Luận án tiến sĩ Kinh tế: Phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập ở Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: Huc Ninh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:294

Thêm vào BST

Báo xấu

72
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án nghiên cứu nhằm hệ thống hóa và làm sáng tỏ cơ sở lý luận về phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập. Đánh giá đúng thực trạng phân tích tình hình huy động, sử dụng nguồn lực tài chính tại các cơ sở giáo dục đại học công lập, từ đó xác lập cơ sở để đề xuất một số giải pháp hữu hiệu trong việc hoàn thiện phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập tại Việt Nam hiện nay, góp phần không ngừng nâng cao hiệu quả quản trị tài chính tại các cơ sở giáo dục đại học công lập.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Kinh tế: Phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập ở Việt Nam hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH ----***---- ĐÀO NGỌC NAM PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH HUY ĐỘNG VÀ SỬ DỤNG NGUỒN LỰC TÀI CHÍNH TRONG CÁC CƠ SỞ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC CÔNG LẬP Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH ----***---- ĐÀO NGỌC NAM PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH HUY ĐỘNG VÀ SỬ DỤNG NGUỒN LỰC TÀI CHÍNH TRONG CÁC CƠ SỞ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC CÔNG LẬP Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Chuyên ngành: Kế toán Mã số: 62.34.03.01 Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Nghiêm Thị Thà 2. TS. Hoàng Đức Long HÀ NỘI - 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trong luận án là trung thực. Những kết quả trong luận án chưa từng được công bố trong bất cứ một công trình nào khác. Tác giả luận án Đào Ngọc Nam i
LỜI CẢM ƠN Tác giả luận án xin trân trọng cảm ơn tập thể lãnh đạo, các Thầy, Cô giáo khoa Kế toán, Khoa Tài chính doanh nghiệp, tập thể cán bộ khoa Sau đại học, các Thầy, Cô trong Ban Giám đốc của Học viện Tài chính. Tác giả đặc biệt xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất đến người hướng dẫn khoa học PGS.TS. Nghiêm Thị Thà và TS. Hoàng Đức Long đã nhiệt tình hướng dẫn và động viên tác giả hoàn thành luận án. Tác giả xin trân trọng cảm ơn lãnh đạo và các cán bộ đã nhiệt tình trả lời phỏng vấn cũng như trả lời các phiếu điều tra và cung cấp các thông tin bổ ích giúp tác giả hoàn thành luận án. Tác giả xin cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp những người thân trong gia đình đã tạo mọi điều kiện, chia sẻ khó khăn và luôn động viên tác giả trong quá trình học tập và thực hiện luận án này. Trân trọng cảm ơn! Tác giả Đào Ngọc Nam ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii MỤC LỤC ………………………………………………………………………….iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. vii DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ ........................................................................ viii PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ................................................................................ 1 2. Tổng quan nghiên cứu đề tài ............................................................................................. 3 2.1. Các nghiên cứu trong nước liên quan đến đề tài ....................................... 3 2.1.1. Các nghiên cứu về thực trạng tình hình và đổi mới phương thức huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập, thực hiện cơ chế tự chủ tài chính của Trường đại học .......... 3 2.1.2. Các nghiên cứu về phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong giáo dục đại học công lập ................................................ 6 2.2. Các nghiên cứu ở nước ngoài liên quan đến đề tài .................................. 10 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................. 13 3.1. Mục đích nghiên cứu .................................................................................. 13 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................. 14 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 14 4.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................. 14 4.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................... 14 5. Câu hỏi và phương pháp nghiên cứu............................................................................. 15 6. Những đóng góp mới của luận án .................................................................................. 28 7. Bố cục của luận án ............................................................................................................ 29 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH HUY ĐỘNG VÀ SỬ DỤNG NGUỒN LỰC TÀI CHÍNH TRONG CÁC CƠ SỞ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC CÔNG LẬP................................................. 30 1.1. Quan niệm về nguồn lực tài chính và sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập ................................................................................................ 30 1.1.1. Nguồn lực tài chính cho phát triển giáo dục ......................................... 30 1.1.2. Khái niệm nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập .............................................................................................................. 31 1.1.3. Huy động các nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập ..................................................................................................... 32 iii
1.1.4. Sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đào tạo công lập34 1.1.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập................................................................................. 34 1.2. Phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập ..................................................................................................... 39 1.2.1. Khái niệm về phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở GDĐH công lập ................................................... 39 1.2.2. Mục tiêu phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở GDĐH công lập ............................................................. 42 1.2.3. Tổ chức phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở GDĐH công lập ............................................................. 44 1.2.4. Nội dung phân tích tình hình huy động, sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập .............................................. 47 1.2.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập ............ 56 1.3. Kinh nghiệm phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập một số nước trên thế giới và bài học cho Việt Nam ......................................................................................................................................... 62 1.3.1. Kinh nghiệm phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính cho giáo dục đại học một số nước trên thế giới .......................... 63 1.3.2 So sánh nguồn lực tài chính huy động và sử dụng cho giáo dục đại học một số nước ............................................................................................... 67 1.3.3. Bài học về phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính cho các trường đại học công lập của Việt Nam .......................... 70 Tiểu kết chương 1 ............................................................................................... 73 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH HUY ĐỘNG VÀ SỬ DỤNG NGUỒN LỰC TÀI CHÍNH TRONG CÁC CƠ SỞ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC CÔNG LẬP Ở VIỆT NAM ................................... 74 2.1. Tổng quan về hệ thống giáo dục đại học công lập ở Việt Nam .............................. 74 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển hệ thống giáo dục đại học công lập ....... 74 2.1.2. Đặc điểm tổ chức quản lý tài chính và ảnh hưởng của nó đến phân tích tình hình huy động, sử dụng nguồn lực tài chính của các cơ sở giáo dục đại học công lập ở Việt Nam hiện nay .................................... 78 2.1.3. Phân tích khái quát tình hình huy động, sử dụng nguồn lực tài chính cho giáo dục đại học công lập Việt Nam những năm qua .................... 82 iv
2.2. Thực trạng phân tích tình hình huy động, sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập ở Việt Nam...................................................................... 96 2.2.1. Thực trạng tổ chức phân tích tình hình huy động, sử dụng nguồn lực tài chính của các cơ sở GDĐH công lập ................................................. 99 2.2.2. Thực trạng thực hiện nội dung phân tích tình hình huy động, sử dụng nguồn lực tài chính của các cơ sở GDĐH công lập ở Việt Nam ........ 104 2.3. Đánh giá thực trạng phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập ............................................................ 110 2.3.1. Những kết quả đạt được về phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính của các cơ sở GDĐH công lập ............................. 110 2.3.2. Những hạn chế về phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính của các cơ sở GDĐH công lập ............................................... 113 2.3.3. Nguyên nhân của những tồn tại............................................................ 120 CHƯƠNG 3: HOÀN THIỆN PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH HUY ĐỘNG VÀ SỬ DỤNG NGUỒN LỰC TÀI CHÍNH TRONG CÁC CƠ SỞ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC CÔNG LẬP Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ............. 130 3.1. Bối cảnh kinh tế, xã hội và định hướng phát triển của các cơ sở GDĐH công lập 3.1.1. Dự báo tình hình kinh tế xã hội thế giới và trong nước ..................... 130 3.1.2. Định hướng phát triển cơ sở GDĐH công lập ..................................... 134 3.1.3. Quan điểm, phương hướng, nguyên tắc hoàn thiện phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập. ........................................................................................... 136 3.2. Các giải pháp hoàn thiện phân tích tình hình và nâng cao hiệu quả huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập..................... 144 3.2.1. Giải pháp đổi mới mô hình quản trị cơ sở giáo dục đại học công lập theo cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực giáo dục đào tạo. ............................................................................................. 144 3.2.2. Giải pháp hoàn thiện phân tích tình hình huy động, sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập ..................... 147 3.2.3. Giải pháp tăng cường huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập. ..................................................... 164 3.3. Điều kiện thực hiện các giải pháp.............................................................................. 180 3.3.1. Khuyến nghị đối với cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục đại học công lập ................................................................................................... 180 3.3.2. Khuyến nghị đối với mỗi cơ sở giáo dục đại học công lập ................. 182 Tiểu kết chương 3 ............................................................................................. 186 KẾT LUẬN .…………………………………………………………………….. 187 CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ...……...………………………. 190 v
TÀI LIỆU THAM KHẢO ……………………………………………………… 191 PHỤ LỤC ………………………………………………………………………... 199 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT CBVC Cán bộ viên chức CLPTGD Chiến lược phát triển Giáo dục CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CSGDĐHCL Cơ sở giáo dục đại học công lập ĐCSVN Đảng Cộng sản Việt Nam ĐH Đại học ĐH LT B2 VHVL Đại học liên thông bằng 2 vừa học vừa làm GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GDĐH Giáo dục đại học GDP Gross Domestic Product KT-XH Kinh tế - Xã hội KH&CN Khoa học và Công nghệ LĐHĐ Lao động hợp đồng NSNN Ngân sách nhà nước ODA Official Development Assistance Organisation for Economic Cooperation & OECD Development SV Sinh viên TSCĐ Tài sản cố định VHVL Vừa học vừa làm WTO World Trade Organization vi
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Phân tích tình hình huy động các nguồn lực tài chính tại các cơ sở GDĐH công lập ................................................................................. 50 Bảng 1.2: Bảng phân tích quy mô đào tạo của các cơ sở GDĐH công lập ............. 51 Bảng 1.3: Bảng phân tích cơ cấu đội ngũ giảng viên ............................................. 52 Bảng 1.4: Bảng phân tích tình hình sử dụng các nguồn lực tài chính tại các cơ sở GDĐH công lập ................................................................................. 54 Bảng 1.5. Phân tích chi đào tạo 1 sinh viên đại học chính qui ............................... 55 Bảng 1.6: Tỉ lệ chi của nhà nước và người dân cho đại học và .............................. 68 sau đại học năm 2013 ........................................................................................... 68 Bảng 1.7: 10 nước chi thấp nhất cho mỗi sinh viên đại học trên GDP bình quân đầu người (2006-2012) ............................................................................. 69 Bảng 1.8: 10 nước chi cao nhất cho mỗi sinh viên đại học trên tổng GDP bình quân đầu người (2006-2012) ....................................................................... 69 Bảng 2.1. Quy mô phát triển giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn 2001-2014.............. 76 Bảng 2.2. Tỷ lệ chi NSNN cho giáo dục đại học công lập trên GDP, tổng chi NSNN và tổng chi NSNN cho giáo dục ......................................................... 84 Bảng 2.3. Tỷ lệ thu sự nghiệp giáo dục đại học công lập trên GDP, tổng chi NSNN và tổng thu sự nghiệp giáo dục ........................................................... 85 Bảng 2.4: Mức trần học phí đại học ...................................................................... 86 Bảng 2.5: Mức trần học phí các bậc đào tạo khác ................................................. 86 Bảng 2.6. Tỷ lệ thu học phí giáo dục đại học trên NSNN chi cho GDĐH, thu sự nghiệp giáo dục, thu sự nghiệp GDĐH và thu học phí giáo dục .......... 87 Bảng 2.7. Tỷ lệ thu dịch vụ giáo dục đại học trên NSNN chi cho GDĐH, thu sự nghiệp GDĐH và thu dịch vụ khoa học giáo dục ................................ 89 Bảng 2.8. Tỷ lệ thu khác giáo dục đại học trên NSNN chi cho GDĐH, thu sự nghiệp GDĐH và thu khác giáo dục ................................................... 90 Bảng 2.9. Tỷ lệ các khoản thu trên tổng thu sự nghiệp giáo dục đại học ............... 91 Bảng 2.10: Chi của ngân sách Nhà nước và người dân cho giáo dục ĐHCL ......... 92 Bảng 2.11: Phân tích tình hình huy động nguồn lực tài chính ............................. 105 Bảng 2.12: Huy động nguồn lực tài chính từ hoạt động sự nghiệp ...................... 107 Bảng 2.13: Phân tích tình hình chi của trường Đại học Hà Nội ........................... 108 Bảng 2.14: Phân tích tình hình chi thường xuyên ................................................ 109 Bảng 3.1: Tăng trưởng GDP tại Khu vực Đông Á và Thái Bình Dương .............. 131 Bảng 3.2. Tốc độ tăng tổng sản phẩm trong nước 9 tháng các năm 2014, 2015 và 2016 ................................................................................................. 134 Bảng 3.3: Hoàn thiện nội dung phân tích hiệu quả huy động và sử dụng nguồn lực tài chính của Đại học Hà Nội ............................................................ 161 vii
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 1 : Quy trình tiếp cận luận án ...................................................................... 16 Sơ đồ 1.1: Các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo đại học.......................... 36 Biểu đồ 1.1: Bản đồ phân bổ chi tiêu công cho từng sinh viên theo % GDP đầu người (2006-2012) ............................................................................. 70 Biểu đồ 2.2: Biểu đồ quy mô phát triển đội ngũ giảng viên................................... 77 Biểu đồ 2.3: Biểu đồ quy mô phát triển sinh viên đại học ..................................... 78 viii
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Sau gần 30 năm đổi mới, giáo dục Việt Nam đã hoàn thành chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2001- 2010, và đang bước tiếp trên con đường thực hiện những nhiệm vụ của chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011 – 2020 . Nhìn lại quãng đường đã đi, giáo dục Việt Nam nói chung, và giáo dục đại học ở Việt Nam nói riêng đã đạt được nhiều thành tựu đáng tự hào. Những thành tựu của của nền giáo dục Việt Nam, đặc biệt là những thành tựu của giáo dục đại học đã khẳng định vai trò quan trọng của giáo dục trong việc nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài cho đất nước, nhưng cũng còn nhiều yếu kém và đang đứng trước nhiều cơ hội mới và thách thức mới: giáo dục đại học của Việt Nam đang đứng trước nguy cơ tụt hậu xa so với thế giới, thậm chí là so với giáo dục đại học các nước trong cùng khu vực. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, trong đó có một số nguyên nhân cơ bản sau: - Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao đã được Đảng và Nhà nước ta coi là khâu đột phá trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2011- 2020. Chất lượng giáo dục đào tạo luôn được coi là một tiêu chuẩn để đánh giá mức độ phát triển của mỗi quốc gia, giáo dục đào tạo ĐH là bậc đào tạo tri thức ở trình độ cao, cung ứng nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước nên mỗi quốc gia đều đầu tư nguồn lực tài chính khá lớn để phát triển hệ thống các trường ĐH, nhất là các trường đại học công lập. - Để sử dụng có hiệu quả các nguồn lực tài chính đầu tư cho giáo dục đại học thì công tác quản trị tài chính, nhất là công cụ phân tích tài chính tại các trường đại học phải được sử dụng một cách thường xuyên, có hiệu quả và không ngừng hoàn thiện. Tuy nhiên, các trường ĐH công lập ở Việt Nam hiện nay chủ yếu là các trường công lập đã nhiều năm thực hiện cơ chế bao cấp nên việc sử dụng các công cụ quản lý tài chính nói chung, nhất là việc 1
sử dụng công cụ phân tích tài chính để đánh giá đúng đắn mặt mạnh, mặt yếu, các nhân tố tác động đến hiệu quả huy động và sử dụng các nguồn lực tài chính chưa được chú trọng đúng mức, nhiều đơn vị chưa từng phân tích các hoạt động tài chính khiến cho chất lượng đào tạo đại học chưa đáp ứng được yêu cầu xã hội. Khi nhà nước thực hiện cơ chế giao quyền tự chủ tài chính cho các trường ĐH công lập thì sự lúng túng cả về nghiên cứu ban hành cơ chế quản lý tài chính cũng như triển khai thực hiện công tác tự chủ về tài chính, trong đó công tác quản trị tài chính, sử dụng phân tích tài chính vào quản trị nguồn lực tài chính của các trường đại học công lập còn nhiều bất cập. Việc xác lập hệ thống các chỉ tiêu định lượng, định tính về huy động, sử dụng các nguồn lực tài chính, kiểm soát, đánh giá hiệu quả thu, chi, đầu tư cho mỗi sản phẩm đào tạo... là yêu cầu tất yếu của quá trình tự chủ tài chính và bối cảnh hội nhập khu vực và quốc tế sâu rộng hiện nay, nhưng đối với các trường đại học công lập thì những việc này khá mới mẻ và xa lạ. Mặt khác, giáo dục đại học đem lại lợi ích trực tiếp cho Nhà nước, cho người học và cho xã hội, nhưng việc chưa xác lập đúng mối quan hệ về lợi ích, chi phí của 3 chủ thể này, sự thiếu hợp lý trong chính sách, sự mất cân đối nghiêm trọng trong huy động và sử dụng nguồn lực tài chính đang làm cho các cơ sở giáo dục đại học công lập đứng trước nguy cơ không đủ kinh phí chi trả cho những hoạt động thường xuyên, chưa nói tới việc tái đầu tư để giữ vững và nâng cao chất lượng dạy và học theo lộ trình tự chủ về tài chính do Chính phủ đặt ra. Chính vì vậy, tác giả chọn đề tài: “Phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập ở Việt Nam hiện nay” để nghiên cứu nhằm tăng cường sử dụng công cụ phân tích tài chính vào quản trị tài chính tại các cơ sở giáo dục đại học công lập ở Việt Nam một cách hiệu quả hơn. 2
2. Tổng quan nghiên cứu đề tài 2.1. Các nghiên cứu trong nước liên quan đến đề tài Phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập là một chủ đề thu hút nhiều sự chú ý của các nhà khoa học, nghiên cứu sinh. Chủ đề này đã được đề cập, nghiên cứu trong nhiều công trình, đề án trong và ngoài nước theo nhiều cách tiếp cận và nghiên cứu chuyên sâu theo từng khía cạnh khác nhau, các nghiên cứu tiêu biểu về chủ đề này ở trong nước theo hiểu biết của tác giả bao gồm: các giáo trình, luận án, đề tài nghiên cứu khoa học, bài báo..., điển hình nhất là các công trình: 2.1.1. Các nghiên cứu về thực trạng tình hình và đổi mới phương thức huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong các cơ sở giáo dục đại học công lập, thực hiện cơ chế tự chủ tài chính của Trường đại học - Vương Thanh Hương (2006), “Nghiên cứu quản lý tài chính giáo dục đại học của một số nước trên thế giới” [47], Đề tài nghiên cứu khoa học, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, tác giả đã phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến cơ chế quản lý tài chính giáo dục đại học thông qua xu thế cải cách sâu rộng giáo dục đại học ở nhiều quốc gia trên thế giới, các công cụ để phát triển và thu hút nhân tài khoa học công nghệ phục vụ tích cực cho phát triển mạng lưới các đại học nghiên cứu; đẩy mạnh công tác phát triển các trường đại học trở thành các cơ sở dịch vụ đào tạo nhân lực thu hút nguồn lực tài chính đầu tư vào đào tạo từ nhiều nước, đồng thời tác giả cũng xác định rõ các nguồn lực tài chính có thể huy động. Từ đó, các tác giả đề xuất lựa chọn đúng các giải pháp đổi mới quản lý tài chính giáo dục đại học Việt Nam; xây dựng và ban hành rộng rãi các chính sách đối với đối tượng sinh viên khó khăn; tăng kinh phí đào tạo và tăng cường công tác kiểm tra giám sát quản lý tài chính ở các trường đại học. - Bộ Giáo dục và Đào tạo (2005), Đề án:“Đổi mới giáo dục đại học Việt 3
Nam giai đoạn 2006 - 2020” [4], Đề án đã đưa ra những nhiệm vụ và giải pháp đổi mới giáo dục đại học trong đó khâu quan trọng là đổi mới cơ chế tài chính giáo dục đại học, cụ thể: Tăng cường hoạt động nghiên cứu và triển khai nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, trực tiếp giải quyết những vấn đề từ thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội và tăng nguồn lực tài chính cho nhà trường; Đổi mới cơ chế tài chính giáo dục đại học nhằm đa dạng hóa nguồn lực và nâng cao hiệu quả đầu tư, sử dụng nguồn lực tài chính; Đổi mới quản lý giáo dục đại học theo hướng tăng quyền tự chủ, nâng cao trách nhiệm xã hội và thúc đẩy năng lực cạnh tranh của các trường đại học. - Nguyễn Hữu Hiểu (2009), “Các giải pháp thu hút và sử dụng có hiệu quả nguồn vốn nước ngoài cho đầu tư phát triển giáo dục ở Việt Nam” [45], Luận án tiến sĩ kinh tế, tác giả đã nghiên cứu các giải pháp và các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả huy động và sử dụng vốn ODA và FDI trong lĩnh vực giáo dục ở Việt Nam. - Các đề án: “Đổi mới cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của 4 trường đại học: Đại học Kinh Tế Quốc Dân, Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh, Đại học Bách khoa Hà Nội, Đại học Ngoại thương” [40], Các đề án đã báo cáo chi tiết về quá trình thực hiện thí điểm đổi mới cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của 4 trường Đại học trên trong giai đoạn 2008-2012, Báo cáo thực hiện tự chủ các năm 2012-2014 theo đề án. Đồng thời đã nêu ra những thành tựu đạt được và vấn đề chung của cả 04 trường trong quá trình thực hiện thí điểm. Bên cạnh đó cũng đã nêu ra những mặt hạn chế, khó khăn còn tồn tại trong việc huy động, phân bổ, sử dụng nguồn lực tài chính khi tự chủ. - Bộ Tài chính (2011), Đề tài: “Đánh giá tình hình tự chủ tài chính và định hướng đổi mới cơ chế tài chính đối với giáo dục đại học công lập giai đoạn 2012-2020” [18]. Đề tài đã đưa ra cái nhìn tổng quan về: nguồn lực tài chính đầu tư cho giáo dục; nguồn lực NSNN chi thường xuyên cho giáo dục đại học; những đánh giá về các kết quả đạt được về tình hình thực hiện tự chủ tài chính tại các cơ sở giáo dục đại học công lập dưới các chính sách của 4
Đảng, Nhà nước đã từng bước thúc đẩy tốc độ phát triển giáo dục đại học cả về quy mô và chất lượng đào tạo, nhằm đáp ứng nhu cầu học tập của nhân dân đồng thời tạo sự cạnh tranh trong thu hút học sinh từ đó thúc đẩy các trường đại học đổi mới phương pháp giảng dạy, điều kiện học tập và nâng cao chất lượng đào tạo. Bên cạnh đó, đề tài cũng đã nêu lên được các những mặt chưa được, khó khăn, tồn tại của các trường đại học khi thực hiện chủ trương trao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong thời gian qua. Từ đó, đề tài đã đưa ra một số giải pháp đổi mới cơ chế tài chính đối với giáo dục đại học giai đoạn 2012 – 2020, Giải pháp tăng cường xã hội hóa các nguồn lực tài chính cho giáo dục đại học nhằm thúc đẩy phát triển Giáo dục Đại học trong những năm tới. - Ngô Thế Chi (2011):“Tiếp tục đổi mới cơ chế tài chính đối với cơ sở giáo dục đại học công lập” [25], Hội thảo Đổi mới cơ chế tài đối với cơ sở giáo dục đại học công lập, Học viện Tài chính, tác giả đã nêu khẳng định tự chủ tài chính trong các trường đại học công lập là xu hướng tất yếu của giáo dục đại học, tác giả đã nêu lên những thuận lợi, khó khăn, bất cập về tự chủ tài chính như: các văn bản hướng dẫn chưa cụ thể, chưa thống nhất, chính sách học phí chậm thay đổi, cơ cấu NSNN cấp cho hoạt động của các trường đại học còn chưa phù hợp. - Trần Trọng Hưng (2015), “Huy động nguồn tài chính ngoài ngân sách nhà nước cho giáo dục đại học công lập ở Việt Nam”[46] Luận án tiến sĩ, Học viện Tài chính, tác giả đã phân tích hiện trạng huy động nguồn tài chính ngoài ngân sách trong các trường đại học công lập Việt Nam để thấy được những kết quả đạt được, những hạn chế, tồn tại làm giảm khả năng thu hút các nguồn lực tài chính và đề xuất các giải pháp huy động nguồn tài chính ngoài ngân sách gắn với kết quả với kết quả và chất lượng đầu ra đảm bảo phát triển nguồn lực tài chính bền vững cho giáo dục đại học công lập ở Việt Nam. 5
2.1.2. Các nghiên cứu về phân tích tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính trong giáo dục đại học công lập - Bùi Tuấn Minh (2012), “Phân tích hiệu quả quản lý và sử dụng nguồn kinh phí trong các đơn vị sự nghiệp đào tạo trực thuộc Bộ Tài chính” [48] Luận án tiến sĩ, Học viện Tài chính, luận án đã phân tích các định chế pháp lý về quản lý nguồn kinh phí trong các cơ sở đào tạo và nghiên cứu, mô tả thực trạng phân tích hiệu quả quản lý, sử dụng nguồn kinh phí trong các đơn vị sự nghiệp đào tạo trực thuộc Bộ tài chính ở góc độ chỉ tiêu, phương pháp phân tích, chỉ ra được những tồn tại của việc sử dụng công cụ phân tích trong quá trình phân tích hiệu quả quản lý, sử dụng nguồn kinh phí của các đơn vị, chỉ rõ các kết quả và tồn tại trong quá trình quản lý, sử dụng nguồn kinh phí, đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng kinh phí trong các đơn vị sự nghiệp đào tạo trực thuộc Bộ Tài chính. Ngoài ra luận án còn đề cập đến các giải pháp điều kiện nhằm hỗ trợ việc thực hiện các giải pháp. - Nghiêm Thị Thà (2013): “Hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính tại các trường đại học và cao đẳng công lập trên địa bàn tỉnh Hải Dương” [54], Đề tài khoa học cấp cơ sở, Học viện Tài chính, Đề tài đã nghiên cứu cơ sở lý luận về hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính ở các trường ĐH & CĐ công lập; đánh giá thực trạng sử dụng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính tại các trường ĐH & CĐ công lập trên địa bàn tỉnh Hải Dương tiếp cận theo các hoạt động tài chính của nhà trường, theo các tác giả hẹ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của các trường đại học và cao đẳng công lập gồm: hệ thống chỉ tiêu phản ánh quy mô, cơ cấu các nguồn thu, quy mô và cơ cấu các khoản chi, các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả quản trị chi như: các chỉ tiêu chi phí bình quân trên mỗi sinh viên hàng năm, chỉ tiêu chi phí bình quân cho mỗi sinh viên tốt nghiệp, thu nhập bình quân mỗi giảng viên... Đề tài đã chỉ ra các ưu điểm và những hạn chế cũng như các nguyên nhân hạn chế trong việc sử dụng các chỉ tiêu phân tích tài chính trong các trường 6
ĐH & CĐ công lập trên địa bàn tỉnh Hải Dương; đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính của các trường ĐH & CĐ công lập trên địa bàn tỉnh Hải Dương, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại mỗi trường. - Trịnh Ngọc Bảo Duy (2014), “Phân tích hiệu quả huy động và sử dụng nguồn tài chính trong lĩnh vực phòng cháy chữa cháy ở Việt Nam” [44] Luận án tiến sĩ, Học viện Tài chính, luận án đã góp phần hệ thống hóa, khái quát hóa những vấn đề lý luận cơ bản, phân tích thực trạng về hiệu quả huy động và sử dụng nguồn tài chính trong lĩnh vực phòng cháy, chữa cháy 2008-2012 với những kết quả thành tựu đã đạt được, những hạn chế bất cập và nguyên nhân của những hạn chế, bất cập. Luận án đã đề xuất được các giải pháp hoàn thiện công tác phân tích tình hình huy động, sử dụng nguồn tài chính trong hoạt động phòng cháy, chữa cháy, giải pháp nâng cao hiệu quả huy động và sử dụng nguồn tài chính trong lĩnh vực phòng cháy, chữa cháy ở Việt Nam. Luận án còn hạn chế là chưa đề cập cụ thể cách thức vận dụng hiệu qua công tác phân tích tài chính vào quản trị tài chính tại các đơn vị phòng cháy, chữa cháy, giải pháp thực hiện xã hội hóa nguồn tài chính trong lĩnh vực phòng cháy chữa cháy ở Việt Nam hiện nay bằng cách nào, lĩnh vực nào và đối tượng nào là hợp lý. - Nghiêm Thị Thà (2014) : “Xây dựng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong các đơn vị sự nghiệp có thu” [55], Đề tài khoa học cấp cơ sở, Học viện Tài chính, đề tài đã làm rõ lý luận căn bản về hoạt động tài chính và các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động tài chính, cơ chế quản lý tài chính của các đơn vị sự nghiệp (ĐVSN) có thu, phân tích các nội dung căn bản về tự chủ tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập theo Nghị định số 43/2006/NĐ-CP ngày 25/4/2006 của Chính phủ. Xây dựng hệ thống chỉ tiêu phân tích tài chính trong các ĐVSN có thu nhằm định hướng cho việc hoàn thiện quy định về tổ chức tự đánh giá và công khai tình hình tài chính của ĐVSN có thu; Đề tài đã đưa ra những kiến nghị nhằm phát huy các thuận lợi, tháo gỡ các khó khăn 7
vướng mắc của cơ chế tự chủ tài chính theo Nghị định 43/2006 và giải pháp sử dụng hệ thống chỉ tiêu, phương pháp phân tích tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp có thu một cách khoa học, phù hợp, góp phần nâng cao năng lực quản trị tài chính cho các dơn vị này. Các đề xuất giúp các chủ thể quản lý trong nền kinh tế, nhất là cơ quan quản lý chức năng và các thủ trưởng đơn vị sự nghiệp có thu đánh giá được thực trạng, xu hướng, diễn biến hoạt động tài chính của đơn vị, xác định các tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý tài chính cũng như hiệu quả đầu tư tài chính, hiệu quả sử dụng các công cụ quản trị tài chính của các đơn vị sự nghiệp có thu, giúp họ ra quyết định khai thác và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực tài chính của ĐVSN có thu. - Đỗ Thị Nhan (2015), “Phân tích hiệu quả huy động và sử dụng vốn đầu tư phát triển các cơ sở giáo dục đại học, cao đẳng công lập trên địa bàn tỉnh Hải Dương trong điều kiện xã hội hóa giáo dục và hội nhập quốc tế” [51] Luận án tiến sĩ, Học viện Tài chính, luận án đã hệ thống và làm rõ hơn cơ sở lí luận khoa học về phân tích hiệu quả huy động và sử dụng vốn đầu tư phát triển giáo dục đại học và cao đẳng trên các khía cạnh: nội dung, phương pháp phân tích tài chính, tác giả cũng đã phân tích thực trạng hiệu quả huy động vốn và sử dụng vốn đầu tư phát triển các trường đại học, cao đẳng công lập trên địa bàn tỉnh Hải Dương, từ đó đã đề xuất hệ thống giải pháp nhằm hoàn thiện công tác phân tích hiệu quả huy động, sử dụng vốn đầu tư phát triển cho các đơn vị, nâng cao năng lực quản trị nhằm góp phần nâng cao hiệu quả huy động và sử dụng vốn đầu tư phát triển giáo dục Đại học, Cao đẳng trên địa bàn tỉnh Hải Dương trong điều kiện xã hội hóa giáo dục và hội nhập quốc tế. - Bộ Giáo dục và Đào tạo, Đề án: “Thí điểm đổi mới cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm đối với một số trường đại học công lập giai đoạn 2014- 2017” [12] Đề án đã đưa ra những mặt đạt được, những hạn chế trong việc đổi mới cơ chế tài chính, tình hình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính ở các trường đại học công lập. Đồng thời đưa ra một số giải pháp về tự chủ đổi mới cơ chế tài chính, về cơ chế tiền lương, sử dụng tài sản... 8
Đánh giá các công trình nghiên cứu Kết quả các nghiên cứu khoa học đã được công bố trong nước liên quan đến đề tài cho thấy các công trình đều đã tập trung luận giải và làm rõ được các vấn đề cốt lõi liên quan đến đề tài nghiên cứu sau đây: - Tính tất yếu phải đổi mới cơ chế quản lý tài chính tại các cơ sở giáo dục đại học công lập. - Sự cần thiết phải sử dụng các công cụ quản lý tài chính, nhất là công cụ phân tích tài chính tại các cơ sở giáo dục đại học công lập tại Việt Nam. - Một số tiêu chí phân tích, đánh giá tình hình huy động, sử dụng nguồn tài chính trong các cơ sở sự nghiệp công lập như: chỉ tiêu phân tích, phương pháp phân tích… - Nguyên nhân làm cho việc sử dụng các công cụ quản trị tài chính hiện đại, nhất là công cụ phân tích tài chính chưa được các nhà quản lý các đơn vị sự nghiệp công lập ở Việt Nam chú trọng sử dụng. - Nguyên nhân khiến cho cơ hội tiếp cận giáo dục đại học của người nghèo vẫn không được cải thiện nhiều trong khi lại chưa huy động được sự đóng góp của người giàu, bài toán về chia sẻ chi phí trong tài chính cho giáo dục đại học từ nhiều phía với Ngân sách nhà nước để góp phần giảm bội chi ngân sách nhà nước và nâng cao chất lượng giáo dục đại học. Tuy nhiên, các nghiên cứu chưa giải quyết toàn diện, cụ thể các vấn đề đang đặt ra hiện nay đối với các cơ sở giáo dục đại học công lập ở Việt Nam gồm: - Chưa phân tích rõ, chi tiết các nguồn lực tài chính trong cơ sở giáo dục đại học công lập có thể huy động được và nguồn tài chính nào sẽ là nguồn chủ yếu và chủ động để có thể huy động hiệu quả, bền vững đối với các cơ sở giáo dục đại học công lập. - Chưa tổng kết, đánh giá việc sử dụng công cụ phân tích tài chính trong quản trị tài chính nói chung, thực trạng phân tích tình hình huy động, sử dụng nguồn lực tài chính nói riêng tại các cơ sở giáo dục đại học công lập. 9
- Chưa có hướng dẫn cụ thể về phân tích tình hình huy động, sử dụng nguồn lực tài chính của mỗi trường để cung cấp thông tin cần thiết cho các nhà quản lý của các cơ sở giáo dục đại học công lập có thể sử dụng để ra quyết định quản lý, điều hành tài chính của đơn vị. - Chưa có giải pháp đồng bộ về cơ chế trao quyền tự chủ một cách toàn diện, triệt để, nhất là quyền tự chủ về tài chính cho các cơ sở giáo dục đại học công lập. - Chưa xây dựng những công cụ, tiêu chí để kiểm định và đánh giá chất lượng đào tạo của các cơ sở giáo dục đại học công lập làm cơ sở cho việc xếp hạng các cơ sở giáo dục đại học. - Chưa tổng kết ý kiến từ nhiều phía: người học, cơ quan quản lý nhà nước và người sử dụng sản phẩm giáo dục, các tổ chức quốc tế về việc huy động, sử dụng nguồn lực tài chính phục vụ việc đầu tư, nâng cấp cơ sở vật chất, đầu tư đào tạo nguồn nhân lực, đánh giá chất lượng đào tạo, nghiên cứu khoa học trong các cơ sở giáo dục đại học công lập ở Việt Nam hiện nay. 2.2. Các nghiên cứu ở nước ngoài liên quan đến đề tài - Arthur M. Hauptman (2006), “Tài chính cho giáo dục đại học - Xu hướng và vấn đề” [58], Virginia Hoa Kỳ, tác giả tập trung vào phân tích những vấn đề nổi bật của tài chính đại học ở các nước phát triển và kém phát triển trên thế giới trong vòng thập kỷ vừa qua trong đó có chủ trương nâng cao chất lượng giảng dạy và nghiên cứu trong các trường, mở rộng giáo dục đại học đến cho tất cả học sinh có nhu cầu hoặc việc tăng học phí, cách thức đáp ứng tốt nhất nhu cầu tài chính của các trường từ đó đưa ra các giải pháp tối ưu cần được kết hợp cho các nhà hoạch định chính sách, các nhà quản lý nhằm rút ngắn khoảng cách giữa yêu cầu và nguồn lực - Ngân hàng Thế giới (2010), Nghiên cứu “Những lưu ý về chính sách: Giáo dục đại học ở Mông Cổ - Đáp ứng các thách thức của kinh tế toàn cầu” [69], Nghiên cứu đã chỉ ra những thách thức đối với những hoạt động sau giáo dục phổ thông: Vấn đề chuyển tiếp trong giáo dục và những câu hỏi quan 10