Luận văn: NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG HÌNH TƯỢNG NGƯỜI CÔNG NHÂN MỎ TRONG TIỂU THUYẾT QUẢNG NINH (TỪ SAU 1945 ĐẾN NAY)

Chia sẻ: Carol123 Carol123 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:135

Thêm vào BST

Báo xấu

202
lượt xem 34
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Quảng Ninh là một tỉnh nằm ở địa đầu phía Đông Bắc của Việt Nam, một vùng đất giàu tiềm năng về nhiều mặt. Quảng Ninh là một trong số ít các tỉnh có trữ lượng than lớn nhất nước ta. Đã hơn một trăm năm nay, các mỏ than của Quảng Ninh đã liên tục hoạt động đem lại nguồn thu nhập quý giá cho tổ quốc. Cũng tương ứng với số năm hoạt động ấy là lớp lớp thế hệ công nhân mỏ Quảng Ninh đã ngày đêm lao động miệt mài trong các vùng mỏ và đã gắn bó một cách máu thịt...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG HÌNH TƯỢNG NGƯỜI CÔNG NHÂN MỎ TRONG TIỂU THUYẾT QUẢNG NINH (TỪ SAU 1945 ĐẾN NAY)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ------------------------------ HOÀNG THỊ NGỌC AN NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG HÌNH TƯỢNG NGƯỜI CÔNG NHÂN MỎ TRONG TIỂU THUYẾT QUẢNG NINH (TỪ SAU 1945 ĐẾN NAY) CHUYÊN NGÀNH: VĂN HỌC VIỆT NAM MÃ SỐ: 60.22.34 TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN THÁI NGUYÊN - 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc- tnu.edu.vn
Công trình được hoàn thành tại TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÁI NGUYÊN Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Thị Việt Trung Phản biện 1: PGS. TS Vũ Văn Sỹ Phản biện 2: TS Đào Thuỷ Nguyên Luận văn được bảo vệ tại Hội đồng chấm Luận văn Thạc sĩ họp tại: TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÁI NGUYÊN Ngày 30 tháng 10 năm 2010 Có thể tìm hiểu luận văn tại: THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐHSP - ĐHTN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc- tnu.edu.vn
MỘT SỐ CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN NỘI DUNG ĐỀ TÀI Người thợ mỏ viết văn và nhà văn viết về thợ mỏ. Báo Hạ 1. Long; số 363; ra ngày 05/5/2010. Võ Huy Tâm - Người thợ mỏ viết văn và nhà văn viết về 2. người thợ mỏ, Tạp chí Nhà văn của Hội nhà văn Việt Nam; số 7/2010. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc- tnu.edu.vn
1 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM --------------------------------- HOÀNG THỊ NGỌC AN NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG HÌNH TƢỢNG NGƢỜI CÔNG NHÂN MỎ TRONG TIỂU THUYẾT QUẢNG NINH (TỪ SAU 1945 ĐẾN NAY) Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 60.22.34 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS TRẦN THỊ VIỆT TRUNG THÁI NGUYÊN - 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
2 M ỤC L ỤC PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................... 1 2. Lịch sử vấn đề ........................................................................................ 3 3. Mục đích nghiên cứu ............................................................................ 10 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................... 10 5. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 11 6. Đóng góp của luận văn ......................................................................... 11 7. Cấu trúc của luận văn ........................................................................... 12 PHẦN NỘI DUNG Chƣơng 1: HÌNH TƢỢNG NHÂN VẬT TRONG TIỂU THUYẾT VÀ VÀI NÉT VỀ HÌNH TƢỢNG NHÂN VẬT NGƢỜI CÔNG NHÂN MỎ TRONG TIỂU THUYẾT QUẢNG NINH ................................................................... 13 1.1. Khái niệ m hình tượng nhân vật trong tác phẩm văn học .................... 13 1.1.1. Chức năng nhân vật .................................................................... 14 1.1.2. Phân loại nhân vật ...................................................................... 15 1.2. Hình tượng nhân vật trong tiểu thuyết ............................................... 17 1.2.1. Khái niệm tiểu thuyết ................................................................. 17 1.2.2. Quan niệm về nhân vật trong tiểu thuyết .................................... 19 1.3. Vài nét về sự hình thành của vùng mỏ và sự xuất hiện hình tượng người công nhân mỏ trong tiểu thuyết Quảng Ninh từ sau 1945 đến nay .. 21 1.3.1. Vài nét về sự hình thành của vùng mỏ Quảng Ninh .................... 21 1.3.2. Sự xuất hiện hình tượng người công nhân mỏ trong tiểu thuyết Quảng Ninh từ sau 1945 đến nay.......................................................... 27 1.4. Vài nét về tiểu sử và sự nghiệp của ba nhà văn: Võ Huy Tâm, Nguyễn Sơn Hà, Võ Khắc Nghiêm............................................................ 30 1.4.1. Nhà văn Võ Huy Tâm................................................................. 30 1.4.2. Nhà văn Nguyễn Sơn Hà ............................................................ 32 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
3 1.4.3. Nhà văn Võ Khắc Nghiêm .......................................................... 33 Chƣơng 2: NGHỆ THUẬT MIÊU TẢ NGOẠI HÌNH, TÂM LÝ VÀ TÍNH CÁCH NHÂN VẬT ...................................................................................... 36 2.1. Nghệ thuật miêu tả ngoại hình nhân vật ............................................. 36 2.1.1. Hình tượng người thợ mỏ trong thời kháng chiến chống Pháp .... 37 2.1.2. Hình tượng người thợ mỏ trong thời kỳ xây dựng Chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh thống nhất nước nhà - trong tiểu thuyết của Võ Huy Tâm ........................................................................ 39 2.1.3. Hình tượng người thợ mỏ trước yêu cầu của cách mạng khoa học kỹ thuật trong tiểu thuyết của Nguyễn Sơn Hà ..................................... 47 2.1.4. Hình tượng người nữ thợ mỏ thời kỳ “mở cửa” trong tiểu thuyết của Võ Khắc Nghiêm ........................................................................... 54 2.2. Nghệ thuật miêu tả tâm lý và tính cách nhân vật ................................ 61 2.2.1. Tâm lý, tính cách c ủa những người thợ mỏ chân chính, tích cực 62 2.2.2 Chân dung người thợ mỏ với tâm lý phức tạp, đa chiều và tính cách không nguyên phiến ...................................................................... 75 Chƣơng 3: NGHỆ THUẬT TRẦN THUẬT VÀ NGÔN NGỮ NGHỆTHUẬT ... 83 3.1. Nghệ thuật trần thuật ......................................................................... 83 3.1.1. Giới thuyết về trần thuật ............................................................. 83 3.1.2. Võ Huy Tâm và Nguyễn Sơn Hà với nghệ thuật trần thuật kiểu truyền thống ......................................................................................... 85 3.1.3. Sự mở rộng biên độ cho trần thuật và những đổi mới trong phương thức kể và tả ở Võ Khắc Nghiêm.............................................. 96 3.2. Ngôn ngữ nghệ thuật ....................................................................... 102 3.2.1. Giới thuyết về ngôn ngữ ........................................................... 102 3.2.2. Võ Huy Tâm với thứ ngôn ngữ đậm chất liệu dân gian và phong phú các tri thức về vùng mỏ ............................................................... 103 3.2.3. Nguyễn Sơn Hà với thứ ngôn ngữ mang đậm tri thức chuyên môn và kỹ thuật vùng mỏ ........................................................................... 106 3.2.4. Võ Khắc Nghiêm với thứ ngôn ngữ của vùng mỏ thời “mở cửa” .... 111 KẾT LUẬN ................................................................................................ 118 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................... 121 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
4 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
5 LỜI CẢM ƠN Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS. Trần Thị Việt Trung. Nhân đây tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn của mình với các thầy cô giáo trong Khoa Ngữ văn, Khoa Sau đại học, những người đã giúp cho chúng tôi một ngọn lửa tri t hức. Tôi xin được cả m ơn Thư việ n trư ờ ng Đạ i học Sư phạ m - Đạ i họ c Thái Nguyên đã tạo điề u kiệ n thuậ n lợ i cho tôi trong quá trình h ọc t ập và nghiên c ứu. Tôi xin cảm ơn tới UBND tỉnh Quảng Ninh, Sở Giáo dục và Đào tạo Quảng Ninh, Trường THPT Uông Bí. Xin cảm ơn những người đồng nghiệp và bạn bè đã tiếp thêm sức mạnh tinh thần cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 10 năm 2010 Tác giả luận văn Hoàng Thị Ngọc An Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Quảng Ninh là một tỉnh nằm ở địa đầu phía Đông Bắc của Việt Nam, một vùng đất giàu tiềm năng về nhiều mặt. Quảng Ninh là một trong số ít các tỉnh có trữ lượng than lớn nhất nước ta. Đã hơn một trăm năm nay, các mỏ than của Quảng Ninh đã liên tục hoạt động đem lại nguồn thu nhập quý giá cho tổ quốc. Cũng tương ứng với số năm hoạt động ấy là lớp lớp thế hệ công nhân mỏ Quảng Ninh đã ngày đêm lao động miệt mài trong các vùng mỏ và đã gắn bó một cách máu thịt với vùng mỏ. Và một cách tự nhiên, hình ảnh người công nhân mỏ đã trở thành một hình ảnh hấp dẫn đối với lớp lớp các nghệ sĩ Quảng Ninh, nhất là đối với các nhà văn xuôi c ủa vùng đất mỏ này. Trong đời sống văn học của Quảng Ninh thì thể loại tiểu thuyết so với các thể loại khác có phần nổi trội hơn, đặc biệt là ở mảng đề tài viết về người công nhân mỏ. Đây cũng chính là phần thành công nhất, phần đóng góp mang tính đặc trưng nhất của văn học Quảng Ninh đối với nền văn học Việt Nam thời kỳ hiện đại. Một loạt các nhà văn, nhà tiểu thuyết của Quảng Ninh như: Võ Huy Tâm, Tô Ngọc Hiến, Sỹ Hồng, Lý Biên Cương, Võ Khắc Nghiêm, Nguyễn Đức Huệ, Dương Hướng, Hoàng Văn Lương, Nguyễn Sơn Hà, Nam Ninh, Phan Thanh.... đã một đời gắn bó và dành nhiều công sức, tâm huyết cho đề tài người công nhân mỏ trong quá trình sáng tác của mình. Và họ cũng đã thu được những thành tựu đáng tự hào. Tiểu thuyết Quảng Ninh đã thực sự thu hút được sự chú ý của đông đảo người đọc qua nhiều thế hệ - không những ở chính mảnh đất này mà cả trên địa bàn của cả nước. Thế nhưng, cho tới nay chúng tôi vẫn chưa thấy có một công trình nghiên cứu nào khảo sát một cách có hệ thống, công phu, nhiều thấu đáo về mảng đề tài này - nhất là ở phương diện Nghệ thuật xây dựng hình tượng người công nhân mỏ - một phương diện nghệ thuật có nhiều thành tựu mang nét đặc trưng của tiểu thuyết Quảng Ninh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
2 Hiện nay, cũng như ở các tỉnh khác - Quảng Ninh đang có chủ trương đưa chương trình văn học địa phương vào giảng dạy trong các nhà trường phổ thông, nhằm giúp các em học sinh trong địa phương hiểu rõ hơn về truyền thống văn hoá, lịch sử, về đất nước và con người - nơi mảnh đất mình đang sinh sống học tập và làm việc, nhất là đối với các sáng tác viết về đề tài công nghiệp khai thác mỏ của tỉnh nhà. Do đó việc nghiên cứu về tiểu thuyết Quảng Ninh là một việc làm có ý nghĩa thiết thực phục vụ kịp thời cho công tác giảng dạy văn học địa phương cho các trường phổ thông hiện nay ở Quảng Ninh. Chính những lí do trên đã là nguyên nhân thúc đẩy chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài này, nhằ m tìm hiểu một cách hệ thống và tương đối thấu đáo về các thành tựu của tiểu thuyết Quảng Ninh, đặc biệt là ở một phương diệ n quan trọng của thể loại văn học này, đó là Nghệ thuật xây dựng hình tượng người công nhân mỏ trong tiểu thuyết Quảng Ninh (từ sau 1945 đến nay). Nghiên cứu đề tài này chúng tôi muốn góp thêm tiếng nói khẳng định một thành tựu tiêu biểu ở thể loại tiểu thuyết của Quảng Ninh nói chung, c ủa một số cây bút Quảng Ninh nói riêng; và nhằ m đáp ứng một phần nào chủ trương nghiên cứu, giảng dạy Văn học địa phương trong nhà trường phổ thông hiện nay của tỉnh Quảng Ninh. Mặt khác, bản thân tôi vốn là một người con của Quảng Ninh - nên tôi luôn có một sự mong muốn được tìm hiểu một cách sâu sắc và cụ thể về những giá trị tiêu biểu của nền văn học tỉnh nhà. Từ đó, khẳng định được những nét độc đáo, những đóng góp quan trọng của tiểu thuyết viết về người thợ mỏ của các nhà văn Quảng Ninh đối với sự phát triển văn xuôi Việt Nam hiện đại ở mảng đề tài người công nhân mỏ trong suốt hơn nửa thế kỷ qua. Qua đó, như là một sự tri ân của tôi đối với quê hương vùng mỏ yêu dấu của mình! Đồng thời qua việc thực hiện luận văn này, tôi sẽ có một cơ hội tập dượt, làm quen với công tác nghiên cứu khoa học để có kiến thức, có kinh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
3 nghiệm đáp ứng tốt hơn công tác giảng dạy bộ môn Ngữ văn trong nhà trường phổ thông hiện nay. 2. Lịch sử vấn đề Nghiên cứu những tác phẩ m viết về vùng mỏ và viết về Hình tượng người công nhân mỏ trong tiểu thuyết Quảng Ninh từ sau 1945 tới nay - qua khảo sát nghiên cứu tư liệu bước đầu chúng tôi nhận thấy: Ngay từ khi tác phẩm Vùng mỏ (1952) của Võ Huy Tâm ra đời - đặc biệt khi tác phẩm được nhận Giải nhất Giải thưởng của Hội văn nghệ Việt Nam 1951 - 1952, với sự khẳng định nồng nhiệt của Ban chấm giải, cuốn sách đầu tiên viết về hình tượng người công nhân mỏ này đã thực sự được chú ý đón đọc, được giới thiệu phê bình với những lời ngợi khen, khẳng định trên các phương tiện thông tin đại chúng. Ví dụ như: Nguyễn Đình Thi trong bài Tổng kết giải thưởng đã khẳng định rằng: “Cách mạng và kháng chiến đã thay đổi hẳn những nhân vật của văn chương. Vai chính trong các truyện đã dần dần là những con người mới của công nông binh. Lần đầu tiên, các đám đông công nông binh đã được đưa vào truyện. Những đám đông bãi công trong “Vùng mỏ”... đã đem tới một sức sống đông đảo, tưng bừng cho tiểu thuyết kháng chiến, chưa từng thấy trong các tiểu thuyết cũ. Trong một số tác phẩm, đã bắt đầu dựng lên những nhân vật mới khá rõ nét, có nguồn gốc, có công tác, nghề nghiệp, có gia đình bè bạn, có cuộc sống chung và riêng. Những chị thợ Min, Le, anh Tài Bá, chú bé Lê trong “Vùng mỏ” và nhiều nhân vật khác đã làm cho người đọc yêu mến và quý trọng. Những nhân vật đó chiến đấu, hi sinh dũng cảm, phục vụ tận tuỵ, họ có ý thức dân tộc và ý thức giai cấp, họ biết đời họ như thế nào, họ phải làm gì và đi tới đâu”.[77, 35]. Sau này trong bài: nói chuyện trước Hội nghị những người viết văn trẻ có tên Con đường của những người viết văn trẻ, Nguyễn Đình Thi tiếp tục khẳng định: “một công nhân lần đầu tiên viết tiểu thuyết (đồng chí Võ Huy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
4 Tâm). Và ngoài lực lượng viết trong bộ đội, chúng ta vui mừng thấy số công nhân và cán bộ kỹ thuật đang tham gia sản xuất ở các nhà máy, công trường, thích viết văn và hăng hái viết ngày càng đông, nay đã trở thành một lực lượng đáng kể, đem đến cho văn học ta một nội dung mới dồi dào sức sống của chủ nghĩa xã hội đang vươn lên”.[77, 62]. Giáo sư Hoàng Như Mai trong cuốn sách Truyện và ký kháng chiến 1946 - 1954 (Nxb Giáo dục, 1966) cũng đã khẳng định những đóng góp về phương diện nghệ thuật của tác giả tiểu thuyết Vùng mỏ như sau: “Võ Huy Tâm biết tìm cho nhân vật những hoàn cảnh điển hình để cho tính cách của họ được bộc lộ một cách rõ ràng”.[48, 25]. Ma Văn Kháng trong bài Tiểu thuyết - nghệ thuật khám phá cuộc sống đã nhắc đến đóng góp quan trọng của Võ Huy Tâm đối với lịch sử văn học nước nhà: “…Kết tinh quan trọng của thành tựu văn xuôi những năm kháng chiến chống Pháp cũng chính là tiểu thuyết “Vùng mỏ”, “Xung kích”, “Con trâu””.[75, 424]. Sau Vùng mỏ (1952) Võ Huy Tâm viết tiếp tiểu thuyết Những người thợ mỏ, (Tập 1, in năm 1961). Tác phẩm này ngay sau khi ra đời được giớ i phê bình và bạn đọc quan tâm đón đọc và khen ngợi. Xin trích dẫn một số ý kiến tiêu biểu của Hồng Tân và Trần Nhật Lam: “Những người thợ mỏ” đã chứng minh rằng, giai cấp công nhân Việt Nam cũng có đầy đủ các đặc tính chung nhất thuộc về bản chất của giai cấp công nhân. Nhà văn khẳng định mặt bản chất, mặt tiến bộ, mặt tích cực đồng thời gạt bỏ không thương tiếc các hiện tượng tiêu cực lạc hậu và những nhược điểm. Tác giả đã đề cao những tấm gương lao động dũng cảm, hy sinh quên mình vì lợi ích chung của giai cấp… Tình hữu ái giai cấp, tình đoàn kết dân tộc, tình quốc tế vô sản, nghĩa vợ chồng, lòng trai gái yêu nhau đều được tác giả nâng lên thành tiêu chuẩn đạo đức mới”.[70, 10]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
5 Nhà nghiên cứu, phê bình Như Phong đã khẳng định: “Chủ đề của tác phẩm văn học phải do từ cuộc sống đặt ra. Sự thật ở khu mỏ hồi mới tiếp quản là lực lượng ta lúc đó còn yếu, vậy mà ta làm chủ được mọi mặt, đưa miền mỏ đi lên. Đó là chủ đề tốt”.[79, 04]. Hoặc:“Cái chính của tiểu thuyết là làm cho người ta đi sâu hơn nữa vào cuộc sống, hiểu cuộc sống, hiểu con người, hiểu xã hội hơn…”, “Những người thợ mỏ” giúp tôi hiểu rõ về người công nhân mỏ. Đọc “Những người thợ mỏ” thích nhất là tính chất công nhân Việt Nam rất rõ, tính chất những người công nhân từ một tình trạng trì trệ, lạc hậu thoát thai ra. Chi tiết của Võ Huy Tâm giúp người ta hiểu được bề dày của nhân vật.[79, 03]. Hoàng Lương và Huỳnh Thái cũng đã chỉ ra một trong những đặc điể m của các nhân vật người thợ mỏ trong tác phẩm của Võ Huy Tâm như: “Những người thợ mỏ” có nhiều nét thật của công nhân Cẩm-Phả do tác giả đã nắm được nguồn gốc của đa số công nhân ở đây, là xuất thân từ nông dân mà ra với những cá tính và tập quán của người nông dân Việt Nam. Do đó những người công nhân trong cuốn truyện của Võ Huy Tâm gần gũi với các đồng chí, giống các đồng chí từ trong cuộc đời lao khổ cũ và trong cuộc sống mới hiện nay. Đọc thấy thêm yêu người thợ mỏ”.[73, 04]. Một số nhà văn có danh tiếng thời kỳ đó như: Bùi Huy Phồn và Tô Hoài cũng đưa ra nhận xét: “Võ Huy Tâm có một vốn sống phong phú về thợ mỏ nên nhiều đoạn trong “Những người thợ mỏ” đã cho độc giả thấy cách sống, cách suy nghĩ, cách làm việc và tác phong của công nhân mỏ”.[79, 03]. ô Hoài c ho rằng tác phẩ m “Những ngư ời thợ mỏ” của Võ Huy Tâm: “Hay, biểu hiện được những vấn đề mới… Viết đề tài hiện đại là khó. Võ Huy Tâm có th ể tập trung vào v ấn đề chống quan liêu và dân ch ủ hóa trong s ản xuất, miễn là s ự biểu hiện không làm s ụp đổ cái hiện thực của vùng mỏ.[79, 03]; Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
6 “Kỹ thuật tả người của Võ Huy Tâm trong “Những người thợ mỏ” (1961), rất Việt Nam, đưa ra là giới thiệu ngay nét chính diện, phản diện của nhân vật đó rồi không cần giữ cho lắt léo. Đó là lối sáng tạo rất dân tộc. Nó không đơn sơ như truyện cổ, cũng không bắt chước truyện mới”…[80, 03]. Nguyễn Đình Thi cũng đã đánh giá rằng: “Nhiều nhân vật như Nguồn, Sa, tài Bảo v.v.. rất sống và đẹp. Sức sống của cái thế giới nhân vật ấy tràn qua cả cái khung sơ sài và chật hẹp của cốt truyện và chủ đề tư tưởng mà Võ Huy Tâm định nêu ra”.[80, 04]. Nhưng bên cạnh những ý kiến khen ngợi, khẳng định của giới sáng tác và phê bình c ũng có những ý kiến phê phán (khá nặng nề, do xuất phát từ sự phản ứng của Khu uỷ Hồng Quảng và một số người trong lãnh đạo tuyên huấn, báo chí ở Trung ương và địa phương). Đặc biệt trong Bài nói chuyện tạ i Đại hội văn nghệ Việt Nam lần thứ III (1962) của đồng chí Trường Chinh có tên: “Tăng cường tính Đảng, đi sâu vào cuộc sống mới để phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng tốt hơn nữa”: “Anh chị em công nhân làm mỏ rất hoan nghênh nhà văn thân thiết của vùng mỏ miêu tả đời sống và lao động sáng tạo của mình, miêu tả tình thương yêu giai cấp giữa những người thợ mỏ, nhưng rất nghiêm khắc phê phán nội dung thiếu tính đảng của tác phẩm. Sự phê phán chính xác đó sẽ giúp cho tác giả sửa chữa lại tác phẩm và tiếp tục sáng tác tốt hơn, đồng thời cũng nhắc nhở những nhà phê bình của chúng ta cần coi trọng tính đảng trong phê bình”.[09, 15]. Những lời phê phán ấy lại xuất hiện trong một văn kiện quan trọng như vậy đã đem đến một “tai nạn nghề nghiệp” rất nghiêm trọng đối với tác giả. Điều này khiến cho nhà văn công nhân Võ Huy Tâm hoang mang nên không thể viết tiếp được tập 2 ngay như trong dự định. Phải chờ ngót mười năm sau ông mới có thể tiếp tục sự nghiệp văn chương của mình. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
7 Phải đến những năm 80, sự nghiệp sáng tác của Võ Huy Tâm, trong đó có tiểu thuyết Những người thợ mỏ mới được khẳng định trở lại. Ở vị trí tác giả, Võ Huy Tâm lại trở lại vị trí của người mở đầu và dẫn đầu đội ngũ các nhà văn Quảng ninh viết về sự nghiệp công nghiệp hoá vùng mỏ và về giai cấp công nhân. Xét về tác phẩ m, thì Những người thợ mỏ xứng đáng là cuố n tiểu thuyết lớn viết về người thợ mỏ. Trong nhiều bài viết của giới phê bình - Võ Huy Tâm và Những người thợ mỏ đều đã được khẳng định ở vị trí cao trong thành tựu của văn học lúc bấy giờ. Xin trích một số ý kiến của các nhà nghiên cứu, phê bình sau: Ý kiến của Song Thành: “Võ Huy Tâm, nhà văn xuất thân công nhân, suốt hai mươi năm gắn bó với đề tài công nghiệp, kiên trì bám sát cuộc sống, lăn lộn với công nhân mỏ, tích lũy vốn hiểu biết về cuộc sống lao động và cuộc sống riêng tư của họ, viết được những trang đầy nhiệt tình về giai cấp công nhân, đó là một phương hướng đúng đắn cần khẳng định, một quyết tâm đáng ca ngợi và nhiều anh em trẻ đang noi theo anh”.[74, 06]. Hoặc như nhận xét của Văn Trọng: “Nói đến những nhà văn của vùng mỏ trước hết phải nói đến Võ Huy Tâm và tác phẩm “Vùng mỏ” của ông. “Vùng mỏ” phản ánh phong trào đấu tranh bất khuất của thợ mỏ dưới sự lãnh đạo của Đảng mà tác giả của nó là người trong cuộc. Sau tiểu thuyết “Vùng mỏ”, không lâu sau, nhà văn cho ra đời tiểu thuyết “Những người thợ mỏ”. Như con tằm cần mẫn nhả tơ, và sức sáng tạo đáng khâm phục, Võ Huy Tâm cho ra mắt bạn đọc liên tiếp những tập tiểu thuyết “Đi lên đi”, “Vỉa than lớn”, “Rượu chát”.[82, 14]. Hay như đánh giá của nhà nghiên cứu, phê bình Phong Lê: “Cũng có thể nói tất cả sáng tác của Võ Huy Tâm trong hành trình 50 năm qua là viết về những người thợ mỏ. Quan sát gương mặt, hành trang, hoạt động bước đi của thế giới nhân vật của ông, ta có thể ít nhiều hình dung bước đi của đất Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
8 nước trên từng chặng đường gian lao, vất vả nhằm mục tiêu chung là giải phóng con người ra khỏi mọi tầng lớp áp bức, và ra khỏi sự nghèo đói lưu niên. Mục tiêu ấy là sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội đã từng bước được thực hiện trên miền Bắc từ buổi đầu những năm 60”.[41, 374]. Có thể thấy: Với sự tâm huyết và sự làm việc hết mình vì vùng mỏ, vì những người thợ mỏ thân yêu- Võ Huy Tâm đã trở thành một nhà văn tiêu biểu của Quảng Ninh với đề tài người thợ mỏ. Ông xứng đáng được nhận những lời ngợi khen, ca ngợi của những người luôn yêu mến và trân trọng ông. Cùng với Võ Huy Tâm, ở Quảng Ninh có một đội ngũ các nhà văn thuộc các thế hệ kế tiếp với nhiều tên tuổi mới như: Tô Ngọc Hiến, Lý Biê n Cương, Sỹ Hồng, Nguyễn Sơn Hà... Bên cạnh đó là các tên tuổi đã trở nên quen thuộc đối với việc viết về đề tài người công nhân ở nhiều vùng đất khác như Huy Phương, Xuân Cang, Lê Minh, Nguyễn Thành Long, Nhật Tuấn, Nguyễn Mạnh Tuấn... Và chính họ cùng các tác phẩm của mình đã trở thành đối tượng khảo sát của một công trình nghiên cứu văn học khá nổi tiếng có tên: Văn học về đề tài công nhân (gồm 2 tập, do Viện Văn học và Nxb Lao động chủ trì và ấn hành vào năm 1983). Từ năm 1986 cho đến nay, tiểu thuyết Quảng Ninh vẫn tiếp tục phát triển và hình ảnh người công nhân mỏ vẫn là hình ảnh trung tâm của nhiề u cuốn tiểu thuyết mà tiêu biểu nhất phải kể đến đó là hai cuốn tiểu thuyết Mảnh đời của Huệ (1993) và Huyết thống (2004) của Võ Khắc Nghiêm. Ngay sau khi ra đời, hai cuốn sách này đã thu hút được sự chú ý của người đọc, bở i nó đã đề cập đến một vấn đề mang tính thời đại: giai cấp công nhân (ở đây là công nhân mỏ) trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Xin dẫn một số ý kiến, nhận xét như sau: Trương Thiếu Huyền đã khẳng định: “Nhà văn Võ Khắc Nghiêm đủ vốn liếng thể hiện vấn đề cao hơn. Tâm tư người thợ, chính là tâm tư của giai cấp công nhân, tâm tư của thời đại”.[34, 05]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
9 Hay khi nhận xét về nhà văn Võ Khắc Nghiêm, tác giả Văn Trọng cho rằng: “Anh là nhà văn cần mẫn. Sự hấp dẫn của văn anh có lẽ là ở tốc độ câu chuyện. Có người nói văn anh đầy ắp thông tin và đã đi vào lề báo chí…”. [82, 06]. Ma Văn Kháng cũng có những đánh giá quan trọng về một số sáng tác của Võ Khắc Nghiêm như: “Thông qua “Huyết thống” một gia đình thợ mỏ, Võ Khắc Nghiêm đã tung ra hàng chục nhân vật khá điển hình mà nhân vật nào cũng lấp lánh đầy ấn tượng. Nhà văn đã đặt ra nhiều vấn đề gai góc dữ dội và khéo léo lý giải qua số phận thăng trầm của các nhân vật. Trước đây, nhiều trí thức đi vô sản hoá ở vùng mỏ, ngày nay quá trình phát triển ngành than trên con đường công nghiệp hiện đại đã nâng cao vị trí, tầm vóc của người thợ mỏ, thực chất là cuộc cách mạng trí thức hoá công nhân”.[56, 05]. Tác giả Cao Thâm cũng có những nhận xét về nhà văn Võ Khắc Nghiêm như: “Ông Nghiêm có bốn nhà, là hội viên của các Hội: Nhà báo, Nhà văn, Nghệ sĩ sân khấu, Điện ảnh, trong các lĩnh vực sáng tác, lĩnh vực nào ông cũng viết nhiều, nhưng nhiều nhất là văn xuôi... văn xuôi của Võ Khắc Nghiêm đầy ắp thông tin, cốt truyện ly kỳ…”[76, 09]. Tóm lại, qua việc khảo sát các bài viết và các công trình nghiên cứu trên, chúng tôi nhận thấy: đã có một số ý kiến nhận xét, đánh giá về những thành tựu cũng như một số hạn chế của các tác giả viết về đề tài người công nhân mỏ của các nhà văn Quảng Ninh nói chung và c ủa ba tác giả tiêu biểu trên nói riêng. Các bài viết trên đều nói rất đúng, rất trúng các vấn đề cơ bả n về nội dung tư tưởng và một số khía cạnh nghệ thuật của các tác phẩ m văn học này. Tuy nhiên, theo khảo sát của chúng tôi thì đến nay vẫn chưa thấy có một công trình nghiên cứu chuyên sâu nào về Nghệ thuật xây dựng hình tượng người công nhân mỏ trong quá trình vận động và phát triển của nó trong suốt hơn nửa thế kỷ qua đối với các nhà tiểu thuyết của Quảng Ninh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
10 Do đó, đây sẽ là công trình nghiên cứu đầu tiên về vấn đề này với tính chất như là một chuyên luận có tính chuyên biệt - nói về đặc điểm Nghệ thuật xây dựng nhân vật người công nhân mỏ - một thành tựu tiêu biểu của tiểu thuyết Quảng Ninh thời kỳ hiện đại. 3. Mục đích nghiên cứu Thực hiện luận văn này chúng tôi nhằm các mục đích sau: - Nghiên cứu và chỉ ra những đặc điểm về nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật người công nhân mỏ trong tiểu thuyết Quảng Ninh qua một số tiểu thuyết tiêu biểu của ba tác giả: Võ Huy Tâm, Nguyễn Sơn Hà, Võ Khắc Nghiêm. Qua đó, khẳng định những thành tựu nổi bật, những đóng góp về mặt nghệ thuật xây dựng nhân vật của các cây bút tiểu thuyết Quảng Ninh này! - Khẳng định việc xây dựng hình tượng người công nhân mỏ của các tác giả tiểu thuyết Quảng Ninh đã góp phần làm phong phú thêm hình tượng người công nhân trong văn học Việt Nam nói chung. Đây c ũng là một đóng góp quan trọng của các cây bút Quảng Ninh vào quá trình vận động và phát triển của tiểu thuyết Việt Nam hiện đại ở mảng đề tài công nghiệp. - Tìm hiểu những nét đặc sắc trong sáng tác của ba nhà văn: Võ Huy Tâm, Nguyễn Sơn Hà, Võ Khắc Nghiêm trong sự bổ sung và tiếp sức cho nhau trên hành trình sáng tạo nghệ thuật về hình tượng người công nhân mỏ nói riêng, về giai cấp công nhân Việt Nam nói chung trong đời sống văn học Việt Nam hiện đại. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là: Hình tượng người công nhân mỏ Quảng Ninh trong những tiểu thuyết tiêu biểu của ba tác giả: Võ Huy Tâm, Nguyễn Sơn Hà và Võ Khắc Nghiêm. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
11 Do số lượng tiểu thuyết Quảng Ninh khá dày dặn và do thời gian nghiên cứu hạn chế - nên chúng tôi chỉ khảo sát những tiểu thuyết tiêu biểu nhất của ba tác giả viết về người công nhân mỏ, đó là: Vùng mỏ (1952) của Võ Huy Tâm. Những người thợ mỏ (1961) của Võ Huy Tâm. Đi lên đi (1971) của Võ Huy Tâm. Vỉa than lớn (1983) của Võ Huy Tâm. Thời gian đang đi (1983) của Nguyễn Sơn Hà. Mảnh đời của Huệ (1993) của Võ Khắc Nghiêm. Huyết thống (2004) của Võ Khắc Nghiêm. Để có thể chỉ ra những đặc điểm riêng, những đóng góp riêng trong nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật người công nhân mỏ của ba nhà văn trên chúng tôi đã đọc, tham khảo, nghiên cứu một số cuốn tiểu thuyết khác của các tác giả Quảng Ninh và của các địa phương trong toàn quốc về đề tài này (để đối chiếu, so sánh) như Nguyễn Dậu, Hà Minh Tuân, Huy Phương, Xuân Cang... Ngoài ra, chúng tôi đọc, tham khảo, nghiên cứu một số tài liệ u lí luận để làm cơ sở lí thuyết của đề tài. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Trong quá trình thực hiện luận văn, chúng tôi đã sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau như: Phương pháp lịch sử; phương pháp khảo sát thống kê; phương pháp miêu tả; phương pháp phân tích tổng hợp; phương pháp so sánh đối chiếu và phương pháp cấu trúc hệ thống. 6. Đóng góp của luận văn Tìm hiểu những đặc điểm về nghệ thuật xây dựng hình tượng ngườ i công nhân mỏ trong tiểu thuyết Quảng Ninh, qua một số tiểu thuyết tiêu biểu của ba tác giả: Võ Huy Tâm, Nguyễn Sơn Hà, Võ Khắc Nghiêm; chỉ ra những Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
12 đặc điểm riêng và đóng góp c ủa mỗi tác giả; qua đó khẳng định thành tựu của một vùng đề tài về công nghiệp và người công nhân mỏ trong văn học Việt Nam hiện đại. 7. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn được triển khai trong 3 chương: Chương 1: Hình tượng nhân vật trong tiểu thuyết và vài nét về hình tượng nhân vật người công nhân mỏ trong tiểu thuyết Quảng Ninh. Chương 2: Nghệ thuật miêu tả ngoại hình, tâm lý và tính cách nhân vật. Chương 3: Nghệ thuật trần thuật và ngôn ngữ nghệ thuật. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn