Luận văn Thạc sĩ Văn học: Linh Sơn và quan niệm về tiểu thuyết của Cao Hành Kiện

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:107

Thêm vào BST

Báo xấu

148
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mời các bạn tham khảo những nội dung về nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong Linh Sơn; nghệ thuật xây dựng nhân vật trong Linh Sơn; nghệ thuật xây dựng không gian trong Linh Sơn thông qua luận văn Thạc sĩ Văn học: Linh Sơn và quan niệm về tiểu thuyết của Cao Hành Kiện sau đây.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Văn học: Linh Sơn và quan niệm về tiểu thuyết của Cao Hành Kiện

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Lâm Nhựt Anh LINH SƠN VÀ QUAN NIỆM VỀ TIỂU THUYẾT CỦA CAO HÀNH KIỆN LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2012
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Lâm Nhựt Anh LINH SƠN VÀ QUAN NIỆM VỀ TIỂU THUYẾT CỦA CAO HÀNH KIỆN Chuyên ngành : Văn học nước ngoài Mã số : 60 22 30 LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐINH PHAN CẨM VÂN Thành phố Hồ Chí Minh - 2012
LỜI CÁM ƠN Tôi xin gửi lời cám ơn đến phòng Sau Đại học, quý thầy cô khoa Ngữ Văn, những người thầy đã hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong thời gian qua và cung cấp cho tôi nhiều kiến thức quý báu giúp tôi có nền tảng kiến thức để thực hiện luận văn này Tôi muốn gửi lời cám ơn chân thành đến người thầy hướng dẫn của tôi Tiến sĩ Đinh Phan Cẩm Vân vì sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của cô trong suốt quá trình tôi tiến hành nghiên cứu. Chính cô đã hỗ trợ và tư vấn cho tôi trong tất cả giai đoạn của luận văn. Giúp tôi có được một cách nhìn toàn diện hơn cho luận văn của mình. Bên cạnh đó tôi xin gửi lời cám ơn của mình đến PGS.TS. Hồ Sĩ Hiệp, người thầy đã tạo điều kiện cho tôi tiếp xúc với nền văn học Trung Quốc. Lời cám ơn cuối cùng tôi xin gửi đến ba mẹ tôi, những người bạn của tôi, đặc biệt là những người bạn trong lớp Cao học Văn học nước ngoài khoá 21, đã đồng hành cùng tôi trong suốt khoá luận. Tôi xin gửi đến tất cả lời cám ơn chân thành. TP. Hồ Chí Minh ngày 30 tháng 9 năm 2012. Người viết luận văn Lâm Nhựt Anh Lớp Cao học Văn học nước ngoài khoá 21
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Và kết quả trong luận văn này chưa từng được công bố ở các công trình khác. TP.Hồ Chí Minh, ngày 30 tháng 9 năm 2012 Người viết luận văn Lâm Nhựt Anh Lớp Cao học Văn học Nước ngoài Khóa 21
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cám ơn Lời cam đoan Mục lục MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................. 1 2. Lịch sử vấn đề ...................................................................................................... 2 3. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 6 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 7 5. Đóng góp của luận văn ........................................................................................ 7 6. Cấu trúc luận văn ................................................................................................. 7 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG .................................................................. 9 1.1. Linh Sơn và Tác giả Cao Hành Kiện ................................................................ 9 1.1.1. Tác giả Cao Hành Kiện .............................................................................. 9 1.1.2. Tiểu thuyết Linh Sơn ................................................................................ 10 1.2. Quan niệm văn chương của Cao Hành Kiện .................................................. 13 Chương 2: NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG CỐT TRUYỆN TRONG LINH SƠN....... 23 2.1. Quan niệm về nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong Linh Sơn của Cao Hành Kiện ...................................................................................................... 23 2.2. Cách xây dựng cốt truyện trong Linh Sơn ...................................................... 25 2.2.1. Cốt truyện mờ hóa .................................................................................... 25 2.2.2. Cốt truyện kết cấu kép và cốt truyện lồng khung xâu chuỗi .................... 30 2.2.3. Cốt truyện siêu tiểu thuyết........................................................................ 36 Chương 3: NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬT TRONG LINH SƠN........ 39 3.1. Quan niệm về cách xây dựng nhân vật trong Linh Sơn .................................. 39 3.2. Xây dựng nhân vật phân mảnh trong Linh Sơn .............................................. 45 3.2.1. Đại từ “tôi”- cái tôi trong cuộc hành trình vật lý ..................................... 45 3.2.2. Đại từ “anh”- cái tôi trong cuộc hành trình tâm linh ............................... 52
3.2.3. Đại từ “nàng” - Cái tôi nữ tính trong một cơ thể nam tính .................... 60 3.2.4. Đại từ “hắn” - cái tôi xa lạ ....................................................................... 65 Chương 4: NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG KHÔNG GIAN TRONG LINH SƠN ..... 71 4.1. Quan niệm về không gian trong Linh Sơn ...................................................... 71 4.2. Xây dựng không gian lồng ghép trong Linh Sơn ............................................ 73 4.2.1. Không gian thực ....................................................................................... 73 4.2.2. Không gian phi thực ................................................................................. 84 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 92 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 94
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Giải Nobel văn học năm 2000 trao cho nhà văn người Trung Quốc đầu tiên: Cao Hành Kiện. Là một nhà văn lưu vong, so với một số nhà văn hiện đại khác của Trung Quốc như Mạc Ngôn, Vương Mông, Thẩm Tùng Văn thì cái tên Cao Hành Kiện không mấy “mặn mà” với đất nước này. Tác phẩm của Cao Hành Kiện không dễ đọc, nó pha trộn giữa tinh thần phương Đông và bút pháp hiện đại phương Tây. Cao Hành Kiện có nhiều đóng góp trong việc xây dựng một loại hình tiểu thuyết mới. Vì vậy, ông đã đưa ra nhiều quan niệm về tiểu thuyết mới trong các sáng tác của mình cũng như trong những bài phát biểu của ông tại giải Nobel và ở các trường Đại Học. Linh Sơn là quyển tiểu thuyết đoạt giải Nobel của ông và cũng chính là quyển sách minh chứng cho những quan niệm tiểu thuyết của ông. Vì vậy nó là một quyển tiểu thuyết thích hợp cho những ai muốn tìm hiểu về quan niệm tiểu thuyết của Cao Hành Kiện. Tiểu thuyết Linh Sơn không dễ đọc, nó rất kén độc giả. Linh Sơn đòi hỏi người đọc một khả năng tư duy và một kinh nghiệm sống phong phú, bởi vì nó là một quyển tiểu thuyết bán tự truyện được xây dựng từ một chuyến đi thực tế của nhà văn. Bên cạnh đó nó là quyển tiểu thuyết phản ánh những kinh nghiệm đã trải qua trong cuộc đời tác giả. Linh Sơn chứa nhiều quan điểm triết học và tôn giáo. Nhiều suy ngẫm về cuộc đời đã được tác giả bộc lộ trong từng trang của Linh Sơn. Quan niệm về xây dựng một tiểu thuyết mới được chứng minh trong Linh Sơn bằng việc đổi mới xây dựng nhân vật, cốt truyện, yếu tố không gian và thời gian.Vì vậy, đến với đề tài nghiên cứu về những quan niệm tiểu thuyết trong Linh Sơn là một cách làm sáng tỏ những quan niệm tiểu thuyết của ông và nhằm minh chứng cho việc xây dựng một quyển tiểu thuyết bằng chính những quan điểm của tác giả.
2 Từ những lí do trên chúng tôi đã lựa chọn đề tài “Linh Sơn và quan niệm về tiểu thuyết của Cao Hành Kiện”. Ở đề tài này chúng tôi mở rộng nêu những quan điểm đổi mới về tiểu thuyết do Cao Hành Kiện đề xuất trong những bài phát biểu của mình. Đồng thời đề tài cũng chỉ ra sự vận dụng những quan điểm của ông vào trong tiểu thuyết như một sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành. Qua đó giúp chúng ta hiểu được mục đích mà tác giả muốn đổi mới trong tiểu thuyết, giúp chúng ta thấy được phong cách Trung Hoa độc đáo trong tác phẩm cũng như trong con người ông. Đề tài cũng là một sự minh chứng Cao Hành Kiện xứng đáng là một nhà văn tiêu biểu của Trung Hoa. 2. Lịch sử vấn đề Là một tác giả lớn mang tầm cỡ quốc tế, nhiều tác phẩm của Cao đã được dịch ra nhiều thứ tiếng. Vì vậy, nghiên cứu về tác phẩm của Cao Hành Kiện là công việc của nhiều nhà phê bình trong nước và thế giới. Những công trình nghiên cứu về Linh Sơn được chú ý nhiều nhất trên thế giới là những công trình nghiên cứu về vấn đề văn hoá trong Linh Sơn. Nhiều học giả cũng như sinh viên quốc tế đã đặc biệt quan tâm đến mối quan hệ giữa văn hoá học và văn học trong tiểu thuyết Linh Sơn. Công trình đầu tiên phải kể đến là công trình của giáo sư Mabel Lee tại trường đại học Sydney, một dịch giả nổi tiếng đã dịch từ tiếng Trung sang tiếng Anh tác phẩm Linh Sơn. Công trình với tên gọi “Comparative Literature and Culture” (tạm dịch là “So sánh văn chương và văn hoá”). Ngoài ra, giáo sư Lee còn nghiên cứu về vai trò của đại từ trong tác phẩm Linh Sơn “Pronouns as Protagonists: On Gao Xingjian’s Theories of Narration” (tạm dịch là “Đại từ như vai chính: lý thuyết về tường thuật của Cao Hành Kiện”). Trong công trình nghiên cứu này, giáo sư Lee nói đến việc sử dụng đại từ trong Linh Sơn (“Pronouns in Soul Mountain”), việc sử dụng nhiều kỹ thuật và thí nghiệm về ngôn ngữ trong
3 quyển tiểu thuyết ( “Experimentation with Language and Technique”) và về một hình thức mới cho tường thuật (“A new Form of Narration”). Nghiên cứu về những ảnh hưởng của văn hoá trong Linh Sơn còn phải kể đến những công trình nghiên cứu của Li Xia “Cross-Cultural Intertextuality in Gao Xingjian's Novel Lingshair: A Chinese Perspective” (tạm dịch là : “Sự giao thoa văn hoá trong tiểu thuyết Linh Sơn của Cao Hành Kiện: một phối cảnh Trung Quốc”). Trong công trình nghiên cứu này tác giả cũng đề cập đến lý thuyết về sự tường thuật trong tiểu thuyết Linh Sơn. Bên cạnh đó, tác giả còn nói đến sự ảnh hưởng của phương Tây trong Linh Sơn như việc sử dụng thủ pháp dòng ý thức, so sánh giữa Cao Hành Kiện và Samuel Beckett, giữa tiểu thuyết Linh Sơn cùng với Ngọn núi thần kỳ của Thomas Mann. Bên cạnh đó còn có những công trình nghiên cứu như “Gao Xingjian's Novel Lingshan (Soul Mountain): A Long Journey in Search of a Woman?” ( tạm dịch là: “Tiểu thuyết Linh Sơn của Cao Hành Kiện: Một chuyến đi dài trong việc tìm kiếm một người phụ nữ” ) của Marian Galik, “Styles of Truth in Gao Xingjian's Soul Mountain” (tạm dịch là : “Văn phong của sự thật trong Linh Sơn của Cao Hành Kiện” ) của Timothy Hoye, “Gao Xingjian and “Soul Mountain" : Ambivalent Storytelling” (tạm dịch là: “Cao Hành Kiện và Linh Sơn : Những mâu thuẫn trong cách kể” ) của Robert Nagle, “Gao Xingjian and the Asian Experimentation in Postmodernist Performance" ( tạm dịch là: “Linh Sơn và cuộc thử nghiệm của khuynh hướng hậu hiện đại ở Châu Á” của Kwok-kan Tam Ở Việt Nam, số lượng nghiên cứu về Linh Sơn cũng như về tác giả Cao Hành Kiện còn khá khiêm tốn so với nước ngoài, ngay cả đến nay. Đã có một số bài dịch về những bài phát biểu của ông tại các hội thảo khoa học. Các nhà văn Việt Nam đọc cuốn tiểu thuyết này ít nhiều có phân vân, trăn trở và gợi mở cả về nội dung và kỹ thuật viết. Sự phân thân của ta, mi, nàng (hay tôi,
4 bạn và nàng) là cái cá nhân cô đơn đi tìm đồng vọng, là cái một mình đối chọi cái toàn thể, nhiều mình, là cái hôm nay tìm về, tìm lại hôm qua, ngược nguồn văn hóa, lịch sử để may ra có thể thấy được “bản lai chân diện mục” của mình. Giáo sư Nguyễn Lân Dũng đã không tiếc lời để khen Cao Hành Kiện và Linh Sơn của ông: “Cao Hành Kiện là một nhân tài. Ông là một nghệ sĩ đa năng...Ngòi bút Cao Hành Kiện thâm thuý và khốc liệt, kiểu viết độc đáo và hầu như chưa có tiền lệ...Nhiều tình tiết cho thấy tác giả am hiểu khá tường tận lịch sử, phong tục tập quán, tâm lý của dân tộc Trung Hoa...Một năng lực sáng tạo không thể phủ nhận, một tài năng và một tri thức không dễ gì có được” [63]. Công trình nghiên cứu tiếp theo về Linh Sơn ở Việt Nam là “Những điểm tương đồng giữa Linh Sơn và Hồng Lâu mộng” của tiến sĩ Đinh Phan Cẩm Vân, trong Kỷ yếu khoa Ngữ Văn 30 năm nghiên cứu và giảng dạy, sau đó tham gia hội thảo quốc tế về văn học Cận hiện đại Trung Quốc tại Đại học Bình Đông, Đài Loan. Trong công trình nghiên cứu của mình tiến sĩ Đinh Phan Cẩm Vân đã chỉ ra điểm giống nhau giữa Linh Sơn và Hồng Lâu Mộng là: “Cao Hành Kiện cũng như Tào Tuyết Cần đã cùng chung một thao tác là trình bày đan xen vào nội dung tác phẩm những quan niệm nghệ thuật mới của mình” [44, tr.223]. Điều đó đã gợi một số điểm quý báu cho luận văn này. Một bài viết của Trương Thái Du với nhan đề “ Đọc Linh Sơn của Cao Hành Kiện”, trong Tham luận ở hội thảo “Tác phẩm tiểu thuyết và sân khấu của Gao Xingjjian, giải Nobel văn học 2000” tại Aix-en-Provence, Pháp, 1/2005, người viết đã không ngừng ca ngợi tác phẩm Linh Sơn và nghệ thuật viết của Cao Hành kiện như sau: “Linh Sơn, tác phẩm chính đưa lại giải Nobel văn học cho Gao Xingjian, có thể gọi là một tiểu thuyết bách khoa. Xuất bản lần đầu ở Đài Loan năm 1991 nó chỉ bán được khoảng 90 cuốn. Sang năm sau số bán còn thấp hơn nữa, chừng 60 cuốn. Nhưng rồi cùng với thời gian, Linh Sơn trở thành cuốn sách bán chạy (bestseller), thành một hiện tượng văn học
5 lớn”, “81 chương đoạn Linh Sơn là 81 bậc cầu thang đưa Gao đến sự giác ngộ, sự thanh lọc (cathasis). Gao không thành Phật, ông vẫn là con người, con người không biết thỏa mãn bao giờ. Nhưng ông đã đến được chốn Linh Sơn của mình, dù ông vẫn chẳng hiểu nó là gì. Cuốn tiểu thuyết của Gao, vì thế, khó đọc, nhưng cũng hấp dẫn, vì thế” [49]…. Bài viết của Phạm Xuân Nguyên phỏng vấn Cao Hành Kiện tại nhà riêng của ông khi sang Pháp dự hội thảo “Tác phẩm tiểu thuyết và sân khấu của Cao Hành Kiện, giải Nobel Văn học 2000” với tiêu đề: “Cao Hành Kiện: cứu mình bằng văn chương nghệ thuật”. Trong bài viết này tác giả cũng có đề cập đến một số quan điểm về văn học mà họ Cao đã trình bày “Văn học chỉ phơi bày thực trạng đời sống con người, nêu lên những vấn đề nhân bản của nó. Đừng hoang tưởng là có thể giải quyết được hết mọi vấn đề của con người, của cuộc sống. Tôi viết về thực tế cuộc sống như nó đang diễn ra, không chỉ ở Trung Quốc, mà còn ở nhiều nơi khác. Con người với những vấn đề tồn tại cơ bản của nó, bất kỳ ở đâu, là điều quan tâm chính của tôi. Điều này lớn hơn số phận của một quốc gia, đất nước. Tôi cũng tin như nhiều người hiện nay rằng các hệ thống đại tự sự đã thuộc về quá khứ” [61]. Bài viết góp một phần để biết quan điểm về văn học của Cao Hành Kiện, để từ đó có cái nhìn đúng đắn về những giá trị văn học mà tác giả thể hiện trong tác phẩm của mình. Và nhiều bài viết khác viết về Cao Hành Kiện như “Tản mạn quanh Linh Sơn” của Nguyễn Khắc Phê, “Cao Hành Kiện độc hành trên đường nghệ thuật” của Trường Minh. Bên cạnh đó còn có một số bài phát biểu của họ Cao tại các hội thảo như bài diễn từ của Cao Hành Kiện về “Lý do của văn học” đọc tại Hàn Lâm viện Thụy Điển ngày 10- 12- 2000, bài phát biểu của Cao Hành Kiện tại Đại học Hồng Kông ngày 31- 1- 2001 với nhan đề “Một hành trình của văn học”, “Ngòi bút và bạo chúa” trích diễn văn Nobel văn chương của Cao Hành Kiện do tác giả đọc ngày 10- 12- 2000, “Không có chủ nghĩa” bài phát biểu của
6 Cao Hành Kiện tại Đài Loan…Qua những bài diễn thuyết đó, chúng ta cũng thấy được phần nào quan niệm về văn học của tác giả. Những công trình nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước đã đưa ra những lí giải sâu sắc về Linh Sơn. Tuy nhiên chưa có công trình nào tổng quát những quan niệm tiểu thuyết của Cao Hành Kiện trong Linh Sơn. Dù vậy, những công trình ấy là những gợi ý và tài liệu tham khảo cần thiết cho việc nghiên cứu của luận văn. 3. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng những phương pháp sau: Phương pháp Loại hình giúp khu biệt loại hình tiểu thuyết với các loại hình nghệ thuật khác. Phương pháp Thống kê giúp chúng tôi tìm ra những chi tiết trong Linh Sơn có liên quan đến đề tài mà chúng tôi khảo sát Phương pháp So sánh giúp chúng tôi so sánh đối chiếu với những tác phẩm khác của Cao Hành kiện như tiểu thuyết Kinh thánh của một người, những truyện ngắn của ông cùng với những vở kịch mà ông đã sáng tác. Phương pháp Hệ thống giúp chúng tôi sắp xếp lại những dữ liệu, giúp quá trình thực hiện đề tài tiết kiệm được thời gian và tránh được nhiều sai sót trong quá trình tiếp cận. Phương pháp Kí hiệu giúp giải mã những biểu tượng trong tác phẩm. Phương pháp lịch sử- xã hội để tìm ra mối quan hệ giữa thời đại- nhà văn- tác phẩm. Ngoài ra trong luận văn còn sử dụng phương pháp phê bình Tiểu sử để giúp chúng tôi tìm hiểu được những ảnh hưởng rõ nét của cuộc đời tác giả lên trên tác phẩm của ông.
7 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Văn bản chính mà chúng tôi sử dụng chính trong luận văn là tiểu thuyết Linh Sơn do Ông Văn Tùng dịch. Ngoài ra luận văn còn sử dụng tiểu thuyết Kinh thánh của một người như một sự hỗ trợ làm rõ thêm về quan niệm tiểu thuyết của Cao Hành Kiện. Bên cạnh đó còn một số truyện ngắn cùng kịch của ông . Đối tượng mà chúng tôi tiến hành khảo sát ở đây là “Quan niệm về tiểu thuyết của Cao Hành Kiện” qua Linh Sơn. Thông qua các bài viết và các bài báo cáo của ông và những bài nghiên cứu phê bình của độc giả trong nước và thế giới, chúng tôi muốn một phần nào đó làm rõ hơn và ứng dụng những quan niệm ấy vào tiểu thuyết của ông. 5. Đóng góp của luận văn Nhà văn Cao Hành Kiện là một tên tuổi khá nổi tiếng, được bạn đọc trong nước và thế giới biết đến. Vì vậy luận văn như là một đóng góp nhỏ bé, như một viên gạch góp phần xây dựng thêm tên tuổi của nhà văn người Trung Quốc này. Đến với luận văn chúng tôi mong mỏi giúp cho người đọc dễ dàng tiếp cận những tác phẩm của Cao Hành Kiện nếu như hiểu được quan niệm về nghệ thuật của ông. 6. Cấu trúc luận văn Ngoài hai phần dẫn nhập và kết luận, phần nội dung luận văn được chia thành bốn phần Chương 1 bàn về những vấn đề chung. Chương này gồm hai phần chính. Phần giới thiệu tác giả Cao Hành Kiện và tiểu thuyết Linh Sơn và phần những quan niệm văn chương của ông. Chương này mục đích là giới hạn phạm vi nghiên cứu trong Linh Sơn chỉ dừng lại ở những quan niệm tiểu thuyết được tác giả nhắc đến trong quyển tiểu thuyết này. Đồng thời qua chương một,
8 chúng tôi muốn cung cấp một số thông tin về cuộc đời tác giả và quyển tiểu thuyết mà chúng tôi sẽ tiến hành nghiên cứu. Chương 2: Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong Linh Sơn. Chương này gồm hai phần: những quan niệm về xây dựng cốt truyện và cách xây dựng cốt truyện. Chương này nhằm giới hạn những vấn đề lý thuyết về cốt truyện trong phạm vi tiểu thuyết Linh Sơn. Từ đó nổi bật lên sự vận dụng của những lý thuyết ấy vào trong tiểu thuyết. Chương 3: Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong Linh Sơn. Chương này gồm hai phần chính: những quan niệm về cách xây dựng nhân vật trong Linh Sơn và phần xây dựng nhân vật phân mảnh trong Linh Sơn. Chương này mục đích nêu lên được một số vấn đề lý thuyết về quan niệm xây dựng nhân vật của Cao và đồng thời cũng làm nổi bật lên được sự vận dụng khéo léo của Cao những quan niệm của mình vào trong tiểu thuyết Chương 4: Chương này bao gồm có hai phần chính phần lý thuyết và phần ứng dụng về cách xây dựng không gian trong Linh Sơn. Giúp cho chúng ta thấy rằng không gian trong Linh Sơn là sự đan xen giữa không gian thực và không gian tưởng tượng.
9 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG 1.1. Linh Sơn và Tác giả Cao Hành Kiện 1.1.1. Tác giả Cao Hành Kiện Cao Hành Kiện sinh năm 1940 tại Giang Tây, Trung Quốc. Ông là con trai cả trong một gia đình có hai anh em. Bố là nhân viên nhà băng, mẹ là diễn viên nghiệp dư. Mẹ ông đọc rất nhiều văn học phương Tây, từ Balzac, Zola đến Steinbeck. Chính bà là người khuyến khích con trai đến với sân khấu. Nhưng khi Cao 20 tuổi, mẹ ông trẫm mình xuống sông tự vẫn khi đang sống trong một trại lao động. “Dù không hẳn là trí thức, bà vẫn phải đi cải tạo như bao nhiêu người khác”, nhà văn nói. Nhớ lại thời kỳ mà con người “không thể tự do bày tỏ những điều người ta nghĩ, ngay cả trong gia đình mình”, nhà văn cho biết: “Tất cả những gì người ta nói lúc đó đều giả dối. Mỗi người đều mang một cái mặt nạ. Qua văn chương, bạn sẽ tìm thấy cuộc sống thực, đằng sau lớp vỏ của hư cấu, sự thật được hé lộ” [ 67]. Cao Hành Kiện sinh năm 1940, thời kỳ mà Trung Quốc đã bị xâm chiếm của chủ nghĩa quân phiệt Nhật Bản. Ông sinh ra trong hoàn cảnh chiến tranh, lớn lên trải qua cuộc biến động của Cách mạng văn hóa, cuộc sống không bình yên đã được nén lại trong những trang viết của ông. Bên cạnh đó, trong một cuộc kiểm tra sức khỏe định kỳ ông bị chẩn đoán nhầm bệnh ung thư phổi, căn bệnh mà đã giết chết cha của ông cách đây mười năm. Trong lúc chờ đợi kết quả kiểm tra một lần nữa, ông đã tự tìm cho mình một thú vui là tìm kiếm một cái nghĩa địa cũ ở một miền quê xa xôi, nơi mà không khí ít bị ô nhiễm và trải qua thời gian để đọc sách. Mặc dù là tâm điểm của cuộc tấn công trên diễn đàn văn học lúc bấy giờ, nhưng Cao Hành Kiện với thái độ dửng dưng đã đặt cho mình vị trí của kẻ bên ngoài trong cuộc tranh giành ồn ào trên văn đàn. Tấm chụp X-rays cuối cùng đã xác định rằng, tất cả những
10 phán đoán trước kia đều là sai, ông là một người hoàn toàn khỏe mạnh. Tuy nhiên trong khoảng thời gian chờ đợi con người đến với cái chết, trong phút giây sắp chạm trán với tử thần ấy đã cho ông một sự sắp xếp lại những sự việc đã xảy ra trong cuộc đời. Nên với tác giả họ Cao, sự trì hoãn cái chết là một sự tái sinh lần nữa, khiến ông quyết tâm viết một quyển tiểu thuyết. Khi những suy nghĩ, những sợ hãi về cái chết sắp xảy ra đã tiêu tan thì một tin đồn Cao sẽ đi Thanh Hải để cải tạo. Một vài người bạn của ông cũng đã được gửi đến đó, nhưng chỉ một trong số mười người đi là có thể trở về. Điều này đã khiến ông càng muốn rời khỏi Bắc Kinh hơn nữa. Cao Hành Kiện là một nhà văn, nhà viết kịch và là một họa sĩ có tài. Mặc dù cuộc đời là một nhà văn lưu vong nhưng ông vẫn cống hiến hết mình cho sự nghiệp văn học. Dù ở bất cứ lĩnh vực nghệ thuật nào đi nữa, nhà hoạt động nghệ thuật họ Cao vẫn chọn cho mình lối đi tiên phong, xây dựng những nẻo đường nghệ thuật mới. Ông đạt được một số thành công trong lĩnh vực kịch thực nghiệm và xây dựng một hình thức tiểu thuyết mới. Ma Jian (Mã Kiến), nhà văn người Anh gốc Trung - tác giả cuốn Beijing Coma (Bắc Kinh liệt vị) nhận định: “Cao Hành Kiện vừa là nhà cách tân ngôn ngữ, vừa là nhà văn chân chính. Những tác phẩm của ông đã nhấn mạnh lần nữa tầm quan trọng của cái tôi cá nhân trên cái tập thể. Ông là một trong những nhà văn đầu tiên thời hậu Mao Trạch Đông biết hấp thu tinh hoa văn học và triết học phương Tây để trộn lẫn với những giá trị cổ điển của Trung Quốc, tạo ra một hình thức mới cho kịch và tiểu thuyết” [67]. 1.1.2. Tiểu thuyết Linh Sơn Cao Hành Kiện đạt giải Nobel văn chương năm 2000 với tiểu thuyết Linh Sơn. Ông là người Trung Quốc đầu tiên đoạt giải NoBel. Trong thông cáo ngày 12 tháng 10 năm 2000 Viện Hàn Lâm Thụy Điển đã đánh giá về tác phẩm Linh Sơn như sau “Giải văn chương Nobel năm 2000 tặng thưởng nhà
11 văn Hoa ngữ Cao Hành Kiện cho một trước tác có tầm cỡ thế giới, mang dấu ấn đắng cay trong nhận thức và nét tinh tế của ngôn từ, mở ra nhiều nẻo đường mới cho nghệ thuật tiểu thuyết và sân khấu Trung Quốc” [22, tr.647]. Cuốn sách nhỏ với nhan đề Khám phá kỹ năng viết tiểu thuyết hiện đại viết năm 1981, đã đề cập đến những hướng tiếp cận khác nhau đối với tiểu thuyết và những kỹ năng cần thiết để thực hiện. Cuốn sách đã gây tranh cãi về chủ nghĩa hiện đại đối lập chủ nghĩa hiện thực Trung Quốc vào những năm 1980. Và Linh sơn là quyển tiểu thuyết mà tác giả đã viết dựa trên những quan điểm đó. Linh Sơn là một quyển tiểu thuyết bán tự truyện của Cao Hành Kiện dựa trên một chuyến đi năm tháng có thật dọc theo con sông Dương Tử, vùng nội địa của miền Nam Trung Quốc từ tháng bảy đến tháng mười hai năm 1983. Linh Sơn là quyển tiểu thuyết mà chủ đề và nội dung của nó là vết tích từ hai cuộc chấn thương trải qua trong cuộc đời Cao Hành Kiện: sự khủng bố trong thời kỳ Cách mạng văn hóa và việc chẩn đoán nhầm căn bệnh ung thư, những điều khiến tác giả quyết tâm làm một chuyến đi dài để viết Linh Sơn. Bên cạnh đó, Linh Sơn còn là một quyển sách xây dựng trên một nền tảng văn hóa rộng lớn, nền văn hóa phương Nam Trung Quốc, dọc sông Dương Tử, nơi mà những quy luật nghiêm ngặt của Khổng giáo đã mờ nhạt, thay vào đó là một nền văn hóa dựa trên tư tưởng của Đạo giáo và Phật giáo như: những tập tục thờ cúng dân gian thần bí, những lễ hội cùng những trò mê tín, những đền đài và chùa chiền trong nghi lễ Phật giáo…Linh Sơn xứng đáng là một quyển từ điển về nền tảng văn hóa của khu vực miền Nam Trung Quốc. Bên cạnh thành công trong lĩnh vực miêu tả văn hóa, Linh Sơn còn là cuộc hành trình của một con người đi tìm bản ngã của chính mình, bản ngã của dân tộc. Linh Sơn xây dựng hình ảnh một con người hoài nghi với tất cả, một căn bệnh của con người hiện đại, hoài nghi sự tồn tại của chính bản thân, hoài nghi mối quan hệ giữa con người trong xã hội, giữa con người và môi
12 trường tự nhiên, giữa con người và lịch sử của nhân loại. Linh Sơn là hình ảnh một con người cô độc, đi tìm lại cái hồn dân tộc, tìm lại bản ngã của chính bản thân mình trên nền móng văn hóa đồ sộ của dân tộc Trung Hoa. Linh Sơn mang đậm dấu ấn hậu hiện đại, với kiểu con người phân mảnh, hoài nghi chính bản thân mình do hậu quả của nền kinh tế thị trường gây nên. Từng nhân vật, từng chương của Linh Sơn luôn là những câu hỏi “Ta là gì? Ta cần gì? Ta phải làm gì?”. Bên cạnh thành công về mặt nội dung, Linh Sơn còn mang những nét đặc sắc về nghệ thuật trong xây dựng nhân vật, cốt truyện. Linh Sơn từ bỏ cách xây dựng theo kiểu truyền thống từ cốt truyện, đề tài, nhân vật. Tất cả mọi thứ trong Linh Sơn, từ con người đến sự vật, đều phủ lên nó một làn sương mù mờ ảo: không thấy không gian, không thấy thời gian, không thấy mặt người và cũng chẳng nghe tiếng nói. Những điều này đã tạo cho Linh Sơn một sắc thái tiểu thuyết riêng, không lẫn lộn dù là tiểu thuyết của phương Đông hay phương Tây. Linh Sơn sử dụng “thủ pháp dòng ý thức” để đi sâu vào nội tâm, khai thác từng ngõ ngách sâu kín trong tâm hồn con người, những suy nghĩ của họ về bản thân, về dân tộc, về ý nghĩa của con người cá nhân trước cộng đồng, trước quá khứ và tương lai. “Thủ pháp dòng ý thức” mang đậm bút pháp của chủ nghĩa hiện đại phương Tây, nhưng cái mục đích mà nó hướng đến là một tâm hồn Trung Quốc, đậm chất Á Đông. Ngoài ra, Linh Sơn là một tác phẩm kết cấu tổng hợp nhiều hình thái và thể loại sáng tạo văn chương. Trong đó, hồi ký, chuyện tình, phóng sự xã hội, thực tế, hư cấu, triết lý, hoạt kê, hội thoại, đối thọai, độc thoại... quyện vào nhau như trái núi mang nhiều vẻ hiện thực và kỳ bí tùy theo thời gian và thế ngắm. Mặc dù chính quyền Trung Quốc phủ nhận Cao Hành Kiện là nhà văn Trung Quốc theo nghĩa quốc tịch, nhưng chắc chắn Cao Hành Kiện là một nhà văn và nhà viết kịch Trung Quốc, theo nghĩa ngôn ngữ, chứ không phải
13 quốc tịch. G.S. Nguyễn Lân Dũng lại “phong” cho ông rất nhiều phẩm chất tốt đẹp: “ Cao Hành Kiện là một nhân tài. Ông là một nghệ sĩ đa năng...Ngòi bút Cao Hành Kiện thâm thuý và khốc liệt, kiểu viết độc đáo và hầu như chưa có tiền lệ...Nhiều tình tiết cho thấy tác giả am hiểu khá tường tận lịch sử, phong tục tập quán, tâm lý của dân tộc Trung Hoa...Một năng lực sáng tạo không thể phủ nhận, một tài năng và một tri thức không dễ gì có được...”. Tiểu thuyết Linh Sơn của ông được Viện hàn lâm Thụy Điển đánh giá như sau: “Tác phẩm tầm cỡ nhất của Cao Hành Kiện, tiểu thuyết Linh Sơn là một trong những sáng tạo văn học hiếm hoi tự lấy mình làm tham chiếu chứ không thể đem so sánh với một tác phẩm nào khác” [22, tr.647]. Linh Sơn được tác giả bắt đầu cấu tứ từ mùa hè năm 1982, viết nó trong những năm 1983, năm 1984 và hoàn thành vào năm 1989 tại Paris, là một quyển tiểu thuyết chứa đựng những giá trị sâu sắc về nội dung và những cách tân về hình thức. Giáo sư Mabel Lee, người dịch tác phẩm Linh Sơn sang tiếng Anh đã nhận định: “Linh Sơn là câu chuyện của người đi tìm sự an bình và tự do bên trong” [64]. 1.2. Quan niệm văn chương của Cao Hành Kiện Trong bài phát biểu của Cao Hành Kiện với nhan đề “Một hành trình văn học”, phần đi tìm một hình thức tiểu thuyết mới cho văn học, nhà văn họ Cao đã bày tỏ những quan tâm của mình về một hình thức tiểu thuyết mới. Ông đã đặt ra cho mình những câu hỏi chung như “văn học là gì”, “cái gì sẽ được truyền tải trong văn học” và những câu hỏi riêng về tiểu thuyết như “tiểu thuyết là gì ?” và “hình thức tiểu thuyết là gì”. Điều đó có nghĩa, việc tìm một hình thức tiểu thuyết mới là điều mà tác giả Cao Hành Kiện muốn hướng đến trong tác phẩm của mình. Trong Kinh thánh của một người tác giả bày tỏ mong muốn xây dựng một nền văn học mới, thay thế cho nền văn học trì trệ phát triển của nước nhà “Thời đại mới, cuộc sống mới vì vậy phải có
14 văn học mới. Mặc dù không hiểu cuộc sống mới, văn học mới là như thế nào, nhưng anh hình dung chắc chẳng giống với các bài dân ca mới “Đại nhảy vọt” hay những tác phẩm người tốt việc tốt đăng trên báo chí tập san” [23, tr.134]. Trong tiểu thuyết nổi tiếng của ông, Linh Sơn, nhà văn bày tỏ rõ ràng quan điểm của mình trong việc xây dựng một hình thức tiểu thuyết mới “những người loạng choạng sẽ loạng choạng và tiểu thuyết cách mạng của văn học đả đảo mê tín với cách mạng mang tính tiểu thuyết, số mạng của tiểu thuyết” [21, tr.404]. Là một tác gia đoạt giải Nobel, Cao Hành Kiện có nhiều bài phát biểu trình bày những quan niệm của ông về một hình thức tiểu thuyết mới như “Không có chủ nghĩa”, “Sự cần thiết của cô đơn”, “Kỹ thuật hiện đại” và “Tính dân tộc”… Nhìn chung, những bài phát biểu của Cao Hành Kiện là hướng đến một mục đích chung là sự tự do đối với người viết và người đọc. Vì vậy, những quan niệm về tiểu thuyết của ông hầu hết đều trình bày về sự tự do, đối với bản thân người sáng tác nói chung và bản thân ông đặc biệt nói riêng. Tự do đối với người sáng tác điều cần thiết nhất là sự tự do trong suy nghĩ và tự do trong cách diễn đạt. Tự do trong suy nghĩ theo tác giả họ Cao đã từng phát biểu “bất kể về chính trị hay văn học, tôi không thuộc phái nào hết, trong đó bao gồm cả chủ nghĩa dân tộc và chủ nghĩa đế quốc” và nhà văn tự coi mình là “người đàn ông mảnh khảnh, luôn tìm cách thoát khỏi sự kiềm tỏa của nhà chức trách để nói với thế giới bằng chất giọng của chính mình” [67]. Với nhà văn việc sáng tác văn học trước tiên là vấn đề cá nhân, quan điểm này đã được tác giả đề cập đến trong bài diễn từ Nobel “Lý do của văn học” ông đã cho rằng “Văn học là vấn đề cá nhân: ở đây tôi muốn nói văn học cũng chỉ có thể là tiếng nói của cá nhân, mà vốn xưa nay vẫn thế” [22, tr.651]. Để tìm giá trị cho mỗi cá nhân vì thế trong tác phẩm của họ Cao luôn vẽ nên hình ảnh một con người luôn luôn hoài nghi: hoài nghi về giá trị của bản thân, hoài nghi về giá trị mỗi cá nhân trong xã hội, hoài nghi về