Luận án Tiến sĩ Kinh tế quốc tế: Ứng dụng thương mại điện tử trên nền tảng di động tại doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:217

Thêm vào BST

Báo xấu

10
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Kinh tế quốc tế "Ứng dụng thương mại điện tử trên nền tảng di động tại doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế" trình bày các nội dung chính sau: Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến ứng dụng thương mại điện tử trên nền tảng di động tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa; cơ sở lý luận và thực tiễn về ứng dụng thương mại điện tử trên nền tảng di động; thực trạng ứng dụng thương mại điện tử trên nền tảng di động tại doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế;... Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế quốc tế: Ứng dụng thương mại điện tử trên nền tảng di động tại doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ---------------- NGUYỄN THỊ THANH THƯ ỨNG DỤNG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ TRÊN NỀN TẢNG DI ĐỘNG TẠI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ QUỐC TẾ HÀ NỘI - 2024
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ---------------- NGUYỄN THỊ THANH THƯ ỨNG DỤNG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ TRÊN NỀN TẢNG DI ĐỘNG TẠI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ Chuyên ngành: Kinh tế quốc tế Mã số: 9310106.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ QUỐC TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Việt Khôi HÀ NỘI - 2024
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan công trình luận án này là của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu được nêu trong luận án này là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Hà Nội, ngày tháng năm 2024 Nghiên cứu sinh Nguyễn Thị Thanh Thư
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ỨNG DỤNG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ TRÊN NỀN TẢNG DI ĐỘNG TẠI CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ...................................................... 10 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến ứng dụng thương mại điện tử trên nền tảng di động............................................................................................. 10 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về phương pháp nghiên cứu ứng dụng thương mại điện tử trên nền tảng di động ..................................................................................... 10 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về nội dung ứng dụng thương mại điện tử trên nền tảng di động ............................................................................................................... 11 1.1.3. Các công trình nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến ứng dụng thương mại điện tử trên nền tảng di động .............................................................................. 14 1.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến ứng dụng thương mại điện tử trên nền tảng di động trong doanh nghiệp nhỏ và vừa.......................................... 16 1.2.1. Các công trình nghiên cứu về phương pháp nghiên cứu ứng dụng thương mại điện tử trên nền tảng di động trong doanh nghiệp nhỏ và vừa .................................. 16 1.2.2. Các công trình nghiên cứu về nội dung ứng dụng thương mại điện tử trên nền tảng di động trong doanh nghiệp nhỏ và vừa ............................................................ 19 1.2.3. Các công trình nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến ứng dụng thương mại điện tử trên nền tảng di động trong doanh nghiệp nhỏ và vừa ........................... 23 1.3. Đánh giá tổng quan tài liệu và khoảng trống nghiên cứu .................................. 27 1.3.1. Kết quả và đóng góp ....................................................................................... 27 1.3.2. Những khoảng trống cần tiếp tục nghiên cứu ................................................. 28 Tiểu kết Chương 1 ..................................................................................................... 30 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ ỨNG DỤNG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ TRÊN NỀN TẢNG DI ĐỘNG TẠI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ................................................................................................................... 31
2.1. Cơ sở lý luận về ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động .................................. 31 2.1.1. Khái niệm - TMĐT trên nền tảng di động và ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động ....................................................................................................................... 31 2.1.2. Đặc điểm và lợi ích, hạn chế của TMĐT trên nền tảng di động ..................... 33 2.1.3. Nội dung ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động .......................................... 39 2.1.4. Chủ thể ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động............................................. 41 2.1.5. Cách thức ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động ......................................... 45 2.1.6. Yếu tố ảnh hưởng đến ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động ..................... 49 2.1.7. Đánh giá mức độ ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động của các DNNVV . 70 2.2. Kinh nghiệm ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại một số quốc gia trên thế giới và bài học cho Việt Nam ............................... 72 2.2.1. Kinh nghiệm ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động trong các DNNVV tại một số quốc gia trên thế giới ..................................................................................... 74 2.2.2. Bài học cho DNNVV ở Việt Nam trong ứng dụng TMDĐ ............................ 82 Tiểu kết Chương 2 ..................................................................................................... 84 CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ DỮ LIỆU ............. 85 3.1. Quy trình nghiên cứu ......................................................................................... 85 3.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 85 3.2.1. Phương pháp nghiên cứu tại bàn ..................................................................... 85 3.2.2. Phương pháp nghiên cứu định tính ................................................................. 87 3.2.3. Phương pháp nghiên cứu định lượng .............................................................. 88 Tiểu kết Chương 3 ..................................................................................................... 97 CHƯƠNG 4 THỰC TRẠNG ỨNG DỤNG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ TRÊN NỀN TẢNG DI ĐỘNG TẠI DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ .................................... 98 4.1. Tình hình phát triển thương mại điện tử trên nền tảng di động trên thế giới và Việt Nam ................................................................................................................... 98 4.1.1. Tình hình phát triển thương mại điện tử trên nền tảng di động trên thế giới .. 98 4.1.2. Tình hình phát triển thương mại điện tử trên nền tảng di động tại Việt Nam101
4.2. Thực trạng ứng dụng thương mại di động tại doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam ......................................................................................................................... 106 4.2.1. Mức độ sẵn sàng ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động của DNNVV ...... 106 4.2.2. Thực trạng đăng ký kinh doanh trên các kênh TMĐT, bao gồm cả website và ứng dụng di động..................................................................................................... 118 4.2.3. Thị trường ngoại tuyến và thị trường trực tuyến của DNNVV .................... 123 4.2.4. Thực trạng áp dụng các công cụ TMĐT và TMĐT trên nền tảng di động để xây dựng thương hiệu số của DNNVV ................................................................... 124 4.2.5. Các quy định của Chính phủ về TMĐT và TMDĐ ...................................... 132 4.2.6. Hội nhập kinh tế quốc tế và ứng dụng TMDĐ ở Việt Nam .......................... 135 4.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam ............................................................................... 140 4.3.1. Phương pháp đánh giá ................................................................................... 140 4.3.2. Kết quả đánh giá............................................................................................ 141 4.4. Đánh giá thực trạng ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam ............................................................................... 147 4.4.1 Kết quả đạt được ............................................................................................ 147 4.4.2 Hạn chế và nguyên nhân ................................................................................ 151 Tiểu kết Chương 4 ................................................................................................... 157 CHƯƠNG 5 MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM CẢI THIỆN HOẠT ĐỘNG ỨNG DỤNG THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ TRÊN NỀN TẢNG DI ĐỘNG TẠI CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ ................................................................................ 158 5.1. Bối cảnh mới tác động đến ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động của các DNNVV ở Việt Nam............................................................................................... 158 5.1.1. Tác động của 4.4 chuyển đổi số .................................................................... 158 5.1.2. Tác động của kinh tế số ................................................................................. 159 5.1.3. Tác động của AI, Big Data ............................................................................ 160
5.2. Định hướng phát triển ứng dụng thương mại điện tử trên nền tảng di động trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam ............................................................ 162 5.2.1. Ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động trong DNNVV đóng góp vào việc thực hiện chương trình phát triển thương mại điện tử 2021-2030 .......................... 162 5.2.2. Ứng dụng TMDĐ trong DNNVV là phương thức và văn hoá kinh doanh .. 164 5.2.3. Phối hợp giữa cơ quan quản lý và DNNVV trong ứng dụng TMDĐ ........... 165 5.3. Một số giải pháp nhằm cải thiện hoạt động ứng dụng thương mại điện tử trên nền tảng di động ở các doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam ............................... 167 5.3.1. Về phía chính phủ ......................................................................................... 168 5.3.2. Về phía doanh nghiệp nhỏ và vừa ................................................................. 177 Tiểu kết Chương 5 ................................................................................................... 182 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 183 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ............................. .. 185 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. .. 186 PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Nguyên nghĩa tiếng Anh Nguyên nghĩa tiếng Việt 1 ADB Asian Development Bank Ngân hàng Phát triển châu Á Asia - Pacific Economic Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu 2 APEC Cooperation Á - Thái Bình Dương Association of South East Hiệp hội các quốc gia Đông 3 ASEAN Asian Nations Nam Á 4 B2B Business to Business Doanh nghiệp tới doanh nghiệp Doanh nghiệp tới người tiêu 5 B2C Business to Customer dùng Information and CNTT-TT/ Công nghệ thông tin - Truyền 6 Communication ICT thông Technologies Comprehensive andHiệp định Đối tác toàn diện và 7 CPTPP Progressive Agreement for Tiến bộ xuyên Thái Bình Trans-Pacific Partnership Dương Lý thuyết khuếch tán đổi mới 8 DOI Diffusion of Inovation (Diffusion of Innovations Theory) 9 EU European Union Liên minh châu Âu 10 E-commerce Electronic commerce Thương mại điện tử EU – Vietnam Free Trade Hiệp định thương mại tự do 11 EVFTA Agreement Việt Nam - Liên minh châu Âu Electronic Data 12 EDI Trao đổi dữ liệu điện tử Interchange 13 FTA Free Trade Agreement Hiệp định thương mại tự do M- 14 Mobile commerce Thương mại di động commerce 15 USP Unique Selling Point Điểm bán hàng độc nhất 16 PC Personal Computer Máy tính cá nhân 17 PPP Public - Private PartnershipQuan hệ đối tác công tư Thiết bị kỹ thuật số hỗ trợ cá 18 PDA Personal Digital Assistant nhân Regional Comprehensive Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn 19 RCEP Economic Partnership diện Khu vực 20 TAM Technology Acceptance Mô hình chấp nhận công nghệ i
STT Chữ viết tắt Nguyên nghĩa tiếng Anh Nguyên nghĩa tiếng Việt Model Technology, Organization, Mô hình Công nghệ, Tổ chức, 21 TOE Environment Môi trường The Theory of Planned 22 TPB Lý thuyết hành vi hoạch định Behavior The Theory of Reasoned Mô hình thuyết hành động hợp 23 TRA Action lý United Kingdom-Vietnam Hiệp định thương mại tự do 24 UKVFTA Free Trade Agreement Việt Nam - Vương quốc Anh 25 USD United States Dollar Đô la Mỹ Vietnam E-Commerce Hiệp hội Thương mại điện tử 26 VECOM Association Việt Nam 27 VN Vietnam Việt Nam Wireless Local Area 28 WLAN Mạng cục bộ không dây Network 29 WTO World Trade Organization Tổ chức Thương mại Thế giới Hội nghị Ủy ban Điều phối 30 ACCEC Thương mại điện tử ASEAN Cách mạng công nghiệp lần 31 CMCN 4.0 thứ tư 32 CNTT Công nghệ thông tin 33 DN Doanh nghiệp 34 DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa Hiệp định khung về Thương 35 e-ASEAN mại điện tử tại ASEAN 36 HNKTQT Hội nhập kinh tế quốc tế 37 KH Khách hàng 38 TCTK Tổng cục Thống kê 39 TMDĐ Thương mại di động 40 TMĐT Thương mại điện tử Thương mại điện tử xuyên biên 41 TMĐTXBG giới 42 TTXVN Thông tấn xã Việt Nam ii
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Tổng hợp các đặc điểm của thương mại di động ............................................ 34 Bảng 2.2: So sánh điểm khác nhau giữa TMĐT và TMDĐ............................................ 36 Bảng 3.1: Giải thích ý nghĩa các biến được sử dụng trong mô hình nghiên cứu ........... 93 Bảng 3.2: Tỷ lệ doanh nghiệp vừa và doanh nghiệp nhỏ tham gia khảo sát Số lượng lao động trong doanh nghiệp.................................................................................................... 95 Bảng 3.3: Tỷ lệ doanh nghiệp theo ngành nghề hoạt động Doanh nghiệp của bạn hoạt động trong lĩnh vực gì: ....................................................................................................... 95 Bảng 3.4: Số năm hoạt động của doanh nghiệp Số năm hoạt động của doanh nghiệp . 95 Bảng 3.5: Tuổi của CEO doanh nghiệp Tuổi của CEO doanh nghiệp ........................... 96 Bảng 3.6: Trình độ học vấn của CEO doanh nghiệp Trình độ học vấn của CEO doanh nghiệp .................................................................................................................................. 96 Bảng 4.1: Quy mô thị trường TMĐT tại Việt Nam giai đoạn 2018-2023.................... 103 Bảng 4.2: Kết quả Cronbach’s alpha của các biến trong mô hình ................................ 141 Bảng 4.3: Độ hội tụ của các biến độc lập trong mô hình ............................................... 142 Bảng 4.4: Kết quả hồi quy mô hình (Biến phụ thuộc: UD) ........................................... 143 iii
DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu của luận án ..................................................................... 86 Hình 3.2: Nghiên cứu các yếu tố quyết định đối với việc ứng dụng TMDĐ tại các DNNNV Việt Nam............................................................................................................. 90 Hình 3.3: Mô hình nghiên cứu 04 yếu tố ảnh hưởng tới ứng dụng TMDĐ của DNNVV Việt Nam ............................................................................................................................. 92 Hình 4.1: Ước tính doanh số và tỷ trọng của TMDĐ trong tổng TMĐT trên toàn thế giới ....................................................................................................................................... 99 Hình 4.2: Tỷ lệ doanh nghiệp tham gia sàn TMĐT ....................................................... 104 Hình 4.3: Kim ngạch TMĐT xuyên biên giới B2C (Đơn vị: tỷ USD) ......................... 105 Hình 4.4: Tình hình sử dụng các phần mềm quản lý của các DNNVV ở Việt Nam giai đoạn 2015-2021 ................................................................................................................ 107 Hình 4.5: Tỷ lệ doanh nghiệp có lao động chuyên trách về TMĐT phân theo quy mô năm 2021 ........................................................................................................................... 108 Hình 4.6: Mức độ ưu tiên đối với nhân sự có kỹ năng/được đào tạo về CNTT và TMĐT phân theo quy mô doanh nghiệp......................................................................... 109 Hình 4.7: Lao động chuyên trách về TMĐT phân theo lĩnh vực .................................. 110 Hình 4.8: Tỷ lệ doanh nghiệp gặp khó khăn khi tuyển dụng lao động ......................... 111 Hình 4.9: Tỷ lệ website có phiên bản di động qua các năm (Đơn vị: %) ..................... 112 Hình 4.10: Tỷ lệ doanh nghiệp có ứng dụng bán sản phẩm trên thiết bị di động phân theo quy mô doanh nghiệp ............................................................................................... 113 Hình 4.11: Tỷ lệ có ứng dụng bán hàng trên thiết bị di động ........................................ 114 Hình 4.12: Thời gian trung bình lưu lại của KH khi truy cập website TMĐT............. 114 Hình 4.13: Các yếu tố người mua hàng quan tâm khi mua sắm trực tuyến qua website hoặc nền tảng di động....................................................................................................... 116 Hình 4.14: Tỷ lệ chữ ký điện tử và hợp đồng điện tử của DNNVV ............................. 117 Hình 4.15: Số lượng hồ sơ tiếp nhận trên cổng thông tin quản lý hoạt động TMĐT ..... 119 Hình 4.16: Số lượng website TMĐT đã được xác nhận thông báo, đăng ký ............... 120 Hình 4.17: Tỷ lệ chi phí quảng bá website/ứng dụng di động của DN B2C ................ 121 iv
Hình 4.18: Tỷ lệ đầu tư, xây dựng và vận hành website/ứng dụng di động của .......... 122 DN B2B............................................................................................................................. 122 Hình 4.19: Tỷ lệ DN tham gia sàn TMĐT...................................................................... 123 Hình 4.20: Tỷ lệ doanh nghiệp có website trên nền tảng di động ................................. 125 Hình 4.21: Tỷ lệ doanh nghiệp kinh doanh trên mạng xã hội ....................................... 126 Hình 4.22: Tỷ lệ sử dụng các nền tảng như Facebook Messenger, Zalo, Viber, WhatsApp, Skype… qua các năm ................................................................................... 127 Hình 4.23: Hình thức quảng cáo website/ứng dụng di động (Đơn vị: %) .................... 128 Hình 4.24: Các hình thức quảng cáo website/ứng dụng di động của doanh nghiệp....... 129 Hình 4.25: Đánh giá hiệu quả của việc quảng cáo website/ứng dụng di động tại các doanh nghiệp ..................................................................................................................... 130 Hình 4.26: Tỷ lệ DN B2B đặt hàng qua công cụ trực tuyến ......................................... 131 Hình 4.27: Đánh giá hiệu quả của việc bán hàng qua các công cụ trực tuyến tại các doanh nghiệp năm 2021 ................................................................................................... 132 Hình 4.28: Chi phí mua sắm, trang bị và ứng dụng công nghệ thông tin và TMĐT tại các doanh nghiệp năm 2020 ............................................................................................ 153 Hình 5.1: Các hỗ trợ cần thiết để DNNNV phát triển TMDĐ theo bốn bước ............. 166 v
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ứng dụng thương mại điện tử là xu thế tất yếu không chỉ trong các hoạt động thương mại, cũng không chỉ giới hạn trong các doanh nghiệp. Trong bối cảnh Internet phát triển mạnh như vũ bão cùng với sự ra đời và ngày càng trở nên phổ biến của các thiết bị cầm tay và di động và đặc biệt là dưới sự ảnh hưởng của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (CMCN 4.0), hoạt động thương mại điện tử (TMĐT) bắt đầu xuất hiện và ngày càng phát triển rực rỡ dưới nhiều hình thức, trong đó có hình thức thương mại điện tử trên nền tảng di động (còn được gọi tắt là thương mại di động - TMDĐ). Đây là hoạt động mua bán hàng hóa và dịch vụ thông qua các thiết bị di động (điện thoại thông minh, máy tính bảng và các thiết bị cầm tay khác) và mạng không dây mà ở đó các giao dịch kinh doanh không bị giới hạn về mặt thời gian và địa điểm (Appiahene, 2014). Đối với các doanh nghiệp (DN), hình thức thương mại này mang lại nhiều lợi ích trong đó bao gồm cải thiện năng suất, mở rộng thị trường, tăng cường tiếp cận khách hàng (KH), giảm chi phí hoạt động và nâng cao hiệu quả kinh doanh (Varshney, 2004). Do đó, TMDĐ được coi là một trong những cách thức hiệu quả về chi phí để các DN quảng bá sản phẩm và dịch vụ trên các kênh trực tuyến (Njenga, 2016; Mallat, 2008). Với số lượng người sử dụng Internet nói chung và sử dụng Internet qua nền tảng di động nói riêng không ngừng gia tăng, TMDĐ ngày càng trở nên phổ biến trên toàn thế giới, được minh chứng bằng sự gia tăng đáng kể doanh thu của TMDĐ trên thị trường toàn cầu từ mức 50,92 tỷ USD năm 2014 lên mức 96,34 tỷ USD vào năm 2015 và tiếp tục tăng lên đến mức 693 tỷ USD vào năm 2019 (Statista, 2019). Theo báo cáo Việt Nam DIGITAL 2021 do We Are Social và Hootsuite thực hiện, tính đến tháng 01-2021, Việt Nam có dân số là 97,75 triệu người, trong đó có 68,72 triệu người dùng Internet, chiếm tỷ lệ 70,3% dân số. Số kết nối di động tại Việt Nam vào thời điểm này là 154,4 triệu kết nối. Trong số những người trong độ tuổi 16-64 (65,9 triệu người, chiếm 67,4% tổng dân số), có 97% người sở hữu điện thoại di động, 96,9% người sở hữu điện thoại thông minh và 31,9% người sở hữu 1
thiết bị máy tính bảng… với thời lượng sử dụng các thiết bị này khá lớn, trung bình là 6 giờ 47 phút/ngày và tỷ lệ sử dụng các ứng dụng mua sắm trên điện thoại hoặc máy tính bảng là 68,5%. Năm 2015, mức doanh thu bán lẻ của TMĐT Việt Nam mới chỉ đạt 5 tỷ USD thì đến năm 2021, mức doanh thu này đã tăng lên mức 13,7 tỷ USD, làm cho TMĐT trở thành đầu tàu trong quá trình phát triển kinh tế số ở Việt Nam. Như vậy, có thể thấy rằng TMĐT nói chung và TMĐT trên nền tảng di động ở Việt Nam đang trên đà phát triển hết sức mạnh mẽ, cả về quy mô, số lượng, chất lượng và cơ cấu. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê (Việt Nam), tính đến đầu năm 2022, Việt Nam có khoảng 870.000 DN, trong số đó có tới hơn 98% là doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV). Các DN này đã và đang không ngừng phát triển, có mặt ở hầu hết các lĩnh vực, ngành của nền kinh tế đồng thời có những đóng góp khá là quan trọng vào tổng sản phẩm quốc nội (GDP - Gross Domestic Product) hàng năm, tạo công ăn việc làm cho người dân, phát triển kinh tế ở các khu vực khác nhau và góp phần không nhỏ trong việc duy trì ổn định xã hội và phát triển cộng đồng. Bên cạnh việc kinh doanh trên thị trường truyền thống, các DNNVV ở Việt Nam cũng đã tận dụng những lợi thế mà Internet và sự phát triển của các thiết bị di dộng mang lại để ứng dụng TMDĐ vào các hoạt động kinh doanh của mình. Việc áp dụng TMĐT nói chung và TMĐT trên nền tảng di động nói riêng mang lại những cơ hội không nhỏ, có thể giúp họ cạnh tranh với các đối thủ lớn hơn, mở rộng thị trường cũng như tiết kiệm được chi phí vận hành và tăng doanh thu của DN. Tuy nhiên, DNNVV vẫn thường đối diện với nhiều hạn chế như nguồn vốn hạn hẹp, hạn chế về kỹ năng và công nghệ nên quá trình ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DN này còn gặp nhiều khó khăn và thách thức. Thêm vào đó, Việt Nam đang ngày càng tham gia sâu rộng vào nền kinh tế khu vực và quốc tế thông qua gia nhập vào các hiệp định kinh tế song phương, các tổ chức kinh tế khu vực như Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC - ASEAN Economic Community) và các thỏa thuận thương mại quốc tế như Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP - Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership), Hiệp định thương mại tự do Việt Nam-EU (EVFTA - European 2
Union-Vietnam Free Trade Agreement) và Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP - Regional Comprehensive Economic Partnership), v.v. Quá trình hội nhập kinh tế quốc tế này mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng không ít những thách thức cho các DN trong nước do các DN nước ngoài hết sức phát triển và đang thâm nhập vô cùng sâu vào nhiều lĩnh vực, ngành nghề trong nước nhờ sự phát triển nhanh, mạnh của hệ thống logistics và công nghệ làm cho hoạt động TMĐT xuyên biên giới phát triển hơn bao giờ hết nên việc nghiên cứu về ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động trong bối cảnh này sẽ giúp các DN nói chung và các DNNVV nói riêng tận dụng được cơ hội từ các thị trường mới, quảng bá các sản phẩm, gia tăng doanh thu và tạo ra các mối liên kết quốc tế, đồng thời giúp khắc phục những mặt hạn chế hay khó khăn còn tồn tại trong quá trình các DN này triển khai ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động. Về mặt khoa học, các công trình nghiên cứu liên quan đến TMDĐ và các mô hình kinh doanh đã được các nhà nghiên cứu bắt đầu tìm hiểu và trở nên thịnh hành từ năm 2000 cho đến nay (Cục Thương mại điện tử và Công nghệ thông tin, 2014). Các nghiên cứu này chỉ ra rằng TMDĐ ngày càng có tính thời sự và phát triển, đồng thời các nhà nghiên cứu cũng chuyển dần từ nghiên cứu theo định hướng kỹ thuật sang các nghiên cứu tập trung vào khía cạnh kinh tế - xã hội. Tuy vậy, các nghiên cứu về việc ứng dụng TMDĐ trong các DNNVV ở các nước đang phát triển còn khá hạn chế về số lượng (Li và Wang, 2018; Penuel Makelana và cộng sự, 2022). Phần lớn các nghiên cứu hiện có về việc ứng dụng TMDĐ trong các tổ chức được thiết kế cho các nước phát triển (Chang, 2009; Johnson, 2018; Martin, 2012). Vì vậy mà, việc khái quát hóa các kết quả nghiên cứu để xây dựng mô hình mang tính kế thừa còn gặp tương đối nhiều trở ngại, do sự khác biệt về bối cảnh xã hội, văn hóa, kinh tế, luật pháp và chính trị. Xét riêng Việt Nam, hiện mới có một số bài viết của Chau va Deng (2018), Chau và cộng sự (2020), Trần Thị Thập (2020) trong đó tập trung làm rõ khung phân tích cũng như tiến hành phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến ứng dụng TMDĐ tại các DNNVV ở Việt Nam. Còn một số công trình khác chỉ tập trung vào việc phân tích, đánh giá hoạt động phát triển TMĐT nói chung (các Sách trắng thương mại điện tử; các Báo cáo Chỉ số thương mại điện tử 3
Việt Nam; Vũ Thị Hương Trà và cộng sự, 2023; Vũ Duy Hùng và Trần Ngọc Tiến, 2024; Lê Phú Khánh, 2023; Đặng Thái Bình, 2023) hoặc TMĐT trên ứng dụng di động ở Việt Nam, ví dụ như Võ Thị Hiệp (2023) hay Trần Trọng Huy và Nguyễn Thị Khánh Chi (2022). Dựa trên những lý do thực tiễn và khoa học như trên, đề tài “Ứng dụng thương mại điện tử trên nền tảng di động tại doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế” đã được nghiên cứu sinh lựa chọn để làm đề tài luận án. Đề tài hướng đến nghiên cứu, tìm hiểu thực trạng ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DNNVV ở Việt Nam để từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm cải thiện hoạt động này cho các DNNVV có thể áp dụng trong thời gian tới. Đây là đề tài cấp thiết, có giá trị về mặt lý luận và có ý nghĩa thực tiễn, đặc biệt là trong bối cảnh hiện nay. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu của luận án Trên cơ sở làm rõ cơ sở lý luận về ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động, luận án tập trung phân tích, đánh giá thực trạng ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DNNVV ở Việt Nam kể từ năm 2003 đến năm 2023, từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm giúp các DNNVV ở Việt Nam cải thiện hoạt động ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án Từ mục đích nghiên cứu được xác định ở trên, luận án tập trung giải quyết 05 nhiệm vụ chính sau đây: - Thứ nhất: Tổng quan các công trình nghiên cứu hiện có liên quan đến đề tài luận án để từ đó làm rõ được những kết quả nghiên cứu đã đạt được và xác định khoảng trống nghiên cứu mà đề tài sẽ tập trung phân tích, làm rõ. - Thứ hai: Hệ thống hóa và làm rõ hơn cơ sở lý luận và thực tiễn về ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DNNVV trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế để xây dựng khung phân tích cho luận án. - Thứ ba: Phân tích, đánh giá thực trạng ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DNNVV ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế trong giai 4
đoạn 2003-2023 và chỉ ra những thành tựu, hạn chế cũng như nguyên nhân của những hạn chế đó. - Thứ tư: Tìm ra một số nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DNNVV ở Việt Nam và tiến hành phân tích, đánh giá xem mức độ ảnh hưởng cụ thể của các nhân tố đó đến hoạt động ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DNNVV ở Việt Nam. - Thứ năm: Đề xuất một số giải pháp nhằm giúp các DNNVV ở Việt Nam cải thiện hoạt động ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. 2.3. Câu hỏi nghiên cứu của luận án Để đạt được mục đích nghiên cứu và thực hiện được nhiệm vụ nghiên cứu, luận án cần trả lời 05 câu hỏi nghiên cứu cụ thể sau: (1) Ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động của các DNNVV bao gồm những nội dung nào? (2) Thực trạng các DNNVV ở Việt Nam ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động trong giai đoạn 2003-2023 diễn ra như thế nào? (3) Bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ảnh hưởng như thế nào đến hoạt động ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DNNVV ở Việt Nam trong giai đoạn 2003-2023? (4) Những nhân tố nào quyết định việc ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại DNNVV trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế? (5) Có thể đề xuất những giải pháp nào để cải thiện hoạt động ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DNNVV ở Việt Nam trong thời gian tới? 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là hoạt động ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DNNVV ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi thời gian: Từ năm 2003 đến năm 2023. Luận án lựa chọn khoảng thời gian này do từ năm 2003 các website sàn giao dịch B2B (doanh nghiệp tới doanh nghiệp) (marketplace), các website rao vặt, các siêu thị trực tuyến B2C 5
(doanh nghiệp tới người tiêu dùng), v.v tại Việt Nam ra đời mạnh mẽ do sự phát triển của Internet và điện thoại kỹ thuật số. Số liệu sơ cấp phục vụ cho hoạt động nghiên cứu định lượng được tác giả luận án thu thập trong thời gian từ ngày 16-7 đến ngày 16-9-2021. - Phạm vi không gian: Luận án nghiên cứu hoạt động ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DNNVV ở Việt Nam. Luận án tiến hành khảo sát bằng bảng hỏi đối với một số chủ DN đến từ các tỉnh, thành phố khác nhau ở Việt Nam có ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động, đặc biệt tập trung vào địa bàn của một số tỉnh thành có nhiều DNNVV phát triển mạnh về công nghệ và có hoạt động ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động. - Phạm vi nội dung: Luận án tập trung làm rõ nội dung của hoạt động ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DNNVV ở Việt Nam, ví dụ như: phát triển và tích hợp ứng dụng, hiển thị sản phẩm và dịch vụ, quảng cáo và tiếp thị, tối ưu hóa trải nghiệm người dùng, quản lý sản phẩm và đơn hàng, tích hợp hệ thống thanh toán, hỗ trợ khách hàng, theo dõi và phân tích, phát triển chương trình khuyến mãi, v.v. Nhìn chung, đây là các hoạt động nhằm cung cấp trải nghiệm mua sắm thuận tiện và tối ưu hóa quản lý kinh doanh nhằm tăng cường doanh số bán hàng của DN và tạo ra sự hài lòng cho khách hàng. 4. Phương pháp tiếp cận và quy trình nghiên cứu Luận án sử dụng phương pháp định tính và phương pháp định lượng để tiến hành thực hiện nghiên cứu. Phương pháp định tính được thực hiện thông qua thu thập các số liệu thứ cấp hiện có về ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DNNVV ở Việt Nam trong giai đoạn 2003-2023 từ các báo cáo, bài viết, tài liệu nghiên cứu đã được công bố của các chuyên gia, học giả trong và ngoài nước. Phương pháp định lượng được tác giả luận án sử dụng ở đây được thực hiện thông qua tiến hành khảo sát bằng bảng hỏi từ ngày 16-7 đến ngày 16-9-2021 đối với một số chủ DNNVV có ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động để phục vụ cho hoạt động kinh doanh của mình, từ đó thu được số liệu sơ cấp để phục vụ cho hoạt động phân tích. Sau đó, tác giả luận án sẽ sử dụng mô hình hồi quy để phân tích, đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến việc ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DNNVV ở VN (cụ thể bao gồm: nhận thức của DNNVV về lợi ích của TMDĐ, tính 6
tương thích giữa TMDĐ và doanh nghiệp, sự hỗ trợ của Chính phủ và chi phí ứng dụng TMDĐ trong DNNVV). Quy trình nghiên cứu của luận án được thực hiện qua 03 giai đoạn chính: (i) Nghiên cứu tại bàn; (ii) Nghiên cứu định tính; và (iii) Nghiên cứu định lượng. (i) Nghiên cứu tại bàn được thực hiện nhằm mục tiêu tổng quan các công trình nghiên cứu hiện có và hình thành cơ sở lý luận và thực tiễn thông qua các nguồn tài liệu thứ cấp liên quan đến đề tài. Từ đó, tác giả sẽ xây dựng thang đo cho từng biến trong mô hình nghiên cứu và thiết kế bảng hỏi khảo sát đối với các chủ DNNVV có ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DN của mình. (ii) Nghiên cứu định tính được thực hiện thông qua các cuộc phỏng vấn chuyên gia và phân tích nội dung thu thập được từ những cuộc phỏng vấn này. Kết quả thu được sẽ góp phần hiệu chỉnh thang đo nháp về nội dung và ngôn từ của thang đo, đồng thời góp phần hỗ trợ mức độ phù hợp của các nhân tố trong mô hình nghiên cứu được đề xuất ban đầu. (iii) Nghiên cứu định lượng được sử dụng để thu thập các dữ liệu sơ cấp và thứ cấp, đồng thời kiểm định mối tương quan giữa các yếu tố ảnh hưởng đến việc ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động của các chủ DNNVV ở Việt Nam. Về quy mô mẫu, để đảm bảo tính đại diện, luận án đã gửi 600 bảng hỏi đến các chủ DNNVV dưới hình thức phiếu khảo sát trực tuyến thông qua đường dẫn Google Form trong giai đoạn từ ngày 16-7 đến ngày 16-9-2021. Sau quá trình sàng lọc, nghiên cứu định lượng được tiến hành với kích thước mẫu n = 248 thông qua phần mềm SPSS với 3 bước chính: (i) Thống kê mô tả, (ii) Kiểm định mô hình đánh giá và (iii) Kiểm định mô hình cấu trúc. 5. Những đóng góp mới của luận án 5.1. Những đóng góp về mặt lý luận Về mặt lý luận, luận án đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận về ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DNNVV, đặc biệt là việc đưa ra được khái niệm ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động và nội dung của ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DNNVV. Bên cạnh đó, luận án đã xây dựng mô hình dựa trên nhận thức về việc ứng dụng TMDĐ trong các DNNVV, tập trung vào các đặc 7
điểm được nhận thức từ quan điểm của các tổ chức; xác định các yếu tố quyết định đối với việc ứng dụng TMDĐ trong các DNNVV; xác nhận sự phù hợp của khung TOE để điều tra việc ứng dụng công nghệ trong các tổ chức khi khẳng định việc ứng dụng TMDĐ trong các DNNVV không chủ yếu dựa trên các đặc điểm nhận thức của bản thân công nghệ di động mà còn phụ thuộc vào nhận thức của các yếu tố quyết định khác liên quan đến tổ chức và môi trường bên ngoài của tổ chức. 5.2. Những đóng góp về mặt thực tiễn Về mặt thực tiễn, luận án đã phân tích, đánh giá thực trạng ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DNNVV ở Việt Nam giai đoạn 2003-2023, chỉ ra những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân. Luận án còn phát hiện ra 04 yếu tố quyết định đến ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DNNVV và 04 yếu tố này có ảnh hưởng khác nhau đến việc ứng dụng TMĐT trên nền tảng di động tại các DNNVV (yếu tố Nhận thức về lợi ích của TMĐT có tác động tích cực tới việc ứng dụng TMDĐ tại DNNVV ở Việt Nam; yếu tố Chi phí ứng dụng và vận hành TMDĐ có tác động tiêu cực tới việc ứng dụng TMDĐ tại DNNVV ở Việt Nam; yếu tố Tính tương thích không có tác động đến việc DNNVV ở Việt Nam ứng dụng TMDĐ; yếu tố Sự hỗ trợ từ Chính phủ không mang lại kết quả tích cực cho DNNVV ở Việt Nam trong việc ứng dụng TMDĐ). Ngoài ra, luận án còn đề xuất được một số nhóm giải pháp cụ thể nhằm giúp các DNNVV ở Việt Nam phát triển/cải thiện hoạt động ứng dụng TMDĐ trong trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Luận án là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà hoạch định chính sách, các nhà quản lý DN nói chung và các nhà quản lý DNNVV nói riêng cũng như những ai quan tâm đến ứng dụng TMDĐ. 6. Kết cấu của Luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, luận án được kết cấu bao gồm 5 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến ứng dụng thương mại điện tử trên nền tảng di động tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa Chương 2: Cơ sở lý luận và thực tiễn về ứng dụng thương mại điện tử trên nền tảng di động 8