Luận văn: Các nhân tố ảnh hưởng đến hạnh phúc của người Việt Nam

Chia sẻ: Orchid_1 Orchid_1 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:65

Thêm vào BST

Báo xấu

122
lượt xem 24
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hạnh phúc, theo Nguyễn Như Ý (1998), là “Cuộc sống trong trạng thái sung sướng do đáp ứng được mọi ý nguyện”1. Còn Lê Văn Đức (1970) định nghĩa hạnh phúc là “ Phước lành, điều may mắn cho đời mình”2. Hạnh phúc và tìm kiếm hạnh phúc là một mục tiêu, khát vọng của con người. Chủ tịch Hồ Chí Minh trong Tuyên ngôn độc lập đã trích dẫn từ Tuyên ngôn độc lập năm 1776 của nước Mỹ “Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hoá cho họ những quyền không ai có...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: Các nhân tố ảnh hưởng đến hạnh phúc của người Việt Nam

Luận văn Các nhân tố ảnh hưởng đến hạnh phúc của người Việt Nam
1 L I C M ƠN Trư c tiên tôi xin chân thành c m ơn th y Nguy n Tr ng Hoài ñã t n tình hư ng d n, góp ý và ñ ng viên tôi trong quá trình th c hi n lu n văn t t nghi p này. Xin chân thành c m ơn quý th y cô Khoa Kinh t phát tri n, Khoa ðào t o Sau ð i h c Trư ng ð i h c Kinh t thành ph H Chí Minh, quý th y cô Chương trình ñào t o kinh t Fulbright (FETP), các b n l p Cao h c K inh t phát tri n (Fulbright 3), h c viên l p Fulbright 11 ñã nhi t tình giúp ñ tôi trong su t th i gian khóa h c v a qua. Tôi cũng xin g i l i cám ơn ñ n Giáo sư Russell J. Dalton, giám ñ c và cô Ông Th y Như Ng c, nghiên c u sinh thu c Trung tâm nghiên c u dân ch - ð i h c California, Hoa Kỳ cùng Vi n Nghiên c u con ngư i dư i s ch trì c a Giáo sư Ph m Minh H c ñã th c hi n cu c ði u tra giá tr th gi i t i Vi t Nam và cho tôi ñư c s d ng b s li u này. Nh ng l i c m ơn sau cùng xin dành cho ba m , v và các con, các em trong gia ñình ñã h t lòng quan tâm và t o ñi u ki n t t nh t ñ tôi hoàn thành ñư c lu n văn t t nghi p này. Tr n H u y
2 L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan r ng ñây là công trình nghiên c u c a riêng tôi, có s h tr t Th y hư ng d n, nh ng ngư i tôi ñã c m ơn và trích d n trong lu n văn này. Các n i dung nghiên c u và k t qu trong ñ tài này là trung th c và chưa t ng ñư c ai công b trong b t c công trình nào. TP.HCM, ngày 25 tháng 04 năm 2009 Tác gi Tr n H u y
3 M CL C L i c m ơn ............................................................................................................. 1 L i cam ñoan.......................................................................................................... 2 M c l c .................................................................................................................. 3 Danh m c các ký hi u, ch vi t t t ......................................................................... 5 Danh m c các b ng, bi u ........................................................................................ 6 Danh m c các mô hình ........................................................................................... 6 Danh m c các hình v , ñ th .................................................................................. 7 L i m ñ u. ............................................................................................................ 8 Chương I: Tóm lư c lý thuy t và các nghiên c u có liên quan...............................11 1.1. Tóm lư c các Lý thuy t .................................................................................11 1.2. Các nghiên c u th c nghi m .........................................................................17 1.2.1. Mô hình nghiên c u c a Blanchflower và Oswald (2004) ...........................17 1.2.2. Ch s h nh phúc hành tinh (HPI) ...............................................................18 1.2.3. ði u tra giá tr th gi i - Vi t Nam 2001 .....................................................22 1.3. Gi thi t và kỳ v ng v các nhân t nh hư ng..............................................24 Chương II: Phương pháp phân tích và mô hình ñ nh lư ng ....................................27 2.1. Ngu n d li u................................................................................................27 2.2. X lý d li u .................................................................................................28 2.3. Phương pháp phân tích ..................................................................................28 2.4. Mô hình kinh t lư ng ...................................................................................29 2.5. Ư c lư ng m i quan h b ng mô hình h i quy ña bi n ..................................32 2.5.1. X lý sơ b các bi n.....................................................................................32 2.5.2. Th t c ư c lư ng mô hình h i quy ............................................................32 2.6. Ư c lư ng mô hình h i quy ...........................................................................33
4 Chương III: ðánh giá k t qu nghiên c u và g i ý chính sách ..............................37 3.1. ðánh giá k t qu nghiên c u ..........................................................................37 3.2. G i ý chính sách............................................................................................41 3.3. H n ch c a ñ tài .........................................................................................42 3.4. Lĩnh v c nghiên c u ti p t c .........................................................................43 K t lu n .................................................................................................................44 Tài li u tham kh o .................................................................................................45 Ph l c..................................................................................................................48
5 VI T T T, TI NG NƯ C NGOÀI DANH M C CÁC KÝ HI U, CH GDP: T ng s n ph m qu c n i GNP: T ng s n ph m qu c gia T ng s n ph m qu c gia bình quân ñ u ngư i GNP/capita NEF: T ch c nghiên c u kinh t m i HPI: Ch s h nh phúc hành tinh ðTGTTG: ði u tra giá tr th gi i Mô hình kinh t lư ng Mô hình KTL: HP: H nh phúc Age: Tu i Gender: Gi i tính Health: S c kh e Edu: H c v n (education) Income: Thu nh p ðã k t hôn Married ð c thân Single Separate Li thân Divorced Li hôn Widow Góa b a Unemployed Th t nghi p Religion Tôn giáo Politics Chính tr Region Vùng, mi n Dummy: Bi n gi Mean: Trung bình ðôla M USD: Mô hình U: Mô hình t ng quát Mô hình R: Mô hình gi i h n
6 DANH M C CÁC B NG, BI U Ch s HPI c a 178 qu c gia năm 2006 B ng 1: Th ng kê mô t chi s HPI năm 2006. B ng 2: Vùng phân b m u ñi u tra. B ng 3: B ng 4: Tóm t t các bi n. B ng 5: Mô hình tuy n tính có tr ng s theo WHITE (Mô hình t t nh t) B ng 6: Mô hình t ng quát (Mô hình U) B ng 7: Mô hình rút g n (Mô hình R) K t qu ki m ñ nh Wald B ng 8: Ki m ñ nh White Heteroskedasticity (Ki m ñ nh phát hi n B ng 9: hi n tư ng phương sai thay ñ i. Ki m ñ nh White Heteroskedasticity l n 2. B ng 10: B ng 11: Th ng kê mô t các bi n Ma tr n tương quan. B ng 12: DANH M C CÁC MÔ HÌNH Mô hình [2.1]: Công th c tính h nh phúc c a Rothwell và Cohen Mô hình [2.2]: Mô hình c a Graham. Mô hình [2.3]: Mô hình c a Layard. Mô hình [2.4]: Mô hình c a Blanchflower and Oswald. Mô hình [2.5]: Công th c tính ch s HPI c a NEF.
7 DANH M C CÁC HÌNH V , ð TH Bi u ñ 1: Mô t v m i liên h gi a m c ñ h nh phúc và ñ h u d ng th c t Bi u ñ 2: H nh phúc & s th a mãn so v i T ng s n ph m qu c gia bình quân ñ u ngư i Bi u ñ 3: ð th c a bi n HP d ng trơn Bi u ñ 4: ð th bi n thiên c a bi n HP theo Thu nh p Bi u ñ 5: ð th bi n thiên c a bi n HP theo S c kh e Bi u ñ 6: ð th bi n thiên c a bi n HP theo H c v n Bi u ñ 7: ð th bi n thiên c a bi n HP theo Tu i ð th bi n thiên c a bi n HP theo Tu i2 Bi u ñ 8:
8 ðU L IM H nh phúc, theo Nguy n Như Ý (1998), là “Cu c s ng trong tr ng thái sung sư ng do ñáp ng ñư c m i ý nguy n”1. Còn Lê Văn Ð c (1970) ñ nh nghĩa h nh phúc là “ Phư c lành, ñi u may m n cho ñ i mình”2. H nh phúc và tìm ki m h nh phúc là m t m c tiêu, khát v ng c a con ngư i. Ch t ch H Chí Minh trong Tuyên ngôn ñ c l p ñã trích d n t Tuyên ngôn ñ c l p năm 1776 c a nư c M “T t c m i ngư i ñ u sinh ra có quy n bình ñ ng. T o hoá cho h nh ng quy n không ai có th xâm ph m ñư c; trong nh ng quy n y, có quy n ñư c s ng, quy n t do và quy n mưu c u h nh phúc”. Con ngư i Vi t Nam chúng ta t khi sinh ra, l n lên l p gia ñình, trong nh ng ngày ñ u năm và trong t t c nh ng s ki n l n c a m i m t b n thân ñ u ñư c ngư i thân, gia ñình và b n bè chúc phúc. H nh phúc là m t v n ñ khá tr u tư ng, ch quan và khó n m b t vì nó ph thu c vào s c m nh n c a t ng ngư i trong nh ng b i c nh c th . ðây là m t ñ tài ñã ñư c nhân lo i chiêm nghi m, nghiên c u t r t s m. Là m t v n ñ chung c a c nhân lo i, không riêng m t dân t c, qu c gia nào. Các h c thuy t tri t h c, tư tư ng tôn giáo ñ u tìm cho mình m t cách lý gi i riêng v h nh phúc. H nh phúc ñư c phân chia thành h nh phúc ch quan (Subjective happiness ho c self – reported happiness) & h nh phúc khách quan (objective happiness); h nh phúc ch quan ñư c ño lư ng b ng cách ñ t câu h i “b n c m th y h nh phúc như th nào v i cu c s ng hi n t i c a b n?” và h nh phúc khách quan ñ ch cư ng ñ và th i h n h nh phúc trong th c t 3. H nh phúc ñư c nghiên c u trong lu n văn này d a trên cơ s h nh phúc ch quan. Thu t ng h nh phúc ñư c nghiên c u dư i góc ñ s hài lòng v i cu c s ng hi n t i. Khái ni m này ñư c World Value Survey – ði u tra giá tr th gi i (WVS) do Ronald Inglehart ð i h c Michigan ñưa ra và th c hi n ñi u tra l n ñ u 1 Nguy n Như Ý, T ñi n ti ng Vi t, Nhà xu t b n Văn Hóa - Thông Tin – Hà n i, 1998. 2 Lê Văn ð c, Vi t Nam T ñi n, Nhà xu t b n Khai trí, Sài gòn, 1970. 3 ð nh nghĩa v h nh phúc. http://www.psychwiki.com/wiki/Happiness.
9 tiên t i châu Âu năm 19814. Khái ni m h nh phúc như là s hài lòng v i cu c s ng cũng ñư c NEF (New Economics Foundation’s) nghiên c u và s d ng là m t trong ba nhân t chính c a Ch s h nh phúc hành tinh (Happy Plannet Index – HPI), xu t b n năm 20065. các nư c phát tri n, cu c s ng hi n ñ i ngày nay ñã t o cho con ngư i nhi u ti n nghi và ñi u ki n s ng t t hơn. Thu nh p c a ngư i dân cao g p nhi u l n so v i th h cha ông trư c ñây, h s ng no ñ hơn, nhà c a ñ p hơn, phương ti n ñi l i thu n l i hơn, tuy nhiên h nh phúc hay s hài lòng v i cu c s ng hi n t i c a ngư i dân không t l thu n v i s phát tri n kinh t - xã h i c a ñ t nư c. M t b ng ch ng cho th y là “t l các v t t ngày càng tăng phương Tây nói chung riêng nư c Nga”6 và các v th m sát, gi t ngư i hàng lo t x y ra ngày càng và các nư c phương Tây như M , ð c, Anh. Riêng M , trong hơn ba tháng nhi u ñ u năm 2009 ñã có trên m t trăm ngư i ch t và b thương do các v b o l c, th m sát x súng gi t ngư i hàng lo t gây ra. Tương t Vi t Nam, so v i trư c ñây, ngư i Vi t Nam ngày nay có ñi u ki n s ng t t hơn g p nhi u l n. Tuy nhiên chưa có b ng ch ng th c nghi m ñ nh lư ng nào nghiên c u r ng m c ñ hài lòng v i cu c s ng hi n t i ñã và ñang tăng lên theo t c ñ tăng trư ng chung c a n n kinh t t i Vi t Nam . Ngày nay trên toàn th gi i, kinh t - xã h i phát tri n hơn, thu nh p c a ngư i dân ñang tăng lên nhưng kho ng cách giàu nghèo ngày càng chênh l ch, môi trư ng s ng ngày càng ô nhi m hơn, r i ro, b t n trong cu c s ng ngày càng nhi u v i các v n ñ như th t nghi p, thay ñ i vi c làm, b o l c, kh ng b , tai n n giao thông… Ch t lư ng s ng c a ngư i dân càng c n ph i quan tâm và do v y nghiên c u các nhân t tác ñ ng ñ n m c ñ nh n th c v h nh phúc là ñi u quan tr ng c n có nh ng ñánh giá xác ñáng và khoa h c t i các qu c gia này trong quá trình phát tri n. Vi c tìm ra các nhân t khách quan tác ñ ng ñ n nh n th c v h nh phúc và ñ nh lư ng chúng ñã có nhi u nghiên c u trên th gi i th c hi n, tuy nhiên nghiên c u và ng d ng Vi t Nam v n còn khá khiêm t n. Vi c tìm hi u 4 World value survey. http://en.wikipedia.org/wiki/World_Values_Survey 5 Happy Planet Index (HPI). http://en.wikipedia.org/wiki/Happy_Planet_Index 6 Hoài Linh. Có m t n n văn hóa t t . http://vietnamnet.vn/thegioi/2005/08/483224/
10 nh hư ng ñ n h nh phúc, ñ có cái nhìn sâu hơn, th c t hơn và có các nhân t th g i ý các chính sách h p lý hơn nh m nâng cao h nh phúc cho t ng c ng ñ ng, ho c dân t c có m t ý nghĩa quan tr ng. Vì v y tác gi ch n ñ tài: Các nhân nh hư ng ñ n h nh phúc c a ngư i Vi t Nam. t M c tiêu nghiên c u c a ñ tài là Phân tích hi n tr ng ch s h nh phúc nói chung và c a ngư i Vi t Nam nói riêng; Xác ñ nh các nhân t chính nh hư ng ñ n h nh phúc là các y u t có liên quan ñ n ch s h nh phúc hay s hài lòng c a ngư i dân như: tu i tác, gi i tính, s c kh e, trình ñ h c v n, tình tr ng hôn nhân, li hôn, vi c làm, th t nghi p, thu nh p, y u t vùng mi n, các y u t thu c v n xã h i như ni m tin, m i quan h b n bè… c a ngư i dân và cu i cùng ñưa ra các g i ý chính sách nh m nâng cao ch s h nh phúc c a ngư i dân. Hai câu h i nghiên c u ñư c ñưa ra là Nh ng nhân t có ý nghĩa nào nh hư ng ñ n h nh phúc c a ngư i dân Vi t Nam? Và nh ng tác ñ ng chính sách nào t chính ph làm nâng cao ch s h nh phúc c a ngư i dân Vi t Nam? Nghiên c u d a trên các gi thi t: Li u thu nh p và h nh phúc th t s có m i liên h ñ ng bi n v i nhau; Li u tình tr ng s c kh e t t s tác ñ ng ñ ng bi n ñ n h nh phúc; Li u nh ng y u t r i ro cu c s ng (th t nghi p, li hôn) có nh hư ng ngh ch bi n t i h nh phúc và Li u các y u t thu c v n xã h i (social capital) như ni m tin vào tôn giáo, vào chính tr , tính c ng ñ ng, m i quan h v i gia ñình, v i ngư i thân, vv… nh hư ng thu n chi u ñ n h nh phúc. ð i tư ng nghiên c u là ngư i dân Vi t Nam ñư c ch n ñ ñi u tra thông qua phương pháp ch n m u ng u nhiên do giáo sư Russell J. Dalton & nghiên c u sinh Ông Th y Như Ng c, thu c Trung tâm Nghiên c u Dân ch , ð i h c California, Hoa Kỳ t ch c th c hi n vào tháng 9 – 10 năm 2001. Nghiên c u g m có 03 chương. Sau l i m ñ u là chương I tóm lư c lý thuy t và các nghiên c u có liên quan; Chương II trình bày phương pháp phân tích và mô hình ñ nh lư ng; Chương III ñánh giá k t qu nghiên c u, các g i ý chính sách và K t lu n.
11 CHƯƠNG I TÓM LƯ C LÝ THUY T VÀ CÁC NGHIÊN C U CÓ LIÊN QUAN 1.1. Tóm lư c các lý thuy t Có r t nhi u khái ni m, ñ nh nghĩa v h nh phúc, tuy nhiên h u h t các nghiên c u trư c ñây v h nh phúc ch y u mang tính ñ nh tính, ch quan. ð c Ph t Thích Ca d y r ng “V n s vô thư ng v n s thư ng, nghĩa là m i s thay ñ i không ng ng nên m i s ch là kh . Sinh lão b nh t , con ngư i sinh ra ñ r i già y u, b nh t t và cu i cùng là ph i ch t. ð i là b kh , mu n có h nh phúc, ra kh i b kh , c n di t lòng tham sân si”7. Kh di t lòng tham m i thoát kh i b n mê, kh i u minh ch n h ng tr n (tâm s thanh th n, th n s minh m n, ni t bàn s xu t hi n). Tương t v i quan ni m c a Ph t giáo v h nh phúc, Thiên chúa giáo cho r ng ch n thiên ñàng, nh ng ngư i ch p nh n nh ng thua h nh phúc b n v ng ch có thi t, nghèo khó, b bách h i, ñau kh ñ i này thì s ñư c lên thiên ñàng, h nh phúc mãi mãi. Quan ñi m c a tri t h c Mác v h nh phúc “H nh phúc là ñ u tranh”8. S v t hi n tư ng luôn v n ñ ng bi n ñ i không ng ng, mâu thu n là ñ ng l c c a s phát tri n, ñ u tranh gi a các m t ñ i l p là ti n ñ c a s phát tri n, nó làm cho mâu thu n ngày càng tr nên gay g t, và ñ n m t giai ño n nh t ñ nh thì ñư c gi i quy t b ng s bi n ñ i căn b n ho c b ng s tiêu vong c a cái cũ và xu t hi n cái m i. Con ngư i không th như các sinh v t luôn ch p nh n s an bài c a thư ng ñ , ph i luôn v n ñ ng, ñ u tranh ñ vì m t cái m i hoàn thi n và t t ñ p hơn. Tuy nhiên, con ngư i n u c luôn ñ u tranh, luôn mu n thay ñ i và ñòi h i m i s ph i luôn t t ñ p hơn, ñ y ñ hơn thì s không bao gi th a mãn v i nh ng gì mình có và ph i luôn ch y theo nh ng m c tiêu cao hơn, xa hơn s làm cho cu c s ng c a mình luôn căng th ng, m t m i và không bao gi ñư c th a mãn, sung 7 Nguy n H u An (2008) H nh phúc http://www.vietnhim.com/dongnhim/archive/index.php/t-19913.html 8 TS Nguy n T n Hùng (2005), Các quan ñi m khác nhau trong l ch s tri t h c v v n ñ mưu c u h nh phúc cá nhân và ý nghĩa c a nó ñ i v i xã h i ta hi n nay, http://www.vientriethoc.com.vn/?vientriet=articles_deltails&id=390&cat=44&pcat=
12 sư ng… Nguy n Công Tr ñã t ng nói: "Tri túc ti n túc, ñãi túc hà th i túc? Tri nhàn ti n nhàn, ñãi nhàn hà th i nhàn?" (Bi t ñ thì ñ , ñ i ñ thì bao gi m i ñ ? Bi t nhàn thì nhàn, ñ i nhàn bao gi m i nhàn?). Và có m t ñi u thú v là sau nhi u th h và ñ c ñi m th i ñ i hoàn toàn khác nhau, Layard (2008) - Giáo sư kinh t ð i h c kinh t Luân ðôn l i có cùng quan ñi m v i ý tư ng trên, ông cho r ng: ngày nay chúng ta giàu có hơn các th h cha ông chúng ta r t nhi u, thu nh p c a chúng ta cao hơn g p nhi u l n, chúng ta có th c ph m, xe c , qu n áo, có nh ng ngôi nhà l n, ti n nghi hơn, có s c kh e và công vi c tho i mái hơn so v i th h cha ông nhưng ngư i phương Tây v n không th y h nh phúc hơn cha ông c a h năm mươi năm trư c. Ông cũng cho r ng h nh phúc là c m giác t t ñ p, hư ng th cu c ñ i và c m th y cu c s ng tuy t v i. Không h nh phúc là c m th y bu n b c và mu n có s thay ñ i. Và trong cách nghĩ ñơn gi n và rõ ràng như th , v t ch t, th ngư i ta v t v hàng ngày ñ tìm ki m nó, l i không góp ph n nhi u vào c m giác ñó. Tư tư ng mà Layard (2008) mu n g i ñ n m i ngư i là khi ñói rách con ngư i mơ ư c ñư c ăn no m c m, nhưng khi ñã ñư c như th r i l i n y sinh nhu c u ăn ngon m c ñ p. Các nhu c u v t ch t và tinh th n c tăng theo ñà phát tri n kinh t . N u không bi t phân ñ nh th b c gi a các nhu c u, n u c l y vi c làm giàu làm m c tiêu chính cho cu c s ng, thì s m mu n ngư i ta cũng s rơi vào th t b i như nh ng gì mà mô hình phát tri n phương Tây ñang n m tr i trong nhi u th p k qua. B i vì nó ñã không ñáp ng ñư c các khát v ng cơ b n nh t c a con ngư i. Ông ch trương ñ xu t ñưa môn h c có tên là “Bài h c h nh phúc” vào trong trư ng h c. Ông cho r ng t t c h c sinh ñ u c n ph i h c “nh ng bài h c h nh phúc”. Làm sao con ngư i có th h nh phúc n u không ch u m t th i gian ñ hi u bi t nó. Ngòai ra còn có r t nhi u quan ni m khác v h nh phúc9: Epicurus: “H nh phúc là m c ñích t i h u c a ñ i s ng loài ngư i. S yên bình và h p l ph i là n n t ng c a h nh phúc”. 9 “Muôn ngư i h nh phúc chan hòa” BS Nguy n ð c Ý, www.ykhoa.net. 16.02.2007
13 - Aristote: “H nh phúc là ý nghĩa và m c ñích c a cu c ñ i, là m c tiêu và cũng là gi i h n t n cùng c a s t n t i ngư i”. - John Stuart Mill: “H nh phúc là s gi i h n d c v ng hơn là th a mãn d c v ng”. - Lucrece: “T o hóa ñã an bài h nh phúc v a ñúng m c cho m i ngư i. Ch c n bi t l a ch n nó mà thôi”. - Deni Diderot: “Ngư i h nh phúc nh t là k ñã t o ñư c h nh phúc cho nhi u ngư i khác”. - Mahatma Gandhi: “H nh phúc là khi ta nghĩ, ta nói, ta làm ăn nh p v i nhau”. - De Tocqueville: “Ch p nh n s b t h nh có l còn ít ñau kh hơn là s mưu c u h nh phúc”. - Gustave Droz: Có m t s ngư i, “ch ñ t ñ n m c sung sư ng b ng cách trang tr ng góp nh t t ng m nh v n c a h nh phúc vương vãi ñó ñây”. - Abraham Lincoln: “Chúng ta h nh phúc vì tâm can ta c m th y v y”. Nh ng nghiên c u và suy nghĩ trên v m t góc ñ nào ñó ñã lý gi i khá nhi u v n ñ c a th c t cu c s ng, tuy v y v n mang tính ñ nh tính và ch quan c a b n thân, m i ngư i tùy theo hoàn c nh, ñi u ki n và th i ñi m nh t ñ nh ñ ñưa ra các quan ni m riêng c a mình, do v y khó có th th ng nh t ñư c v i nhau, khó có th ñưa ra các gi i pháp thuy t ph c ñ có chính sách tác ñ ng thích h p. Nh ng năm g n ñây các nghiên c u ñ nh lư ng v h nh phúc ñã ñư c chú ý tri n khai các nư c phát tri n. Tác ph m ñư c coi là xu t hi n s m nh t trong nghiên c u khoa h c v h nh phúc “The Science of Happiness” c a m t nhóm tác gi xu t b n t i London năm 1861. Năm 1909, m t cu n khác cùng tên c a Henry S. Williams xu t b n t i New York ti p t c gây ñư c s chú ý nh t ñ nh trong gi i h c thu t. T ñó các công trình, chuyên kh o, bài báo… cùng khuynh hư ng nghiên c u khoa h c v h nh phúc ñ u ñ n xu t hi n. Tuy v y, ph i ñ n g n ñây, phương Tây, ngư i ta m i
14 th a nh n Science of Happiness là m t ngành nghiên c u tương ñ i ñ c l p v i ñ i tư ng nghiên c u là h nh phúc10. H c thuy t tháp nhu c u c a Abraham Maslow (1943) cho r ng nhu c u t nhiên c a con ngư i ñư c chia thành các thang b c khác nhau t "ñáy” lên t i “ñ nh”, t nhu c u sinh lý (v t ch t, cơ b n) ñ n nhu c u an toàn, nhu c u xã h i (v liên k t và ch p nh n), nhu c u ñư c tôn tr ng r i ñ n m c cao nh t là nhu c u t hoàn thi n. Thuy t tháp nhu c u s p x p nhu c u con ngư i t th p lên cao. c p cao hơn s ñư c th a mãn khi nhu c u c p th p hơn ñư c Nh ng nhu c u ñáp ng. Nh ng nhu c u có th ñư c s d ng như là m t cơ s cho vi c ñánh giá m c ñ t ng th h nh phúc c a cá nhân. Rothwell và Cohen (2003), hai nhà nghiên c u ngư i Anh, l n ñ u tiên ñưa ra công th c ñ tính h nh phúc. D a trên k t qu kh o sát xã h i h c 1000 ngư i Anh, công th c ñư c ñưa ra dư i d ng: [H nh phúc = P + (5xE) + (3xH)]11. [2.1] Trong ñó, P là ch s cá tính (Personal Characterisrics) bao g m quan ni m s ng, kh năng thích nghi và s b n b d o dai trư c th thách. E là ch s hi n h u (Existence) ph n ánh tình tr ng s c kh e, kh năng tài chính và các m i quan h thân h u. H là ch s th hi n nhu c u c p cao (Higher Oder) bao g m lòng t tôn, ni m mơ ư c, hoài b o và c óc hài hư c. Công th c này có th chưa ñáp ng kỳ v ng c a gi i nghiên c u tuy nhiên m t m c ñ nào ñ y, ngư i ta cũng th y nó có giá tr g i m nh t ñ nh. Theo Graham (2005) trong nghiên c u v K inh t c a h nh phúc, ñã ñưa ra mô hình kinh t lư ng nghiên c u v h nh phúc như sau: Wit = α + βxit + εit. [2.2] Trong ñó: Wit là h nh phúc c a cá nhân i t i th i gian t. 10 Nghiên c u ñ nh lư ng v h nh phúc và ch s h nh phúc (HPI) c a Vi t Nam trong 178 nư c năm 2006. H S Quý 11 The formula for happiness http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/2630869.stm%206/1/2003.
15 x là các bi n ñ c l p, bao g m xã h i nhân kh u h c - kinh t xã h i và ñ c ñi m kinh t xã h i như thu nh p, giáo d c, tình tr ng hôn nhân và vi c làm... t là các th i ñi m ε là sai s , α , β là các h s . Nghiên c u cũng ch ra ñư c các nhân t có nh hư ng ñ n h nh phúc cá nhân m i ngư i như thu nh p, giáo d c, tình tr ng hôn nhân và vi c làm. Tuy nhiên nghiên c u chưa ch ra b d li u s d ng, ý nghĩa th ng kê c a các bi n … V quan h gi a ti n b c và h nh phúc, xưa nay, h u h t các lý thuy t ñ o ñ c xã h i thư ng nói r ng, ti n b c g n như không có liên h nhân qu nào v i h nh phúc. Tuy nhiên theo nghiên c u c a nhà xã h i h c Glenn Firebaugh, ñ i h c Pennsylvania và Laura Tach, ñ i h c Harvard (M ) thì ti n b c có t o ra h nh phúc, tuy nhiên, v i m t ñi u ki n là ngư i làm ra ti n b c ph i c m th y h ki m 12 ñư c nhi u ti n hơn nh ng ngư i quanh h . Cũng cho k t qu tương t , nhà tâm lý h c ñ i h c Illinois (M ) Diener (1980) k t lu n s là không ñúng n u nói ti n b c không liên quan t i h nh phúc; m i quan h gi a chúng r t ph c t p, song t l hài lòng v i cu c s ng c a ngư i giàu thư ng cao hơn nhi u so v i ngư i nghèo. Hi n tư ng này ñúng cho c nh ng nư c giàu và nh ng ngư c nghèo. Chuyên gia kinh t Andrew Oswald (2001) c a ð i h c Warwick (Anh) cũng ñ ng ý v i Edward Diener khi nghiên c u m t nhóm ngư i trúng x s t 2.000 ñ n 250.000 USD. K t qu ch ra là m c ñ hài lòng v i cu c s ng c a nhóm ngư i này tăng so v i hai năm trư c khi h trúng s . Và m c ñ hài lòng tăng t l thu n v i m c thư ng: trúng thư ng càng l n ngư i trúng thư ng càng hài lòng hơn v i cu c s ng c a mình. Tuy nhiên, Kahneman (2006), ch nhân gi i Nobel kinh t năm 2002, cùng các ñ ng nghi p c a mình trư ng Princeton, không ñ ng tình v i nh ng k t lu n trên ñây. Trong tác ph m “Có ph i b n h nh phúc hơn khi b n giàu hơn”13 ông cùng các c ng s cho r ng th t là hão huy n n u cho r ng con ngư i ta ch ph n khích khi ki m ñư c nhi u ti n. Nhóm các nhà khoa h c này t ng ti n hành nghiên 12 ð c Lê. Khi nào ti n b c làm nên h nh phúc. www. chungta.com 10/11/2005. 13 Daniel Kahneman. Would you be happier if you were richer. 2006
16 c u các h gia ñình v i m c thu nh p khác nhau, trong ñó ñ ngh tr l i câu h i nh ng gia ñình có b n có r t h nh phúc hay không. K t qu là t l tr l i "có" thu nh p trên 90.000 USD cao g p ñôi so v i nh ng gia ñình có thu nh p dư i 20.000 USD. Tuy nhiên, n u so sánh gi a nhóm gia ñình có thu nh p trên 90.000 USD v i nhóm có thu nh p t 50.000 ñ n dư i 90.000 USD, h u như không có s khác bi t14. Layard (2003) cho r ng làm vi c v t v hơn ñ ki m ñư c nhi u ti n hơn nh m mưu c u m t ñ i s ng v t ch t khá hơn th m chí còn làm cho con ngư i tr nên bu n r u hơn trư c ñây n u như h không có ñ th i gian r nh r i ñ ngh ngơi và gi i trí. Layard cho r ng k t qu này ph n nh m t th c t là các xã h i phát tri n con ngư i có xu hư ng làm vi c v t v hơn ñ tiêu th nhi u hàng hoá v t ch t hơn, trong khi ít có th i gian ñ ngh ngơi, thư giãn hơn, và ñây chính là nguyên nhân khi n con ngư i c m th y không h nh phúc hơn dù ki m ñư c nhi u ti n hơn ngư i khác các nư c ñang phát tri n. Các h c thuy t kinh t c ñi n cho r ng vi c ñánh thu có th tác ñ ng ñ n vi c ch n l a gi a ngh ngơi gi i trí và làm vi c tích c c ñ có m c thu nh p cao. Thu thu nh p cao s làm gi m ñ ng l c làm thêm gi ho c n l c làm vi c ñ ñư c thăng ch c. Ch ng h n, thu thu nh p M th p hơn châu Âu nên các công nhân ñư c gi l i nhi u thu nh p hơn t vi c làm thêm ngoài gi . Các nhà kinh t cho r ng, ñây chính là lý do t i sao dân M l i làm vi c nhi u hơn dân châu Âu. Trong 20 năm qua, s gi làm vi c trung bình hàng năm c a ngư i M không ng ng tăng lên trong khi con s này châu Âu l i gi m m nh: hi n nay trung bình, th i gian làm vi c c a ngư i M cao hơn 15% so v i ngư i châu Âu. Phân tích c a Layard cho th y v n ñ không ph i là ngư i châu Âu làm vi c quá ít mà là ngư i M làm vi c quá nhi u v i mong mu n có thêm thu nh p nh m b t k p v i nh ng ngư i xung quanh, thay vì dành nhi u th i gian ñ ngh ngơi. Các nhà kinh t cho r ng xác ñ nh m t m c thu thu nh p h p lý cũng góp ph n giúp con ngư i t ñi u ch nh gi a công vi c và ngh ngơi, gi i trí nh m có m t ñ i s ng h nh phúc hơn. 14 Ti n b c ñi li n v i h nh phúc. http://www.vnexpress.net/ 27/11/2006.
17 Layard (2003) cũng ñ xu t mô hình15 như sau: Happinessi = f(Leisurei, Valued Consumptioni) + αRanki + βOutputi [2.3] H nh phúc c a cá nhân i ph thu c vào các y u t như th i gian ngh ngơi (Leisure), m c ñ tiêu dùng (Valued Consumption), v trí thang b c trong xã h i (Rank) và nh ng giá tr cá nhân t o ra (Output). 1.2. Các nghiên c u th c nghi m 1.2.1. Mô hình nghiên c u c a Blanchflower và Oswald (2004)16 Blanchflower and Oswald (2004) s d ng mô hình hàm h nh phúc như sau: r = h(u(y, z, t)) + ε [2.4] Trong ñó: r là m c ñ hài lòng ho c h nh phúc v i thang ño t 1 (không h nh phúc) ñ n 4 (r t h nh phúc). h hàm s liên t c. u là m t hàm h u d ng c a các bi n (y, z, t), ñư c hi u như là s s ng h nh phúc, d ch u (person’s true well-being or utility) y là thu nh p c a cá nhân (real income) z là 1 b các bi n lên quan ñ n y u t nhân kh u h c và cá tính (demographic and personal characteristics) t là các giai ño n th i gian (time period) ε là sai s . M t s k t qu rút ra t nghiên c u c a Blanchflower và Oswald (2004): - Chính sách ch ng phân bi t ñ i x nam - n trong xã h i dư ng như không có ý nghĩa trong vi c t o ra c m giác c a tăng h nh phúc c a ph n . - M c ñ chưa hài lòng c a ngư i dân da ñen M còn nhi u hơn so v i ngư i da tr ng. ðây là cơ s ñ kh ng ñ nh s t n t i c a s phân bi t ñ i x v ch ng t c trong các nư c Anh và M . 15 Layard (2003) Income and happiness: rethinking economic policy. Lecture 2.p13. 16 Blanchflower, D. G. & Andrew J. Oswald (2004). Well-being over time in Britain and the USA. Journal of Public Economics 88 (2004) 1359– 1386.
18 - S khác bi t trong m c ñ h nh phúc c a các nhóm ch ng t c Hoa Kỳ ñã thu h p hơn trong vài th p k qua. M c ñ h nh phúc c a ngư i da ñen ñã nâng lên rõ r t. - Thu nh p cao hơn g n li n v i h nh phúc cao hơn. - Nhóm dân s có m c h nh phúc cao nh t là nh ng ngư i ph n , ñã l p gia ñình, có giáo d c cao và có cha m không ly hôn. Nhóm h nh phúc th p là nh ng ngư i th t nghi p sau ñó là nh ng ngư i ñã k t hôn nhưng có ít h nh phúc. Bi u ñ 1: Mô t m i liên h gi a m c ñ h nh phúc và ñ h u d ng th c t . r (m c ñ h nh phúc) h (*) + ε ð h u d ng u (.) 1.2.2. Ch s h nh phúc hành tinh - Happy Planet Index (HPI) NEF (New Economics Foundation) (2006) ñã ñưa ra Báo cáo Ch s h nh phúc hành tinh (HPI – Happy Planet Index). D a vào các s li u ch n l c t các qu c gia, các t ch c qu c t và các s li u do chính NEF ñi u tra, NEF ñã ñưa ra các báo cáo v kinh t , xã h i và môi trư ng… gây ñư c ti ng vang nh t ñ nh trong dư lu n qu c t . HPI ñư c tính theo công th c [2.5]: Life Satisfaction x Life Expectancy HPI = Ecological Footprint
19 N i hàm ch s HPI là các khái ni m S năm ñư c s ng h nh phúc (Happy life years) và S ng h nh phúc (Well-being: S hi n h u – s ng khoái; s ng h nh phúc, s ng d ch u). Lý thuy t c a NEF r t chú tr ng ñ n ñ i s ng h nh phúc cá nhân, coi t l cá nhân s ng d ch u là ñ i lư ng quy t ñ nh tr ng thái h nh phúc. Ch s HPI g m ba ch s thành ph n là: 1. M c ñ hài lòng v i cu c s ng (Life Satisfaction): M c ñ ñư c s ng h nh phúc (Well-being) c a con ngư i m i qu c gia. 2. Tu i th (Life Expectancy): Tu i th bình quân th c t mà m i qu c gia ñ t ñư c; không ph i t t c mà ch m t ph n trong ñó là nh ng năm s ng h nh phúc (Happy life years). 3. Môi sinh (Ecological Footprint - d u chân sinh thái: d u v t c a toàn b h sinh thái xung quanh con ngư i, không ch môi trư ng - Con ngư i tiêu dùng tài nguyên t nhiên ñ n m c nào, có vư t quá m c ñ cho phép mà t nhiên ñã “ban” cho con ngư i t i m i qu c gia hay không, có làm t n h i ñ n h sinh thái mà trong ñó con ngư i ch là m t th c th sinh h c hay không). Theo công th c này, ngư i ta s tính ñư c ch s h nh phúc c a m i qu c gia ho c c a m i c ng ñ ng. Ý nghĩa c a công th c này là: H nh phúc c a m i qu c gia hay c ng ñ ng là s năm trong v n tu i th mà con ngư i c m th y hài lòng (Well-being) v i cu c s ng c a mình n u ñi u này phù h p v i ñi u ki n tài nguyên t nhiên ñư c phép tiêu dùng (ch s hài lòng v i cu c s ng nhân v i ch s tu i th chia cho ch s th c tr ng tiêu dùng tài nguyên t nhiên và m c ñ làm nh hư ng ñ n h sinh thái xung quanh). Thang HPI ñư c thi t k t 0 - 100. Theo NEF, thang lý tư ng (Reasonable Ideal) trong ñi u ki n hi n nay là 83,5; trong ñó, ch s hài lòng v i cu c s ng là 8,2; ch s tu i th là 82,0 và ch s môi sinh là 1,5. Báo cáo Ch s h nh phúc hành tinh năm 2006 t p h p và ñưa ra ñư c b c tranh v th c tr ng h nh phúc c a 178 nư c; t c là h u h t các nư c và vùng lãnh th trên th gi i. Ch m t s ít nư c không có s li u do hoàn c nh chính tr - xã h i khá ñ c bi t như Iraq, Apghanistan, Tri u Tiên, Somali, Tây Sahara, Liberia,