Luận văn: Một số hệ thống TTBT cùng các giải pháp phòng ngừa RR trong TT của một số quốc gia cũng như của Việt Nam

Chia sẻ: Nguyen Bao Ngoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:78

Thêm vào BST

Báo xấu

55
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Có thể nói Hệ thống TT BT (TTBT) là trung tâm và là đầu mối cuối cùng của hoạt động GDCK trên thị trường, đây là nơi khách hàng nhận được kết quả từ các quyết định đầu tư của mình. Trong thời gian qua, hệ thống TTBT đã được vận hành tương đối ổn định, các RR trong TT hầu như không xảy ra. Điều này đã góp phần giúp thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam tuy còn nhỏ bé nhưng đã ngày càng khởi sắc hơn....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: Một số hệ thống TTBT cùng các giải pháp phòng ngừa RR trong TT của một số quốc gia cũng như của Việt Nam

Luận văn Một số hệ thống TTBT cùng các giải pháp phòng ngừa RR trong TT của một số quốc gia cũng như của Việt Nam
1 MUÏC LUÏC Chöông 1: Toång quan veà hoaït ñoäng TTBT 01 I. Heä thoáng TTBT tieàn vaø CK treân TTCK 01 1. Quùa trình phaùt trieån caùc hình thöùc TT GDCK 01 2. Vai troø vò trí cuûa heä thoáng TTBT trong toaøn boä quùa trình hoaït ñoäng cuûa TTCK 02 3. Cô caáu cuûa heä thoáng TTBT 04 3.1 Löu kyù CK 04 3.2 Hoaït ñoäng BT 08 3.3 Hoaït ñoäng thanh toaùn 11 3.4 Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán tính hieäu quaû cuûa heä thoáng TTBT 12 4. Vaán ñeà RR trong heä thoáng TTBT 13 4.1 Caùc loaïi RR vaø nguyeân nhaân 13 4.2 Söï caàn thieát khaùch quan phaûi haïn cheá RR trong heä thoáng TTBT 15 II. Moät soá baøi hoïc kinh nghieäm töø moâ hình TTBT vaø haïn cheá RR trong TT cuûa moät soá quoác gia treân theá giôùi 15 1. Caùc moâ hình TTBT vaø kinh nghieäm haïn cheá ruûi ro trong TT 15 1.1 Myõ 15 1.2 Haøn Quoác 17 1.3 Sri Lanka 20 2. Baøi hoïc kinh nghieäm cho Vieät Nam 23 Chöông 2: Thöïc traïng tình hình TTBT tieàn vaø CK treân TTCK Vieät Nam trong thôøi gian qua 25
2 I. Giôùi thieäu heä thoáng TTBT taïi Vieät Nam 25 1. Khung phaùp lyù 25 2. Moâ hình vaø cô caáu hoaït ñoäng cuûa heä thoáng TTBT 26 2.1 Moâ hình hoaït ñoäng 26 2.2 Cô caáu hoaït ñoäng 26 II. Ñaùnh giaù thöïc traïng tình hình TTBT treân TTCK Vieät Nam trong thôøi gian qua 29 III. Nhöõng bieän phaùp nhaèm haïn cheá RR trong vieäc TTBT treân TTCK Vieät Nam trong thôøi gian qua 34 1. Kyù quyõ tröôùc khi GD 34 2. Cho pheùp thöïc hieän caàm coá CK 35 3. Quyõ hoã trôï TT 35 4. Söûa loãi sau GD 37 IV. Ñaùnh giaù heä thoáng phoøng ngöøa RR hieän taïi 39 1. Öu ñieåm 39 2. Nhöôïc ñieåm 39 Chöông III: Moät soá giaûi phaùp nhaèm haïn cheá RR trong TT tieàn vaø CK treân TTCK Vieät Nam 43 I. Ñònh höôùng phaùt trieån heä thoáng TTBT treân TTCK Vieät Nam trong thôøi gian tôùi 43 II. Moät soá ñeà xuaát 45 1. Kieán nghò caáp cô quan quaûn lyù 45 1.1 Taêng quy moâ cuûa Quyõ hoã trôï TT 45 1.2 Thuùc ñaåy söï ra ñôøi cuûa Trung taâm LKù 46
3 1.3 Xaây döïng khung phaùp lyù cho caùc moâ hình haïn cheá RR phaùt sinh trong heä thoáng TTBTø 47 1.3.1 Moâ hình vay vaø cho vay CK 47 1.3.2 Moâ hình Giaáy cam keát giao CK 52 1.4 Xaây döïng moâ hình Hieäp hoäi baûo veä NÑT CK do Hieäp hoäi kinh doanh CK Vieät Nam quaûn lyù 53 2. Kieán nghò caáp Trung taâm GDCK 59 2.1 Moâ hình vay vaø cho vay CK 59 2.2 Moâ hình Giaáy cam keát giao CK 63 3. Kieán nghò caáp TVLK 64
4 PHAÀN MÔÛ ÑAÀU 1. SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA ÑEÀ TAØI: Coù theå noùi Heä thoáng TT BT (TTBT) laø trung taâm vaø laø ñaàu moái cuoái cuøng cuûa hoaït ñoäng GDCK treân thò tröôøng, ñaây laø nôi khaùch haøng nhaän ñöôïc keát quaû töø caùc quyeát ñònh ñaàu tö cuûa mình. Trong thôøi gian qua, heä thoáng TTBTø ñaõ ñöôïc vaän haønh töông ñoái oån ñònh, caùc RR trong TT haàu nhö khoâng xaûy ra. Ñieàu naøy ñaõ goùp phaàn giuùp thò tröôøng chöùng khoaùn (TTCK) Vieät Nam tuy coøn nhoû beù nhöng ñaõ ngaøy caøng khôûi saéc hôn. Tuy nhieân, vôùi quy moâ thò tröôøng ngaøy caøng ñöôïc môû roäng, chuûng loaïi haøng hoaù ngaøy caøng ña daïng vaø phong phuù, ngöôøi ñaàu tö (NÑT) coù toå chöùc vaø NÑT nöôùc ngoaøi tham gia ngaøy caøng nhieàu, RR phaùt sinh töø hoaït ñoäng TT caùc GD chöùng khoaùn (GDCK) cuõng coù cô hoäi gia taêng thì vieäc naâng caáp hoaït ñoäng TTBTø maø cuï theå laø xaây döïng caùc giaûi phaùp phoøng ngöøa ruûi ro (RR) trong TT laø ñieàu caàn thieát. 2. YÙ NGHÓA KHOA HOÏC VAØ THÖÏC TIEÃN: Moät heä thoáng TTBTø oån ñònh vaø hieäu quaû luoân laø muïc tieâu cuûa moïi TTCK vaø ñoù cuõng chính laø moät trong nhöõng kieán nghò quan troïng maø nhoùm G30 yeâu caàu caùc quoác gia TV cuûa mình. Vieät Nam trong quùa trình hoäi nhaäp cuõng ñaõ vaø ñang coá gaéng hoaøn thieän hoaït ñoäng TTBTø cuûa mình Chính vì vaäy, vieäc ñöa ra caùc giaûi phaùp nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu naøy coù moät yù nghóa khoa hoïc vaø thöïc tieãn saâu saéc. 3. MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU
5 Treân cô sôû thöïc traïng cuûa heä thoáng TTBTø vaø caùc phöông phaùp phoøng ngöøa RR cuûa Vieät Nam coù tham khaûo moâ hình cuûa caùc quoác gia, ñeà taøi coá gaéng ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp nhaèm hoaøn chænh hoaït ñoäng phoøng ngöøa RR trong TT treân TTCK Vieät Nam. 4. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU: Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø moät soá heä thoáng TTBTø cuøng caùc giaûi phaùp phoøng ngöøa RR trong TT cuûa moät soá quoác gia cuõng nhö cuûa Vieät Nam Noäi dung cuûa ñeà taøi goàm 3 chöông: Chöông I: Toång quan veà hoaït ñoäng TTBTø. Chöông II: Thöïc traïng tình hình TTBTø tieàn vaø CK treân TTCK Vieät Nam. Chöông III: Moät soá giaûi phaùp nhaèm haïn cheá RR trong TT tieàn vaø CK trong thôøi gian qua. Phoøng ngöøa RR trong TT laø moät vaán ñeà lôùn vaø khoù maø trong phaïm vi ñeà taøi naøy khoù chuyeån taûi heát noäi dung. Vì vaäy taùc giaû cuûa luaän vaên raát mong nhaän ñöôïc nhöõng yù kieán ñoùng goùp cuûa caùc Quyù thaày coâ, caùc chuyeân gia taøi chính vaø caùc ñoàng nghieäp nhaèm cuøng nhau thieát keá moät heä thoáng phoøng ngöøa RR ngaøy caøng an toaøn vaø hieäu quaû.
6 PHAÀN NOÄI DUNG CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN VEÀ HOAÏT ÑOÄNG TTBT I. HEÄ THOÁNG TTBT TIEÀN VAØ CK TREÂN TTCK (TTCK): 1. Quùa trình phaùt trieån caùc hình thöùc thanh toaùn GD CK Hoaït ñoäng TTBTø coù theå ñöôïc chia thaønh hai maûng taùch bieät nhau: hoaït ñoäng buø tröø (BT) vaø hoaït ñoäng TT. Ôû ña soá caùc quoác gia, hai hoaït ñoäng naøy taùch bieät haún vôùi nhau vaø do hai toå chöùc khaùc nhau ñaûm nhieäm. Theo nghóa chung nhaát thì hoaït ñoäng BT laø hoaït ñoäng ñoái chieáu so khôùp caùc GD giöõa caùc TV vôùi Trung taâm LKù vaø giöõa caùc TV LKù vôùi nhau. Trong khi ñoù, TT laø vieäc thöïc hieän caùc buùt toaùn ghi Nô/ghi Coù qua laïi treân caùc TK cuûa caùc TV coù lieân quan vaøo quùa trình TT töông öùng vôùi soá CK thöïc nhaän hay thöïc giao cuûa caùc TV naøy maø khoâng caàn phaûi chuyeån giao baát kyø chöùng chæ CK naøo. Cuøng vôùi söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa TTCK treân theá giôùi, heä thoáng LKù, heä thoáng TTBTø cuõng ngaøy caøng ñöôïc hoaøn chænh vaø phaùt trieån. Trong thôøi kyø ñaàu, do doanh soá GDCK khoâng lôùn cuõng nhö soá ngöôøi tham gia giao dòch (GD) chöa nhieàu neân haàu heát caùc vaán ñeà lieân quan ñeán vieäc chuyeån giao CK vaø TT tieàn do caùc Coâng ty moâi giôùi töï ñaûm nhieäm ñeå phuïc vuï khaùch haøng. Vì theá chöa coù söï goùp maët cuûa heä thoáng BT. Töø cuoái theá kyû 19 ñeán ñaàu theá kyû 20, cuøng vôùi söï ña daïng cuûa caùc chöûng loaïi CK, TTCK chuyeån sang giai ñoaïn phaùt trieån vôùi soá löôïng ngöôøi tham gia GD ngaøy caøng nhieàu, khoái löôïng GD giöõa hai beân phaùt sinh lôùn ñaõ ñoøi hoûi moät heä thoáng BT caàn phaûi ñöôïc hình thaønh ñeå ñaùp öùng. Töø khi ra ñôøi ñeán nay, heä thoáng BT ñaõ ngaøy caøng ñöôïc naâng caáp. Beân caïnh ñoù cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa heä thoáng löu kyù (LK)ù taäp
7 trung chöùng chæ CK, vieäc TT ñaõ chuyeån töø chuyeån giao chöùng chæ CK giöõa caùc beân thaønh vieäc chuyeån giao baèng caùc buùt toaùn ghi soå treân caùc taøi khoaûn (TK) cuûa caùc Thaønh vieân TT ñöôïc môû taïi Trung taâm LKù maø taïi ñoù caùc chöùng chæ CK ñaõ ñöôïc caát giöõ taäp trung vaø ñöôïc theå hieän baèng caùc con soá treân TK. 2. Vai troø vò trí cuûa heä thoáng TTBT trong toaøn boä quùa trình hoaït ñoäng cuûa TTCK: Nhìn chung, TTCK laø toång theå caùc quy trình, caùc moái quan heä heát söùc phöùc taïp (Xem Sô ñoà minh hoaï). Caùc quy trình, caùc moái quan heä naøy laø nhöõng maét xích raát quan troïng maø thieáu moät trong chuùng seõ daãn ñeán söï ñình treä cuûa toaøn boä thò tröôøng hoaëc khoâng coøn laø thò tröôøng. Tuy nhieân, ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu hoaït ñoäng hieäu quaû vaø an toaøn thì coù theå noùi heä thoáng TTBTø chieám vò trí trung taâm trong toaøn boä quùa trình hoaït ñoäng cuûa TTCK. SÔ ÑOÀ 1:TOÅNG QUAN HOAÏT ÑOÄNG TREÂN TTCK Heä thoáng Nieâm yeát Heä thoáng quaûn Heä thoáng Giaùm Heä thoáng Giao dòch lyù thaønh vieân saùt Thanh toaùn Xeùt theo ñuùng teân goïi thì TTBTø ñôngthuaàn chæ laø caùc hoaït ñoäng maø Heä thoán ÑK- TTBT-LK CK Xeùt theo ñuùng teân goïi thì TTBT ñôn thuaàn chæ laø caùc hoaït ñoäng maø Trung taâm LKù CK cung caáp cho caùc TV. Tuy nhieân treân thöïc teá, TTBTø
8 laø moät tieän ích höõu hieäu cung caáp cho caùc chuû theå tham gia vaøo TTCK nhöõng giaù trò to lôùn hôn nhieàu: - Giaûm ñaùng keå caùc thao taùc phaûi thöïc hieän cho vieäc TT GDCK. Thay vì cöù moãi moät GD, TV phaûi chuyeån ñi hay nhaän chöùng khoaùn ñeán thì thoâng qua vieäc BT, soá löôïng raát nhieàu caùc thao taùc ñoù ñaõ trôû thaønh moät thao taùc duy nhaát laø chuyeån ñi soá löôïng thöïc giao hay nhaän soá löôïng thöïc nhaän vaøo cuoái ngaøy GD cho moät loaïi CK; - Giaûm soá löôïng CK phaûi chuyeån giao. Neáu khoâng coù heä thoáng BT, TV seõ phaûi chuyeån moät soá löôïng CK cho caùc GD baùn vaø sau ñoù laïi nhaän veà moät soá löôïng CK khaùc cho caùc GD mua. Ñieàu naøy vöøa gaây ra toán keùm cho TV maø laïi laøm giaûm tính öu vieät cuûa heä thoáng LKù CK; - Heä thoáng TT cuøng vôùi söï trôï giuùp cuûa heä thoáng LKù ñaõ giuùp cho vieäc hoaøn taát thuû tuïc cuoái cuøng vaø cuõng laø thuû tuïc quan troïng nhaát cuûa GD ñöôïc dieãn ra moät caùch hoaøn haûo - ñoù laø vieäc TT maø khoâng keøm theo chöùng chæ CK vaø tieàn maët. Giaû söû heä thoáng TT khoâng coù BT vaø caùc TV töï TT vôùi nhau maø khoâng caàn phaûi coù moät ñònh cheá naøo ñöùng ra hoã trôï: neáu moät TV khoâng ñuû khaû naêng TT cho GD cuûa mình, caùc TV ñoái taùc cuûa anh ta seõ khoâng nhaän ñöôïc tieàn hay CK, ñeán löôït caùc TV ñoái taùc naøy laïi khoâng coù tieàn hay CK ñeå TT laïi cho caùc TV khaùc laø ñoái taùc cuûa mình…., ngöôøi gaùnh chòu cuoái cuøng seõ laø NÑT, ngöôïc laïi neáu caùc TV TT vôùi nhau qua nhöõng con soá ñaõ ñöôïc BT vaø do moät ñònh cheá trung gian ñöùng ra ñaûm nhieäm thay: neáu moät TV thaát baïi trong vieäc chuyeån tieàn hay CK cho toå chöùc trung gian, toå chöùc trung gian seõ khoâng coù tieàn hay CK chuyeån cho moät
9 hay nhieàu TV khaùc vaø ñeán löôït hoï laïi khoâng theå TT cho NÑT. NÑT vaãn chính laø ngöôøi bò thieät haïi. Nhöõng phaân tích treân cho thaáy raèng duø vieäc TT coù dieãn ra cuøng vôùi heä thoáng BT hay khoâng thì vieäc ngöng treä hoaït ñoäng TT cuõng seõ aûnh höôûng lôùn ñeán toaøn boä hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng. Ñaëc bieät laø vôùi hoaït ñoäng GDCK ñöôïc xem laø moät loaïi hình kinh doanh cao caáp cuûa cô cheá kinh teá thò tröôøng thì heä thoáng TT laïi caøng coù yù nghóa quan troïng. Neáu heä thoáng TT khoâng ñöôïc vaän haønh moät caùch an toaøn vaø hieäu quaû thì söï suïp ñoå cuûa caùc TV, söï thieät haïi cuûa NÑT, söï maát loøng tin cuûa NÑT vaøo TTCK noùi rieâng vaø thò tröôøng taøi chính noùi chung cuûa quoác gia seõ ñeán söï baát oån trong moâi tröôøng kinh teá vó moâ… Thieät haïi laø khoân löôøng. Chính vì vaäy, caùc quoác gia treân theá giôùi ñeàu tìm caùch xaây döïng cho mình moät heä thoáng baûo veä nhaèm haïn cheá ñeán möùc toái ña nhöõng nguy cô RR tieàm aån trong heä thoáng TT cuõng nhö coù khaû naêng boài hoaøn ñeán möùc cao nhaát coù theå cho nhöõng thieät haïi xaûy ra neáu coù moät söï thaát baïi trong TT xaûy ra. 3. Cô caáu cuûa heä thoáng TTBT: 3.1 Löu kyù CK Nhaèm tìm hieåu moät caùch trieät ñeå hôn veà hoaït ñoäng TTBTø, tröôùc tieân chuùng ta caàn nghieân cöùu sô löôïc veà hoaït ñoäng LKù CK voán ñoùng moät vai troø heát söùc quan troïng trong vieäc hình thaønh vaø thuùc ñaåy hieäu quûa cuûa hoaït ñoäng TTBTø. 3.1.1 Chöùc naêng: Heä thoáng LKù CK coù 3 chöùc naêng chuû yeáu sau:
10 3.1.1.1 Chöùc naêng löu giöõ: − Löu giöõ an toaøn chöùng chæ CK: Löu giöõ an toaøn chöùng chæ CK laø moät chöùc naêng cô baûn cuûa trung taâm LKù theå hieän qua vieäc caát giöõ CK taïi caùc ñòa ñieåm coù ñuû caùc yeáu toá an toaøn. − Taäp trung hoùa vaø phi vaät chaát hoùa chöùng chæ CK: Taäp trung hoùa chöùng chæ CK laø ñöa chöùng chæ CK vaøo löu giöõ duy nhaát taïi trung taâm LKù trong khi Phi vaät chaát hoaù chöùng chæ CK laø vieäc loaïi boû chöùng chæ CK vaät chaát voán ñöôïc söû duïng ñeå laøm baèng chöùng quyeàn sôû höõu CK. − Löu giöõ ña daïng vaø löu giöõ toång hôïp: Löu giöõ ña daïng laø vieäc caát giöõ nhieàu loaïi CK khaùc nhau taïi trung taâm LKù trong khi löu giöõ toång hôïp laø taát caû caùc chöùng chæ cuøng moät ñôït phaùt haønh cuûa moät loaïi CK ñöôïc caát chung moät nôi trong kho cuûa trung taâm LKù, khoâng caàn caát giöõ rieâng theo töøng chuû sôû höõu. Ñaây laø moät chöùc naêng mang tính nguyeân taéc trong hoaït ñoäng cuûa trung taâm LKù. 3.1.1.2 Chöùc naêng trung gian thanh toaùn: − Chuyeån giao baèng hình thöùc buùt toaùn ghi soå: Chuyeån giao baèng hình thöùc buùt toaùn ghi soå laø quaù trình hoaøn thaønh vieäc TT thoâng qua moät heä thoáng keá toaùn ñaõ ñöôïc vi tính hoùa taïi trung taâm LKù. Hieäu löïc cuûa chuyeån giao baèng hình thöùc buùt toaùn ghi soå coù giaù trò töông ñöông vôùi chuyeån giao baèng hình thöùc chöùng chæ vaät chaát.
11 − Giao CK ñoàng thôøi vôùi TT tieàn (DVP): Giao CK ñoàng thôøi vôùi TT tieàn coù nghóa laø TT tieàn phaûi xaûy ra taïi thôøi ñieåm giao CK. Nguyeân taéc naøy ñoøi hoûi CK vaø tieàn cuûa caùc ñoái taùc tham gia GD phaûi ôû trong traïng thaùi saün saøng. 3.1.1.3 Caùc chöùc naêng phuï trôï khaùc: − Thöïc hieän quyeàn: Do CK ñöôïc löu giöõ taäp trung taïi trung taâm LKù neân seõ khoâng kinh teá vaø khoa hoïc khi chuû sôû höõu ruùt CK ra ñeå thöïc hieän quyeàn roài sau ñoù LKù trôû laïi. Do vaäy trung taâm LKù phaûi chòu traùch nhieäm thay maët chuû sôû höõu ñeå nhaän caùc quyeàn lôïi cuûa CK LKù. − Chuyeån nhöôïng vaø ñaêng kyù CK: Chuyeån nhöôïng laø söï thay ñoåi mang tính phaùp lyù cuûa quyeàn sôû höõu CK treân soå saùch cuûa toå chöùc phaùt haønh. Trong moâi tröôøng LKù, trung taâm LKù chæ ñôn giaûn söû duïng teân danh nghóa cho taát caû caùc chöùng chæ vaät chaát LKù laø caùc TVLKù vaø heä thoáng buùt toaùn ghi soå cho pheùp chuyeån nhöôïng ñöôïc xaûy ra mau choùng, loaïi boû söï chuyeån dòch chöùng chæ vaät chaát vaø khoâng caàn phaûi ñaêng kyù laïi teân. − Hoaït ñoäng caàm coá CK: Caàm coá CK laø moät thuû tuïc cho pheùp CK ñöôïc söû duïng ñeå theá chaáp cho caùc khoaûn vay coù baûo ñaûm, caùc hôïp ñoàng töông lai hoaëc quyeàn choïn vaø caùc hình thöùc tín duïng khaùc. − Cho vay CK: Cho vay CK laø phöông thöùc ñeå giaûi quyeát söï thieáu huït CK vaøo thôøi ñieåm TT. Ngöôøi vay CK, laø ngöôøi khoâng coù saün CK ñeå ñaùp öùng nghóa vuï TT, phaûi theá chaáp cho soá CK vay. Ngoaøi vieäc theá chaáp, ngöôøi ñi vay coøn
12 phaûi traû cho ngöôøi cho vay moät khoaûn phí cho vieäc söû duïng taïm thôøi CK cuûa hoï. − Keát noái vôùi heä thoáng xaùc nhaän GD vaø BT : Seõ khoâng caàn phaûi keát noái neáu taát caû caùc chöùc naêng xaùc nhaän GD, TTBTø CK vaø tieàn vaø LKù chæ do moät mình trung taâm LKù ñaûm nhieäm. Tuy nhieân, chöùc naêng BT vaø TT coù theå ñöôïc thöïc hieän rieâng, ngay caû trong cuøng trung taâm LKù hoaëc bôûi caùc toå chöùc rieâng bieät, luùc naøy vieäc keát noái maïnh meõ giöõa caùc heä thoáng seõ naâng cao hieäu quaû TT raát nhieàu. 3.1.2 Caùc ñoái töôïng tham gia vaøo heä thoáng LKù: Tham gia vaøo heä thoáng LKù nhìn chung coù caùc ñoái töôïng chính sau: − Trung taâm LKù laø toå chöùc ñöùng ra cung caáp caùc dòch vuï LKù nhö seõ ñöôïc trình baøy ôû phaàn sau. Trung taâm LKù laø ñôn vò trung taâm trong hoaït ñoäng cuûa heä thoáng LKù; − TVLKù: laø caùc Coâng ty moâi giôùi, caùc Ngaân haøng LKù söû duïng caùc dòch vuï LKù do Trung taâm LKù cung caáp; − Ngaân haøng chæ ñònh TT: laø toå chöùc ñaûm nhieäm vieäc TT tieàn cho caùc GDCK döôùi söï quaûn lyù cuûa Trung taâm LKù. Ngoaøi ra coøn coù moät soá ñoái töôïng khaùc nhö caùc Toå chöùc phaùt haønh (tröôøng hôïp Trung taâm LKù coøn thöïc hieän chöùc naêng Ñaïi lyù chuyeån nhöôïng hay Ñaïi lyù ñaêng kyù), NÑT (ñoái vôùi moâ hình quaûn lyù TK moät caáp… 3.1.3 Caùc nghieäp vuï LKù. Caùc nghieäp vuï LKù laø bieåu hieän ra beân ngoaøi cuûa caùc chöùc naêng cuûa heä thoáng LKùù. Nhìn chung nghieäp vuï LKù ñöôïc chia thaønh hai nhoùm : nhoùm caùc dòch vuï cô baûn vaø nhoùm caùc dòch vuï ñaëc bieät. Caùc dòch vuï cô baûn laø caùc dòch vuï toái thieåu moät trung taâm LKù phaûi coù. Noù ñöôïc thaáy ôû
13 baát kyø trung taâm LKù naøo. Caùc dòch vuï ñaëc bieät laø nhöõng dòch vuï chæ coù theå thaáy ôû trung taâm LKù naøy nhöng khoâng thaáy ôû trung taâm LKù khaùc. a. Nhoùm caùc dòch vuï cô baûn : i) Nhaän LKù taäp trung chöùng chæ CK. ii) Thöïc hieän yeâu caàu ruùt chöùng chæ CK. iii) TT CK LKù ñaõ GD. iv) Caàm coá vaø giaûi toaû caàm coá CK LKù. v) Thöïc hieän quyeàn cho CK LKù. b. Nhoùm caùc dòch vuï ñaëc bieät : i) Nhaän LKù ñaëc bieät. ii) Cho vay CK. iii) Phi vaät chaát hoùa chöùng chæ CK. iv) BT CK LKù ñaõ GD. v) Ñaïi lyù chuyeån nhöôïng. vi) Ñaïi lyù phaùt haønh. vii) Ñaïi lyù ñaêng kyù traùi phieáu. viii) Thu caùc loaïi thueá lieân quan ñeán CK LKù. ix) Cung caáp thoâng tin TK ñeán nhaø ñaàu tö. x) Caùc loaïi dòch vuï khaùc treân cô sôû nhu caàu cuï theå cuûa töøng thò tröôøng vaø khaû naêng cuûa töøng trung taâm LKù. 3.2 Hoaït ñoäng BT Treân theá giôùi hieän nay coù 3 moâ hình quaûn lyù TK: moâ hình quaûn lyù TK hai caáp, moâ hình quaûn lyù TK moät caáp vaø moâ hình quaûn lyù TK hoãn hôïp trong ñoù moâ hình quaûn lyù hai caáp ñöôïc aùp duïng nhieàu nhaát vì tính tieän lôïi vaø hieäu quaû cuûa noù. Ñeå phaûn aùnh xu höôùng cuûa theá giôùi, ôû ñaây luaän
14 vaên chæ ñi vaøo xem xeùt cô caáu cuûa heä thoáng TTBTø theo moâ hình quaûn lyù hai caáp vôùi hai chöùc naêng: Buø tröø vaø Thanh toaùn (Xem Sô ñoà 2): SÔ ÑOÀ 2: HOAÏT ÑOÄNG TTBT Thanh toaùn chöùng Heä thoáng Giao dòch khoaùn baèng chuyeån khoaûn treân Keát quaû giao dòch heä thoáng TK môû taïi Trung taâm löu kyù Thanh toaùn Heä thoáng TTBT Keát quaû Thanh toaùn Xaùc nhaän Keát hôïp vaø quaûn lyù Ngaân haøng chæ ñònh trong vieäc chuyeån Thaønh vieân löu khoaûn tieàn kyù BT laø vieäc khaáu tröø giöõa khoái löôïng mua vaø baùn cuûa moät TV ñeå cho ra moät keát quaû cuoái cuøng. Giaû söû treân thò tröôøng chæ coù 2 TV vaø coù 1 loaïi CK thì vieäc BT seõ heát söùc ñôn giaûn vaø goïn nheï. Tuy nhieân, treân thöïc teá khoâng toàn taïi moät thò tröôøng naøo chæ coù 2 TV vaø moät loaïi CK maø khoái löôïng TV vaø CK lôùn hôn raát nhieàu. Chính vì vaäy, taát caû caùc nöôùc ñeàu trang bò cho mình moät heä thoáng maùy tính töï ñoäng BT GDCK. Nhôø ñoù, coâng vieäc BT trôû neân ñôn giaûn hôn raát nhieàu. Haøng ngaøy, keát quûa GD ñöôïc chuyeån ñeán töø Sôû GDCK baèng maùy tính. ÔÛ ña soá thò tröôøng, hoaït ñoäng BT ñöôïc tieán haønh baát keå GD ñoù coù ñuùng vôùi yeâu caàu cuûa TV hay khoâng, vieäc söûa sai GD chæ ñöôïc tieán haønh sau khi ñaõ BT xong. Trong raát nhieàu tröôøng hôïp, Sôû GDCK ñaûm nhieäm luoân vieäc BT GDCK. Keát quaû GD naøy laø cô sôû ñeå maùy tính thöïc
15 hieän vieäc BT theo töøng TV cho töøng loaïi CK. Sau ñoù, keát quaû BT ñöôïc chuyeån sang Trung taâm TT. Nhìn chung hoaït ñoäng BT bao goàm caùc phöông phaùp nhö sau: 3.2.1 BT theo töøng GD: Coù theå coi ñaây laø moät phöông phaùp maø cuõng coù theå laø khoâng. Döõ lieäu cuûa töøng GD ñöôïc chuyeån sang Trung taâm TT ñeå TT cho moãi GD ñoù. Phöông phaùp naøy coàng keành, toán keùm thôøi gian vaø haàu nhö khoâng theå tieán haønh ñöôïc trong moät thò tröôøng GD soâi ñoäng vôùi quùa nhieàu GD neáu khoâng coù söï hoã trôï cuûa moät heä thoáng maùy tính cöïc maïnh. Ngoaïi tröø moâät soá GD ñaëc bieät, treân thöïc teá raát ít quoác gia söû duïng phöông phaùp naøy; 3.2.2 BT song phöông: Vieäc BT ñöôïc tieán haønh giöõa töøng hai TV moät. Töø ñoù seõ coù moät TV thöïc nhaän vaø TV coøn laïi thöïc giao ñoái vôùi moät loaïi CK naøo ñoù. Phöông phaùp naøy laøm giaûm ñaùng keå khoái löôïng TT qua heä thoáng. Tuy nhieân vaãn coøn moät soá haïn cheá nhö: khoái löôïng caùc buùt toaùn TT giöõa caùc TV vôùi nhau vaãn coøn nhieàu, moät TV vaãn phaûi tieán haønh BT vôùi nhieàu TV khaùc nhau neân khoái löôïng coâng vieäc phaùt sinh vaøo ngaøy TT vaãn coøn lôùn; 3.2.3 BT ña phöông: Ñaây laø phöông phaùp ñöïôïc söû duïng phoå bieán nhaát hieän nay (67% caùc quoác gia treân theá giôùi söû duïng). Phöông phaùp naøy cho pheùp TV coù theå thöïc hieän BT vaø TT nhieàu GD trong ngaøy cho moät loaïi CK nhaát ñònh cuøng luùc vôùi nhieàu beân. Sau khi BT xong chæ taïo ra moät nghóa vuï duy nhaát ñoái vôùi moät TV – hoaëc laø thöïc giao hoaëc laø thöïc nhaän ñoái vôùi moät loaïi CK. TV seõ chuyeån giao hay nhaän CK maø khoâng caàn bieát ñoái taùc cuûa
16 mình ngoaïi tröø Trung taâm TT. Chính vì ñaëc ñieåm naøy neân ñaõ laøm giaûm ñaùng keå soá löôïng yeâu caàu chuyeån giao haøng ngaøy cuûa töøng TV, ñoàng thôøi laøm cho heä thoáng BT trôû neân hieäu quaû hôn. Nhöng yeáu toá RR tieàm aån laø raát lôùn, chæ caàn moät TV khoâng ñuû khaû naêng TT cho caùc GD seõ daãn ñeán söï ngöng treä hoaït ñoäng TT cuûa toaøn boä thò tröôøng. Chính vì vaäy, caùc quoác gia khi aùp duïng phöông phaùp BT naøy ñeàu phaûi xaây döïng moät heä thoáng caùc raøo chaén RR nhaèm baûo veä NÑT khi coù thaát baïi trong TT xaûy ra ñoàng thôøi traùnh söï suïp ñoå cuûa thò tröôøng. 3.2.4 BT lieân tuïc: Coù theå xem ñaây laø moät bieán theå cuûa heä thoáng BT ña phöông vì phöông phaùp BT vaãn laø BT ña phöông. Vieäc BT ñöôïc tieán haønh lieân tuïc töø ngaøy GD cho ñeán ngaøy TT vaø tieáp tuïc cho ñeán nhöõng ngaøy sau ngaøy TT. VaØo cuoái moãi ngaøy GD, moãi TV chæ phaûi TT treân soá thuaàn ñaõ BT cho soá phaûi giao hay thöïc nhaän cuûa ngaøy GD hoâm tröôùc; Phöông phaùp BT naøy ñoøi hoûi phaûi coù moät heä thoáng kieåm soaùt heát söùc chaët cheõ ñoái vôùi caùc TV tham gia TT, heä thoáng caùc ñònh cheá nhaèm baûo veä NÑT vaø caùc Quyõ ñeå hoã trôï cho TV trong tröôøng hôïp coù RR xaûy ra. 3.3 Hoaït ñoäng thanh toaùn: Taïi Trung taâm TT, caên cöù vaøo döõ lieäu BT nhaän ñöôïc, Trung taâm seõ in ra caùc baùo caùo coù lieân quan göûi cho caùc TV. Caùc TV caên cöù vaøo Baùo caùo ñeå yeâu caàu Trung taâm TT thöïc hieän caùc buùt toaùn chuyeån khoaûn treân caùc TK lieân quan cuûa mình môû taïi Trung taâm TT. ÔÛ ña soá caùc quoác gia, caùc buùt toaùn naøy ñöôïc thöïc hieän raát nhanh vaø hoaøn toaøn töï ñoäng.
17 Neáu moät TV taïm thôøi khoâng ñuû tieàn hay CK ñeå TT vaøo ngaøy TT, anh ta phaûi ñöôïc pheùp söû duïng ngay caùc phöông tieän hoã trôï saün coù treân TTCK. Ñaây laø nhöõng phöông tieän maø moãi nöôùc ñeàu phaûi thieát laäp rieâng cho mình ñeå baûo ñaûm cho hoaït ñoäng TT. Nhö vaäy vôùi söï trôï giuùp cuûa heä thoáng LKù, vieäc TT ñaõ trôû neân ñôn giaûn do ñöôïc dieãn ra hoaøn toaøn baèng caùc buùt toaùn ghi soå. Vaán ñeà coøn laïi ñoái vôùi heä thoáng TT chæ laø laøm sao ñaûm baûo ñöôïc vieäc TT cuûa caùc TV trong heä thoáng theo ñuùng lòch trình ñaõ ñònh. 3.4 Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán tính hieäu quaû cuûa heä thoáng TTBT: Tính hieäu quaû cuûa heä thoáng TTBTø chòu taùc ñoäng bôûi moät soá yeáu toá cô baûn sau ñaây: 3.4.1 Möùc ñoä phi vaät chaát hoaù vaø taäp trung hoaù chöùng chæ CK: Heä thoáng TTBTø seõ giaûm hieäu quûa raát nhieàu trong moät moâi tröôøng maø möùc ñoä phi vaät chaát hoaù vaø taäp trung hoaù CK coøn thaáp. Ñôn giaûn laø vì trong khi vieäc BT laøm giaûm ñi soá löôïng CK maø moãi TV phaûi giao thì vieäc phi vaät chaát hoaù vaø taäp trung hoaù CK seõ taïo ñieàu kieän cho caùc TV thoaùt khoûi vieäc chuyeån giao caùc chöùng chæ CK moät caùch raéc roái. 3.4.2 Giao CK ñoàng thôøi vôùi TT tieàn (DVP): Ñaây laø moät trong nhöõng noäi dung coù tính nguyeân taéc cuûa heä thoáng TT. Nhö ñaõ trình baøy ôû treân, neáu nguyeân taéc DVP khoâng ñöôïc aùp duïng seõ taïo ra RR trong vieäc TT do coù theå xaûy ra tröôøng hôïp beân mua ñaõ chuyeån tieàn nhöng khoâng ñöôïc nhaän CK hoaëc ngöôïc laïi. Ñaây cuõng laø moät trong nhöõng nguyeân taéc maø Lieân ñoaøn caùc Sôû GDCK Ñoâng AÙ vaø Thaùi Bình Döông (Nhoùm 30) ñeà xuaát yeâu caàu caùc TTCK neân tuaân thuû.
18 Tuy nhieân, do moät soá ñieàu kieän maø hieän nay treân theá giôùi vaãn coøn nhieàu quoác gia chöa aùp duïng ñöôïc. 3.4.3 Möùc ñoä hieän ñaïi cuûa heä thoáng TTBTø: Duøng töø hieän ñaïi ôû ñaây, ta muoán ñeà caäp ñeán möùc ñoä töï ñoäng hoaù maø Trung taâm TT cung caáp, möùc ñoä chuyeân nghieäp cuûa caùc TV tham gia vaø yù thöùc tuaân thuû cuûa caùc TV. Vôùi moät heä thoáng TTBTø ñöôïc töï ñoäng hoaù hoaøn toaøn, vieäc chuyeån giao caùc döõ lieäu BT, TT ñöôïc tieán haønh nhanh, giaûm ñaùng keå löôïng thôøi gian cheát trong quùa trình TTBTø do ñoù laøm giaûm chu kyø TT xuoáng, goùp phaàn naâng cao tính thanh khoaûn cho thò tröôøng. Chu trình naøy theo khuyeán nghò cuûa Nhoùm 30 neân laø 3 ngaøy keå töø ngaøy GD. Möùc ñoä chuyeân nghieäp cuøng yù thöùc tuaân thuû cuûa caùc TV trong vieäc xöû lyù caùc nghieäp vuï TTBTø cuõng laø moät trong nhöõng yeáu toá taùc ñoäng ñeán hieäu quaû cuûa heä thoáng TTBTø. TV khoâng coù ñuû CK treân TK CK hay tieàn treân TK tieàn ñeå TT vaøo ngaøy TT hoaëc chaäm xaùc nhaän caùc GD seõ aûnh höôûng heä thoáng TTBTø cuûa toaøn thò tröôøng…. 3.4.4 Caùc quy ñònh veà maët phaùp lyù cuûa TTCK: Ñoâi khi vieäc quy ñònh veà maët phaùp lyù cuûa Chính phuû cuõng aûnh höôûng ñeán tính hieäu quaû cuûa heä thoáng TTBTø cuûa TTCK quoác gia ñoù. Chaúng haïn, moät TTCK khoâng cho pheùp söï hieän dieän cuûa heä thoáng vay- cho vay CK seõ laøm taêng RR trong vieäc TT do xuaát hieän khaû naêng TV khoâng coù ñuû CK vaøo ngaøy TT ñeå TT cho GD nhöng laïi khoâng ñöôïc pheùp ñi vay CK ñeå TT. Vieäc quy ñònh heä thoáng TK keá toaùn raéc roái cuõng seõ aûnh höôûng ñeán chu trình TT. Hay caùc quy ñònh lieân quan ñeán tình
19 traïng xaùc laäp quyeàn sôû höõu CK dieãn ra ngay sau khi GD thaønh coâng hay sau ngaøy TT seõ aûnh höôûng ñeán tính thanh khoaûn cuûa thò tröôøng. 4. Vaán ñeà RR trong heä thoáng TTBT: 4.1 Caùc loaïi RR vaø nguyeân nhaân: 4.1.1 RR heä thoáng: Naèm trong toång theå neàn kinh teá, heä thoáng TTBTø cuõng khoâng thoaùt khoûi aûnh höôûng cuûa caùc RR heä thoáng. Ñaây laø nhöõng RR mang tính vó moâ aûnh höôûng ñeán toång theå neàn kinh teá trong ñoù coù TTCK maø heä thoáng TTBTø laø moät boä phaän. Nhöõng RR naøy naèm ngoaøi taàm kieåm soaùt cuûa caùc cô quan chöùc naêng quaûn lyù TTCK. 4.1.2 RR do heä thoáng maùy tính: Nhö chuùng ta ñaõ ñeà caäp ôû treân, hoaït ñoäng BT GD cho moät TTCK tuy töôûng raèng ñôn giaûn nhöng treân thöïc teá neáu khoâng coù heä thoáng maùy tính cöïc maïnh thì raát khoù ñaûm ñöông. RR naøy ít xaûy ra vì khi xaây döïng TTCK, caùc quoác gia ñeàu nhaän thöùc ñöôïc möùc ñoä thieät haïi maø thò tröôøng phaûi gaùnh chòu neáu heä thoáng BT gaëp truïc traëc neân luoân ñöa öu tieân xaây döïng heä thoáng BT vaø heä thoáng “sao löu döï phoøng” leân haøng ñaàu. 4.1.3 RR phaùt sinh töø vieäc thaát baïi trong TT CK RR naøy cuøng vôùi RR phaùt sinh töø vieäc thaát baïi trong TT tieàn ñöôïc goïi laø RR ñoái taùc. Ñaây laø RR phaùt sinh töø vieäc Beân baùn khoâng coù ñuû CK ñeå TT cho Beân mua vaøo ngaøy TT. Möùc ñoä aûnh höôûng tuyø thuoäc vaøo quy moâ cuûa thò tröôøng, soá löôïng TV tham gia. Moät thò tröôøng caøng lôùn, soá löôïng TV tham gia caøng nhieàu thì caøng bò aûnh höôûng nghieâm troïng hôn. Beân caïnh ñoù, nhaèm cung caáp cho khaùch haøng tieän ích ngaøy caøng cao hôn, ña soá caùc TV khoâng yeâu caàu khaùch haøng phaûi kyù quyõ CK khi GD