Luận án Tiến sĩ Tài chính Ngân hàng: Dòng vốn nước ngoài đối với tăng trưởng kinh tế tại các nước đang phát triển: tác động của phát triển, hội nhập và ổn định tài chính

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:202

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu tổng quát của luận án "Dòng vốn nước ngoài đối với tăng trưởng kinh tế tại các nước đang phát triển: tác động của phát triển, hội nhập và ổn định tài chính" là phân tích vai trò của ổn định tài chính, phát triển tài chính, và hội nhập tài chính đến tác động của các dòng vốn nước ngoài lên tăng trưởng kinh tế tại các nền kinh tế đang phát triển. Trên cơ sở đó, luận án đề xuất một số khuyến nghị liên quan nhằm tăng khả năng hấp thụ tác động tích cực của các dòng vốn nước ngoài đến nền kinh tế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Tài chính Ngân hàng: Dòng vốn nước ngoài đối với tăng trưởng kinh tế tại các nước đang phát triển: tác động của phát triển, hội nhập và ổn định tài chính

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH VŨ THỊ HẢI MINH DÒNG VỐN NƯỚC NGOÀI ĐỐI VỚI TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ TẠI CÁC NƯỚC ĐANG PHÁT TRIỂN: TÁC ĐỘNG CỦA PHÁT TRIỂN, HỘI NHẬP VÀ ỔN ĐỊNH TÀI CHÍNH LUẬN ÁN TIẾN SĨ Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 9.34.02.01 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Phạm Thị Tuyết Trinh TP. HỒ CHÍ MINH, THÁNG 5 NĂM 2024
i LỜI CAM ĐOAN Luận án này chưa từng được trình nộp để lấy học vị Tiến sĩ tại bất cứ một cơ sở đào tạo nào. Luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tác giả, kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong luận án. TP. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2024 Người cam đoan Vũ Thị Hải Minh
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến người hướng dẫn khoa học của tôi, PGS. TS. Phạm Thị Tuyết Trinh. Sự động viên, định hướng, hỗ trợ và đồng hành trong suốt thời gian dài trước và trong khi tôi thực hiện luận án tiến sĩ của PGS. TS. Phạm Thị Tuyết Trinh đã trở thành động lực, truyền cho tôi thêm sự tự tin, vững vàng, giúp tôi có định hướng nghiên cứu rõ ràng hơn, phương pháp nghiên cứu khoa học phù hợp hơn và quyết tâm vượt qua những rào cản để theo đuổi thực hiện nghiên cứu. Tôi vô cùng biết ơn các Thầy Cô trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh đã truyền đạt cho tôi những kiến thức, kinh nghiệm và phương pháp nghiên cứu trong thời gian học tập và nghiên cứu tại trường. Các Thầy Cô cũng luôn là những tấm gương sáng để tôi noi theo và không ngừng phấn đấu trên hành trình nghiên cứu. Tôi xin gửi lời cảm ơn trân trọng nhất đến các Thầy Cô Khoa Sau đại học của Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh. Các Thầy Cô đã luôn đồng hành, hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi nhất để tôi hoàn thành quá trình học tập, nghiên cứu tại Trường cũng như hoàn thành luận án này. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cám ơn, tri ân đến các Thầy Cô đồng nghiệp, bạn bè, đặc biệt là gia đình tôi – những người đã luôn khích lệ, động viên, giúp đỡ, ủng hộ tôi trong suốt thời gian thực hiện luận án. Xin tri ân!
iii TÓM TẮT Các dòng vốn khác nhau sẽ có ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế theo các cách khác nhau. Các nghiên cứu trước đây cho thấy ảnh hưởng của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế chưa thống nhất về chiều hướng, một phần có thể là do chưa tính đến khả năng hấp thụ nguồn vốn của nền kinh tế tiếp nhận. Vấn đề này phần nào đã được minh chứng nhờ vào những nghiên cứu cho thấy vai trò của đặc điểm nền kinh tế, đặc biệt là phát triển tài chính, trong việc quyết định cách thức và chiều hướng mà các dòng vốn nước ngoài ảnh hưởng đến tăng trưởng tại nước nhận đầu tư, đặc biệt tại các nước đang phát triển. Với mục tiêu tổng quát là phân tích vai trò của ổn định tài chính, phát triển tài chính, và hội nhập tài chính đến tác động của các dòng vốn nước ngoài lên tăng trưởng kinh tế tại các nền kinh tế đang phát triển, trên cơ sở đó đề xuất một số khuyến nghị nhằm tăng khả năng hấp thụ tác động tích cực của các dòng vốn nước ngoài đến nền kinh tế, luận án đã thực hiện ba mục tiêu cụ thể: (1) Ước lượng ảnh hưởng của FDI, FPI và nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế tại các nước đang phát triển; (2) Xác định ảnh hưởng của ổn định tài chính, phát triển tài chính và hội nhập tài chính đến tác động của các dòng vốn nước ngoài lên tăng trưởng kinh tế; (3) Xác định mức ngưỡng của các khía cạnh ổn định tài chính, phát triển tài chính, và hội nhập tài chính để giúp các dòng vốn nước ngoài có thể được hấp thụ và phát huy tác động tích cực đối với nền kinh tế các nước đang phát triển. Luận án đã vận dụng mô hình tăng trưởng nội sinh cho các nước đang phát triển (giải quyết mục tiêu 1); đưa thêm vào mô hình tăng trưởng nội sinh các biến thể hiện các khía cạnh ổn định, phát triển và hội nhập tài chính, cũng như bổ sung các biến tương tác tương ứng (giải quyết mục tiêu 2); xem xét mô hình tự hồi quy ngưỡng (TAR) cho từng khía cạnh đang nghiên cứu (giải quyết mục tiêu 3). Về kết quả nghiên cứu, luận án đã cơ bản tập trung trả lời được câu hỏi nghiên cứu. Đối với câu hỏi thứ nhất, kết quả nghiên cứu đã chỉ ra rằng, FDI có tác động tích cực đến tăng trưởng; FPI không thể hiện được vai trò đối với tăng trưởng; còn EXDEBT có tác động ngược chiều đến tăng trưởng kinh tế của các quốc gia đang phát triển. Đối với câu hỏi thứ hai, kết quả các mô hình nghiên cứu cũng đã xác định như sau: (1) khi mô hình có biến ổn định tài chính FINSTAB (được đo bằng tỷ lệ vốn ngân hàng trên tổng tài sản), đồng thời tương tác với từng biến dòng vốn nước ngoài, thì tác động
iv của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế diễn ra khá đúng kỳ vọng. Tuy vậy, tương tác của biến ổn định tài chính với FDI và FPI gây tác động ngược chiều đến tăng trưởng kinh tế; tương tác với biến nợ nước ngoài không có ý nghĩa thống kê. (2) khi mô hình có biến phát triển tài chính FINDEV (được đo bằng tỷ lệ tín dụng nội địa cấp cho khu vực tư nhân), đồng thời tương tác với từng biến dòng vốn nước ngoài, thì FPI và EXDEBT tác động ngược chiều đến tăng trưởng, các biến tương tác FINDEV*FDI, FINDEV*FPI và FINDEV*EXDEBT đều có vai trò thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. (3) khi mô hình có biến hội nhập tài chính FINOPEN (sử dụng chỉ số KAOPEN), đồng thời tương tác với từng biến dòng vốn nước ngoài, thì FINOPEN có tác động rất tích cực đến tăng trưởng kinh tế. Biến tương tác FINOPEN*FPI cũng hỗ trợ tăng trưởng; còn tương tác với FDI và EXDEBT không thể hiện vai trò đối với tăng trưởng. Đối với câu hỏi thứ ba, nghiên cứu cũng xác định được 01 giá trị ngưỡng của ổn định tài chính là 8,7661. Chỉ khi ổn định tài chính cao hơn mức ngưỡng, thì dòng vốn FDI và FPI mới phát huy tác động tích cực, kích thích tăng trưởng kinh tế các nước đang phát triển trong nghiên cứu. 02 giá trị ngưỡng của phát triển tài chính được xác định là 38,1482 và 53,0984. Khi FINDEV thuộc chế độ thứ 2 (trong khoảng từ 38,1482 đến 53,0984), FDI sẽ phát huy vai trò kích thích tăng trưởng kinh tế mạnh nhất và tương tác giữa phát triển tài chính với EXDEBT phát huy được tác động tích cực đến tăng trưởng. Luận án cũng xác định có 02 giá trị ngưỡng của hội nhập tài chính là 0,5534 và 0,8371. Khi FINOPEN ở chế độ thứ ba (lớn hơn ngưỡng 0,8371) thì tác động của các biến dòng vốn đến tăng trưởng là theo chiều hướng tối ưu nhất. Tóm lại, luận án đã cung cấp bằng chứng thực nghiệm về mối quan hệ giữa các dòng vốn nước ngoài (gồm FDI, FPI, nợ nước ngoài) đến tăng trưởng kinh tế, cũng như mức độ ảnh hưởng của phát triển tài chính, hội nhập tài chính và ổn định tài chính đến mối quan hệ này. Hơn nữa, luận án còn xác định được mức ngưỡng cần thiết về phát triển tài chính, hội nhập tài chính và ổn định tài chính để nền kinh tế các nước đang phát triển có thể hấp thụ được tác động tích cực của dòng vốn nước ngoài. Bằng cách sử dụng các mô hình định lượng phù hợp, với nguồn dữ liệu đáng tin cậy của các tổ chức kinh tế - tài chính thế giới, kết quả phân tích thực nghiệm của luận án được đánh giá, sử dụng để đưa ra các khuyến nghị có cơ sở vững chắc hơn, giúp các cơ quan quản lý nhà nước ở các quốc gia đang phát triển có định hướng điều hành chính sách vĩ mô phù hợp.
v MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................................... ii TÓM TẮT ............................................................................................................................... iii MỤC LỤC ............................................................................................................................... v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................................. x DANH MỤC BẢNG.............................................................................................................. xii DANH MỤC HÌNH .............................................................................................................. xiv CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU............................................................................ 1 1.1. Cơ sở khoa học của vấn đề nghiên cứu và lý do chọn đề tài ..................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................... 4 1.3. Câu hỏi nghiên cứu..................................................................................................... 4 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .............................................................................. 5 1.5. Tổng quan phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 6 1.6. Những đóng góp của nghiên cứu ................................................................................. 7 1.6.1. Kết quả đóng góp về lý thuyết ............................................................................... 7 1.6.2. Kết quả đóng góp về thực tiễn ............................................................................... 7 1.7. Kết cấu nghiên cứu ..................................................................................................... 8 TÓM TẮT CHƯƠNG 1....................................................................................................... 9 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ............................ 10 2.1. Tăng trưởng kinh tế và tác động của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng....... 10 2.1.1. Tăng trưởng kinh tế.............................................................................................. 10 2.1.2. Tác động của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế ........................ 12 2.1.2.1. FDI và tăng trưởng........................................................................................ 13 2.1.2.2. FPI và tăng trưởng ........................................................................................ 16 2.1.2.3. Nợ nước ngoài và tăng trưởng ...................................................................... 19
vi 2.2. Ổn định, phát triển, và hội nhập tài chính với vai trò hấp thụ tác động của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng ........................................................................................ 22 2.2.1. Ổn định tài chính.................................................................................................. 25 2.2.1.1. Khái niệm ...................................................................................................... 25 2.2.1.2. Vai trò của ổn định tài chính đối với tác động của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế .............................................................................................. 30 2.2.2. Phát triển tài chính ............................................................................................... 33 2.2.2.1. Khái niệm ...................................................................................................... 33 2.2.2.2. Vai trò của phát triển tài chính đối với tác động của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế .................................................................................... 34 2.2.3. Hội nhập tài chính ................................................................................................ 36 2.2.3.1. Khái niệm ...................................................................................................... 36 2.2.3.2. Vai trò của hội nhập tài chính đối với tác động của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế .............................................................................................. 38 2.3. Các nghiên cứu thực nghiệm có liên quan .................................................................. 40 2.3.1. Nghiên cứu về ảnh hưởng của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế ........................................................................................................................................ 40 2.3.1.1. Ảnh hưởng của FDI đến tăng trưởng kinh tế ................................................ 40 2.3.1.2. Ảnh hưởng của FPI đến tăng trưởng kinh tế ................................................ 44 2.3.1.3. Ảnh hưởng của nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế ............................... 47 2.3.1.4. Ảnh hưởng của FDI, FPI và nợ nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế ........... 51 2.3.2. Nghiên cứu về vai trò của phát triển, ổn định và hội nhập tài chính ................... 53 2.4. Khoảng trống nghiên cứu............................................................................................ 66 TÓM TẮT CHƯƠNG 2..................................................................................................... 67 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................... 68 3.1. Giả thuyết nghiên cứu ................................................................................................. 68 3.2. Mô hình nghiên cứu .................................................................................................... 72
vii 3.3. Các biến trong mô hình nghiên cứu và đo lường biến ................................................ 75 3.4. Khung phân tích và quy trình nghiên cứu................................................................... 79 3.5. Phương pháp ước lượng và kiểm định mô hình.......................................................... 82 3.6. Dữ liệu nghiên cứu...................................................................................................... 83 TÓM TẮT CHƯƠNG 3..................................................................................................... 86 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.............................................................................. 87 4.1. Thực trạng tăng trưởng kinh tế, các dòng vốn nước ngoài, và các khía cạnh tài chính của các nước đang phát triển giai đoạn 2010 – 2022 ......................................................... 87 4.1.1. Tăng trưởng kinh tế.............................................................................................. 87 4.1.2. Vốn FDI ............................................................................................................... 89 4.1.3. Vốn FPI ................................................................................................................ 91 4.1.4. Nợ nước ngoài...................................................................................................... 93 4.1.5. Ổn định tài chính.................................................................................................. 95 4.1.6. Phát triển tài chính ............................................................................................... 97 4.1.7. Hội nhập tài chính ................................................................................................ 98 4.2. Thống kê mô tả các biến và tương quan giữa các biến trong nghiên cứu .................. 99 4.2.1. Thống kê mô tả các biến ...................................................................................... 99 4.2.2. Tương quan giữa các biến .................................................................................. 102 4.3. Phân tích ảnh hưởng của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng ....................... 104 4.4. Phân tích tác động của ổn định tài chính, phát triển tài chính và hội nhập tài chính đến ảnh hưởng của dòng vốn nước ngoài lên tăng trưởng .............................................. 106 4.4.1. Tác động của ổn định tài chính .......................................................................... 106 4.4.2. Tác động của phát triển tài chính ....................................................................... 110 4.4.3. Tác động của hội nhập tài chính ........................................................................ 113 4.5. Phân tích ngưỡng ổn định tài chính, phát triển tài chính và hội nhập tài chính ....... 117 4.5.1. Ngưỡng ổn định tài chính .................................................................................. 117 4.5.2. Ngưỡng phát triển tài chính ............................................................................... 119
viii 4.5.3. Ngưỡng hội nhập tài chính ................................................................................ 123 4.6. Kiểm định giả thuyết ................................................................................................. 126 TÓM TẮT CHƯƠNG 4................................................................................................... 131 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 133 5.1. Kết luận ..................................................................................................................... 133 5.2. Các khuyến nghị và hàm ý chính sách ...................................................................... 137 5.2.1. Liên quan đến trực tiếp khai thác tác động tích cực của các dòng vốn nước ngoài ...................................................................................................................................... 137 5.2.1.1. Đối với FDI ................................................................................................. 137 5.2.1.2. Đối với FPI ................................................................................................. 138 5.2.1.3. Đối với nợ nước ngoài ................................................................................ 139 5.2.2. Liên quan đến tạo lập các yếu tố tài chính giúp hấp thụ tác động tích cực của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng ......................................................................... 139 5.2.2.1. Đối với ổn định tài chính ............................................................................ 139 5.2.2.2. Đối với phát triển tài chính ......................................................................... 141 5.2.2.3. Đối với hội nhập tài chính .......................................................................... 143 5.3. Hạn chế của luận án và hướng nghiên cứu tiếp theo ................................................ 144 TÓM TẮT CHƯƠNG 5................................................................................................... 145 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................................ i PHỤ LỤC............................................................................................................................... xv Phụ lục 1: Thống kê mô tả các biến trong mô hình (3.1) .................................................. xv Phụ lục 2: Thống kê mô tả các biến trong mô hình (3.2), (3.3), (3.4) và (3.5) ................. xv Phụ lục 3: Ma trận hệ số tương quan giữa các biến ........................................................... xv Phụ lục 4: Hồi quy theo mô hình 3.1 ................................................................................ xvi Phụ lục 5: Hồi quy theo mô hình 3.2 ............................................................................... xvii Phụ lục 6: Hồi quy theo mô hình 3.3 ................................................................................ xix Phụ lục 7: Hồi quy theo mô hình 3.4 ................................................................................ xxi
ix Phụ lục 8: Hồi quy ngưỡng theo mô hình 3.5 (ngưỡng là biến FINSTAB) ................... xxiii Phụ lục 9: Kết quả kiểm định Bai và Perron cho Hồi quy ngưỡng theo mô hình 3.5 (ngưỡng là biến FINSTAB) ............................................................................................. xxv Phụ lục 10: Hồi quy ngưỡng theo mô hình 3.6 (ngưỡng là biến FINDEV) ................... xxvi Phụ lục 11: Kết quả kiểm định Bai và Perron cho Hồi quy ngưỡng theo mô hình 3.6 (ngưỡng là biến FINDEV) ............................................................................................ xxviii Phụ lục 12: Hồi quy ngưỡng theo mô hình 3.7 (ngưỡng là biến FINOPEN) ................. xxix Phụ lục 13: Kết quả kiểm định Bai và Perron cho Hồi quy ngưỡng theo mô hình 3.7 (ngưỡng là biến FINOPEN) ............................................................................................ xxxi Phụ lục 14. Bộ dữ liệu dùng trong luận án (trích lược) ................................................. xxxii DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ........................................ xlii
x DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Cụm từ tiếng Anh Cụm từ tiếng Việt ADB The Asian Development Bank Ngân hàng Phát triển châu Á ADF Augmented Dickey-Fuller Kiểm định Dickey-Fuller mở rộng ARDL Autoregressive Distributed Lag Mô hình tự hồi quy phân phối trễ ASEAN Association of South Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á East Asian Nations BOK Bank of Korea Ngân hàng trung ương Hàn Quốc CEE Central and Eastern Europe Các nước Trung và Đông Âu DGMM Difference Generalized Method of Mô hình hồi quy GMM sai phân Moments DI Domestic Investment Đầu tư trong nước DOLS Dynamic Ordinary Least Square Bình phương nhỏ nhất thông thường động ECB European Central Bank Ngân hàng Trung ương Châu Âu ECM Error components model Mô hình các thành phần sai số EFPI Equity Foreign Portfolio Đầu tư danh mục chủ sở hữu nước Investment ngoài FDI Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài FEM Fixed Effects Model Mô hình tác động cố định FMOLS Fully modified ordinary least Bình phương nhỏ nhất thông thường squares hiệu chỉnh hoàn toàn FPI Foreign Portfolio Investment Đầu tư danh mục nước ngoài FSIs Financial Soundness Indicators Bộ chỉ số lành mạnh tài chính FSIx Financial Stability Index Chỉ số ổn định tài chính FSSI Financial System Stability Index Chỉ số ổn định hệ thống tài chính GDP Gross domestic product Tổng sản phẩm quốc nội GLS Generalized least squares Bình phương tối thiểu tổng quát GMM Generalized Method of Moments Phương pháp hồi quy GMM GNI Gross National Income Tổng thu nhập quốc gia IMF International Monetary Fund Quỹ tiền tệ quốc tế IFS International Financial Statistics Thống kê tài chính quốc tế
xi IV-GMM Instrumental Variable Hồi quy GMM biến công cụ Generalized Method of Moments MIDAS Mô hình phân tích dữ liệu tần suất hỗn hợp NARDL Nonlinear autoregressive Kiểm tra giới hạn độ trễ phân phối distributed lag tự hồi quy phi tuyến tính OCC Office of the Comptroller of the Văn phòng kiểm soát tiền tệ Hoa Kỳ Currency ODA Official Development Assistance Hỗ trợ phát triển chính thức OECD Organization for Economic Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh Cooperation and Development tế OLS Ordinary Least Square Bình phương nhỏ nhất thông thường PDI Portfolio debt investment Vốn đầu tư danh mục nợ PEI Portfolio equity investment Vốn đầu tư danh mục chủ sở hữu PMG Pooled Mean Group Phương pháp trung bình nhóm gộp PP Phillips-Perron Kiểm định Phillips-Perron PSTR Panel Smoothness Transition Mô hình hồi quy PSTR Regression PVAR Panel Vector Autoregression Mô hình hồi quy vector dữ liệu bảng REM Random Effects Model Mô hình tác động ngẫu nhiên R&D Research & Development Nghiên cứu và Phát triển SGMM System Generalized Method of Phương pháp ước lượng GMM hệ Moments thống TAR Threshold Autoregression Mô hình tự hồi quy ngưỡng TFP Total Factor Productivity Năng suất nhân tố tổng hợp UN United Nations Liên hiệp quốc UNTACD United Nations Conference on Hội nghị Liên Hợp Quốc về Thương Trade and Development mại và Phát triển VAR Vector autoregression Kỹ thuật vector tự hồi quy VECM Vector Error Correction model Mô hình hiệu chỉnh sai số vector WB World Bank Ngân hàng thế giới WDI World Development Indicators Chỉ số Phát triển Thế giới
xii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Một số nghiên cứu về ảnh hưởng của FDI đến tăng trưởng .................................. 43 Bảng 2.2. Một số nghiên cứu về ảnh hưởng của FPI đến tăng trưởng .................................. 46 Bảng 2.3: Một số nghiên cứu về ảnh hưởng của nợ nước ngoài đến tăng trưởng ................. 50 Bảng 2.4. Một số nghiên cứu về ảnh hưởng hỗn hợp của FDI/FPI/nợ nước ngoài đến tăng trưởng ..................................................................................................................................... 52 Bảng 2.5. Một số nghiên cứu về vai trò của phát triển tài chính, hội nhập tài chính và ổn định tài chính.......................................................................................................................... 59 Bảng 3.1. Tổng hợp các biến trong mô hình nghiên cứu ....................................................... 75 Bảng 3.2. Các nước đang phát triển trong nghiên cứu (xếp theo thứ tự ABC) ..................... 84 Bảng 4.1. Tương quan giữa FPI và GDP ............................................................................... 93 Bảng 4.2. Thống kê mô tả các biến trong mô hình (3.1) ..................................................... 101 Bảng 4.3. Thống kê mô tả các biến bổ sung trong các mô hình (3.2), (3.3) và (3.4) .......... 102 Bảng 4.4. Ma trận hệ số tương quan .................................................................................... 103 Bảng 4.5. Kết quả ước lượng mô hình tác động của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế ....................................................................................................................... 104 Bảng 4.6. Kết quả ước lượng mô hình tác động của ổn định tài chính đến ảnh hưởng của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế ..................................................................... 106 Bảng 4.7. Kết quả ước lượng mô hình tác động của ổn định tài chính (đo lường bằng FINSTAB và FINSTAB1) đến ảnh hưởng của các dòng vốn nước ngoài lên tăng trưởng kinh tế................................................................................................................................... 108
xiii Bảng 4.8. Kết quả ước lượng mô hình tác động của phát triển tài chính đến ảnh hưởng của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế ............................................................... 110 Bảng 4.9. Kết quả ước lượng mô hình tác động của phát triển tài chính (đo lường bằng FINDEV và FINDEV2) đến ảnh hưởng của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế ........................................................................................................................................... 112 Bảng 4.10. Kết quả ước lượng mô hình tác động của hội nhập tài chính đến ảnh hưởng của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế ............................................................... 114 Bảng 4.11. Kết quả ước lượng mô hình tác động của hội nhập tài chính (đo lường bằng FINOPEN và FINOPEN2) đến ảnh hưởng của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế................................................................................................................................... 116 Bảng 4.12. Kết quả kiểm định ngưỡng ổn định tài chính .................................................... 117 Bảng 4.13. Kết quả ước lượng và kiểm định mô hình ngưỡng ổn định tài chính ............... 118 Bảng 4.14. Kết quả kiểm định ngưỡng phát triển tài chính ................................................. 119 Bảng 4.15. Kết quả ước lượng và kiểm định mô hình ngưỡng phát triển tài chính ............ 121 Bảng 4.16. Kết quả kiểm định ngưỡng hội nhập tài chính .................................................. 123 Bảng 4.17. Kết quả ước lượng và kiểm định mô hình ngưỡng hội nhập tài chính .............. 124 Bảng 4.18. So sánh giả thuyết và kết quả kiểm định ........................................................... 126
xiv DANH MỤC HÌNH Hình 3.1. Khung phân tích của luận án.................................................................................. 80 Hình 3.2. Quy trình nghiên cứu ............................................................................................. 80 Hình 4.1. Tăng trưởng kinh tế các nước đang phát triển giai đoạn 2010-2022 (riêng từng quốc gia)................................................................................................................................. 88 Hình 4.2. Tăng trưởng kinh tế các nước đang phát triển giai đoạn 2010-2022 (tổng hợp chung các quốc gia) ............................................................................................................... 88 Hình 4.3. FDI tại các nước đang phát triển (tổng hợp chung các quốc gia) .......................... 90 Hình 4.4. FDI tại các nước đang phát triển giai đoạn 2010-2022 (riêng từng quốc gia) ...... 90 Hình 4.5. Tương quan diễn biến FDI và GDP ....................................................................... 91 Hình 4.6. FPI tại các nước đang phát triển (tổng hợp chung các quốc gia) .......................... 92 Hình 4.7. FPI tại các nước đang phát triển giai đoạn 2010-2022 (riêng từng quốc gia) ....... 92 Hình 4.8. Tương quan diễn biến FPI và GDP........................................................................ 93 Hình 4.9. EXDEBT tại các nước đang phát triển giai đoạn 2010-2022 (riêng từng nước) ... 94 Hình 4.10. EXDEBT tại các nước đang phát triển giai đoạn 2010-2022 .............................. 94 Hình 4.11. Tương quan diễn biến EXDEBT và GDP............................................................ 95 Hình 4.12. FINSTAB tại các nước đang phát triển giai đoạn 2010-2022 ............................. 96 Hình 4.13. FINDEV tại các nước đang phát triển giai đoạn 2010-2022 ............................... 97 Hình 4.14. FINOPEN tại các nước đang phát triển giai đoạn 2010-2022 ............................. 98 Hình 4.15. Ổn định tài chính tại các quốc gia đang phát triển ............................................ 119 Hình 4.16. Phát triển tài chính tại các quốc gia đang phát triển .......................................... 123 Hình 4.17. Hội nhập tài chính tại các quốc gia đang phát triển ........................................... 126
1 CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU Trong chương đầu tiên này, luận án sẽ trình bày cơ sở khoa học của vấn đề nghiên cứu để làm sáng tỏ lý do chọn đề tài nghiên cứu. Trên cơ sở đó, mục tiêu tổng quát và các mục tiêu cụ thể của nghiên cứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu, tổng quan phương pháp nghiên cứu cũng sẽ lần lượt được thể hiện. Chương này cũng nêu lên những kết quả đóng góp về lý thuyết và thực tiễn của luận án. Kết cấu cụ thể của luận án cũng được trình bày ở phần cuối chương. 1.1. Cơ sở khoa học của vấn đề nghiên cứu và lý do chọn đề tài "Vốn đầu tư là một yếu tố rất quan trọng để phát triển kinh tế, là một trong những yếu tố đầu vào cơ bản trong hàm sản xuất tổng của Solow (1956). Chỉ dựa vào nguồn trong nước có thể sẽ không đủ đáp ứng nhu cầu vốn ngày càng nhiều phục vụ cho tăng trưởng kinh tế của mỗi quốc gia, đặc biệt là các nước đang phát triển có thu nhập và tiết kiệm thấp. Theo mô hình hai khoảng cách của Chenery & Strout (1966), nguồn vốn bên ngoài chính là giải pháp bù đắp cho thiếu hụt đầu tư cũng như thâm hụt ngoại thương. Các nước đang phát triển nên khuyến khích các khoản đầu tư trực tiếp nước ngoài và các dòng vốn khác vào nước mình để kích thích triển vọng tăng trưởng trong dài hạn (Reisen & Soto, 2001). Các dòng vốn nước ngoài rất đa dạng, có thể được phân loại dựa vào mục đích đầu tư, chủ thể đầu tư, tính chất ổn định của dòng vốn hoặc tính chất quản lý dòng vốn của nhà đầu tư. Theo các tổ chức quốc tế như IMF (1993) hay OECD (1996), dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (Foreign Direct Investment – FDI) được xác định trên cơ sở nhà đầu tư nước ngoài sở hữu từ 10% vốn của công ty trở lên; dưới 10% là đầu tư danh mục nước ngoài (Foreign Portfolio Investment – FPI); các khoản đầu tư khác gồm tín dụng thương mại, tín dụng ngân hàng, tiền gửi. Theo Siamwalla & cộng sự (1999), vốn nước ngoài có thể chia thành đầu tư trực tiếp nước ngoài FDI và các dòng vốn không phải FDI, gồm đầu tư danh mục, vay nợ, tín dụng thương mại, và một số loại khác. Trong đó, FDI, FPI và nợ nước ngoài (Foreign Debt) là những loại vốn nước ngoài phổ biến, thường được quan tâm nghiên cứu, nhất là trong quan hệ với tăng trưởng kinh tế (Anetor, 2020; Baharumshah & cộng sự, 2017; Debbiche, 2020; Khan & Reinhart, 1995; Sawalha & cộng sự, 2016). Các dòng vốn khác nhau sẽ có ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế theo các cách khác nhau. Hơn nữa, kết quả các nghiên cứu cho thấy ảnh hưởng của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế còn chưa thống nhất về chiều hướng, khiến vấn đề này càng được
2 quan tâm, đặc biệt tại các nước đang phát triển. Nhiều nghiên cứu cho rằng dòng vốn nước ngoài có ảnh hưởng tích cực đến tăng trưởng kinh tế tại nước tiếp nhận vốn đầu tư (Jugurnath & cộng sự, 2016; Behname, 2012; Basu & Guariglia, 2007; Reisen & Soto, 2001). Theo đó, FDI, FPI và nợ nước ngoài được chú ý không chỉ với vai trò của nguồn vốn bổ sung mà còn bởi các tác động đến nền kinh tế của nước tiếp nhận vốn. Đối với FDI, trong một cuộc khảo sát tài liệu, Bruno & Campos (2013) đã thống kê rằng 50% các nghiên cứu thực nghiệm cho thấy FDI kích thích tăng trưởng kinh tế. Một số nghiên cứu cho thấy nguồn vốn FDI giúp cải thiện kiến thức công nghệ tại nước nhận đầu tư (Johnson, 2006; Choong & cộng sự, 2004). Đối với FPI, một số nghiên cứu cho thấy nguồn vốn FPI góp phần phát triển thị trường tài chính nói riêng, và hoàn thiện các cơ chế thị trường nói chung, qua việc tăng tính thanh khoản của thị trường vốn trong nước, gia tăng kỷ luật thị trường, thúc đẩy việc sử dụng các sản phẩm và công cụ mới để đa dạng hoá các phương thức đầu tư và giảm thiểu rủi ro (Evans, 2002; Grubel, 1968). Trong khi đó, một số nghiên cứu cho thấy nợ nước ngoài cũng tạo nên đòn bẩy tài chính để kích thích tăng trưởng tại các nước vay nợ (Daud, 2016; Kamin & cộng sự, 1989). Tuy vậy, bên cạnh những tác động tích cực của dòng vốn nước ngoài, cũng có những nghiên cứu cho rằng một số loại dòng vốn vào không có ảnh hưởng, ảnh hưởng yếu, hoặc thậm chí có thể gây hại nhiều hơn, đặc biệt là trong bối cảnh các nền kinh tế đang phát triển (Yimer, 2023; Lau, de Alba & Liew, 2022; Wu & Hsu, 2008; Hsiao & Hsiao, 2006; Carkovic & Levine, 2002). Sự thiếu đồng thuận về tác động của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế trong các nghiên cứu thực nghiệm trước đây một phần có thể là do chưa tính đến khả năng hấp thụ nguồn vốn của nền kinh tế tiếp nhận. Bởi lẽ, khả năng hấp thụ đóng vai trò nòng cốt trong việc khơi thông dòng vốn nước ngoài và lan tỏa những tác động tích cực của dòng vốn này. Vấn đề này phần nào đã được minh chứng nhờ vào những nghiên cứu cho thấy vai trò của đặc điểm nền kinh tế, đặc biệt là phát triển tài chính, trong việc quyết định cách thức và chiều hướng mà các dòng vốn nước ngoài gây ra những ảnh hưởng đến tăng trưởng tại nước nhận đầu tư. Borensztein & cộng sự (1998) cho rằng FDI đóng góp tích cực vào tăng trưởng nhưng nhấn mạnh về mức độ ảnh hưởng lớn hơn ở các nước đang phát triển có trình độ vốn con người cao hơn. Các nghiên cứu khác cũng đã phát hiện ra một số khả năng hấp thụ của quốc gia sở tại có thể mang lại lợi ích tăng trưởng đáng kể từ sự lan tỏa của dòng vốn nước ngoài, gồm quy định về môi trường kinh doanh, mức độ cao hơn của tự do kinh tế (Azman-Saini & cộng sự, 2010; Durham, 2004) và thị trường tài chính phát triển
3 tốt (Alfaro & cộng sự, 2010; Ang, 2009; Azman-Saini & cộng sự, 2010; Durham, 2004; Chinn & Ito, 2006). Một trong những kết luận quan trọng từ các nghiên cứu trên là tác động của vốn nước ngoài đến tăng trưởng có thể khác nhau giữa các quốc gia, tùy thuộc vào hệ thống tài chính ở nước tiếp nhận vốn. Tuy nhiên, các nghiên cứu trước đây khi xem xét đến khả năng hấp thụ là các khía cạnh của thị trường tài chính, thì thường chỉ xét ở một khía cạnh cụ thể là phát triển tài chính (Gupta, Yadav & Jain, 2022; Joo, Shawl & Makina, 2022; Anetor, 2020; Yeboua, 2019; Olagbaju & Akinlo, 2018; Baharumshah, Slesman & Devadason, 2017) mà chưa đề cập nhiều và toàn diện đến các khía cạnh khác của thị trường tài chính, ví dụ như độ mở hoặc tính ổn định của thị trường. Trên thực tế, ba yếu tố này thể hiện các khía cạnh khác nhau của thị trường tài chính, gồm mức độ ổn định (sự ổn định), mức độ phát triển (sự phát triển) và mức độ hội nhập (độ mở). Ổn định tài chính, phát triển tài chính và hội nhập tài chính không chỉ riêng biệt, độc lập ảnh hưởng đến việc thu hút dòng vốn nước ngoài vào để hỗ trợ tăng trưởng kinh tế, mà các yếu tố này cũng có những tác động qua lại lẫn nhau, cùng nhau ảnh hưởng đến mối quan hệ dòng vốn nước ngoài – tăng trưởng. Thực tiễn cũng cho thấy sự hội nhập của thị trường tài chính trong nước vào thị trường tài chính quốc tế ảnh hưởng không nhỏ đến khả năng thu hút các dòng vốn nước ngoài vào các quốc gia đang phát triển. Hơn thế, sự kết hợp của mức độ hội nhập tài chính với mức độ ổn định tài chính sẽ gây ra những ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của các quốc gia, giúp tạo khả năng chống được các cú sốc từ các cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu cũng như hạn chế các tác động tiêu cực của các dòng vốn nước ngoài, khai thác tối đa lợi ích của các dòng vốn này phục vụ tăng trưởng kinh tế. Việc thiếu những nghiên cứu về đồng thời cả ba yếu tố tài chính trên có thể dẫn đến sự đánh giá thiếu toàn diện về vai trò của các yếu tố hấp thụ tác động của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế. Đặc biệt là đối với các nước đang phát triển, những nước rất cần thu hút các dòng vốn nước ngoài để bổ sung vốn hỗ trợ phát triển kinh tế, trong bối cảnh các yếu tố tài chính còn nhiều vấn đề cần quan tâm cải thiện thì vấn đề này càng cần có những nghiên cứu cụ thể. Chính vì lý do này, luận án với chủ đề “Dòng vốn nước ngoài đối với tăng trưởng kinh tế tại các nước đang phát triển: tác động của phát triển, hội nhập và ổn định tài chính” được thực hiện."
4 1.2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu tổng quát của luận án là phân tích vai trò của ổn định tài chính, phát triển tài chính, và hội nhập tài chính đến tác động của các dòng vốn nước ngoài lên tăng trưởng kinh tế tại các nền kinh tế đang phát triển. Trên cơ sở đó, luận án đề xuất một số khuyến nghị liên quan nhằm tăng khả năng hấp thụ tác động tích cực của các dòng vốn nước ngoài đến nền kinh tế. Để đạt được mục tiêu tổng quát như trên, luận án hướng đến thực hiện các mục tiêu cụ thể sau: Mục tiêu 1: Ước lượng ảnh hưởng của các dòng vốn nước ngoài (FDI, FPI, nợ nước ngoài) đến tăng trưởng kinh tế tại các nước đang phát triển. Mục tiêu 2: Xác định ảnh hưởng của ổn định tài chính, phát triển tài chính, và hội nhập tài chính đến tác động của các dòng vốn nước ngoài lên tăng trưởng kinh tế. Mục tiêu 3: Xác định mức ngưỡng của ổn định tài chính, phát triển tài chính, và hội nhập tài chính để giúp các dòng vốn nước ngoài có thể được hấp thụ và phát huy tác động tích cực đối với nền kinh tế các nước đang phát triển. 1.3. Câu hỏi nghiên cứu Để đạt được các mục tiêu đề ra, luận án tập trung trả lời các câu hỏi sau: Câu hỏi 1: Các dòng vốn nước ngoài (FDI, FPI, nợ nước ngoài) có tác động đến tăng trưởng kinh tế tại các nền kinh tế đang phát triển không? Nếu có, mức độ tác động như thế nào? Câu hỏi 2: Các khía cạnh ổn định tài chính, phát triển tài chính, và hội nhập tài chính có ảnh hưởng đến tác động của các dòng vốn nước ngoài lên tăng trưởng kinh tế tại các nền kinh tế đang phát triển không? Nếu có, mức độ tác động như thế nào? Câu hỏi 3: Có tồn tại mức ngưỡng của ổn định tài chính, phát triển tài chính, và hội nhập tài chính để các dòng vốn nước ngoài có thể được hấp thụ và phát huy tác động tích cực đối với nền kinh tế các nước đang phát triển không? Nếu có, mức ngưỡng là bao nhiêu?
5 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu "Đối tượng nghiên cứu là tác động của các dòng vốn nước ngoài lên tăng trưởng kinh tế tại các nước đang phát triển trong điều kiện ảnh hưởng của ổn định tài chính, phát triển tài chính, và hội nhập tài chính. Về nội dung, luận án tập trung nghiên cứu vai trò của ổn định tài chính, phát triển tài chính, và hội nhập tài chính trong việc góp phần hấp thụ những tác động tích cực của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế. Ba yếu tố này được lựa chọn bởi thể hiện được các khía cạnh khác nhau của thị trường tài chính, gồm mức độ ổn định (sự ổn định), mức độ phát triển (sự phát triển) và mức độ hội nhập (độ mở). Các dòng vốn nước ngoài được chọn để đánh giá tác động đến tăng trưởng kinh tế gồm FDI, FPI và nợ nước ngoài, do đây là các loại dòng vốn nước ngoài chủ yếu vào các nước đang phát triển. Nghiên cứu trên ba loại dòng vốn này là tương đối đầy đủ (về quy mô vốn, tính chất nguồn vốn, tính đa dạng trong phương thức quản lý vốn) để đánh giá được tác động của các dòng vốn nước ngoài nói chung đến tăng trưởng kinh tế. Các loại vốn này cũng thường được lựa chọn trong các nghiên cứu trước đây, vì vậy sẽ có thêm cơ sở để so sánh kết quả nghiên cứu tìm được với các nghiên cứu trước. Về không gian, nghiên cứu thực hiện đối với các nền kinh tế đang phát triển trên toàn thế giới. Sở dĩ luận án chọn nghiên cứu trên các nước đang phát triển là do nhóm các quốc gia này đang cần nhiều vốn nước ngoài để hỗ trợ cho tăng trưởng kinh tế, nâng cao thu nhập và chất lượng cuộc sống người dân. Vì thế, nghiên cứu trên các quốc gia này sẽ có thể thấy rõ hơn tác động của các dòng vốn nước ngoài đến tăng trưởng kinh tế. Hơn nữa, thị trường tài chính của các quốc gia này cũng có sự khác biệt về mức độ phát triển, độ mở và sự ổn định, nên kết quả nghiên cứu có thể phản ánh được một bức tranh tương đối tổng quát, toàn diện. Trên cơ sở đó, các khuyến nghị chính sách đề ra với nhóm các quốc gia này nhằm khai thác tốt tác động tích cực của các dòng vốn nước ngoài, phục vụ cho tăng trưởng kinh tế sẽ có ý nghĩa hơn. Cơ sở để xác định các nước đang phát triển dựa trên bảng phân loại được đưa ra hàng năm trong tài liệu “Hiện trạng và viễn cảnh kinh tế thế giới” (World Economic Situation and Prospects) của Liên hợp quốc (UN). UN (2022) chia các quốc gia/vùng lãnh thổ (nước) thành 3 loại: (1) Các nền kinh tế phát triển; (2) Các nền kinh tế đang chuyển đổi; (3) Các nền kinh tế đang phát triển. Ngoài ra, UN còn lập danh sách các nền kinh tế kém