lực có khả năng huy động kiến thức, kỹ năng thực hành cao… Muốn vậy, bên cạnh việc đổi mới chƣơng trình dạy học thì việc đổi mới hƣớng dạy học là một yêu cầu cấp thiết của ngành giáo dục. Do đó, giáo dục đã quyết định lấy quan điểm tích hợp làm nguyên tắc chỉ đạo và tổ chức nội dung chƣơng trình dạy và lựa chọn hƣớng tích hợp một cách logic giữa các môn học. Có thể xem đây là hình thức dạy học tốt nhất hiện nay, đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc trao đổi, giao thoa các mục tiêu của các môn học khác nhau. Điểm đột phá trong hệ thống quan điểm tích hợp chính là nhấn mạnh vào tính toàn diện và tính hài hòa giữa đức, trí, thể, mỹ với mục tiêu giáo dục là hình thành, rèn luyện phẩm chất, năng lực của HS. Sự kết hợp nhịp nhàng từ nhiều lĩnh vực khác nhau sẽ giúp các em nhanh chóng ghi nhớ, khắc sâu những kiến thức đã học ở các môn học khác, mang lại cho HS những trải nghiệm thực tế ý nghĩa, bổ ích hơn.[17/1] Ở tiểu học, HS đƣợc học rất nhiều môn, trong đó môn Toán là một môn khoa học thống nhất cần tạo điều kiện để cho HS tiếp cận với toán học ở một chỉnh thể thống nhất và trọn vẹn. Điều đáng chú ý nhất đó là toán học cho các em cảm nhận đƣợc sức mạnh to lớn và vô cùng ý nghĩa của nó trong việc ứng dụng vào cuộc sống để giải quyết những vấn đề thƣờng ngày. Với vai trò và vị trí hết sức quan trọng nên chƣơng trình Toán ở tiểu học gồm nhiều mạch kiến thức 1
đƣợc tích hợp chặt chẽ. Đặc biệt, môn Toán lớp 3 có vai trò trọng yếu, là lớp kết thúc giai đoạn đầu tiểu học, HS cần đƣợc chuẩn bị những kiến thức cơ sở để có thể học tốt các giai đoạn cuối của cấp tiểu học (Lớp 4,5) và tiếp tục ở các cấp học sau này. Chính vì vậy việc dạy học theo hƣớng tích hợp trong môn Toán giúp các em thực hành nhiều hơn để phù hợp với khả năng của từng HS, qua đó hình thành tính tự giác, chủ động trong học toán. Là ngƣời lái đò – ngƣời chắp cánh ƣớc mơ cho các em, đƣa các em đi trên con đƣờng đời của riêng mình. Vì vậy chúng tôi muốn tìm ra một hƣớng dạy học hợp lí, làm cho giờ Toán trở nên hấp dẫn, thu hút đƣợc hứng thú của các em, giúp các em phát triển năng lực giải quyết những vấn đề phức tạp và làm cho việc học trở nên có ý nghĩa hơn đối với các em. Xuất phát từ những lý đó trên chúng tôi chọn: “Xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hướng tích hợp” để tìm hiểu và nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng kế hoạch bài dạy theo định hƣớng tích hợp nhằm huy động kiến thức, kỹ năng thuộc nhiều lĩnh vực môn học vào trong cuộc sống. Tạo tiết học ý nghĩa, hấp dẫn hơn để phát huy tính tích cực, sáng tạo…. góp phần nâng cao chất lƣợng dạy và học trong nhà trƣờng tiểu học. 3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hƣớng tích hợp (ĐHTH). 3.2. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy- học môn Toán theo định hƣớng tích hợp cho học sinh lớp 3. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về việc dạy học môn Toán lớp 3 theo định hƣớng tích hợp nhƣ: Khái quát chung về việc dạy học trong môn Toán lớp 3 theo hƣớng tích hợp (khái niệm, mục tiêu, nhiệm vụ, ý nghĩa, nội dung, hình thức…); cấu trúc xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hƣớng tích hợp. - Tìm hiểu về đặc điểm nhận thức của HS lớp 3. 2
- Tìm hiểu mục tiêu, nội dung chƣơng trình môn Toán lớp 3. - Xây dựng phiếu điều tra và tiến hành điều tra thực trạng của việc xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hƣớng tích hợp. - Tìm hiểu các nguyên tắc, xây dựng quy trình và khai thác một số bài dạy trong môn Toán lớp 3 có thể dạy theo định hƣớng tích hợp. - Tiến hành xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hƣớng tích hợp. - Tiến hành dạy học thực nghiệm về việc dạy học môn Toán lớp 3 theo định hƣớng tích hợp tại trƣờng tiểu học để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của đề tài. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận 5.1.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu Đọc và khái quát các tài liệu nhƣ các văn bản, thông tƣ; sách giáo khoa (SGK); sách giáo viên (SGV); các loại sách tham khảo về dạy học theo định hƣớng tích hợp, sách nghiên cứu về đặc điểm tâm sinh lí của HS. 5.1.2. Phương pháp phân tích – tổng hợp Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến đề tài để làm luận cứ cho việc xây dựng, từ đó phân tích và tổng hợp các tài liệu tìm đƣợc. 5.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 5.2.1. Phương pháp quan sát Dự giờ, quan sát các tiết dạy - học của GV và HS lớp 3 tại trƣờng Tiểu học. 5.2.2. Phương pháp điều tra Thiết kế phiếu điều tra khảo sát thực trạng và khảo sát thực nghiệm sƣ phạm về việc xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hƣớng tích hợp. 5.2.3. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia Lắng nghe – tiếp thu ý kiến của GV hƣớng dẫn, các thầy cô trong Khoa Tiểu học - Mầm non & Nghệ thuật, các thầy cô giáo dạy tại trƣờng tiểu học và những ngƣời có kinh nghiệm trong lĩnh vực này để có định hƣớng đúng đắn trong quá trình nghiên cứu. 3
5.2.4. Phương pháp tổng ý kiến kinh nghiệm Xem xét, tổng kết lại tất cả kết quả đã quan sát, điều tra để rút ra kết luận, kinh nghiệm của bản thân thông qua nghiên cứu đề tài này. 5.2.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Sử dụng một số bài dạy đã đƣợc thiết kế để dạy thử một số tiết học trong chƣơng trình môn toán lớp 3 nhằm kiểm chứng hiệu quả và tính khả thi của việc dạy học theo hƣớng tích hợp tại khối lớp 3. 5.3. Phương pháp thống kê toán học Thống kê các số liệu thu thập đƣợc trong quá trình điều tra về việc thiết kế một số kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo hƣớng DHTH để xử lí số liệu điều tra trong phần thực trạng và số liệu trong phần thực nghiệm sƣ phạm bằng sơ đồ và biểu đồ. 6. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 6.1. Trên thế giới Không chỉ hiện tại, từ những năm giữa thế kỉ XX, chƣơng trình đào tạo của nhiều nƣớc đã đƣợc xây dựng theo quan điểm tích hợp, đặc biệt là ở cấp tiểu học và trung cấp cơ sở. Theo thống kê của UNESCO cho biết từ năm 1960 đến 1974 trên thế giới có 208/392 chƣơng trình dạy các môn Khoa học (Science) đƣợc các nƣớc xây dựng theo quan điểm tích hợp ở các mức độ khác nhau. Đến đầu thế kỷ XXI, nhiều nƣớc khi tiến hành đổi mới chƣơng trình GDPT đều hết sức coi trọng yêu cầu tích hợp, nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp của các môn học nhƣ: Hàn Quốc, Singapore, Australia, Phần Lan, Malaysia, Úc, Pháp, Anh, Hoa Kì, Canada, Philippins,…. [23/11] Nhƣng trong đó không thể không nhắc tới chính quyền liên bang Australia. Là nƣớc có nền giáo dục đã áp dụng chƣơng trình DHTH từ nhiều thập niên cuối thế kỉ XX và đầu thế kỉ XXI. Tại đây, các nhà nghiên cứu đƣa ra các tiêu chí quan trọng của DHTH, bao gồm: Việc học và nghiên cứu các môn học khác nhau, có thời khóa biểu linh động, GV giảng dạy theo nhóm, quá trình học lấy HS làm trung tâm, có sự tƣơng tác về trình độ giữa HS với HS, giữa HS và GV, và giữa GV với nhau. [8/4] Đồng thời kể tới các tác giả Zhbamova, Rule, Montgomery và Nielsen (Australia) sau khi tiến hành khảo sát và nghiên cứu về DHTH dọc, đã đƣa ra 4
bảng so sánh - đối chiếu giữa DHTH dọc và dạy học theo kiểu truyền thống (dạy một môn học đơn thuần)… [8/5] 6.2. Ở Việt Nam Việc tìm ra hƣớng dạy học mới là vấn đề đã đƣợc nhiều nhà khoa học, nhà cải cách giáo dục quan tâm. Có thể nói tới quá trình đổi mới chƣơng trình SGK trong những năm 90, nhóm Trung tâm nghiên cứu giáo dục phổ thông đã nghiên cứu kinh nghiệm xây dựng môn học tích hợp nhƣ môn “Khoa học”, môn “Khoa học Xã hội”… ở một số nƣớc trên thế giới và cả Việt Nam với kết quả nghiên cứu là kiến thức lịch sử, địa lý, khoa học tự nhiên đã đƣợc tích hợp trong môn “Tự nhiên và Xã hội” lớp 1, 2, 3; môn “Khoa học” lớp 4,5; môn “Lịch sử và Địa lý” lớp 4,5. Và gần đây nhất tháng 8 năm 2015, trƣờng ĐHSP Hà Nội đã đón đầu đổi mới chƣơng trình đào tạo GV, trong đó có bộ sách “DHTH phát triển năng lực HS”, gồm hai quyển: Quyển 1: Khoa học Tự nhiên; Quyển 2: Khoa học Xã hội. Tuy nhiên chƣa có nhà nghiên cứu nào áp dụng vào môn Toán ở Tiểu học. Trong những năm gần đây đã có rất nhiều nhà giáo dục cũng nhƣ GV quan tâm nghiên cứu vấn đề này nhƣ: + Trong tài liệu tập huấn “Dạy học tích hợp ở Tiểu học” (NXB Giáo Dục- 2016 Đại Học sƣ phạm Hà Nội) đề cấp đến vấn đề DHTH và xây dựng kế hoạch, tổ chức DHTH ở Tiểu học. [13/1] + Đặc biệt ngày 28/1/2016 Bộ GD&ĐT Nhật Bản ra mắt tài liệu quý về DHTH “Hướng dẫn học tập xã hội” do Nguyễn Quốc Vƣơng dịch và TS. Nguyễn Lƣơng Hải Khôi hiệu đính. Đề cập đến vấn đề đổi mới chƣơng trình giáo dục phổ thông giúp học sinh hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực.[21/1] + Tài liệu “Đào tạo – dạy học theo quan điểm tích hợp: Chúng ta đang ở đâu?”, đã trình bày khái quát về lí thuyết tích hợp, giới thiệu và phân tích tính tích hợp trong chƣơng trình đào tạo GVTH ở một số nƣớc trên thế giới và Việt Nam, trong chƣơng trình tiểu học Việt Nam sau 2000 và sau 2015 do TS. Hoàng Thị Tuyết. ĐHSP Tp. HCM…. [24/1] + Tại trƣờng Đại học Quảng Nam, cho đến thời điểm hiện nay chƣa có công trình nghiên cứu nào về việc thiết kế một số kế hoạch bài dạy theo hƣớng tích hợp vào dạy học nói chung cũng nhƣ “Thiết kế một số kế hoạch bài dạy theo hƣớng tích hợp vào dạy học môn Toán lớp 3” nói riêng. Nhƣ vậy ta có thể nói, dạy học theo hƣớng tích hợp là quan điểm dạy học hiện đại, giúp HS huy động 5
kiến thức, kỹ năng thuộc nhiều lĩnh vực môn học và trong cuộc sống. Tạo tiết học ý nghĩa, hấp dẫn hơn để phát huy tính tích cực, sáng tạo…. góp phần nâng cao chất lƣợng dạy và học trong nhà trƣờng tiểu học. 7. Đóng góp của đề tài 7.1. Về lý luận Góp phần làm rõ và hệ thống hóa đƣợc một số vấn đề liên quan đến việc dạy học môn Toán lớp 3 theo định hƣớng tích hợp. 7.2. Về thực tiễn Điều tra thực tiễn về việc xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo ĐHTH tại trƣờng tiểu học Kim Đồng, thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng, từ đó “Xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hƣớng tích hợp”. Thực nghiệm sƣ phạm về việc xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hƣớng tích hợp. 8. Giới hạn phạm vi nghiên cứu Đề tài này chúng tôi chỉ đi sâu vào việc xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hƣớng tích hợp liên môn tại trƣờng tiểu học Kim Đồng, thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam. 9. Cấu trúc tổng quan của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung gồm có 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hƣớng tích hợp. Chƣơng 2: Xây dựng kế hoạch bài dạy trong môn Toán lớp 3 theo định hƣớng tích hợp. Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm. 6
NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG KẾ HOẠCH BÀI DẠY TRONG MÔN TOÁN LỚP 3 THEO ĐỊNH HƢỚNG TÍCH HỢP 1.1. Một số khái niệm liên quan 1.1.1. Kế hoạch bài dạy Mỗi nội dung chƣơng trình giáo dục đƣợc thể hiện cụ thể và đầy đủ nhất trong các bài học và hoạt động giáo dục, do vậy để giảng dạy tốt nội dung giáo dục, GV phải chuẩn bị kỹ kế hoạch bài dạy hay còn gọi là thiết kế giáo án. Có thể nói kế hoạch bài dạy là phƣơng án tổ chức hoạt động lên lớp nhằm mục đích truyền đạt nội dung tiết dạy đến HS. Chính vì thế, sự thành bại của giờ dạy phụ thuộc rất nhiều vào việc chuẩn bị của GV, cho nên “Có kế hoạch dạy học tốt là thành công của một nửa giờ dạy”. 1.1.2. Tích hợp Tích hợp (Integration) là một trong những xu thế dạy học hiện đại, hiện đang đƣợc nhiều nhà giáo dục quan tâm nghiên cứu và áp dụng vào nhà trƣờng ở nhiều nƣớc trên thế giới. Ở nƣớc ta, từ thập niên 90 của thế kỷ XX trở lại đây, quan niệm DHTH đƣợc thừa nhận rộng rãi nhƣ là một trong những quan điểm chỉ đạo quá trình dạy học nói chung và phát triển chƣơng trình giáo dục nói riêng. Với trào lƣu tiếp cận phát triển năng lực, quan điểm tích hợp càng đƣợc chú trọng hơn. Theo từ điển Tiếng Việt: “Tích hợp là sự kết hợp những hoạt động, chƣơng trình hoặc các thành phần khác nhau thành một nội dung thống nhất, dựa vào mối quan hệ đƣợc đề cập trong từng môn học”. Chính vì thế, việc tích hợp trong dạy học ở tiểu học là sự hợp lực của nhiều môn học khác nhau, của nhiều GV để có thể thực hiện mục tiêu chung đã đề ra trƣớc đó, tập trung hƣớng tới việc hình thành và phát triển đƣợc các năng lực chung, cốt lõi ở ngƣời học. [13/5] Theo từ điển Giáo dục: “Tích hợp là hành động liên kết các đối tƣợng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học”. [13/5] 7
Trong Tiếng Anh, tích hợp đƣợc viết là “Integer” có nghĩa là “Whole” hay “toàn bộ, toàn thể”. Đƣợc hiểu là sự phối hợp các hoạt động khác nhau, các thành phần khác nhau của một hệ thống để bảo đảm sự hài hòa chức năng và mục tiêu hoạt động của hệ thống ấy.[13/6] Các định nghĩa trên đều nói lên định hƣớng chung nhất của tích hợp đó là sự hợp lực của nhiều môn học khác nhau, nhƣng đều hƣớng tới một mục đích chung của tiết học. Qua đó giúp loại bỏ đƣợc những trùng lặp trong nội dung dạy học, tăng cƣờng hiệu quả giáo dục và tiết kiệm rất nhiều thời gian và công sức của cả GV và HS. 1.1.3. Dạy học tích hợp Gần đây, có nhiều nhà khoa học trong nƣớc nghiên cứu và công bố các kết quả nghiên cứu về vấn đề tích hợp nội dung dạy học, góp phần vào việc phát triển chƣơng trình dạy học. Có thể kể tới nhóm nghiên cứu thuộc Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam trong Hội thảo “Dạy học tích hợp - Dạy học phân hóa trong chƣơng trình giáo dục phổ thông (CTGDPT)” vừa đƣợc Bộ GD-ĐT tổ chức vào tháng 12/2012, CTGDPT sau 2015, “Dạy học tích hợp là quá trình dạy học trong đó GV tổ chức hoạt động để HS huy động nội dung, kiến thức, kỹ năng thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau nhằm giải quyết các nhiệm vụ học tập, thông qua đó hình thành những kiến thức, kỹ năng mới nhằm phát triển những năng lực cần thiết”. [13/9] Các tác giả nhƣ Đỗ Hƣơng Trà, Hà Thị Lan Hƣơng, đặc biệt theo Phạm Quang Tiệp đã khẳng định: “DHTH là việc lồng ghép, đan xen tri thức thuộc nhiều lĩnh vực khoa học khác nhau vào trong cùng một chƣơng trình, cùng một môn học, cùng một hoạt động để dạy học, để tổ chức cho ngƣời học tìm hiểu, khám phá nhằm trong một khoảng thời gian xác định có thể giúp ngƣời học đƣợc nhiều nhất và học một cách tự nhiên, đơn giản, nhẹ nhàng”.[10/tr 146-150] Tuy nhiên, dƣới góc độ thực tiễn, trong dạy học nếu GV tổ chức các hoạt động học tập mà ở đó HS cần huy động kiến thức, thực hành kỹ năng theo chủ đề, kết hợp một số nội dung có liên quan vào dạy học trong một đơn vị bài học, 8