Kỹ năng sống của sinh viên trường Đại học Phạm Văn Đồng - Quảng Ngãi

KỸ NĂNG SỐNG CỦA SINH VIÊN<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHẠM VĂN ĐỒNG - QUẢNG NGÃI<br /> TRẦN THỊ KIM HUỆ<br /> Trường Đại học Phạm Văn Đồng, Quảng Ngãi<br /> TRẦN THỊ TÚ ANH<br /> Trường Đại học Sư phạm - Đại học Huế<br /> Tóm tắt: Kỹ năng sống (KNS) là một trong những vấn đề thu hút sự quan<br /> tâm của nhiều nhà tâm lý học, trở thành vấn đề "nóng" trong xã hội hiện nay<br /> bởi vai trò của nó đối với mỗi người. Với mong muốn đóng góp thêm cơ sở<br /> thực tiễn cho lĩnh vực nghiên cứu này, chúng tôi giới thiệu kết quả nghiên<br /> cứu thực trạng KNS của sinh viên (SV) trường Đại học Phạm Văn Đồng<br /> (PVĐ) - Quảng Ngãi và từ đó đề xuất một số biện pháp nhằm giáo dục KNS<br /> cho sinh viên.<br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Xã hội hiện đại đem lại nhiều thời cơ và thách thức mới. Để nắm bắt thời cơ, vượt qua<br /> thách thức một cách hiệu quả, một trong những hành trang không thể thiếu với mỗi<br /> người là KNS. KNS được xác định là yếu tố giữ vai trò quan trọng trên con đường đi<br /> đến thành công và hạnh phúc, nâng cao chất lượng cuộc sống của mỗi người [4]. KNS<br /> được ví như hình ảnh cây cầu đưa con người vượt qua dòng sông chứa đầy những nguy<br /> cơ, thách thức của cuộc sống hiện đại.<br /> Đối với SV, KNS không chỉ giúp họ thành công trong học tập, nghề nghiệp tương lai,<br /> mà còn giúp họ tạo dựng cuộc sống an toàn và hạnh phúc. Thực tế đã chứng minh,<br /> nhiều SV tốt nghiệp đại học được đánh giá là giỏi về chuyên môn, nghiệp vụ, nhưng<br /> không thành công trong nghề nghiệp hoặc không xin được việc làm tốt vì thiếu các kỹ<br /> năng (KN) làm việc nhóm, KN giao tiếp, KN lập kế hoạch… Chính vì vậy, giáo dục<br /> KNS cho thế hệ trẻ nói chung và sinh viên nói riêng đang ngày càng là một đòi hỏi cấp<br /> bách trong xã hội hiện đại, nhằm thực hiện các mục tiêu giáo dục của thế kỷ 21 “Học để<br /> biết, Học để làm, Học để khẳng định, Học để cùng chung sống” [2].<br /> Thời gian qua, nhiều nghiên cứu đã cho thấy KNS của SV còn nhiều hạn chế, dẫn đến<br /> việc nhiều em dễ bị lôi kéo vào các tệ nạn xã hội, không kiềm chế được cảm xúc tiêu<br /> cực, những hành vi đáng tiếc... Nhằm đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao của cuộc sống và<br /> nghề nghiệp, các tổ chức xã hội, các cơ sở đào tạo đã dần quan tâm nhiều hơn đến việc<br /> giáo dục KNS cho SV. Hoạt động giáo dục KNS thường có hiệu quả cao hơn nếu nội<br /> dung, phương pháp hoạt động được điều chỉnh phù hợp với thực tế địa phương và đặc<br /> điểm của đối tượng SV được giáo dục. Tuy nhiên, ở trường Đại học Phạm Văn Đồng,<br /> Quảng Ngãi, cho đến nay, giáo dục KNS cho SV vẫn chưa được quan tâm đúng mức và<br /> cũng chưa có những nghiên cứu bao quát, hệ thống về thực trạng KNS của SV. Chính vì<br /> vậy, nghiên cứu về thực trạng KNS của SV ở một cơ sở đào tạo cụ thể như trường ĐH<br /> Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế<br /> ISSN 1859-1612, Số 04(16)/2010: tr. 127-134<br /> <br /> 128<br /> <br /> TRẦN THỊ KIM HUỆ - TRẦN THỊ TÚ ANH<br /> <br /> PVĐ là một việc làm cần thiết, từ đó xác định hướng tác động giáo dục nhằm nâng cao<br /> KNS cho họ.<br /> Nghiên cứu được thực hiện với 323 SV năm 1, năm 2, năm 3 ở hai khối ngành Sư phạm<br /> (chiếm 51,7%) và Ngoài sư phạm (NSP) (chiếm 48,3%) của trường ĐH PVĐ. Phương<br /> pháp nghiên cứu chủ đạo là sử dụng phiếu điều tra được xây dựng dựa trên việc tham<br /> khảo, kế thừa, lựa chọn, kết hợp các bộ công cụ nghiên cứu về KNS đang được sử dụng<br /> [1], [3].<br /> 2. KHÁI NIỆM KỸ NĂNG SỐNG<br /> Có nhiều quan điểm khác nhau về KNS. Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hoá của<br /> Liên hiệp quốc (UNESCO) cho rằng KNS là năng lực để cá nhân thực hiện đầy đủ các<br /> chức năng và tham gia vào cuộc sống hàng ngày. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO),<br /> KNS là những KN tâm lý xã hội và KN giao tiếp được vận dụng trong những tình<br /> huống hàng ngày để tương tác một cách có hiệu quả với người khác... Ngoài ra, còn có<br /> quan niệm về KNS của các tác giả khác như Huỳnh Văn Sơn, Nguyễn Quang Uẩn,<br /> Nguyễn Thanh Bình... Trong bài viết này, chúng tôi tiếp cận khái niệm KNS như là hệ<br /> thống các KN nói lên năng lực sống của con người, giúp con người thực hiện có kết quả<br /> công việc, cuộc sống. KNS là một hệ thống gồm nhiều nhóm KN, trong đó có những<br /> KN cụ thể. KNS có vai trò quan trọng đối với cuộc sống của mỗi người, với sự phát<br /> triển xã hội. KNS là một tiêu chí để đánh giá chất lượng giáo dục.<br /> 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 3.1. Nhận thức của sinh viên trường Đại học Phạm Văn Đồng về Kỹ năng sống<br /> 3.1.1. Nhận thức về khái niệm kỹ năng sống<br /> Thang điểm "4 - 3 - 2 - 1" được sử dụng, tương ứng với các mức độ "rất đồng ý- đồng<br /> ý- đồng ý một phần- không đồng ý" trong phiếu điều tra. Như vậy, điểm cao nhất là 4,<br /> thấp nhất là 1 và điểm càng cao chứng tỏ càng có quan niệm đúng về KNS và ngược lại.<br /> Bảng 1. Nhận thức về khái niệm KNS<br /> STT<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> 6<br /> 7<br /> 8<br /> 9<br /> 10<br /> 11<br /> 12<br /> <br /> Các kỹ năng<br /> KN giao tiếp, ứng xử<br /> KN xác định mục tiêu cho cuộc sống<br /> KN tự nhận thức khả năng, giá trị của bản thân<br /> KN ra quyết định<br /> KN giải quyết vấn đề<br /> KN từ chối<br /> KN kiên định<br /> KN giải quyết mâu thuẫn<br /> KN ứng phó với căng thẳng<br /> KN tìm kiếm sự giúp đỡ<br /> KN phối hợp, hợp tác<br /> KN kiềm chế cảm xúc bản thân<br /> <br /> TBC<br /> 3,6<br /> 3,3<br /> 3,2<br /> 2,8<br /> 3,1<br /> 2,6<br /> 2,8<br /> 3,0<br /> 2,8<br /> 2,5<br /> 2,9<br /> 2,9<br /> <br /> ĐLC<br /> 0,61<br /> 0,72<br /> 0,75<br /> 0,78<br /> 0,68<br /> 0,78<br /> 0,81<br /> 0,74<br /> 0,72<br /> 0,83<br /> 0,75<br /> 0,79<br /> <br /> KỸ NĂNG SỐNG CỦA SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHẠM VĂN ĐỒNG - QUẢNG NGÃI<br /> <br /> 129<br /> <br /> Ghi chú: TBC: Trung bình chung; ĐLC: độ lệch chuẩn<br /> <br /> Bảng 1 cho thấy, nhìn chung SV trường ĐH PVĐ có nhận thức đúng về KNS, trong đó,<br /> KN giao tiếp, ứng xử; Xác định mục tiêu; Tự nhận thức được SV nhận thức rõ nhất.<br /> Tuy vậy, ở một số thành phần KNS khác, nhiều SV nhầm lẫn, không xác định được có<br /> phải là KNS hay không, như KN từ chối, KN ra quyết định, KN tìm kiếm sự giúp đỡ<br /> (trên 50% SV cho rằng chúng không phải là KNS). Ngược lại, một số KN không phải là<br /> KNS lại được hầu hết SV xác nhận là KNS như cách thức ăn uống, đi đứng, đọc viết,<br /> biết bơi... Sự nhầm lẫn này xuất phát từ việc SV không tìm hiểu đầy đủ và không được<br /> giáo dục về KNS. Nhiều SV cho biết họ chưa bao giờ nghe về thuật ngữ KNS và thầy<br /> cô giáo cũng không hề nói với họ về vấn đề này, trong khi nhận biết các loại KNS là<br /> vấn đề tương đối phức tạp, dễ gây nhầm lẫn nếu không được hướng dẫn, không có tư<br /> liệu phù hợp về KNS. Thực trạng này đòi hỏi nhà trường cần quan tâm nhiều hơn đến<br /> công tác giáo dục nhận thức về KNS cho SV bởi nhận thức đúng đắn là cơ sở cho hành<br /> vi phù hợp. Ngoài ra, cần lưu ý rằng 51,7% SV được điều tra thuộc khối sư phạm. Sự<br /> hạn chế trong nhận thức về KNS không chỉ tác động đến bản thân SV mà còn tác động<br /> đến hoạt động dạy học, giáo dục học sinh của họ trong tương lai.<br /> 3.1.2. Nhận thức về vai trò của kỹ năng sống<br /> Nhìn chung, đa số SV đã nhận thức được vai trò của KNS mặc dù tỷ lệ phần trăm SV<br /> nhận thức được vai trò của KNS thay đổi tùy theo từng vai trò cụ thể. Bảng 2 cho thấy<br /> vai trò "Giúp chúng ta thành đạt trong cuộc sống" được nhiều SV nhận thức nhất, với<br /> 83,6% SV trong diện khảo sát. Tiếp đến vai trò "Giúp chúng ta có hành vi sống lành<br /> mạnh, có văn hóa"; "Giúp chúng ta ứng xử, giao tiếp thành công", "Giúp chúng ta có<br /> hành vi sống lành mạnh, có văn hóa" cũng được trên ¾ SV nhận thức được.<br /> Bảng 2. Nhận thức về vai trò của KNS<br /> Vai trò của KNS<br /> 1. Giúp chúng ta thành đạt trong cuộc sống<br /> 2. Giúp chúng ta hạnh phúc trong cuộc sống<br /> 3. Giúp chúng ta vượt qua những khó khăn<br /> 4. Giúp chúng ta có thái độ tốt<br /> 5. Giúp chúng ta ứng xử, giao tiếp thành công<br /> 6. Giúp chúng ta có niềm tin vào các giá trị sống chân chính<br /> 7. Giúp chúng ta có hành vi sống lành mạnh, có văn hóa<br /> 8. Giúp SV có được việc làm tốt<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> 83,6<br /> 65,3<br /> 74,0<br /> 56,7<br /> 77,4<br /> 69,7<br /> 77,4<br /> 55,4<br /> <br /> Thứ bậc<br /> 1<br /> 6<br /> 4<br /> 7<br /> 2<br /> 5<br /> 2<br /> 8<br /> <br /> Lưu ý rằng vai trò "Giúp SV có được việc làm tốt" chỉ được khoảng một nửa SV nhận<br /> thức được. Như vậy, trong khi đa số SV nhận thức được vai trò của KNS trong cuộc<br /> sống nói chung thì có gần một nửa số SV chưa nhận thức được vai trò của KNS với<br /> nghề nghiệp tương lai của mình, mặc dù nhiều công trình nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc<br /> thiếu KNS có thể ảnh hưởng trực tiếp đến nghề nghiệp của SV. Kết quả nghiên cứu thúc<br /> đẩy chúng ta tìm biện pháp tác động nhằm nâng cao nhận thức của SV về vai trò của<br /> <br /> 130<br /> <br /> TRẦN THỊ KIM HUỆ - TRẦN THỊ TÚ ANH<br /> <br /> KNS đối với cơ hội nghề nghiệp, từ đó nâng cao ý thức rèn luyện KNS gắn liền với rèn<br /> luyện nghiệp vụ trong thời gian học tập ở đại học.<br /> 3.2. Biểu hiện kỹ năng sống của sinh viên trường Đại học Phạm Văn Đồng<br /> 3.2.1. Nhận định chung về biểu hiện kỹ năng sống của sinh viên<br /> Biểu hiện KNS của SV trường ĐH PVĐ được đánh giá theo 32 tiểu tiết liên quan đến<br /> KNS. Thang điểm "3 - 2 - 1" được sử dụng, tương ứng với các mức độ biểu hiện "tốt trung bình - chưa tốt" trong phiếu điều tra. Như vậy, điểm cao nhất cho từng KNS là 3,<br /> thấp nhất là 1 và điểm càng cao thì biểu hiện KNS càng rõ rệt và ngược lại.<br /> Tổng điểm KNS trung bình của SV là X = 67,2. Kết quả này tương đối cao so kết quả<br /> nghiên cứu của Đỗ Thị Hải (2009) [3]. Đây là kết quả khá khả quan về thực trạng KNS<br /> của SV trường ĐH PVĐ. Tuy nhiên, kết quả này không đồng đều ở các nhóm KNS và ở<br /> từng KNS cụ thể.<br /> Xét theo nhóm KNS, nhóm KNS hướng vào bản thân được SV thực hiện tốt nhất, tiếp<br /> đến là nhóm KNS hướng vào người khác và sau cùng là nhóm KNS hướng vào công việc<br /> (Bảng 3). Kết quả này định hướng cho đội ngũ giáo viên nhà trường trong việc giáo dục<br /> KNS cho SV. Giáo viên cần quan tâm chuẩn bị những KN tâm lý cần thiết để SV có thể<br /> bước vào nghề tốt hơn, không bỡ ngỡ với môi trường nghề nghiệp khi ra trường, dám<br /> đương đầu với những thời cơ, thách thức trong công việc. Thực tế những năm vừa qua,<br /> trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi, có nhiều SV tốt nghiệp trường Cao đẳng Sư phạm và<br /> trường Cao đẳng Cộng Đồng đã không xin được việc làm. Một trong những nguyên nhân<br /> của tình trạng này là do SV thiếu những KN mềm cần thiết cho nghề nghiệp. Vì vậy, để<br /> sản phẩm đào tạo của mình không bị lãng phí, nhà trường cần phải chuẩn bị cho SV<br /> những KN này. Đây chính là hành trang không thể thiếu đối với mỗi SV để bước chân<br /> vào đời, là "tấm vé" mở cửa cho họ bước vào một chặng đường mới của cuộc đời mình.<br /> Bảng 3. KNS của SV trường ĐH PVĐ xét theo nhóm KN<br /> Các nhóm KNS<br /> Nhóm KNS hướng vào bản thân<br /> Nhóm KNS hướng vào người khác<br /> Nhóm KNS hướng vào công việc<br /> <br /> TBC ĐLC Thứ bậc<br /> 2,2<br /> 0,4<br /> 1<br /> 2,1<br /> 2,0<br /> <br /> 0,4<br /> 0,4<br /> <br /> 2<br /> 3<br /> <br /> Xét từng KNS cụ thể, Bảng 4 cho thấy những KNS được SV thực hiện ở mức độ tốt<br /> nhất là KN lắng nghe người khác, Chia sẻ với người khác, Động viên người khác, Hòa<br /> nhập, Tự nhận thức. Có thể thấy rằng những KN kể trên đều liên quan trực tiếp đến từng<br /> tình huống giao tiếp, mối quan hệ xã hội cụ thể. Chính vì vậy, SV dễ nhận biết, đánh giá<br /> mức độ thể hiện chúng.<br /> Ngược lại, các KN mang tính khái quát hơn như Điều khiển người khác, Hướng vào<br /> người khác, Thiết lập các mối quan hệ xã hội, Quản lý thời gian, Chấp nhận người khác,<br /> Xây dựng hình ảnh bản thân được thực hiện ở mức độ thấp. việc đánh giá mức độ thực<br /> hiện những KN mang tính khái quát này thường là khó và đòi hỏi thời gian dài. Đồng<br /> <br /> KỸ NĂNG SỐNG CỦA SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHẠM VĂN ĐỒNG - QUẢNG NGÃI<br /> <br /> 131<br /> <br /> thời, đây cũng là những KN khó thực hiện ở mức độ cao, nhất là đối với SV. Để điều<br /> khiển được người khác, hướng vào người khác, thiết lập được các mối quan hệ xã hội,<br /> chấp nhận người khác, đòi hỏi mỗi người phải có sự hiểu biết tốt về các mối quan hệ,<br /> nắm được đặc điểm đa dạng của các thành phần trong xã hội, có kinh nghiệm giao tiếp,<br /> tiếp xúc với nhiều người... Những yêu cầu này khá cao đối với SV, bởi vì phạm vi quan<br /> hệ xã hội của họ thường bó hẹp trong nhà trường và gia đình, chưa có nhiều trải nghiệm<br /> ở cuộc sống bên ngoài... Do đó, cha mẹ, thầy cô giáo, nhà trường cần tạo điều kiện, cơ<br /> hội để SV tham gia hoạt động, giao tiếp để tích lũy thêm kinh nghiệm sống, để không<br /> quá bỡ ngỡ khi bước vào đời.<br /> Bảng 4. Mức độ thể hiện từng KNS cụ thể của SV trường ĐH PVĐ<br /> STT<br /> Kỹ năng<br /> 1 Tự nhận thức về các giá trị của bản thân<br /> <br /> TBC<br /> 2,3<br /> <br /> Thứ bậc<br /> 3<br /> <br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> <br /> Tự xác định mục đích cuộc sống, kế hoạch đường đời của bản thân<br /> Thể hiện và nuôi dưỡng sự tự tin<br /> Xây dựng hình ảnh bản thân<br /> Kiềm chế cảm xúc bản thân<br /> <br /> 2,2<br /> 2,0<br /> 1,9<br /> 2,1<br /> <br /> 6<br /> 19<br /> 27<br /> 15<br /> <br /> 6<br /> 7<br /> 8<br /> <br /> Tự điều khiển, điều chỉnh hành vi<br /> Tự kiểm soát bản thân<br /> Làm chủ thái độ và hành vi<br /> <br /> 2,1<br /> 2,2<br /> 2,2<br /> <br /> 15<br /> 6<br /> 6<br /> <br /> 9<br /> 10<br /> 11<br /> 12<br /> <br /> Tự đánh giá bản thân<br /> Tự rèn luyện, tự giáo dục, tự hoàn thiện...<br /> Hiểu biết về người khác<br /> Hướng vào người khác và các quan hệ xã hội<br /> <br /> 2,2<br /> 2,2<br /> 2,0<br /> 1,9<br /> <br /> 6<br /> 6<br /> 19<br /> 27<br /> <br /> 13 Phán đoán cảm xúc và thái độ của người khác<br /> 14 Chấp nhận người khác<br /> 15 Lắng nghe người khác<br /> <br /> 1,9<br /> 1,9<br /> 2,4<br /> <br /> 27<br /> 27<br /> 1<br /> <br /> 16<br /> 17<br /> 18<br /> 19<br /> <br /> Chia sẻ với người khác<br /> Hợp tác<br /> Hòa nhập<br /> Động viên người khác<br /> <br /> 2,4<br /> 2,2<br /> 2,3<br /> 2,3<br /> <br /> 1<br /> 6<br /> 3<br /> 3<br /> <br /> 20 Giao tiếp ứng xử<br /> 21 Thích ứng xã hội<br /> 22 Điều khiển người khác<br /> <br /> 2,2<br /> 2,1<br /> 1,6<br /> <br /> 6<br /> 15<br /> 32<br /> <br /> 23<br /> 24<br /> 25<br /> 26<br /> <br /> 2,0<br /> 2,2<br /> 2,2<br /> 2,0<br /> <br /> 5<br /> 6<br /> 6<br /> 19<br /> <br /> Thiết lập quan hệ xã hội<br /> Lựa chọn và xác định giá trị của công việc<br /> Xác định mục tiêu công việc<br /> Tư duy trong công việc<br /> <br />