Luận văn Bác sĩ nội trú: Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng, kết quả sớm nội soi tán sỏi niệu quản bằng Laser Holmium tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức

Chia sẻ: Tiêu Kính Đằng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:102

Thêm vào BST

Báo xấu

68
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn được thực hiện với mục tiêu nhằm: nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng bệnh sỏi niệu quản được phẫu thuật nội soi tán sỏi tại bệnh viện Hữu nghị Việt Đức. Đánh giá kết quả sớm nội soi tán sỏi niệu quản bằng laser holmium tại bệnh viện Hữu nghị Việt Đức. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Bác sĩ nội trú: Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng, kết quả sớm nội soi tán sỏi niệu quản bằng Laser Holmium tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y - DƢỢC ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN NGUYỄN HUY HOÀNG NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG, KẾT QUẢ SỚM NỘI SOI TÁN SỎI NIỆU QUẢN BẰNG LASER HOLMIUM TẠI BỆNH VIỆN HỮU NGHỊ VIỆT ĐỨC LUẬN VĂN BÁC SỸ NỘI TRÚ BỆNH VIỆN THÁI NGUYÊN - 2013 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
2 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y - DƢỢC ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN NGUYỄN HUY HOÀNG NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, CẬN LÂM SÀNG, KẾT QUẢ SỚM NỘI SOI TÁN SỎI NIỆU QUẢN BẰNG LASER HOLMIUM TẠI BỆNH VIỆN HỮU NGHỊ VIỆT ĐỨC Chuyên ngành: Ngoại khoa Mã số: NT 62.72.07.50 LUẬN VĂN BÁC SỸ NỘI TRÚ BỆNH VIỆN Hƣớng dẫn khoa học: TS NGUYỄN TRỌNG KHÌN THÁI NGUYÊN - 2013 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
3 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Thái Nguyên, ngày 30 tháng 4 năm 2013 Tác giả NGUYỄN HUY HOÀNG Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
4 LỜI CẢM ƠN Trong trang đầu của luận văn này, tôi xin trân trọng cảm ơn: - Ban giám hiệu, Phòng Đào tạo sau đại học, Bộ môn Ngoại Trường Đại học Y - Dược Thái Nguyên. - Ban Giám đốc, Phòng Tổ chức cán bộ, Phòng Kế hoạch tổng hợp, Khoa Ngoại Tổng hợp, Khoa Ngoại Tim mạch - Lồng ngực, Khoa Ngoại Tiết niệu, Khoa Chấn thương chỉnh hình Bệnh viện Đa khoa Trung ương Thái Nguyên. - Ban Giám đốc, Khoa Ngoại Bệnh viện trường Đại học Y – Dược Thái Nguyên. - Ban Giám đốc, Phòng Kế hoạch tổng hợp, Phòng Lưu trữ hồ sơ bệnh án. Cảm ơn tập thể Khoa 14, Phòng mổ C, Phòng mổ Nội soi, Phòng mổ thực nghiệm, Khoa Gây mê hồi sức, các phòng, ban của Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức. Đã luôn nhiệt tình giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập, công tác và hoàn thành luận văn này. Với lòng biết ơn chân thành, tôi xin đươc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: - TS.Nguyễn Trọng Khìn, người thầy đã tạo mọi điều kiện thuận lợi, tận tâm dạy bảo, hướng dẫn tôi trong quá trình học tập tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức và giúp đỡ tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. - PGS.TS Trần Đức Quý - Phó hiệu trưởng - Trưởng phòng đào tạo sau đại học Trường Đại học Y - Dược Thái Nguyên, TS Vũ Thị Hồng Anh, TS Lô Quang Nhật, BSCKII Nguyễn Vũ Phương, BSCKII Nguyễn Văn Sửu, BSCKII Nguyễn Công Bình, những người thầy đã chỉ bảo, đóng góp nhiều ý kiến quý báu giúp tôi hoàn thành luận văn. - Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến các Thầy, Cô trong Hội đồng bảo vệ đã đóng góp nhiều ý kiến quý báu cho luận văn. Xin gửi lời cảm ơn sâu sắc cha, mẹ, gia đình những người luôn bên tôi động viên, dành cho tôi những điều kiện thuận lợi nhất để học tập và hoàn thành luận văn. Xin cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp và các anh em Bác sỹ nội trú đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập. Cảm ơn tất cả các bệnh nhân trong nghiên cứu và thân nhân của họ đã tạo điều kiện cho tôi hoàn thành luận văn này. NGUYỄN HUY HOÀNG Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
5 CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN BN : Bệnh nhân BQ : Bàng quang CLVT : Cắt lớp vi tính ĐM : Động mạch HCNT : Hội chứng nhiễm trùng n : Số lượng bệnh nhân NQ : Niệu quản THA : Tăng huyết áp TSNCT : Tán sỏi ngoài cơ thể TSNS : Tán sỏi nội soi UIV : Chụp niệu đồ tĩnh mạch % : Phần trăm Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
6 MỤC LỤC Lời cảm ơn ................................................................................................................................................................................... Lời cam đoan ............................................................................................................................................................................. Danh mục chữ viết tắt ..................................................................................................................................................... Mục lục ............................................................................................................................................................................................ Danh mục bảng ..................................................................................................................................................................... Danh mục biểu đồ .............................................................................................................................................................. Danh mục hình ....................................................................................................................................................................... Đặt vấn đề ................................................................................................................................................................................................1 Chƣơng 1: Tổng quan .............................................................................................................................................................3 1.1. Giải phẫu sinh lý của niệu quản ....................................................................................................................3 1.1.1.Giải phẫu niệu quản .............................................................................................................................................3 1.1.2. Sinh lý niệu quản ...................................................................................................................................................9 1.2. Sự hình thành sỏi và diễn biến tự nhiên của sỏi..................................................................... 11 1.2.1. Thành phần hóa học của sỏi.................................................................................................................. 11 1.2.2. Thuyết hình thành sỏi tiết niệu ........................................................................................................ 12 1.2.3. Các yếu tố nguy cơ sỏi tiết niệu ....................................................................................................... 13 1.3. Biến đổi giải phẫu và sinh lý đường tiết niệu trên do sỏi niệu quản ............ 14 1.3.1. Giai đoạn còn bù ................................................................................................................................................. 14 1.3.2. Giai đoạn mất bù ................................................................................................................................................. 15 1.3.3. Các biến chứng sỏi niệu quản ............................................................................................................. 15 1.4. Chẩn đoán sỏi niệu quản................................................................................................................................. 16 1.4.1. Triêu chứng lâm sàng.................................................................................................................................... 16 1.4.2. Cận lâm sàng............................................................................................................................................................ 17 1.5. Các phương pháp điều trị sỏi niệu quản .......................................................................................... 18 1.5.1 Điều trị nội khoa ................................................................................................................................................... 18 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
7 1.5.2. Phẫu thuật mở lấy sỏi .................................................................................................................................... 19 1.5.3. Tán sỏi ngoài cơ thể............................................................................................................................................. 19 1.5.4. Phương pháp tán sỏi niệu quản qua nội soi ............................................................................ 20 Chƣơng 2: Đối tƣợng và phƣơng pháp nghiên cứu .............................................................. 27 2.1. Thời gian nghiên cứu............................................................................................................................................... 27 2.2. Đối tượng và địa điểm nghiên cứu ......................................................................................................... 27 2.2.1. Tiêu chuẩn chon bệnh nhân................................................................................................................... 27 2.2.2. Tiêu chuẩn loại trừ............................................................................................................................................ 27 2.3. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................................................................... 27 2.3.1. Thiết kế nghiên cứu ......................................................................................................................................... 27 2.3.2. Phương pháp chọn mẫu .............................................................................................................................. 28 2.4. Nội dung và các phương tiện, kĩ thuật áp dụng trong nghiên cứu .................. 28 2.4.1. Khám lâm sàng ..................................................................................................................................................... 28 2.4.2. Cận lâm sàng............................................................................................................................................................ 28 2.5. Quy trình tán sỏi niệu quản nôi soi ngược dòng bằng laser ............................... 31 2.5.1. Dụng cụ .......................................................................................................................................................................... 32 2.5.2. Quy trình tán sỏi .................................................................................................................................................. 34 2.6. Theo dõi sau tán sỏi nội soi ............................................................................................................................. 39 2.7. Thời gian nằm viện .................................................................................................................................................... 39 2.8. Thời gian tán sỏi ............................................................................................................................................................ 39 2.9. Đánh giá kết quả tán sỏi nội soi ................................................................................................................. 40 2.10. Khám lại ............................................................................................................................................................................... 40 2.11. Một số quy ước về các thông số nghiên cứu .......................................................................... 40 2.11.1. Kích thước sỏi..................................................................................................................................................... 40 2.11.2. Tiêu chuẩn sạch sỏi ...................................................................................................................................... 41 2.12. Phương pháp thu nhận thống kê xử lý số liệu....................................................................... 41 2.13. Đạo đức nghiên cứu............................................................................................................................................... 41 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
8 Chƣơng 3: Kết quả nghiên cứu .............................................................................................................................. 42 3.1. Đặc điểm chung.............................................................................................................................................................. 42 3.1.1. Tuổi và giới tính .................................................................................................................................................. 42 3.1.2. Tiến sử sỏi tiết niệu ......................................................................................................................................... 43 3.1.3. Lý do vào viện ....................................................................................................................................................... 44 3.1.4. Xét nghiệm nước tiểu.................................................................................................................................... 44 3.2. Các đặc điểm về viên sỏi .................................................................................................................................... 45 3.2.1. Kích thước của viên sỏi theo siêu âm ....................................................................................... 45 3.2.2. Bề mặt sỏi và tính chất cản quang của sỏi .......................................................................... 45 3.2.3. Phân bố vị trí niệu quản có sỏi (phải, trái) .......................................................................... 46 3.2.4. Sỏi niệu quản kết hợp với sỏi vị trí khác .............................................................................. 47 3.3. Đặc điểm thận và niệu quản trên siêu âm ...................................................................................... 47 3.3.1. Tình trạng niệu quản phía trên viên sỏi niệu quản.................................................... 47 3.3.2. Mức độ ứ nước thận trên siêu âm .................................................................................................. 48 3.4. Chức năng thận ............................................................................................................................................................... 49 3.4.1. Kết quả đánh giá mức độ suy thận ............................................................................................... 49 3.4.2. Kết quả chụp cắt lớp vi tính và UIV........................................................................................... 50 3.5.Kết quả tán sỏi nội soi.............................................................................................................................................. 51 3.5.1. Khả năng tiếp cận viên sỏi...................................................................................................................... 51 3.5.2. Đặc điểm niêm mạc niệu quản ở vị trí viên sỏi ............................................................ 51 3.5.3. Số lượng viên sỏi niệu quản được tán sỏi nội soi....................................................... 52 3.5.4. Xử lý sau tán sỏi nội soi ............................................................................................................................ 53 3.5.5. Thời gian tán sỏi .................................................................................................................................................. 53 3.5.6. Tai biến trong tán sỏi ...................................................................................................................................... 54 3.6. Diễn biến sau tán soi nội soi........................................................................................................................... 54 3.6.1. Biến chứng sau tán sỏi nội soi ........................................................................................................... 54 3.6.2. Thời gian nằm viện .......................................................................................................................................... 55 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
9 3.7. Kết quả khám lại ........................................................................................................................................................... 55 3.7.1. Tỷ lệ sạch sỏi trên X-Quang và siêu âm................................................................................ 55 3.7.2. Siêu âm kiểm tra mức độ ứ nước thận sau tán sỏi nội soi ............................... 56 3.7.3. Đánh giá kết quả tán sỏi nội soi ....................................................................................................... 58 Chƣơng 4: Bàn luận ............................................................................................................................................................... 59 4.1. Đặc điểm chung.............................................................................................................................................................. 59 4.1.1. Tuổi ..................................................................................................................................................................................... 59 4.1.2. Giới tính ......................................................................................................................................................................... 59 4.1.3. Tiền sử mắc bệnh ............................................................................................................................................... 59 4.2. Đặc điểm về lâm sàng và cận lâm sàng ............................................................................................ 60 4.2.1. Đặc điểm lâm sàng ........................................................................................................................................... 60 4.2.2. Đặc điểm cận lâm sàng ............................................................................................................................... 60 4.3. Kỹ thuật và kết quả tán sỏi nội soi ..................................................................................................... 64 4.3.1. Vô cảm ............................................................................................................................................................................ 64 4.3.2. Đặc điểm niệu quản vị trí viên sỏi ................................................................................................ 64 4.3.3. Kỹ thuật tán sỏi nội soi ............................................................................................................................... 65 4.3.4. Thời gian tán sỏi .................................................................................................................................................. 67 4.3.5. Đánh giá kết quả tán sỏi nội soi ....................................................................................................... 68 4.3.6. Thời gian hậu phẫu........................................................................................................................................... 70 4.3.7. Tai biến và biến chứng ................................................................................................................................ 70 4.4. Theo dõi sau tán sỏi................................................................................................................................................... 71 Kết luận............................................................................................................................................................. 73 Khuyến nghị ..................................................................................................................................................................................... 74 Tài liệu tham khảo .................................................................................................................................................................... 75 Phụ lục .......................................................................................................................................................................................................... Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
10 DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Xét nghiệm hồng cầu, bạch cầu trong nước tiểu ................................................. 44 Bảng 3.2: Bề mặt sỏi niệu quản trên X-Quang .................................................................................... 45 Bảng 3.3: Tính chất cản quang của sỏi niệu quản trên X-Quang................................... 46 Bảng 3.4: Sỏi niệu quản kết hợp với sỏi vị trí khác......................................................................... 47 Bảng 3.5: Giãn niệu quản trên siêu âm ........................................................................................................... 47 Bảng 3.6: Kết quả chụp CLVT và UIV .......................................................................................................... 50 Bảng 3.7: Mức độ ngấm thuốc thận trên phim chụp UIV ....................................................... 50 Bảng 3.8: Khả năng tiếp cận viên sỏi niệu quản. ................................................................................ 51 Bảng 3.9: Đặt thông niệu quản sau tán sỏi nội soi. .......................................................................... 53 Bảng 3.10: Thời gian tán sỏi ........................................................................................................................................ 53 Bảng 3.11: Tai biến trong tán sỏi ............................................................................................................................ 54 Bảng 3.12: Biến chứng sau tán sỏi nội soi .................................................................................................. 54 Bảng 3.13: Thời gian nằm viện. ............................................................................................................................... 55 Bảng 3.14: Tỷ lệ sạch sỏi niệu quản trên X-Quang và siêu âm. ...................................... 55 Bảng 3.15:. Mức độ ứ nước thận trước và sau tán sỏi .................................................................. 56 Bảng 3.16: Đánh giá kết quả tán sỏi nội soi. ............................................................................................ 58 Bảng 4.1: So sánh kết quả tán sỏi với một số tác giả khác. ................................................. 68 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
11 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Độ tuổi .............................................................................................................................................................. 42 Biểu đồ 3.2: Sự phân bố giới tính........................................................................................................................... 43 Biểu đồ 3.3: Tiến sử sỏi tiết niệu ........................................................................................................................... 43 Biểu đồ 3.4: Lý do vào viện .......................................................................................................................................... 44 Biểu đồ 3.5: Kích thước sỏi đo trên siêu âm ............................................................................................. 45 Biểu đồ 3.6: Phân bố vị trí niệu quản có sỏi ............................................................................................. 46 Biểu đồ 3.7: Mức độ ứ nước thận trên siêu âm ..................................................................................... 48 Biểu đồ 3.8: Mức độ suy thận ................................................................................................................................... 49 Biểu đồ 3.9: Đặc điểm niêm mạc niệu quản vị trí viên sỏi ..................................................... 51 Biểu đồ 3.10: Số lượng viên sỏi ............................................................................................................................... 52 Biểu đồ 3.11: Mức độ ứ nước thận trên siêu âm sau tán sỏi nội soi............................ 56 Biểu đồ 3.12: Giảm độ ứ nước thận sau tán sỏi nội soi.............................................................. 57 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
12 DANH MỤC HÌNH Hình 1.1: Giải phẫu thận mặt trước ..........................................................................................................................3 Hình 1.2: Niệu quản bắt chéo động mạch chậu .........................................................................................4 Hình 1.3: Liên quan niệu quản 1/3 dưới nữ và nam ............................................................................5 Hình 1.4: Hình dạng, kích thước và chia đoạn của niệu quản trên UIV .....................6 Hình 1.5: Bàng quang, niệu đạo nữ và nam...................................................................................................7 Hình 1.6: Mạch máu nuôi niệu quản và bang quang ..........................................................................7 Hình 1.7: Cấu tạo vi thể niệu quản ..........................................................................................................................8 Hình 2.1: Máy soi niệu quản .......................................................................................................................................... 32 Hình 2.2: Hệ thống nguồn sáng, màn hình của hãng Karl Storz ..................................... 32 Hình 2.3: Máy phát laser và dây tán do Mỹ Trung sản xuất ................................................ 33 Hình 2.4: Dụng cụ tán sỏi nội soi tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức.......................... 33 Hình 2.5: Đặt ống soi vào lỗ niệu quản trên 1 hoặc 2 dây dẫn đường ..................... 35 Hình 2.6: Động tác xoay ống soi 180°............................................................................................................... 36 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
1 ĐẶT VẤN ĐỀ Sỏi tiết niệu là bệnh phổ biến, đứng hàng đầu trong các bệnh của hệ tiết niệu. Việt Nam là một nước nằm trong bản đồ sỏi, có tỷ lệ mắc bệnh cao [16]. Theo thống kê tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức, tỷ lệ mắc sỏi tiết niệu chiếm 30%-40% tổng số các bệnh nhân đến khám tiết niệu [44]. Tỷ lệ bệnh nhân phải can thiệp phẫu thuật chiếm tới 50% - 60% tổng số phẫu thuật tiết niệu. Trong số các sỏi đường tiết niệu thì sỏi niệu quản là loại sỏi thường gây tắc và ảnh hưởng sớm đến chức năng thận [34]. Sỏi niệu quản thường là sỏi thận di chuyển xuống, tại thận sỏi thường ở thể yên lặng và biểu hiện triệu chứng khi nó di chuyển trong niệu quản [50]. Sau đó sỏi có thể tiếp tục di chuyển xuống bàng quang hoặc dừng tại một vị trí nào đó trong niệu quản gây tắc dòng nước tiểu. Sỏi niệu quản có thể gây ra các biến chứng nguy hiểm như thận ứ nước, thận ứ mủ, suy thận, vô niệu. Chính vì vậy việc tìm ra một phương pháp tối ưu điều trị sỏi niệu quản là rất cần thiết. Hiện nay cùng với sự phát triển của khoa học kỹ thuật, các phương pháp điều trị sỏi tiết niệu không gây sang chấn ngày càng phổ biến như phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể, lấy sỏi qua da, phương pháp tán sỏi qua nội soi. Theo thời gian tán sỏi nội soi ngày càng hoàn thiện, phát triển, trở thành một phương pháp điều trị rất hiệu quả và không thể thiếu trong điều trị sỏi niệu quản. Tuy nhiên, khi áp dụng tán sỏi nội soi chúng ta cần xem xét tính hiệu quả và các tai biến của nó. Có nhiều phương pháp tán sỏi nội soi sỏi niệu quản như tán sỏi nội soi bằng xung hơi, bằng laser hay bằng sóng siêu âm. Mỗi phương pháp đều có ưu nhược điểm riêng và đều khẳng định được hiệu quả trong điều trị sỏi niệu quản [10], [41]. Ở nước ta, trong những năm gần đây Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
2 tán sỏi nội soi bằng laser đã được triển khai tại một số bệnh viện tại thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Huế... Tại Khoa phẫu thuật tiết niệu Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức bắt đầu áp dụng tán sỏi nội soi bằng laser từ tháng 7 năm 2011 và đạt được kết quả tốt. Chúng tôi thực hiện đề tài: “Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng, kết quả sớm nội soi tán sỏi niệu quản bằng laser holmium tại bệnh viện Hữu nghị Việt Đức”. Với mục tiêu: 1. Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng bệnh sỏi niệu quản được phẫu thuật nội soi tán sỏi tại bệnh viện Hữu nghị Việt Đức. 2. Đánh giá kết quả sớm nội soi tán sỏi niệu quản bằng laser holmium tại bệnh viện Hữu nghị Việt Đức. Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
3 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN 1.1. GIẢI PHẪU VÀ SINH LÝ CỦA NIỆU QUẢN 1.1.1. Giải phẫu niệu quản 1.1.1.1. Hình thể và liên quan của niệu quản Niệu quản là một ống dẫn nước tiểu từ bể thận xuống bàng quang, nằm sau phúc mạc, dọc hai bên cột sống thắt lưng và ép sát vào thành bụng sau, niệu quản bắt đầu từ khúc nối bể thận - niệu quản đi thẳng xuống eo trên, rồi bắt chéo động mạch chậu, chạy vào chậu hông rồi chếch ra trước và đổ vào bàng quang. Niệu quản ở người lớn dài khoảng từ 25 - 28 cm, bên phải ngắn hơn bên trái khoảng 1 cm, đường kính ngoài khoảng 4 - 5 mm, đường kính trong khoảng 3 - 4 mm [46]. Hình 1.1: Giải phẫu thận mặt trước (Nguồn: Atlas Nguyễn Quang Quyền) [32]. Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
4 Niệu quản chia làm 04 đoạn từ trên xuống dưới: * Đoạn thắt lưng: Dài từ 09 - 11cm, liên quan ở sau với cơ thắt lưng, các dây thần kinh đám rối thắt lưng (thần kinh sinh dục đùi), với các mỏm ngang của đốt sống thắt lưng (L2 - L5), phía trong bên phải liên quan với tĩnh mạch chủ, bên trái với động mạch chủ, cùng đi song song với niệu quản xuống hố chậu có tĩnh mạch sinh dục [46]. * Đoạn chậu: Dài 03 - 04 cm, bắt đầu khi đi qua cánh xương cùng tới eo trên của xương chậu, liên quan với động mạch chậu: Bên trái niệu quản bắt chéo động mạch chậu gốc trên chỗ phân nhánh 1,5 cm, bên phải niệu quản bắt chéo động mạch chậu ngoài dưới chỗ phân nhánh 1,5 cm, cả hai niệu quản đều cách đường giữa 4,5 cm tại nơi bắt chéo động mạch. Tại chỗ vắt qua động mạch niệu quản thường bị hẹp, là điều kiện thuận lợi cho sỏi dừng lại gây bệnh sỏi niệu quản [46]. Hình 1.2:Niệu quản bắt chéo động mạch chậu ( Nguồn: Atlas Netter FH)[71] * Đoạn chậu hông: Dài 12 - 14 cm, niệu quản chạy từ eo trên xương chậu tới bàng quang, đoạn này niệu quản đi cạnh động mạch chậu trong chạy chếch ra ngoài và ra sau theo đuờng cong của thành bên xương chậu. Tới nền chậu Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
5 hông chỗ gai ngồi thì vòng ra trước và vào trong để tới bàng quang, liên quan của niệu quản phía sau với khớp cùng chậu, cơ bịt trong, bó mạch thần kinh bịt bắt chéo phía sau niệu quản, phía trước liên quan khác nhau giữa nam và nữ. - Nữ giới: niệu quản khi rời thành chậu hông đi vào đáy của dây chằng rộng tới mặt bên của âm đạo rồi đổ ra trước âm đạo và sau bàng quang. Khi qua phần giữa dây chằng rộng niệu quản bắt chéo sau động mạch tử cung. - Nam giới: niệu quản chạy vào trước trực tràng, lách giữa bàng quang và túi tinh, bắt chéo ống tinh ở phía sau [46]. a b Hình 1.3: Liên quan niệu quản 1/3 dưới nữ (a) và nam (b) (Nguồn Atlas Netter FH) [71] * Đoạn bàng quang: Dài từ 1 - 1,5 cm, niệu quản đi vào bàng quang theo hướng chếch từ trên xuống dưới vào trong và ra trước, niệu quản trước khi đổ vào bàng quang đã chạy trong thành bàng quang một đoạn, tạo thành một van sinh lý có tác dụng tránh trào ngược nước tiểu từ bàng quang lên niệu quản. Hai lỗ niệu quản cách nhau 2,5 cm khi bàng quang rỗng và 5 cm khi bàng quang đầy [46]. Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
6 Niệu quản: Có 3 chỗ hẹp sinh lý mà sỏi thường dừng lại khi di chuyển từ thận xuống bàng quang. Vị trí thứ nhất là chỗ nối bể thận niệu quản, đường kính khoảng 2mm (6F). Vị trí hẹp thứ hai là chỗ niệu quản bắt chéo động mạch chậu, đường kính khoảng 4mm (12F). Vị trí thứ ba là chỗ niệu quản đổ vào bàng quang, lỗ niệu quản 3 - 4mm (9F-12F) [64], [68]. Hình 1.4: Hình dạng, kích thước và chia đoạn của niệu quản trên UIV (Nguồn theo Campbell-Walsh Urology, 9th, 2007) [49]. Trên lâm sàng, dựa trên phim chụp X-Quang, chia niệu quản ra thành 3 đoạn [49]: - Niệu quản đoạn trên (upper ureter): Từ khúc nối bể thận - niệu quản đến bờ trên của xương cùng. - Niệu quản đoạn giữa (middle ureter): Từ bờ trên xương cùng chạy xuống bờ dưới xương cùng. - Niệu quản đoạn dưới (lower ureter): Chạy từ bờ dưới xương cùng xuống bàng quang. Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
7 Hình 1.5: Bàng quang, niệu đạo nữ (a) và nam (b) (Nguồn Netter FH) [71]. 1.1.1.2. Hệ thống mạch máu và thần kinh niệu quản Hình 1.6: Mạch máu nuôi niệu quản và bàng quang [71] - Mạch máu cung cấp cho niệu quản từ nhiều nguồn: Nhánh từ động mạch thận cấp máu cho 1/3 trên niệu quản và bể thận (chi tiết 1). Các nhánh nhỏ từ động mạch chủ bụng (chi tiết 3), động mạch mạch treo tràng dưới, Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/
8 động mạch chậu trong, động mạch sinh dục (chi tiết 2) cấp máu cho 1/3 giữa niệu quản. Nhánh từ động mạch bàng quang, động mạch chậu trong (chi tiết 5) cấp máu cho 1/3 dưới niệu quản. Các mạch máu này tiếp nối với nhau thành một lưới mạch phong phú quanh niệu quản. - Các tĩnh mạch nhận máu từ các nhánh tĩnh mạch niệu quản đổ về tĩnh mạch bàng quang, tĩnh mạch thận ở trên. - Hệ thần kinh chi phối niệu quản là hệ giao cảm và phân bố theo động mạch. Chúng có nguồn gốc từ đám rối thận, đám rối tinh và đám rối hạ vị, gồm sợi vận động chi phối cho cơ trơn thành niệu quản, và các sợi cảm giác mang cảm giác đau khi có sự căng đột ngột thành niệu quản [31]. 1.1.1.3. Cấu trúc mô học niệu quản Thành niệu quản dày 1 mm có cấu trúc gồm 3 lớp [46], [56], [61]. Hình 1.7: Cấu tạo vi thể niệu quản (Nguồn Campbell’s Urology) [56] - Lớp niêm mạc: Niêm mạc niệu quản liên tục với bể thận ở trên và bàng quang ở dưới, bao gồm lớp tế bào biểu mô chuyển tiếp được đệm bởi tổ chức Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/