Luận án Tiến sĩ Y tế Công cộng: Tăng cường chăm sóc trước, trong và sau sinh cho bà mẹ dân tộc Khmer có con từ 0-2 tuổi tại một số xã vùng ven biển huyện Hòa Bình, tỉnh Bạc Liêu

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:289

Thêm vào BST

Báo xấu

39
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Y tế Công cộng "Tăng cường chăm sóc trước, trong và sau sinh cho bà mẹ dân tộc Khmer có con từ 0-2 tuổi tại một số xã vùng ven biển huyện Hòa Bình, tỉnh Bạc Liêu" trình bày các nội dung chính sau: Mô tả kiến thức, thái độ, thực hành về chăm sóc truớc, trong và sau sinh của bà mẹ dân tộc Khmer có con từ 0-2 tuổi tại 4 xã ven biển huyện Hòa Bình và Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu năm 2017; Đánh giá kết quả can thiệp tăng cường kiến thức, thái độ, thực hành về chăm sóc trước, trong và sau sinh của bà mẹ dân tộc Khmer có con từ 0-2 tuổi.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Y tế Công cộng: Tăng cường chăm sóc trước, trong và sau sinh cho bà mẹ dân tộc Khmer có con từ 0-2 tuổi tại một số xã vùng ven biển huyện Hòa Bình, tỉnh Bạc Liêu

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG CHÂU HỒNG NGỌC TĂNG CƢỜNG CHĂM SÓC TRƢỚC, TRONG VÀ SAU SINH CHO BÀ MẸ DÂN TỘC KHMER CÓ CON TỪ 0-2 TUỔI TẠI MỘT SỐ XÃ VÙNG VEN BIỂN HUYỆN HÒA BÌNH, TỈNH BẠC LIÊU LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG MÃ SỐ CHUYÊN NGÀNH: 9720701 HÀ NỘI, NĂM 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG CHÂU HỒNG NGỌC TĂNG CƢỜNG CHĂM SÓC TRƢỚC, TRONG VÀ SAU SINH CHO BÀ MẸ DÂN TỘC KHMER CÓ CON TỪ 0-2 TUỔI TẠI MỘT SỐ XÃ VÙNG VEN BIỂN HUYỆN HÒA BÌNH, TỈNH BẠC LIÊU LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG MÃ SỐ CHUYÊN NGÀNH: 9720701 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. NGUYỄN THANH HƢƠNG PGS.TS. LƢU THỊ HỒNG HÀ NỘI, NĂM 2022
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi và nhóm nghiên cứu thực hiện tại xã Vĩnh Hậu, xã Vĩnh Thịnh, huyện Hòa Bình và xã Long Điền, xã Long Điền Đông, huyện Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu từ năm 2016-2019. Kết quả trong luận án là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ một công trình nghiên cứu nào khác ngoài các công bố trên tạp chí trong phạm vi của đề tài nghiên cứu này. . Tác giả luận án Châu Hồng Ngọc
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn đến Ban giám hiệu, Phòng Đào tạo Sau đại học, các thầy, cô của trƣờng Đại học Y tế công cộng, đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận án. Tôi vô cùng biết ơn đến giáo viên trực tiếp hƣớng dẫn cho tôi; các cô đã hết lòng nhiệt tình giúp đỡ và chia sẻ kinh nghiệm với tôi trong suốt quá trình học tập. Tôi xin cảm ơn đến lãnh đạo cơ quan và các đồng nghiệp đã tạo điều kiện cho tôi tham gia việc học tập. Tôi xin cũng xin chân thành cảm ơn tới Ủy ban nhân dân xã, trạm y tế xã, các nhân viên y tế, cán bộ Hội phụ nữ, Đoàn thanh niên, ban truyền thông của xã trên địa bàn nghiên cứu đã giúp đỡ và cho tôi đƣợc thực hiện các hoạt động nghiên cứu. Cuối cùng, tôi xin biết ơn đến gia đình của tôi, đã động viên và ủng hộ giúp tôi hoàn thành luận án. Tác giả luận án Châu Hồng Ngọc
iii MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT...................................................................................x DANH MỤC HÌNH .................................................................................................. xi DANH MỤC BẢNG ................................................................................................ xii ĐẶT VẤN ĐỀ.............................................................................................................1 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU........................................................................................3 Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU .........................................................................4 1.1. Một số nội dung về chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ........................................4 1.1.1. Khái niệm Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ..................................................4 Chăm sóc trƣớc sinh ....................................................................................................4 1.1.2. Tầm quan trọng của Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ...................................5 1.1.3. Sự khác biệt trong kết quả chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh giữa các vùng miền và dân tộc thiểu số ..............................................................................................7 1.2. Kiến thức, thái độ, thực hành về chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh .................10 1.2.1. Kiến thức chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ..................................................11 1.2.1.1. Kiến thức chăm sóc trƣớc sinh .....................................................................11 1.2.1.2. Kiến thức chăm sóc trong sinh .....................................................................12 1.2.1.3. Kiến thức chăm sóc sau sinh ........................................................................13 1.2.2. Thái độ chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh......................................................15 1.2.2.1. Thái độ chăm sóc trƣớc sinh ........................................................................15 1.2.2.2. Thái độ chăm sóc trong sinh ........................................................................16 1.2.2.3. Thái độ chăm sóc sau sinh ...........................................................................16 1.2.3. Thực hành chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh .................................................17 1.2.3.1. Thực hành chăm sóc trƣớc sinh ...................................................................17 1.2.3.2. Thực hành chăm sóc trong sinh ...................................................................18 1.2.3.3. Thực hành chăm sóc sau sinh.......................................................................19 1.3. Một số yếu tố liên quan đến kiến thức, thái độ, thực hành chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh trên thế giới và ở Việt Nam ....................................................................21
iv 1.3.2. Một số yếu tố cá nhân liên quan đến kiến thức, thái độ, thực hành chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh .............................................................................................22 1.3.2. Một số yếu tố gia đình liên quan đến kiến thức, thái độ, thực hành chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh .............................................................................................24 1.3.3. Yếu tố tiếp cận nguồn thông tin liên quan đến kiến thức, thái độ, thực hành chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh của bà mẹ ............................................................25 1.4. Cơ sở lý thuyết xây dựng chƣơng trình can thiệp thay đổi hành vi ..................27 1.4.1. Mô hình lý thuyết PRECEDE- PROCEED.....................................................27 1.4.2. Áp dụng mô hình lý thuyết PRECEDE- PROCEED trong nghiên cứu tăng cƣờng CSTTSS cho bà mẹ ........................................................................................29 1.5. Các can thiệp cải thiện kiến thức, thái độ , thực hành chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ......................................................................................................................29 1.6. Giới thiệu về địa bàn nghiên cứu .......................................................................36 1.6.1. Một số thông tin về tỉnh Bạc Liêu ...................................................................36 1.6.2. Một số thông tin về địa bàn can thiệp .............................................................37 Chƣơng 2. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................39 2.1. Đối tƣợng nghiên cứu.........................................................................................39 2.1.1. Đối tƣợng nghiên cứu định lƣợng ...................................................................39 2.1.2. Đối tƣợng nghiên cứu định tính ......................................................................39 2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ......................................................................40 2.2.1. Thời gian .........................................................................................................40 2.2.2. Địa điểm ..........................................................................................................40 2.3. Thiết kế nghiên cứu ............................................................................................40 2.3.1. Giai đoạn 1: Đánh giá trƣớc can thiệp và chuẩn bị can thiệp .........................41 2.3.2. Giai đoạn 2: Can thiệp.....................................................................................42 2.3.3. Giai đoạn 3: Đánh giá sau can thiệp ...............................................................42 2.4. Cỡ mẫu và phƣơng pháp chọn mẫu....................................................................43 2.4.1. Cỡ mẫu và chọn mẫu cho nghiên cứu định lƣợng ..........................................43 2.4.2. Cỡ mẫu và chọn mẫu cho nghiên cứu định tính..............................................45 2.5. Phƣơng pháp thu thập số liệu .............................................................................47
v 2.5.1. Công cụ thu thập số liệu ..................................................................................47 2.5.2. Tổ chức thu thập số liệu ..................................................................................48 2.6. Biến số và chủ đề nghiên cứu ............................................................................50 2.6.1. Các biến số của nghiên cứu định lƣợng ..........................................................50 2.6.2. Các chủ đề nghiên cứu định tính .....................................................................52 2.7. Các khái niệm, chỉ số và tiêu chuẩn đánh giá ....................................................53 2.7.1. Khái niệm trong nghiên cứu ............................................................................53 2.7.2. Cách tính các chỉ số đánh giá Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ..................56 2.8. Phƣơng pháp phân tích số liệu ...........................................................................56 2.8.1. Phân tích số liệu định lƣợng ............................................................................56 2.8.2. Phân tích thông tin định tính ...........................................................................59 2.9. Hoạt động can thiệp ...........................................................................................59 2.10. Đạo đức của nghiên cứu ...................................................................................64 Chƣơng 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .....................................................................65 3.1. Thông tin chung của bà mẹ ................................................................................65 3.2. Kiến thức, thái độ, thực hành về chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh của bà mẹ dân tộc Khmer giai đoạn trƣớc can thiệp ...................................................................68 3.2.1. Kiến thức chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ..................................................68 3.2.1.1. Kiến thức chăm sóc trƣớc sinh .....................................................................68 3.2.1.2. Kiến thức chăm sóc trong sinh .....................................................................71 3.2.1.3. Kiến thức chăm sóc sau sinh ........................................................................73 3.2.2. Thái độ chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh......................................................76 3.2.2.1. Thái độ chăm sóc trƣớc sinh ........................................................................76 3.2.2.2. Thái độ chăm sóc trong sinh ........................................................................77 3.2.2.3. Thái độ chăm sóc sau sinh ...........................................................................78 3.2.3. Thực hành chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh .................................................80 3.2.3.1. Thực hành chăm sóc trƣớc sinh ...................................................................80 3.2.3.2. Thực hành chăm sóc trong sinh ...................................................................81 3.2.3.3. Thực hành chăm sóc sau sinh.......................................................................82
vi 3.3. Một số yếu tố liên quan với kiến thức, thái độ, thực hành Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh .................................................................................................................85 3.3.1. Yếu tố liên quan với kiến thức Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ................85 3.3.1.1. Phân tích đơn biến ........................................................................................85 3.3.1.2. Phân tích đa biến ..........................................................................................87 3.3.2. Yếu tố liên quan với thái độ Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ....................88 3.3.2.1. Phân tích đơn biến ........................................................................................88 3.3.2.2. Phân tích đa biến ..........................................................................................89 3.3.3. Yếu tố liên quan với thực hành Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ...............90 3.3.3.1. Phân tích đơn biến ........................................................................................90 3.3.3.2. Phân tích đa biến ..........................................................................................92 3.4. Đánh giá kết quả can thiệp cải thiện kiến thức, thái độ và thực hành chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh của bà mẹ dân tộc Khmer ...................................................94 3.4.1. Thay đổi kiến thức chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ....................................94 3.4.1.1. Thay đổi kiến thức chăm sóc trƣớc sinh ......................................................94 3.4.1.2. Thay đổi kiến thức chăm sóc trong sinh ......................................................96 3.4.1.3. Thay đổi kiến thức chăm sóc sau sinh .........................................................97 3.4.2. Thay đổi thái độ chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ........................................99 3.4.2.1. Thay đổi thái độ chăm sóc trƣớc sinh ..........................................................99 3.4.2.2. Thay đổi thái độ chăm sóc trong sinh ........................................................100 3.4.2.3. Thay đổi về thái độ chăm sóc sau sinh.......................................................101 3.4.3. Thay đổi thực hành chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh .................................104 3.4.3.1. Thay đổi thực hành chăm sóc trƣớc sinh ...................................................104 3.4.3.2. Thay đổi thực hành chăm sóc trong sinh ...................................................105 3.4.3.3. Thay đổi thực hành chăm sóc sau sinh.......................................................106 Chƣơng 4. BÀN LUẬN ......................................................................................... 109 4.1. Thông tin chung của bà mẹ dân tộc Khmer .................................................... 109 4.2. Kiến thức, thái độ và thực hành chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh của bà mẹ dân tộc Khmer giai đoạn trƣớc can thiệp ............................................................... 110 4.2.1. Kiến thức chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ................................................110
vii 4.2.1.1. Kiến thức chăm sóc trƣớc sinh ...................................................................110 4.2.1.2. Kiến thức chăm sóc trong sinh ...................................................................111 4.2.1.3. Kiến thức chăm sóc sau sinh ......................................................................112 4.2.2. Thái độ chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh....................................................113 4.2.2.1. Thái độ chăm sóc trƣớc sinh ......................................................................113 4.2.2.2. Thái độ chăm sóc trong sinh ......................................................................114 4.2.2.3. Thái độ chăm sóc sau sinh .........................................................................114 4.2.3. Thực hành chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ...............................................115 4.2.3.1. Thực hành chăm sóc trƣớc sinh .................................................................115 4.2.3.2. Thực hành chăm sóc trong sinh .................................................................117 4.2.3.3. Thực hành chăm sóc sau sinh.....................................................................118 4.3. Một số yếu tố liên quan đến kiến thức, thái độ và thực hành chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh của bà mẹ ................................................................................... 120 4.3.1. Yếu tố liên quan với kiến thức chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ...............120 4.3.2. Yếu tố liên quan với thái độ chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ...................122 4.3.3. Yếu tố liên quan với thực hành chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ..............123 4.4. Kết quả can thiệp cải thiện kiến thức, thái độ và thực hành chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh của bà mẹ dân tộc Khmer .......................................................... 125 4.4.1. Cải thiện kiến thức chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh của bà mẹ ................125 4.4.1.1. Cải thiện kiến thức chăm sóc trƣớc sinh ....................................................125 4.4.1.2. Cải thiện kiến thức chăm sóc trong sinh ....................................................125 4.4.1.3. Cải thiện kiến thức chăm sóc sau sinh .......................................................126 4.4.2. Cải thiện thái độ chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh của bà mẹ ....................127 4.4.2.1. Cải thiện thái độ chăm sóc trƣớc sinh ........................................................127 4.4.2.2. Cải thiện thái độ chăm sóc trong sinh ........................................................128 4.4.2.3. Cải thiện thái độ chăm sóc sau sinh ...........................................................128 4.4.3. Cải thiện thực hành chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh của bà mẹ ...............129 4.4.3.1. Cải thiện thực hành chăm sóc trƣớc sinh ...................................................129 4.3.3.2. Cải thiện thực hành chăm sóc trong sinh ...................................................130 4.4.3.3. Cải thiện thực hành chăm sóc sau sinh ......................................................131
viii 4.5. Bàn luận về ƣu điểm và hạn chế của nghiên cứu ............................................ 133 4.5.1. Ƣu điểm của nghiên cứu ...............................................................................133 4.5.1.1. Tính phù hợp của nghiên cứu .....................................................................133 4.5.1.2.Tính khả thi của nghiên cứu ........................................................................135 4.5.1.3. Tính mới của nghiên cứu ...........................................................................135 4.5.2. Hạn chế của nghiên cứu ...............................................................................136 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 139 KHUYẾN NGHỊ .................................................................................................... 141 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 143 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 151 Phụ lục 1. Giấy đồng ý tham gia nghiên cứu ......................................................... 151 Phụ lục 3. Bảng câu hỏi phỏng vấn bà mẹ dân tộc Khmer (Tiếng Khmer) ........... 168 Phụ lục 4. Hƣớng dẫn phỏng vấn lãnh đạo, quản lý trong ngành Y tế tuyến tỉnh, huyện ...................................................................................................................... 184 Phụ lục 5. Hƣớng dẫn phỏng vấn Trụ trì chùa ....................................................... 188 Phụ lục 6. Hƣớng dẫn phỏng vấn sâu lãnh đạo, quản lý ban ngành tuyến xã ........... 191 Phụ lục 7. Hƣớng dẫn thảo luận nhóm nhân viên y tế tuyến xã ............................ 194 Phụ lục 8. Hƣớng dẫn thảo luận nhóm bà mẹ dân tộc Khmer có thực hành.......... 197 Phụ lục 9. Hƣớng dẫn thảo luận nhóm bà mẹ dân tộc Khmer không thực hành Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh .................................................................................... 200 Phụ lục 10. Hƣớng dẫn thảo luận chồng/mẹ chồng/mẹ ruột của bà mẹ dân tộc Khmer không thực hành Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ............................................. 201 Phụ lục 11. Khái niệm các biến số nghiên cứu ..................................................... 202 Phụ lục 12. Cách chấm điểm kiến thức, thái độ, thực hành Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ................................................................................................................... 210 Phụ lục 13. Tính giá trị và độ tin cậy của thang đo đánh giá thái độ về Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh của bà mẹ dân tộc Khmer................................................. 213 Phụ lục 14. Tổng hợp phân tích định tính trƣớc can thiệp (cơ sở xây dựng chƣơng trình can thiệp) và hiệu quả sau can thiệp .............................................................. 215
ix Phụ lục 15. Phân tích lựa chọn giải pháp can thiệp Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh cho bà mẹ dân tộc Khmer................................................................................ 226 Phụ lục 16. Bảng tóm tắt các nội dung, hoạt động trong các can thiệp chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh trên thế giới và ở Việt Nam ............................................. 229 Phụ lục 17. Bảng tóm tắt các yếu tố liên quan của các nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam ................................................................................................................ 236 Phụ lục 18. Bảng tóm tắt kết quả sau can thiệp của các nghiên cứu...................... 240 Phụ lục 19. Phân tích đơn biến một số yếu tố liên quan đến kiến thức, thái độ và thực hành Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh của bà mẹ ....................................... 243 Phụ lục 20. Sơ đồ tóm tắt các hoạt động can thiệp truyền thông về Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh cho bà mẹ dân tộc Khmer .......................................................... 259 Phụ lục 21. Phân bố thời gian và các hoạt động can thiệp Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ................................................................................................................... 260 Phụ lục 22. Một số thông tin địa bàn nghiên cứu .................................................. 262 Phụ lục 23. Tờ rơi Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ........................................... 266
x DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BM-TE Bà mẹ trẻ em CSSK Chăm sóc sức khỏe CSSKSS Chăm sóc sức khỏe sinh sản CSTTSS Chăm sóc trƣớc, trong, sau sinh CSTS Chăm sóc trƣớc sinh CSTgS Chăm sóc trong sinh CSSS Chăm sóc sau sinh CSYT Cơ sở y tế DTTS Dân tộc thiểu số ĐTV Điều tra viên ĐTNC Đối tƣợng nghiên cứu IMR Tỷ suất tử vong trẻ dƣới 1 tuổi GDSK Giáo dục sức khỏe GSV Giám sát viên KT-TĐ-TH Kiến thức- thái độ-thực hành KT-VH-XH Kinh tế, văn hóa, xã hội MMR Tỷ suất tử vong mẹ NVYT Nhân viên Y tế NCS Nghiên cứu sinh PVS Phỏng vấn sâu TLN Thảo luận nhóm TYT Trạm Y tế TTYT Trung tâm Y tế TCT Trƣớc can thiệp SCT Sau can thiệp UBND Ủy ban nhân dân VAT Vaccine Anti Tetanus (vắc xin ngừa uốn ván)
xi DANH MỤC HÌNH Sơ đồ 1.1. Mô hình PRECEDE- PROCEED của Green và Kreuter .........................28 Sơ đồ 1.2. Khung lý thuyết can thiệp Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ................30 Sơ đồ 2.1. Tóm tắt thiết kế can thiệp trƣớc-sau có nhóm chứng ..............................41 Sơ đồ 2.2. Các bƣớc thực hiện chƣơng trình can thiệp .............................................59 Biều đồ 3.1. Các nguồn thông tin về mang thai hoặc sinh đẻ mà bà mẹ nhận đƣợc trƣớc và sau can thiệp ................................................................................................67
xii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Một số nội dung cơ bản về Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh cho bà mẹ đƣợc khuyến cáo .......................................................................................................10 Bảng 2.1. Đối tƣợng tham gia phỏng vấn định tính trƣớc can thiệp .........................46 Bảng 2.2. Đối tƣợng tham gia phỏng vấn định tính sau can thiệp ............................46 Bảng 2.3. Tóm tắt các biến số trong nghiên cứu.......................................................51 Bảng 3.1. Một số đặc điểm cá nhân của bà mẹ tham gia điều tra trƣớc và sau can thiệp ...........................................................................................................................65 Bảng 3.2. Kiến thức đúng về Chăm sóc trƣớc sinh của bà mẹ .................................68 Bảng 3.3. Kiến thức về dấu hiệu bất thƣờng và cách xử trí giai đoạn trƣớc sinh .....70 Bảng 3.4. Kiến thức đúng về Chăm sóc trong sinh của bà mẹ .................................71 Bảng 3.5. Kiến thức về dấu hiệu bất thƣờng và cách xử trí giai đoạn trong sinh .....72 Bảng 3.6. Kiến thức đúng về Chăm sóc sau sinh của bà mẹ ....................................73 Bảng 3.7. Kiến thức về dấu hiệu bất thƣờng và cách xử trí giai đoạn sau sinh ........74 Bảng 3.8. Thái độ Chăm sóc trƣớc sinh của bà mẹ...................................................76 Bảng 3.9. Thái độ Chăm sóc trong sinh của bà mẹ ...................................................77 Bảng 3.10. Thái độ Chăm sóc sau sinh của bà mẹ ....................................................78 Bảng 3.11. Thực hành đúng về Chăm sóc trƣớc sinh của bà mẹ ..............................80 Bảng 3.12. Thực hành đúng về Chăm sóc trong sinh của bà mẹ ..............................82 Bảng 3.13. Thực hành đúng về Chăm sóc sau sinh của bà mẹ .................................83 Bảng 3.14. Mối liên quan giữa yếu tố cá nhân với kiến thức Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh .................................................................................................................87 Bảng 3.15. Mối liên quan giữa yếu tố cá nhân với thái độ Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ......................................................................................................................90 Bảng 3.16. Mối liên quan giữa yếu tố cá nhân với thực hành Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh .................................................................................................................93 Bảng 3.17. Kiến thức đúng về Chăm sóc trƣớc sinh của bà mẹ trƣớc và .................94 sau can thiệp ..............................................................................................................94 Bảng 3.18. Kiến thức đúng về Chăm sóc trong sinh của bà mẹ trƣớc và .................96
xiii sau can thiệp ..............................................................................................................96 Bảng 3.19. Kiến thức đúng về Chăm sóc sau sinh của bà mẹ trƣớc và ....................97 sau can thiệp ..............................................................................................................97 Bảng 3.20. Thái độ tích cực về Chăm sóc trƣớc sinh của bà mẹ trƣớc và ................99 sau can thiệp ..............................................................................................................99 Bảng 3.21. Thái độ tích cực về Chăm sóc trong sinh của bà mẹ trƣớc và ............. 100 sau can thiệp ........................................................................................................... 100 Bảng 3.22. Thái độ tích cực về Chăm sóc sau sinh của bà mẹ trƣớc và ................ 102 sau can thiệp ........................................................................................................... 102 Bảng 3.23. Thực hành đúng về Chăm sóc trƣớc sinh của bà mẹ trƣớc và............. 104 sau can thiệp ........................................................................................................... 104 Bảng 3.24. Thực hành đúng về Chăm sóc trong sinh của bà mẹ trƣớc và ............. 105 sau can thiệp ........................................................................................................... 105 Bảng 3.25. Thực hành đúng về Chăm sóc sau sinh của bà mẹ trƣớc và ................ 106 sau can thiệp ........................................................................................................... 106
1 ĐẶT VẤN ĐỀ Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh là thực hiện chăm sóc y tế và cả tƣ vấn để cung cấp kiến thức về chăm sóc ở cả ba giai đoạn trƣớc, trong và sau sinh cho bà mẹ; Phát hiện và xử trí kịp thời các dấu hiệu bất thƣờng nhằm giảm các tai biến trong thời kỳ mang thai và sinh đẻ. Thế giới mỗi năm có khoảng 289.000 phụ nữ tử vong liên quan đến mang thai và sinh đẻ; hơn 2 triệu trẻ tử vong chu sinh và hơn 2,9 triệu trẻ tử vong sơ sinh; và là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong, bệnh tật đối với phụ nữ và trẻ em. Tại Việt Nam, theo Báo cáo của Vụ Sức khỏe Bà mẹ-Trẻ em năm 2016 (1) và Cuộc điều tra đánh giá các Mục tiêu trẻ em và phụ nữ Việt Nam năm 2014 (2) cũng cho thấy, tỷ suất tử vong mẹ và tỷ suất tử vong trẻ dƣới 1 tuổi có chiều hƣớng giảm nhƣng còn chênh lệch theo vùng miền và các nhóm dân tộc thiểu số, Theo đó, tỷ suất tử vong mẹ ở nông thôn cao gấp khoảng 2 lần thành thị; tử vong mẹ và trẻ dƣới 1 tuổi của DTTS lần lƣợt cao gấp 3 lần, 2,5 lần và 3,5 lần so với dân tộc Kinh (1-2). Nhiều năm qua, Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh ở Việt Nam cũng đã đạt đƣợc nhiều kết quả khích lệ. Tuy nhiên, vẫn còn sự khác biệt đáng kể trong tiếp cận dịch vụ Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh giữa vùng miền và các nhóm dân tộc thiểu số: khám thai từ 4 lần trở lên ở bà mẹ dân tộc Kinh đạt 82,1% thì dân tộc thiểu số chỉ 32,7%; tỷ lệ sinh đƣợc nhân viên y tế đỡ ở bà mẹ dân tộc Kinh cao hơn 30,7% so với bà mẹ dân tộc thiểu số. Nguyên nhân là các bà mẹ dân tộc thiểu số thiếu kiến thức và thái độ về Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh; Bên cạnh, còn tồn tại tập quán lạc hậu trong chăm sóc sức khỏe, độ bao phủ của các chƣơng trình Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh đến với dân tộc thiểu số, sống vùng sâu vùng xa, vùng đặc thù khó khăn còn nhiều hạn chế (3-4). Những năm qua, Chính phủ đã có nhiều chính sách nhằm tăng cƣờng chất lƣợng dân số, cải thiện chăm sóc sức khỏe Bà mẹ- Trẻ em, giảm tử vong mẹ và tử vong trẻ nhƣ: Nghị định số 05/2011/NĐ-CP về công tác dân tộc (5); Quyết định số 52/2009/QĐ-TTg phê duyệt “Đề án kiểm soát dân số các vùng biển đảo và ven biển giai đoạn 2009- 2020” về tăng cƣờng chất lƣợng dân số sống vùng biển đảo, nhằm tăng tỷ lệ ngƣời dân sống vùng biển
2 đƣợc tiếp cận các dịch vụ Chăm sóc sức khỏe sinh sản (6), Chiến lƣợc Dân số- Sức khỏe sinh sản giai đoạn 2011-2020 nhằm nâng cao sức khỏe Bà mẹ- Trẻ em, tăng cƣờng tiếp cận các dịch vụ Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh có chất lƣợng, ƣu tiên vùng khó khăn để thu hẹp sự khác biệt về các chỉ số sức khỏe Bà mẹ- Trẻ em giữa các vùng, miền, nhóm dân tộc thiểu số (7) hay gần nhất là Nghị quyết số 21- NQ/TW/2017 về công tác dân số trong tình hình mới, chú trọng chăm sóc Bà mẹ- Trẻ em, tạo sự phát triển bền vững chất lƣợng dân số (8). Các chính sách đều đƣa ra các giải pháp can thiệp nhằm tăng cƣờng tiếp cận các dịch vụ Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh có chất lƣợng đến các bà mẹ sinh sống vùng khó khăn, nhóm dân tộc thiểu số. Theo đó, các giải pháp về nâng cao nhận thức, hành vi Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh của các bà mẹ cũng đƣợc nhấn mạnh. Đặc biệt, chú trọng công tác truyền thông giáo dục sức khỏe với sự cải tiến nội dung, đa dạng hình thức phù hợp đến nhóm đối tƣợng ƣu tiên. Hòa Bình là huyện ven biển của tỉnh Bạc Liêu, có dân tộc Khmer sống tập trung và chiếm khoảng 35,0% dân số của huyện. Theo báo cáo của huyện Hòa Bình năm 2016 (9), chỉ số về Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh của bà mẹ dân tộc Khmer đạt thấp: khám thai ≥ 3 lần chỉ 50,0% (và chƣa thực hiện khám thai ≥ 4 lần), sinh con tại CSYT là 85,0%, khám lại sau sinh 60,0%. Các chỉ số này thấp hơn so với trung bình của 2 huyện lần lƣợt lƣợt là 85,0%; 98,5% và 86,5%; và thấp hơn so với trung bình cả nƣớc lần lƣợt là 91,7%; 99,9% và 92,0% (1), (10). Chƣơng trình CSSKSS đang triển khai vẫn chƣa có những giải pháp mang tính đặc thù về yếu tố KT- VH- XH của dân tộc Khmer, sinh sống vùng ven biển (11). Câu hỏi đặt ra là những giải pháp can thiệp nào phù hợp để cải thiện Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh cho bà mẹ dân tộc Khmer sống vùng ven biển, nhằm thay đổi kiến thức, thái độ, thực hành Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh (đạt ≥ 70,0%) sau khi thực hiện các giải pháp can thiệp; hƣớng đến đạt đƣợc các mục tiêu chung của quốc gia về Chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh. Từ bối cảnh thực tế đó, nghiên cứu sinh thực hiện đề tài: “Tăng cường chăm sóc trước, trong và sau sinh cho bà mẹ dân tộc Khmer có con từ 0- 2 tuổi tại một số xã vùng ven biển huyện Hòa Bình, tỉnh Bạc Liêu”.
3 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 1. Mô tả kiến thức, thái độ, thực hành về chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh của bà mẹ dân tộc Khmer có con từ 0-2 tuổi tại 4 xã ven biển huyện Hòa Bình và Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu năm 2017. 2. Xác định một số yếu tố liên quan đến kiến thức, thái độ, thực hành về chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh của bà mẹ dân tộc Khmer có con từ 0-2 tuổi tại 4 xã ven biển huyện Hòa Bình và Đông Hải, tỉnh Bạc Liêu năm 2017. 3. Đánh giá kết quả can thiệp tăng cƣờng kiến thức, thái độ, thực hành về chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh của bà mẹ dân tộc Khmer có con từ 0-2 tuổi tại 2 xã ven biển huyện Hòa Bình, tỉnh Bạc Liêu (can thiệp từ tháng 7/2018 đến tháng 12/2019). .
4 Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Một số nội dung về chăm sóc trƣớc, trong và sau sinh 1.1.1. Khái niệm Chăm sóc trước, trong và sau sinh Chăm sóc trƣớc trong và sau sinh (CSTTSS) là một trong những nội dung quan trọng của chƣơng trình Chăm sóc sức khỏe sinh sản (CSSKSS), là những cấu phần chính của chƣơng trình Làm mẹ an toàn trong Hƣớng dẫn quốc gia về các dịch vụ CSSKSS- Bộ Y tế (12). Trong đó, bà mẹ mamg thai đƣợc quản lý, chăm sóc thời kỳ trƣớc, trong và sau sinh; phát hiện và xử trí kip thời các dấu hiệu bất thƣờng của mẹ và con. Những bất thƣờng này có thể xảy ra từ từ nhƣng cũng có khi xuất hiện đột ngột và diễn biến rất nhanh chóng dẫn đến tử vong hoặc để lại di chứng nặng nề cho mẹ, con hoặc cả mẹ lẫn con. Vì vậy, CSTTSS giúp hỗ trợ chăm sóc y tế kịp thời nhằm giảm tai biến cho mẹ và con trong thời kỳ mang thai, khi đẻ và sau đẻ (13). Chăm sóc trước sinh Chăm sóc trƣớc sinh (CSTS) là chăm sóc, giáo dục cho phụ nữ mang thai trong thời kỳ thai nghén, quản lý thai tốt từ khi bắt đầu mang thai cho đến khi chuyển dạ, có tác động rất lớn đến an toàn của mẹ và thai (12-13). Nội dung khuyến cáo CSTS cho các bà mẹ bao gồm: khám thai tại CSYT (CSYT) để đƣợc nhân viên y tế (NVYT) thực hiện đầy đủ 9 bƣớc khám thai (12). Các bà mẹ cần hiểu rõ và thực hành đƣợc các nội dung CSTS cơ bản nhƣ: Về khám thai: cần khám thai đúng lịch và khám từ 4 lần trở lên; tiêm VAT đầy đủ; uống bổ sung viên sắt; Về chế độ ăn uống hợp lý, bà mẹ cần ăn đủ 4 nhóm thức ăn, ăn nhiều hơn bình thƣờng, không ăn mặn, uống nhiều nƣớc; Về chế độ lao động hợp lý bà mẹ cần: lao động nhẹ vừa sức; tránh tiếp xúc hóa chất độc hại, tránh ngâm mình dƣới nƣớc, nghỉ ngơi). Về các dấu hiệu bất thƣờng và cách xử trí, bà mẹ cần biết đến CSYT khi gặp các dấu hiệu nguy hiểm thƣờng gặp nhƣ: Đau bụng, chảy máu âm đạo, đau đầu, phù, co giật) (12-14). Chăm sóc trong sinh Chăm sóc trong sinh (CSTgS) là theo dõi và chăm sóc bà mẹ chuyển dạ đẻ. Điều quan trọng là bà mẹ biết sự cần thiết sinh con tại CSYT để đƣợc NVYT chăm
5 sóc và theo dõi. Bà mẹ cần biết những dấu hiệu nguy hiểm và cách xử trí thể xảy ra trong chuyển dạ nhƣ: vỡ ối sớm, rặn lâu không sinh, đau bụng dữ dội, chảy máu nhiều, ngôi thai bất thƣờng, nhau không bong, co giật; để bà mẹ an tâm và hợp tác với NVYT trong việc xử trí bất thƣờng (12-13). Chăm sóc sau sinh Chăm sóc sau sinh (CSSS) là chăm sóc từ khi cuộc đẻ đƣợc hoàn tất đến 42 ngày sau sinh. Bà mẹ cần biết và thực hiện việc chăm sóc bản thân và chăm sóc trẻ trong giờ đầu, tuần đầu và 6 tuần sau sinh. Về chăm sóc bản thân, bà mẹ cần vệ sinh thân thể hàng ngày, lau sạch vú, làm việc nhẹ nhàng và nghỉ ngơi. Về dinh dƣỡng, bà mẹ cần ăn đủ 4 nhóm thức ăn, uống nhiều nƣớc, không ăn mặn và ăn nhiều hơn bình thƣờng; Về chăm sóc trẻ, bà mẹ cần cho trẻ bú sớm, lau khô, ủ ấm, giữ rốn khô thoáng, nhỏ mắt và nuôi con bằng sữa mẹ. Bên cạnh, bà mẹ cần phát hiện sớm các dấu hiệu bất thƣờng để kịp thời đến CSYT để xử trí. Các bất thƣờng ở bà mẹ nhƣ: đau bụng, chảy máu âm đạo, sốt, sản dịch hôi, co giật; và các bất thƣờng ở con nhƣ: da tím tái/trắng, sốt/hạ thân nhiệt, co cứng, bỏ bú, không tiêu tiểu, ngủ li bì, vàng da sớm. Ngoài ra, bà mẹ cần đến CSYT khám lại sau sinh, để đƣợc NVYT hƣớng dẫn và theo dỡi sức khỏe cho mẹ và con để đảm bảo sự hồi phục của ngƣời mẹ cũng nhƣ sự phát triển của trẻ (12-13). 1.1.2. Tầm quan trọng của Chăm sóc trước, trong và sau sinh CSTTSS là một lĩnh vực ƣu tiên trong chăm sóc sức khỏe (CSSK) Bà mẹ- Trẻ em (BM-TE) ở tất cả các nƣớc trên thế giới, đặc biệt là các nƣớc đang phát triển nhằm đảm bảo mẹ an toàn con khỏe mạnh, giảm tỷ suất tử vong mẹ (MMR) và tỷ suất trẻ dƣới 1 tuổi (IMR) (15-16). Thế giới, mỗi ngày có khoảng 830 bà mẹ tử vong do các nguyên nhân liên quan đến thai sản. Trong đó, 99,0% ở các nƣớc đang phát triển và hơn một nửa số ca tử vong này xảy ra ở cận Sahara châu Phi, gần 1/3 xảy ra ở Nam Á; đặc biệt, tại châu Á thì Nam Á và Đông Nam Á chiếm tới 88,0% các ca tử vong ở bà mẹ và chiếm 83,0% tử vong trẻ sơ sinh (15, 17). Tại Việt Nam, theo Báo cáo của Vụ Sức khỏe BM-TE (2016) (18) và Tổng cục Thống kê (2015) (3), hàng năm có khoảng 580- 600 trƣờng hợp tử vong mẹ liên quan đến thai sản; Trong đó, dân tộc thiểu số (DTTS) sinh sống vùng khó khăn chiếm tỷ lệ cao. IMR