Luận án tiến sỹ y học " Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ, can thiệp bằng giáo dục sức khỏe và điều trị bệnh viêm tai giữa mạn tính trẻ em ở các trường mầm non Thái Nguyên "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

148
lượt xem 31
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Viêm tai giữa mạn là tình trạng viêm nhiễm của hòm nhĩ, các thông xương chũm và vòi nhĩ kéo dài trên 3 tháng. Trong viêm tai giữa mạn bệnh tích không chỉ khu trú ở miêm mạn mà còn có thể lan tới tổ chức xương. Chúng thường có vách tế bào, như ở tế bào thực vật và nấm, nhưng với thành phần cấu tạo rất khác biệt (peptidoglycan).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sỹ y học " Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ, can thiệp bằng giáo dục sức khỏe và điều trị bệnh viêm tai giữa mạn tính trẻ em ở các trường mầm non Thái Nguyên "

GIÁO D C VÀ ðÀO T O B ð I H C THÁI NGUYÊN NGUY N CÔNG HOÀNG NGHIÊN C U ð C ðI M D CH T H C, CAN THI P B NG GIÁO D C S C KHO VÀ ðI U TR B NH VIÊM TAI GI A M N TÍNH TR EM CÁC TRƯ NG M M NON T I THÁI NGUYÊN LU N ÁN TI N SĨ Y H C THÁI NGUYÊN – 2010
1 ð TV Nð 1. Lý do l a ch n ñ tài Viêm tai gi a m n (VTGM) là tình tr ng viêm nhi m c a hòm nhĩ, các thông bào xương chũm và vòi nhĩ kéo dài trên 3 tháng. Trong VTGM b nh tích không ch khu trú niêm m c mà còn có th lan t i t ch c xương. Hi n nay trong y văn th gi i, ngư i ta ñã th ng nh t g i viêm tai xương chũm m n (VTXCM) và VTGM dư i m t tên chung là VTGM [4]. VTGM gây suy gi m s c nghe làm nh hư ng tr c ti p ñ n kh năng giao ti p, h c t p, lao ñ ng c a b nh nhân và có th d n ñ n bi n ch ng n i s ñe d a tính m ng b nh nhân. Năm 1970, T ch c Y t Th gi i ñã x p viêm tai gi a thu c nhóm b nh ñư ng hô h p trên. ð c ñi m gi i ph u c a các cơ quan tai mũi h ng là các h c t nhiên, thông thương v i nhau và thông v i môi trư ng bên ngoài r t d b viêm nhi m và hay tái phát. mi n B c Vi t Nam, v i ñi u ki n khí h u b n mùa, s thay ñ i th i ti t là m t y u t d n ñ n t l m c các b nh ñư ng hô h p tăng cao trong ñó có b nh VTGM. T l VTGM tr em dao ñ ng trong kho ng 4,48%-14,2% theo tác gi [12], [65]. Thái Nguyên là t nh mi n núi, có nhi u dân t c khác nhau, t p quán sinh ho t v v sinh khác nhau m t b ng kinh t , dân trí th p ñ c bi t là khu v c nông thôn, huy n d n ñ n s hi u bi t c a ngư i dân v công tác d phòng các b nh tai mũi h ng ñ c bi t b nh VTGM và tác h i c a nó ñ i v i s c kho còn nhi u h n ch , m t khác ngành y t Thái nguyên hi n chưa có con s ñi u tra b nh VTGM m t cách ñ y ñ ñ có ho ch ñ nh chi n lư c ñào t o, tài li u giáo d c s c kh e cũng như công tác phòng và ñi u tr b nh có hi u qu . L a tu i m m non t 1 - 5 tu i là l a tu i chưa hoàn ch nh v gi i ph u cũng như sinh lý c a tai gi a ñ ng th i VA phát tri n m nh là nguyên nhân hàng ñ u gây ra b nh VTGM.Theo nghiên c u c a Nguy n hoài An năm 2003 v căn b nh này tr em tác gi ñưa ra khuy n ngh c n ph i trang b ki n th c cho các b c ph huynh trong vi c phòng, phát hi n s m và ñi u tr .Tuy nhiên cho ñ n nay v n chưa có nghiên c u nào ñánh giá ki n th c,thái ñ ,th c hành c a các b c ph huynh cũng như trang b cho h ki n th c c n thi t,k năng phòng, phát hi n s m và ñi u tr căn b nh này ñ c bi t là khu v c mi n núi như Thái nguyên.Vì v y vi c nghiên c u th c tr ng b nh viêm tai gi a m n, m t s y u t liên quan c a b nh và gi i pháp d phòng b nh l a tu i này là v n ñ r t c n thi t trong giai ño n hi n nay. 2. M c tiêu c a ñ tài tr em các trư ng m m non t nh Thái - Mô t d ch t h c b nh viêm tai gi a m n Nguyên - Xác ñ nh m t s y u t liên quan v i b nh viêm tai gi a m n tr em. - ðánh giá hi u qu can thi p b ng giáo d c s c kh e và ñi u tr t i ch b nh viêm tai gi a m n tr em các trư ng m m non t nhThái Nguyên.
2 3. Ý nghĩa c a ñ tài - Cho bi t th c tr ng VTGM l a tu i 1- 5 tu i m t cách ñ y ñ mà hi n nay chưa có con s chính xác, ñ c bi t là t i Thái Nguyên t ñó ñưa ra nh ng ho ch ñ nh v chi n lư c ñào t o, công tác phòng và ñi u tr b nh. - Cho bi t thêm m t s các y u t nguy cơ gây b nh VTGM mang tính ñ c thù ñ c bi t là c a khu v c. - Cung c p cho các b c ph huynh ki n th c phòng và phát hi n s m b nh ñ t ñó gi m t l m c b nh cũng như bi n ch ng c a nó. - Vi c ñi u tr giáo d c s c kho k t h p ñi u tr y h c là phương pháp m i mang l i hi u qu cao trong ñi u tr VTGM. 4. C u trúc c a lu n án Lu n án g m 150 trang: ð t v n ñ (2 trang), T ng quan (47 trang), ð i tư ng và phương pháp nghiên c u (21 trang ), k t qu nghiên c u, bàn lu n (70 trang), k t lu n và khuy n ngh (3 trang). Ngoài ra lu n án còn có các ph n: Các công trình khoa h c ñã công b , tài li u tham kh o (117 tài li u), Danh m c ch vi t t t, Danh m c b ng (56 b ng), 47 bi u ñ , hình v , sơ ñ và ph l c.
3 CHƯƠNG 1. T NG QUAN 1.1. ð C ðI M D CH T H C VIÊM TAI GI A M N TR EM 1.1.1. ð c ñi m d ch t h c viêm tai gi a m n trên Th gi i và Vi t Nam Viêm tai gi a m n là m t ch n ñoán r t thư ng g p t i các cơ s y t TMH, nhi khoa. Vào năm 2000, t ng chi phí dành cho vi c ch n ñoán viêm tai gi a t i Hoa Kỳ lên ñ n kho ng 5 t USD; 40% trong s này ñư c dành cho tr t 1 ñ n 5 tu i, 70% chi phí dùng cho công tác d phòng trong c ng ñ ng. - Vi t Nam Nguy n Hoài An năm 2000 ñã nghiên c u v i ch có viêm tai gi a m n thanh d ch ñã cho t l 8,9% t i thành ph Hà N i. Tác gi ñã nêu b t t l m c và cá y u t nguy cơ ñ n b nh tr em trong c ng ñ ng. Tuy nhiên trong ph n khuy n ngh tác gi ñã nh n m nh ñ n vai trò c a ph huynh và c n ph i có chương trình tai mũi h ng h c ñư ng. - mi n Nam Vi t Nam tác gi ð ng Hoàng Sơn ñã nêu lên m t s y u t nguy cơ thư ng g p có chung y u t v i các tác gi khác trong nư c và th gi i. 1.1.2. Các y u t nguy cơ gây b nh VTGM tr e m * Y u t nguy cơ: M t s y u t nguy cơ c a VTGM ñã ñư c xác ñ nh, quan tr ng nh t trong s ñó chính là l a tu i. - Môi trư ng chăm sóc hàng ngày - L a tu i - Khói thu c lá và ô nhi m môi trư ng - Bú s a m - S d ng núm vú gi - Ch n g t c - Ti n căn gia ñình - Y u t di truy n - Các y u t khác + ði u ki n xã h i – kinh t h gia ñình.+ Tư th ng c a tr . + Mùa (t n su t b nh tăng vào mùa ñông). + Kh năng ñ kháng c a cơ th 1.4. CÁC GI I PHÁP CAN THI P HI N NAY ð I V I B NH VTGM 1.4.1.Gi i pháp can thi p c ng ñ ng Phòng phát hi n s m ñi u tr t i c ng ñ ng: ðây là s ph i h p chuyên khoa v i lĩnh v c c ng ñ ng ñ gi i quy t m t b nh mang tính c ng ñ ng tr em, ñ c bi t là l a tu i m m non, cho ñ n nay Vi t Nam chúng tôi chưa th y có giáo trình giáo d c s c kh e c ng ñ ng nào cho các b c ph huynh, h c sinh các trư ng m m non nói riêng và các b c ph huynh nuôi con nh nói chung bi t cách phòng, phát hi n s m, ñi u tr căn b nh này. N u có ch là các ch m phá nh chưa nhi u và chưa ñ y ñ .
4 1.4.2. Gi i pháp can thi p y h c V n ñ ñi u tr VTGM m các tác gi như Paparella, Bailey, Lương Sĩ C n, Ngô Ng c Li n, Nguy n Hoàng Sơn cho r ng: có th ñi u tr n i khoa ho c ngo i khoa tuỳ theo b nh tích tai gi a. ði u tr n i khoa làm thu c tai. Tuy nhiên ñ i tư ng là tr em các tác gi ñ u nh n m nh vai trò c a các nhi m khu n mũi h ng, có liên quan ñ n VTGM. Ph u thu t tu i nào còn là v n ñ tranh cãi, nhưng cũng c n ph i ch ñ nh cho ñúng b nh, khi nào c n ñi u tr n i khoa, khi nào c n can thi p b ng ph u thu t và ph i h p v i ñi u tr các nhi m khu n k c n. 1.6. GI I PH U SINH LÝ VÒI TAI Vòi tai là m t ng thông hòm tai v i h ng, mũi có tác d ng làm cân b ng áp l c không khí ngoài tr i và không khí trong hòm tai. Song qua ñó nhi m trùng cũng có th lan truy n t h ng, mũi t i tai gi a. Vòi tai có ba ch c năng sinh lý cơ b n [52] - Thông khí tai gi a, làm cân b ng áp l c trong tai gi a v i áp l c bên ngoài. - D n lưu và làm s ch nh ng d ch ti t sinh ra trong tai gi a. - B o v tai gi a tránh kh i nh ng âm thanh và d ch ti t t h ng, mũi.
5 CHƯƠNG 2. ð I TƯ NG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 2.1. ð I TƯ NG NGHIÊN C U - Tr em t 1 - 5 tu i thu c 9 trư ng m m non t nh Thái Nguyên; Trư ng m m non Trưng Vương, Trư ng m m non 1-5, Trư ng m m non ð c L p, Trư ng m m non Quán Tri u,Trư ng m m non Tân Cương,Trư ng m m non Phúc Xuân, Trư ng m m non Tân Long, Trư ng m m non Chùa Hang,Trư ng m m non Núi Voi. - B m c a tr ñư c ch n nghiên c u. 2.2. ð A ðI M VÀ TH I GIAN NGHIÊN C U 2.2.1. ð a ñi m nghiên c u - Khu v c trung tâm thành ph - Khu v c nông thôn và huy n 2.2.2. Th i gian nghiên c u Nghiên c u ti n hành t tháng 10/2006 ñ n 12/2008. ðư c chia làm ba giai ño n: - Giai ño n I: + ði u tra c t ngang t tháng 10 năm 2006 ñ n tháng 6 năm 2007 - Giai ño n II: Ti n hành can thi p t tháng 7/2007 ñ n tháng 7/ 2008. - Giai ño n III: T tháng 8/2008 ñ n tháng 12/2008 thu th p, s lý s li u và ñánh giá k t qu sau can thi p. 2.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 2.3.1. Thi t k nghiên c 2.3.2. C m u nghiên c u - C m u cho nghiên c u mô t : pq Áp d ng công th c: n = Z 2 . 1− α d2 1 Trong ñó: n1: S h c sinh m m non t2 i thi u ñ nghiên c u. ( V i α = 0,05 → Z1−α = 1,96 ) 2 2 Thay vào công th c ta có: n = 3,84x 0,05.0,95 ≈ 1825 h c sinh m m non 0,012 Do s h c sinh m m non trong ñ i tư ng nghiên c u c a 9 trư ng là 1894 l n hơn không ñáng k so v i c m u tính ñư c, nên chúng tôi ch n toàn b s tr em trên ñ nghiên c u. - C m u can thi p lâm sàng: ð ñ m b o khía c nh ñ o ñ c trong nghiên c u, chúng tôi ch n toàn b các tr b b nh VTGM ñ can thi p. T ng s tr ñư c can thi p là 341 tr .
6 2.5. CÁC BI N S NGHIÊN C U 2.5.1. Bi n s ph thu c (dependent variables) + T l tr b VTGM ñư c ñánh giá theo tiêu chu n ch n ñoán nêu trên,n u viêm tai gi a th d ch thì tiêu chu n vàng là k t qu nhĩ lư ng theo phân lo i c a Jerger. 2.5.2. Bi n s ñ c l p (Independent variables) * Cá nhân tr : - Tình tr ng khi ñ : - Tu i: - Gi i: - Tình tr ng dinh dư ng: - Tình tr ng s c kho : - Tình tr ng nhi m khu n hô h p trên:- Cơ ñ a d ng: * Gia ñình: - Kinh t : - Khói thu c:- Trình ñ văn hoá c a b , m : 2.5.3.1. Hi u bi t c a các ph huynh v i b nh VTGM 2.5.3.2. Th c tr ng v thái ñ c a ph huynh h c sinh v s lý các tình hu ng ñơn gi n khi tr b VTGM 2.5.3.3. Th c tr ng v th c hành c a ph huynh h c sinh v s lý các tình hu ng ñơn gi n khi tr b VTGM + T l ph huynh h c sinh phát hi n ñư c khi tr b viêm VA m n. + Th c hành nh tai cho tr . + Th c hành nh mũi cho tr ñ ñi u tr viêm VA. + Th c hành làm s ch mũi trư c khi nh mũi. + Th c hành th t s d ng thu c nh mũi. + Th c hành nh và r a oxy già vào tai cho tr . + Th c hành x trí khi tr b d ng. .2.7. K THU T PHÂN TÍCH S LÝ S LI U - Dùng test khi bình phương (χ2 ), ( P ) ñ ñánh giá ý nghĩa th ng kê c a tương quan. - ðánh giá các y u t liên quan theo mô hình h i qui logistic thông qua OR hi u ch nh ñ xác ñ nh ñ m nh c a y u t liên quan và lo i tr y u t nhi u. - S li u nghiên c u ñư c x lý và phân tích d a trên ph n m n EPI INFO 6.04. S d ng chương trình STATCALC trong Epi – INFO ñ tình OR hi u ch nh lo i tr y u t nhi u.
7 CHƯƠNG 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ BÀN LU N 3.1. K T QU NGHIÊN C U 3.1.1. ðánh giá th c tr ng b nh VTGM tr em t i m t s trư ng m m non t nh Thái Nguyên tr em các trư ng m m non trong t nh Thái Nguyên là - T l m c b nh VTGM 18,0%. - Trong s tr em b viêm tai giũa m n, ch y u là VTGM tính d ng thanh d ch chi m 72,43%. - T l VTGM m nhày và VTGM m m n g p ít hơn chi m 17,01% và 10,56%. - T l m c VTGM nam nhi u hơn n tuy nhiên s khác bi t không có ý nghĩa th ng kê v i p > 0,05. - T l m c b nh VTGM tăng d n theo l a tu i. - Khu v c thành ph t l m c VTGM th p chi m 15,98%. - Khu v c nông thôn, huy n cao hơn thành ph chi m 21,62%. Tuy nhiên s khác bi t không có ý nghĩa th ng kê v i P>0,05. 3.1.2. Th c tr ng ki n th c, thái ñ , th c hành c a ph huynh h c sinh v b nh VTGM - T l s ph huynh h c sinh hi u v b nh ñư ng hô h p có liên quan v i b nh VTGM chi m t l khá cao (74,5%). - Ch có 57,2% s ph huynh h c sinh ñư c ñi u tra hi u ñúng v nguyên nhân VTGM tr em. - Có 55,2% s ph huynh h c sinh ñư c ñi u tra hi u ñúng v VTGM có th d n ñ n t n thương màng nhĩ. - S ph huynh h c sinh hi u ñúng v kh năng ñi u tr b nh VTGM khi màng nhĩ th ng chi m t l r t th p (33,4 %). - T l ph huynh h c sinh hi u v nguy cơ bi n ch ng c a VTGM chi m t l r t th p (20,8%). - S ph huynh h c sinh hi u ñúng v các d u hi u bi u hi n s m khi tr b b nh VTGM chi m t l r t th p (2,2%). ða s các b c ph huynh ñ u có thái ñ t t v b nh VTGM và các b nh v tai mũi h ng liên quan. Tuy nhiên, còn có t i 40,81% s bà m có thái ñ sai, không c n quan tâm ñ n b nh VA cho tr khi tr b VTGM. - T l các ph huynh h c sinh phát hi n s m ñúng khi tr b VA m n chi m 43,8%.
8 - S các ph huynh h c sinh ñư c ñi u tra th c hành ñúng cách nh tai cho tr chi m 57,4%. - S các ph huynh h c sinh th c hành nh mũi ñ ñi u tr viêm VA m ñúng chi m t l th p (36,3%). - T l ph huynh h c sinh th c hành nh mũi ñ ñi u tr viêm VA m sai chi m t l cao (63,7%). - S ph huynh h c sinh th c hành làm s ch mũi ñúng trư c khi nh thu c chi m t l th p 46,5%. - S ph huynh h c sinh th c hành ñúng v th t nh thu c mũi chi m t l r t th p (12,5%). - S ph huynh h c sinh th c hành v cách nh và r a oxy già vào tai ñúng chi m t l th p (58,8%). - S các ph huynh h c sinh th c hành x trí ñúng khi tr b d ng chi m t l 25,6%. M TS Y UT LIÊN QUAN - Có m i liên quan gi a viêm VA v i b nh VTGM, p < 0,001. - Có m i liên quan gi a d t t b m sinh vùng TMH v i m c VTGM, S khác bi t có ý nghĩa th ng kê, P < 0,01. - Th i gian tr b ch y nư c mũi kéo dài P < 0,001. - Cân n ng khi sinh < 2500g có liên quan v i m c VTGM (p < 0,001) - Tình tr ng bú s a m c a tr v i b nh VTGM (p < 0,001). - Liên quan gi a y u t mùa v i b nh VTGM. p < 0,001. - Y u t kinh t gia ñình ñ n b nh VTGM. (p < 0,001). - Hút thu c lá v i b nh VTGM. (p < 0,001). - Trình ñ văn hoá c a m v i b nh VTGM. p < 0,001. Y u t liên quan ch y u qua phân tích h i quy logistic: - Th i gian ch y mũi ( OR hi u ch nh = 1,569). - Trình ñ văn hoá m ( OR hi u ch nh = 1,537 ). - Tr m c VA ( OR hi u ch nh = 1,3379). - Tình tr ng bú s a m c a tr (OR hi u ch nh = 1,0646 ). Các y u t khác như: m c thu nh p gia ñình, tình tr ng hút thu c lá trong gia ñình, d t t b m sinh vùng TMH, y u t th i ti t và y u t tr ng lư ng khi sinh, y u t mùa và y u t s c kho là nh ng y u t nhi u.
9 3.1.4. Hi u qu c a các gi i pháp can thi p 3.1.4.1. Hi u qu c a gi i pháp can thi p y h c - S tr ñư c ñi u tr n i khoa chi m t l 72,14%. - S tr ñư c ñi u tr b ng n o VA và c t amidan chi m t l th p hơn là 26,39% và 1,47%. - T l kh i do ñi u tr n i khoa 91,46%. - T l tái phát sau ñi u tr 8,54%. - K t qu kh i sau n o VA: 87,80%. - Tái phát: 12,20%. - Sau khi c t Amidan, n o VA, ñ t ng thông khí t l kh i 100%. 3.1.4.2. Hi u qu can thi p giáo d c s c kh e v ki n th c,thái ñ th c hành cho các bà m B ng 3.38. T l các ph huynh hi u bi t v nguyên nhân VTGM sau can thi p Trư c can thi p Sau can thi p Nhóm ch ng Nhóm can thi p Th c tr ng hi u bi t S lư ng T l (%) S lư ng S lư ng T l (%) T l (%) (n = 947) (n =947) Hi u ñúng 1083 57.20 546 57,66 906 95,67 Hi u sai 811 42.80 401 42,34 41 4,33 T ng s 1894 100,00 947 100,00 947 100,00 (p < 0,001 ( χ2 test) so sánh nhóm can thi p v i nhóm ch ng) Nh n xét: T l các ph huynh hi u bi t v nguyên nhân gây VTGM ñúng là 95,67%. Cao hơn nhóm ch ng: 57,66%. S khác bi t có ý nghĩa th ng kê, P < 0,001. 94,51 T l (%) 100 79,2 78,96 80 60 40 21,04 20,8 20 5,49 0 Trư c can thi p Sau can thi p Sau can thi p (nhóm ch ng) (Nhóm can thi p) ðúng Th c tr ng Sai (p < 0,001 ( χ2 test) so sánh nhóm can thi p v i nhóm ch ng) Bi u ñ 3.37. Hi u bi t v nguy cơ VTGM c a các ph huynh sau can thi p
10 Nh n xét: T l các ph huynh hi u bi t ñúng v nguy cơ VTGM sau can thi p là 94,51%. Cao hơn so v i nhóm ch ng 21,12%. S khác bi t có ý nghĩa th ng kê v i P < 0,001. B ng 3.41. Hi u bi t c a các ph huynh v d u hi u bi u hi n s m b nh VTGM Trư c can thi p Sau can thi p Nhóm ch ng Nhóm can thi p Th c tr ng hi u bi t S lư ng T l (%) S lư ng S lư ng T l (%) T l (%) (n = 947) (n = 947) Hi u ñúng 42 2,22 26 2,75 794 83,84 Hi u sai 76 4,00 48 5,07 21 2,22 Không ñ y ñ 1776 93,78 873 92,18 132 13,94 1894 100,00 T ng s 947 100,00 947 100,00 (p < 0,001 ( χ2 test) so sánh nhóm can thi p v i nhóm ch ng) Nh n xét: T l các ph huynh hi u bi t ñúng v d u hi u phát hi n s m b nh là 83,84%. Cao hơn so v i nhóm ch ng 2,75%. S khác bi t có ý nghĩa th ng kê P < 0,001 3.1.4.4. K t qu can thi p b ng th c hành cho các ph huynh v k năng x trí khi tr b VTGM B ng 3.43. Th c hành c a các ph huynh v th t nh mũi cho tr sau can thi p Trư c can thi p Sau can thi p Nhóm ch ng Nhóm can thi p Th c hành S lư ng T l (%) S lư ng S lư ng Tl T l (%) (%) (n = 931) (n = 947) ðúng 233 12,50 117 12,57 890 93,98 Sai 1635 87,50 814 87,43 57 6,02 T ng s 1868 100,00 931 100,00 947 100,00 (p < 0,001 ( χ2 test) so sánh nhóm can thi p v i nhóm ch ng) Nh n xét: T l các ph huynh th c hành ñúng v th t nh mũi sau can thi p là 93,98% Cao hơn so v i nhóm ch ng: 12,57%. S khác bi t có ý nghĩa th ng kê, P < 0,001.
11 B ng 3.46. K t qu Th c hành c a các ph huynh v cách nh và r a ôxy già vào tai cho tr sau can thi p Bi u ñ 3.44. Th c hành c a ph huynh v cách làm s ch mũi trư c khi nh mũi Trư c can thi p Sau can thi p Nhóm ch ng Nhóm can thi p Th c Tl tr ng S lư ng S lư ng (%) S lư ng (n = 947) T l (%) T l (%) (n = 936) ðúng 1105 58,8 560 59,73 838 88,49 Sai 775 41,2 376 40,27 109 11,51 T ng s 1880 100 936 100 947 100 (p < 0,001 ( χ2 test) so sánh nhóm can thi p v i nhóm ch ng) Nh n xét: T l các ph huynh th c hành ñúng v cách nh tai sau can thi p là 88,49% Cao hơn so v i nhóm ch ng 59,73% p < 0,001. B ng 3.47. K t qu th c hành v cách nh mũi ñ ñi u tr VA cho tr Trư c can thi p Sau can thi p Nhóm ch ng Nhóm can thi p Th c tr ng S lư ng T l (%) S lư ng S lư ng Tl T l (%) (%) (n = 939) (n = 947) ðúng 681 36,30 351 37,38 871 91,97 Sai 1195 63,70 588 62,62 76 8,03 T ng s 1876 100,00 939 100,00 947 100,00 (p < 0,001 ( χ2 test) so sánh nhóm can thi p v i nhóm ch ng) Nh n xét: T l các ph huynh th c hành ñúng v cách nh vào VA sau can thi p là 91,97% Cao hơn so v i nhóm ch ng 37,38%. S khác bi t có ý nghĩa th ng kê, P < 0,001. 91.65 T l (%) 100 52.96 80 53.49 47.04 4 6.51 60 40 8.35 20 Th c tr n g 0 T r ư c can thi p Sau can thi p Sau can thi p ( nhóm ch n g) ( Nhóm can thi p ) ðúng Sai (p < 0,001 ( χ2 test) so sánh v i nhóm ch ng và nhóm can thi p)
12 Nh n xét: T l các ph huynh th c hành ñúng v cách làm s ch mũi sau can thi p là 91.66% Cao hơn so v i nhóm ch ng 46,99%. S khác bi t có ý nghĩa th ng kê, P < 0,001. B ng 3.49. K t qu th c hành phát hi n s m tr b viêm VA c a ph huynh h c sinh sau can thi p Trư c can thi p Sau can thi p Ch s Nhóm ch ng Nhóm can thi p S lư ng T l (%) S lư ng S lư ng T l (%) T l (%) Phát hi n ñúng 830 43,8 427 45,09 869 91,76 Phát hi n sai 1064 56,2 520 54,91 78 8,24 T ng s 1894 100 947 100,00 947 100,00 p < 0,001 ( χ2 test) so sánh nhóm ch ng và nhóm can thi p) Nh n xét: T l ph huynh bi t cách phát hi n ñúng sau can thi p là 91,75%, cao hơn Nhóm ch ng là: 45,09,S khác bi t có ý nghĩa thông kê, v i P < 0,001 ; T l ph huynh phát hi n ñúng gi a nhóm ch ng và nhóm can thi p tăng 46,72%. 3.1.4.5. Hi u qu sau can thi p B ng 3.50. T l m c VTGM trư c và sau can thi p Nhóm can thi p Nhóm ch ng (n=947) (n=947) VTGM p S lư ng S lư ng T l (%) T l (%) VTGM trư c can thi p 189 19,40 152 15,61 P< 0,05 VTGM m c m i 15 1,97 70 8,8 P< 0,001 VTGM kh i 137 14,47 54 5,70 P< 0,001 VTGM ñi u tra l i sau can thi p 67 7,07 168 17,74 P< 0,001 Nh n xét: T l m c m i gi a nhóm can thi p và nhóm ch ng gi m, s khác bi t có ý nghĩa th ng kê v i p < 0,001. - T l tr b VTGM ñư c ñi u tr kh i c a nhóm can thi p là 14,47% gi m hơn so v i nhóm ch ng 5,70%. S khác bi t có ý nghĩa th ng kê p < 0,001.
13 19.95 T l (%) 17.74 20 16.05 15 10 7.07 5 0 Trư c can thi p Sau can thi p Th c tr ng Nhóm can thi p Nhóm ch ng CSHQ1 = 64,56 ; CSHQ2 = 10,53 ; HQCT = 54,03% (P*
14 T n su t m c b nh tai trái l n hơn tai ph i. Tuy nhiên s khác bi t không có ý nghĩa v i p > 0,05. Nhưng s khác bi t gi a tr b m c 1 tai và 2 tai có s khác bi t (p < 0,01). T l tr b m c 2 tai r t cao, phù h p v i các nghiên c u c a m t s tác gi Marcy (1983), ð Thành Chung (1999), Nguy n Th Hoài An (2001) [1], [6], [74]. Như v y, qua k t qu v t l m c b nh VTGM c a tr em các trư ng m u giáo ñư c nghiên c u cho th y m t ñ c ñi m chung là t l m c b nh VTGM các em còn cao, ñi u này cho th y l a tu i m u giáo t i khu v c này c n ph i ñư c chăm sóc t t v y t , gia ñình và xã h i t t hơn. 3.2.2. M t s y u t liên quan v i b nh viêm tai gi a m n tr em Nghiên c u c a Margaretha cho th y trong s tr b nhi m khu n hô h p trên thì 35% b viêm tai gi a m n tính, còn nhóm tr không b nhi m khu n hô h p trên thì t l viêm tai gi a m n th p hơn h n 11% [66]. Nghiên c u c a chúng tôi trên 1.894 tr th y r ng, nhóm tr có viêm VA t l m c viêm tai gi a m n cao c p g p hơn 69 l n nhóm tr không b viêm VA. S khác bi t gi a 2 nhóm có ý nghĩa th ng kê v i p< 0,001 (b ng 3.23). Chúng tôi th y r ng ñ c ñi m ch y mũi có tr có liên quan ñ n t l m c viêm tai gi a m n tính. nhóm tr có ch y mũi trên 5 tu n t l m c viêm tai gi a m n cao g p 2,3 l n so v i tr có ch y mũi dư i 5 tu n. D u hi u ch y mũi là d u hi u thư ng g p nh t c a nhi m khu n hô h p trên 96,9% trong viêm VA mãn tính, 80,5% trong viêm VA c p [5]. Y u t kinh t h gia ñình ph n ánh s ñáp ng ñ y ñ hay không ñ y ñ nhu c u dinh dư ng c a tr và các nhu c u khác. Trên th c t cho th y, nh ng tr em s ng trong gia ñình nghèo thư ng có t l m c các b nh nhi m khu n cao hơn nh ng tr em s ng trong các h gia ñình khá gi . Tr ng lư ng khi sinh c a tr ph n nh m t ph n v tình tr ng s c kho c a tr . Nh ng tr có cân n ng khi sinh th p dư i 2500 gam thư ng có nguy cơ m c các b nh nhi m khu n, trong ñó có VTGM. K t qu nghiên c u c a chúng tôi cho th y nh ng tr có cân n ng khi sinh dư i 2500 gam có nguy cơ m c b nh VTGM cao g p 2,37 l n so v i nh ng tr có cân n ng khi sinh trên 2500 gam, nh ng tr có cân n ng dư i 2500 gam có t l m c VTGM là 31,17%, trong khi ñó nh ng tr có cân n ng trên 2500 gam thì t l này ch là 16,03%. s khác nhau có ý nghĩa th ng kê v i P < 0,001. (b ng 3.27). K t qu nghiên c u c a chúng tôi cũng cho th y nh ng tr có d t t b m sinh vùng TMH có t l VTGM (25%) cao hơn nh ng tr không có d t t b m sinh vùng tai mũi h ng (8,62%) (b ng 3.25). ði u này cho th y, tr em c n ñư c s m ki m tra s c kho , nh t là nh ng tr nh ñ s m phát hi n các d t t b m sinh, nh m h n ch các b nh v TMH. Môi trư ng s ng, y u t th i ti t, mùa có liên quan v i tình tr ng s c kho con ngư i. K t qu nghiên c u c a chúng tôi cho th y có s khát bi t v t l m c b nh VTGM gi a hai mùa ñông và hè, mùa ñông t l m c b nh cao hơn (23,13%), mùa hè (18,0%). Khói thu c và ô nhi m môi trư ng khói b i và khí th i là m t trong các y u t nguy cơ c a nhi m khu n hô h p trên Trình ñ văn hóa c a ngư i m theo nghiên c u cho th y có liên quan rõ v i b nh VTGM, nhóm mà ngư i m có trình ñ văn hóa trên ñ i h c có t l m c VTGM là 12,17% th p
15 hơn nhi u so v i nhóm ngư i m có trình ñ văn hóa th p dư i ñ i h c 24,34% s khác bi t có ý nghĩa th ng kê p
16 ñi u tr viêm VA (b ng 3.18) ; 25,6% s bà m x trí ñúng khi tr b d ng (b ng 3.22); 43,8% s bà m phát hi n ñư c các d u hi u s m khi tr b VA m n (b ng 3.16). Do h n ch v m t s k năng th c hành chăm sóc tr b VTGM, ñ c bi t k năng phát hi n s m khi tr b VA mãn ñã d n ñ n làm tăng t l m c b nh VTGM và tình tr ng bi n ch ng c a b nh này trong c ng ñ ng. ði u này, môt l n n a càng ch ng t s c n thi t ph i có can thi p b ng truy n thông giáo d c s c kho phòng ch ng b nh VTGM cho các bà m trong c ng ñ ng nói chung và nói riêng ñ i v i các bà m trong c ng ñ ng nghiên c u. Nh ng h n ch v ki n th c, thái ñ và th c hành c a các bà m v m t s n i dung liên quan t i b nh VTGM tr em ch y u là do s h n ch th c tr ng ti p nh n các thông tin v giáo d c s c kho , trong ñó ñ c bi t các thông tin v giáo d c s c kho liên quan t i phòng ch ng viêm tai gi a m n, v sinh tai mũi h ng và phòng nhi m khu n hô h p. T i Thái Nguyên, trong nhi u năm qua chưa có các chương trình ho t ñ ng c ng ñ ng v phòng, ch ng b nh VTGM. Nhi u trư ng h p tr em ñang b VTGM, nhưng do hi u bi t c a b m tr em còn h n ch , nên ña s tr em b b nh VTGM không ñư c ñi u tr , nh t là vùng nông thôn và khu v c huy n. Như v y, th c t ñòi h i vi c can thi p phòng ch ng b nh VTGM khu v c Thái Nguyên t i th i ñi m hi n t i không ch gi i quy t b ng can thi p truy n thông giáo d c s c kho mà còn ph i quan tâm c can thi p y h c ñ i v i các trư ng h p tr ñang b b nh VTGM trong c ng ñ ng. ðây không ch là yêu c u c a nhi m v nghiên c u, mà còn là yêu c u khách quan c a ngành y t , c a U ban nhân dân t nh Thái Nguyên. K t qu nghiên c u nêu trên ñã cho th y không ch là s c p bách ph i can thi p b ng truy n thông giáo d c s c kho mà còn là cơ s khoa h c v n i dung c n can thi p ñ i v i c ng ñ ng nghiên c u. 3.2.4. Hi u qu can thi p c a m t s bi n pháp can thi p t i c ng ñ ng ñ i v i tr em m m non t i Thái Nguyên 3.2.4.1. V bi n pháp can thi p Trên th c t có nhi u bi n pháp ñ làm gi m t l m c b nh VTGM. Ph n l n hi n nay các bi n pháp d phòng b nh VTGM ñ i v i tr em ch y u d a vào các bi n pháp y t như ñi u tr tích c c b ng ñi u tr thu c, ph u thu t. Các bi n pháp huy ñ ng s tham gia c a c ng ñ ng còn r t ít ñư c ñ c p ñ n, cho nên hi u qu d phòng ñ i v i căn b nh này cho tr còn r t h n ch . S k t h p gi a b nh vi n pháp lâm sàng và giáo d c s c kho c ng ñ ng là r t c n thi t. Vi c ch n phương pháp thích h p v i ñi u ki n kinh t , văn hoá, xã h i c a ñ t nư c hay t ng vùng, ñ a phương là vi c làm quan tr ng ñ phòng b nh VTGM có hi u qu . V i ñi u ki n th c t c a Thái Nguyên, chúng tôi l a ch n nh ng n i dung ch y u, phù h p v i ñi u ki n văn hoá c a c ng ñ ng khu v c ñ áp d ng, trong ñó chú ý ñ n các k năng th c hành cơ b n b nh VTGM tr m u giáo. M c ñích c a can thi p là tác ñ ng vào ki n th c, hành ñ ng c a b m h c sinh ñ t ñó b m h c sinh có hi u bi t v b nh VTGM, ñ ng th i t o thái ñ ñúng, ñ c bi t là m t s k năng ñơn gi n v d phòng và x trí m t s tình hu ng b nh VTGM tr em.
17 3.2.4.2. Hi u qu can thi p Sau th i gian can thi p, chúng tôi ti n hành ñi u tra c t ngang tình tr ng b nh VTGM c a tr em khu v c ñư c nghiên c u, chúng tôi ch n nhóm can thi p và nhóm ñ i ch ng không can thi p theo phương pháp d ch t trong can thi p. K t qu ñi u tra l i sau can thi p cho th y t l m c m i gi a nhóm can thi p là 1,97% gi m nhi u so v i nhóm ch ng 8,8%. S khác bi t có ý nghĩa th ng kê (p < 0,001), ñi u ñó ch ng t r ng phương pháp giáo d c s c kho và ñi u tr t i ch r t có ý nghĩa trong vi c phòng ng a b nh VTGM tr em. Ngoài ra t l t kh i nhóm ch ng so v i m c m i l i nh hơn. ði u ñó càng ch ng t VTGM tr s tăng n u không ñư c phòng và ñi u tr k p th i (b ng 3.50). N u tính b ng ch s hi u qu thì cũng th y rõ can thi p ñã ñ t hi u qu v i CSHQ1 = 64,56% ;CSHQ2 = 10,53% ; HQCT= 54,03%, v i P < 0,001. ði u này ñư c minh ch ng b ng 3.51. Tuy nhiên, chúng tôi cho r ng ñây m i ch là k t qu bư c ñ u. Trong s các em b VTGM ñư c can thi p b ng lâm sàng và giáo d c s c kho cho th y 8,54% tái phát (b ng 3.35). ð gi i quy t tình tr ng trên, qua th c t can thi p. Chúng tôi cho r ng áp d ng các n i dung giáo d c s c kho và b nh viêm tai gi a cho t t c ph huynh h c sinh là r t quan tr ng. 3.2.4.3. K t qu can thi p b ng truy n thông giáo d c s c kho ðánh giá k t qu ban ñ u can thi p b ng GDSK ñ i v i ph huynh h c sinh v b nh VTGM là tương ñ i kh quan. Trên 90% s bà m ñư c can thi p ñ u hi u ñúng v nguyên nhân viêm tai gi a; hi u bi t ñúng v m i liên quan gi a nhi m trùng ñư ng hô h p trên v i b nh VTGM; hi u bi t v nguy cơ VTGM; hi u bi t v d u hi u phát hi n s m c a b nh VTGM; hi u bi t v bi n ch ng VTGM (các b ng 3.38, 3.39, 3.40). Vi c thay ñ i thái ñ ñúng ñ n v nguyên nhân gây b nh làm thay ñ i ñư c hành vi c a b m tr trong vi c phòng và phát hi n s m ñi u tr căn b nh này. K t qu v truy n thông giáo d c s c kho cho th y c ng ñ ng mi n núi các bà m ñ u có kh năng ti p c n các thông tin v chăm sóc s c kho , vi c can thi p b ng truy n thông giáo d c s c kho là có hi u qu , ñã góp ph n làm gi m t l m c b nh VTGM tr em. 3.2.4.4. K t qu can thi p y h c (lâm sàng) T l kh i sau ñi u tra l i là 91,46%, tái phát là 8,54% ñ i v i ñi u tr n i khoa (b ng 3.35). K t qu sau can thi p ph u thu t, th thu t là 87,8%, tái phát là 12,2%. ( b ng 3.36) Các k t qu can thi p y h c và truy n thông giáo d c s c kho nói chung và v b nh VTGM nói riêng cho th y tính thích h p và s c n thi t áp áp d ng r ng rãi các bi n pháp ñã ñư c th nghi m cho các khu v c mi n núi có ñi u ki n tương t ñ góp ph n làm gi m t l m c b nh VTGM tr em mi n núi.
18 K T LU N VÀ KHUY N NGH 1. K T L U N Qua nghiên c u ñánh giá d ch t h c can thi p b ng giáo d c s c kho và ñi u tr b nh VTGM tr em các trư ng m m non t i Thái Nguyên chúng tôi rút ra m t s k t lu n như sau: 1.1. Th c tr ng v b nh viêm tai gi a tr em m m non t i Thái Nguyên - T l m c b nh TMH chung tr 1- 5 tu i là 27,5%, khu v c nông thôn và huy n có t l cao hơn. - T l viêm tai gi a m n chung c a các trư ng ñư c nghiên c u là 18,0%. - Th b nh viêm tai thanh d ch (OME) chi m t l cao nh t (72,43%). 1.2. M t s y u t liên quan v i b nh VTGM ( sau khi hi u ch nh chương trình h i quy logicstic ) - Tr b ch y nư c mũi kéo dài: OR = 1,569 - Trình ñ văn hoá c a m : OR = 1,537 - Tr b VA: OR = 1,337 - Tình tr ng bú s a m c a tr : OR = 1,064 1.3. Ki n th c, thái ñ th c hành c a ph huynh h c sinh các trư ng m m non trư c can thi p V ki n th c: s hi u bi t c a các bà m v m t s n i dung v b nh VTGM m c th p. ch có 20,8% s bà m hi u ñúng v bi n ch ng c a viêm tai giũa và 57,20% hi u ñúng v nguyên nhân c a b nh VTGM. V thái ñ : H u h t các bà m có thái ñ sai v b nh còn cao, có thái ñ sai ñ n 40,81%. V th c hành: Th c hành c a các bà m nói chung cũng r t h n ch : ch có 12,5% - 46,5 % th c hi n ñúng m s k năng chăm sóc tr b VTGM. - K t qu nghiên c u v ki n th c, thái ñ và th c hành c a các bà m v b nh VTGM cho th y s c n thi t ph i ti n hành can thi p b ng truy n thông giáo d c s c kho cho các bà m tr em các trư ng m m non Thái Nguyên. 1.4. K t qu can thi p * K t qu can thi p y h c: Cho th y k t qu rõ r t: - Can thi p ñi u n i khoa t l kh i b nh ñ t 91,46%; tái phát 8,54%;
19 - ði u tr n o VA: kh i 87,8%; tái phát 12,2%. - C t Amidan, n o VA, ñ t ng thông khí cho k t qu ñ t 100% - K t qu can thi p y h c cho th y nhu c u khám ch a b nh VTGM trong c ng ñ ng là r t l n, ñ ng th i ti n hành công tác qu n lý, giám sát b nh VTGM trong các trư ng m m non nói riêng vói c ng ñ ng nói chung. * K t qu can thi p b ng truy n thông giáo d c s c kho : Truy n thông giáo d c s c kho : - Có t i 95,67% các bà m ñư c c i thi n v s hi u bi t v nguyên nhân VTGM. - V thái ñ h u như các b c ph huynh sau can thi p có thái ñ ñúng ñ t t i trên 96%. - V th c hành, sau can thi p ñã có trên 90% s bà m ñư c can thi p th c hành ñúng. - V c i thi n tình tr ng b nh: Sau can thi p, t l b nh VTGM tr em 1- 5 tu i ñã gi m rõ r t, t 19,4% trư c can thi p gi m xu ng còn 7,07% sau can thi p. - Bi n pháp can thi p b ng truy n thông giáo d c s c kho ñã th c hi n t i các trư ng m m non Thái Nguyên có hi u qu , ñơn gi n v k thu t, giá thành không cao, ñu c c ng ñ ng ch p thu n, ng h . Bi n pháp can thi p phù h p v i ñi u ki n mi n núi 2. KHUY N NGH Trên cơ s các k t qu thu ñư c, chúng tôi có m t s khuy n ngh và gi i pháp sau: 2.1. Gi i pháp ñ i v i các b c ph huynh - C n ñư c trang b v ki n th c, thái ñ , th c hành trong phòng, phát hi n, ñi u tr b nh VTGM cho ph huynh. - ð có ki n th c trên các ph huynh c n ph i h c t p nh ng ki n th c cơ b n ngay t khi ñưa tr ñ n trư ng, qua các bu i t p hu n, phương ti n thông tin ñ i chúng. - Các b c ph huynh khi nuôi tr c n gi gìn v sinh môi trư ng s ng. ð c bi t là không ñư c hút thu c lá b a bãi - C n ph i nuôi con sao cho ñ y ñ ch t dinh dư ng, ñ c bi t là nuôi con b ng s a m . 2.2. Gi i pháp ñ i v i nhà trư ng, các th y, cô giáo - Các th y, cô giáo c n ñư c t p hu n thư ng xuyên v bi n pháp phòng, phát hi n s m và ñi u tr theo giáo trình mà ñ tài ñã biên so n qua ñĩa CD ñ chuy n t i t i các b c ph huynh qua các bu i h p. - Nhà trư ng c n coi tr ng v n ñ tai mũi h ng h c ñư ng, có k ho ch c cán b chuyên trách v y t h c ñư ng. - ðưa chương trình khám TMH ñ nh kỳ vào k ho ch khám s c kho ñ nh kỳ m t cách nghiêm túc vì l a tu i này b nh TMH chi m t l cao nh m phát hi n k p th i các trư ng h p m c b nh.