Khóa luận tốt nghiệp Văn học: Nghệ thuật sáng tác trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh

Chia sẻ: Tiêu Sở Hà | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:75

Thêm vào BST

Báo xấu

16
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khóa luận tốt nghiệp Văn học: Nghệ thuật sáng tác trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh được thực hiện với mục tiêu nhằm chỉ ra được những dạng cốt truyện mà nhà văn sử dụng để sáng tác, hay nghệ thuật xây dựng nhân vật, cũng như ngôn ngữ, giọng điệu trong tác phẩm để từ đó thấy được phong cách độc đáo và cái tài của nhà văn. Tiếp theo, người viết tìm ra một số phương thức nghệ thuật được nhà văn sử dụng để sáng tác. Từ đó, người viết có thể đi đến khẳng định vị trí và những đóng góp của Hồ Biểu Chánh cho nền tiểu thuyết Nam Bộ. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp Văn học: Nghệ thuật sáng tác trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh

TR¦êng ®¹i häc vâ tr−êng to¶n KHOA KHOA H C CƠ B N KHÓA LU N T T NGHI P CHUYÊN NGÀNH VĂN H C NGH THU T SÁNG TÁC TRONG TI U THUY T H BI U CHÁNH NGUY N TH THÚY H NG H u Giang, tháng 5 năm 2013
TR¦êng ®¹i häc vâ tr−êng to¶n KHOA KHOA H C CƠ B N KHÓA LU N T T NGHI P CHUYÊN NGÀNH VĂN H C NGH THU T SÁNG TÁC TRONG TI U THUY T H BI U CHÁNH Gi ng viên hư ng d n: Sinh viên th c hi n: NGUY N TH M NHUNG NGUY N TH THÚY H NG H u Giang, tháng 5 năm 2013
L IC MT Tôi xin chân thành c m ơn Ban Giám Hi u, Cán b nhân viên, Gi ng viên c a trư ng ð i h c Võ Trư ng To n ñã t o m i ñi u ki n t t nh t ñ hoàn thành 4 năm h c qua và th c hi n lu n văn. ð c bi t, tôi xin g i l i cám ơn chân thành ñ n cô Nguy n Th M Nhung, cô ñã t n tình hư ng d n ñ tôi hoàn thành lu n văn t t nghi p. Trân tr ng. Sinh viên th c hi n Nguy n Th Thúy H ng
L I CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan r ng lu n văn này do chính tôi th c hi n, các s li u thu th p và k t qu phân tích trong lu n văn là trung th c, không trùng v i b t c ñ tài nghiên c u khoa h c nào. Sinh viên th c hi n Nguy n Th Thúy H ng
M CL C trang M ð U .................................................................................................................1 1. Lí do ch n ñ tài …………………………………………………….. ……..1 2. L ch s v n ñ ………………………………………………………. ……..2 3. M c ñích nghiên c u ………………………………………………………..4 4. Ph m vi nghiên c u ………………………………………………………….4 5. Phương pháp nghiên c u …………………………………………………….4 CHƯƠNG 1: H BI U CHÁNH VÀ LÍ LU N V TI U THUY T 1.1. ðôi nét v nhà văn H Bi u Chánh ………………………………………...5 1.1.1. Cu c ñ i ……………………………………………………………...5 1.1.2. S nghi p sáng tác …………………………………………………...6 1.1.3. ðóng góp c a H Bi u Chánh cho n n ti u thuy t Nam B …............7 1.2. Khái ni m v ti u thuy t và ñ c ñi m ti u thuy t …………………………10 1.2.1. Khái ni m ti u thuy t ………………………………………….........10 1.2.2. ð c ñi m ti u thuy t ……………………………………………......11 CHƯƠNG 2: NGH THU T XÂY D NG C T TRUY N VÀ NHÂN V T TRONG TI U THUY T H BI U CHÁNH 2.1. C t truy n …………………………………………………………………15 2.1.1. C t truy n ñơn tuy n, ña tuy n ……………………………………..16 2 .1.2. C t truy n biên niên ………………………………………………..20 2.1.3. C t truy n nhân qu ………………………………………………...22 2.1.4. C t truy n ñ o ngư c, h i c ………………………………………...23 2.2. Nhân v t ………………………………………………………………......26 2.2.1. Nhân v t ñư c miêu t thông qua tên g i ………………………......26 2.2.2. Nhân v t ñư c miêu t thông qua ñ c ñi m ngo i hình …………….31 2.2.3. Nhân v t ñư c miêu t thông qua hành ñ ng ……………………….36
CHƯƠNG 3: NGÔN NG VÀ GI NG ðI U TRONG TI U THUY T H BI U CHÁNH 3.1. Ngôn ng ………………………………………………………………….39 3.1.1. S d ng ngôn ng bình dân Nam B ………………………………..39 3.1.2. Thành ng …………………………………………………………...46 3.1.3. T láy …………………………………………………………….....52 3.2. Gi ng ñi u ………………………………………………………………..56 3.2.1. Gi ng tri t lí ………………………………………………………..57 3.2.2. Gi ng m a mai, gi u c t ……………………………………………62 3.2.3. Gi ng ñi u xót xa, thương c m ……………………………………..64 K T LU N ……………………………………………………………………...67 Ph l c Tài li u tham kh o …………………………………………………………………69
M ð U 1. Lí do ch n ñ tài H Bi u Chánh là nhà văn l n c a vùng ñ t Nam B . Ông ñã sáng tác nh ng tác ph m hay và có giá tr . Hơn th n a, nhi u tác ph m c a ông ñã ñư c chuy n th thành phim. Nh ng ngư i yêu thích tác ph m c a H Bi u Chánh nhưng không có ñi u ki n ñ c tác ph m c a ông, thông qua vi c xem nh ng b phim này có th c m nh n nh ng thông ñi p mà nhà văn g i g m trong ñó. H Bi u Chánh vi t nhi u v ngư i Nam B , c th là cu c s ng nghèo kh c a ngư i nông dân b b n quan l i, cư ng hào, ác bá hà hi p. ð ng th i ông cũng lên án gay g t nh ng tên ñ a ch , quan l i c y quy n, c y th làm nh ng ñi u b t nhân b t nghĩa, tàn b o, ñ c ác. H Bi u Chánh ñư c sinh ra làng Bình Thành, t nh Gò Công ( nay thu c t nh Ti n Giang). Nơi ñây là m t ph n c a vùng ñ t Nam B . L n lên, H Bi u Chánh làm quan Nam B . Ông có ñi u ki n ñi nhi u nơi mi n Tây Nam Kì. Trong quãng ñ i làm quan c a mình, H Bi u Chánh ñã ch ng ki n nhi u chuy n b t công c a xã h i b y gi . Có l vì th , v n ñ ñ o lí ñư c ông ñ t ra xuyên su t trong t ng tác ph m. Nhà văn ñ cao t m lòng nhân h u, s ngay th ng, trong s ch trong cu c s ng. K t thúc tác ph m bao gi cũng là ngư i t t s ñư c hư ng h nh phúc, còn k x u thì b tr ng tr . Ngoài ra, ñ c gi còn b t g p hình nh c a con ngư i Nam B trên t ng trang vi t c a ông. T tính cách ñ n cu c s ng sinh ho t c a ngư i dân l c t nh ñư c H Bi u Chánh th hi n r t c th , sinh ñ ng. Cách hành văn trơn tu t như l i nói thư ng. Ngôn t trong ti u thuy t c a ông gi n d , m c m c, d hi u mà l i r t g n gũi v i cách nói năng c a ngư i Nam B . Nhà văn cũng ñã r t thành công trong vi c xây d ng h th ng nhân v t v i ñ y ñ các h ng ngư i trong xã h i. T t c ñã làm nên nét ñ c ñáo cho tác ph m c a ông và chi m ñư c c m tình c a ñ c gi , ñ c bi t là ñ c gi Nam B . Vì v y, tôi quy t ñ nh ch n nghiên c u ñ tài Ngh thu t sáng tác trong ti u thuy t H Bi u Chánh ñ hi u rõ và sâu s c hơn v ngh thu t sáng tác c a ông. V trí và nh ng ñóng góp c a H Bi u Chánh ñ i v i n n ti u thuy t Nam B ñã d n ñư c các nhà nghiên c u kh ng ñ nh. Hơn n a, vi c ghi nh n, kh ng 1
ñ nh, trân tr ng nh ng giá tr y không v n chưa ñ . Th h hôm nay c n ph i k th a và phát tri n hơn n a nh ng tinh hoa mà cha ông ñã ñ l i. C th , nh ng sáng tác c a H Bi u Chánh cho ñ n ngày nay v n còn nguyên giá tr c a nó. Vì v y, vi c nghiên c u ti u thuy t H Bi u Chánh, trong ñó có nghiên c u v Ngh thu t sáng tác trong ti u thuy t H Bi u Chánh là m t vi c làm c n thi t. 2. L ch s v n ñ H Bi u Chánh là cây bút tiêu bi u trong n n ti u thuy t qu c ng Nam B ñ u th k XX. Nh ng v n ñ liên quan ñ n ti u thuy t H Bi u Chánh ñã và ñang thu hút s quan tâm, tìm tòi, khám phá c a gi i nghiên c u. Trong quy n Ti n trình văn ngh mi n Nam, Nguy n Q. Th ng ñã nh n ñ nh v th gi i nhân v t trong ti u thuy t H Bi u Chánh như sau: “ Nhân v t trong tác ph m H Bi u Chánh ñ h ng ngư i, nhưng ph n l n là t gi i trung lưu tr xu ng; nh t là “ con nhà nghèo” ch u ñ “ cay ñ ng mùi ñ i” và “ nhơn tình m l nh”, luôn hi n h u trong sáng tác ph m c a ông. ðây là m t b c tranh hi n th c ña d ng giúp b n ñ c toàn qu c th y rõ b m t th c c a xã h i “ mi t vư n” Nam B … ðó là tính cách ña d ng, phong phú không nh ng v ch t lư ng mà ngh thu t ngôn t , tình c m, tâm lí c a m i nhân v t trong sáng tác ph m c a ông ñư c th hi n m t cách h t s c linh ñ ng. Nh ng ñi u ñó ñư c th hi n qua hàng lo t tác ph m v m i gi i, m i ngư i mi n Nam ñư c ông trình bày b ng m t v n ngôn t trong sáng, bình d , kh e kho n c a ngư i lao ñ ng.” [13, 355] Tr n H u Tá trong bài M t vài c m nghĩ nhân ñ c l i ti u thuy t c a H Bi u Chánh nh n xét v th gi i nhân v t trong ti u thuy t H Bi u Chánh: “ Th t là thú v , n u làm th ng kê th gi i nhân v t trong tác ph m H Bi u Chánh. ð các h ng ngư i, ñ lo i nhân v t, cao sang quy n quý có, th p c bé h ng có, thành th có và nh ng ngư i c a nông thôn dân dã l i nhi u hơn” [9, 21] Huỳnh Th Lan Phương trong giáo trình Văn h c Vi t Nam hi n ñ i 1 ñưa ra nh n xét v ngôn ng trong ti u thuy t H Bi u Chánh: “ Ngôn ng trong ti u thuy t H Bi u Chánh mang tính gi n d , bình dân, d hi u. Ông s d ng nhi u t ñ a phương ( t ñ a phương Nam B ), t kh u ng Nam B trong sáng tác, 2
t o cho câu văn có phong cách g n gũi, trơn tu t như l i nói thư ng. H Bi u Chánh có l i hành văn r t t nhiên. Nghĩ sao vi t v y. Vi t như nói” [10, 61] Thi u Sơn trong m t bài vi t trên báo Ph N Tân Văn s 106, ngày 29-10- 1931 có vi t: “ Ông H Bi u Chánh ch ng nh ng ñã bi t do s quan sát mà sáng t o ra ñư c nh ng nhân v t ñúng v i cái khuôn m u ngư i ñ i, cho bi t nh ng nhân v t ñó s ng theo v i cái tánh cách riêng, cái thái ñ riêng, trong m i hoàn c nh riêng c a h , mà ông còn khéo cho nh ng nhân v t ñó hi p thành m t cái xã h i g n gi ng như cái xã h i c a ta, có k gi u g p k nghèo, ngư i hèn ñ ng ngư i sang, k gian hùng qu quy t v i b c n sĩ anh hào, v giai nhân tài n v i k vô h c phàm phu, vì nh ng s xung ñ t v danh v l i, v tư tư ng tánh tình, v tinh th n khí ti t, mà quay cu ng, v t l n, mà chi n ñ u c nh tranh, gây nên cái v ho t ñ ng trong ñ i cho ñ c gi ñư c th a lòng quan sát.” [11, 9] Nhi u tác gi trong T ñi n Văn h c ñã dành cho H Bi u Chánh nh ng l i ñánh giá trân tr ng: “ Ch y u ñóng góp c a ông vào s hình thành th lo i ti u thuy t trên ch ng ñư ng phôi thai này là m y phương di n: n i dung ñ tài, xây d ng nhân v t, k t c u, ngôn ng ” [8, 312] Nguy n Khuê trong Chân dung H Bi u Chánh có nh n ñ nh v c t truy n trong ti u thuy t H Bi u Chánh như sau: “ Ông thư ng ñưa ra nh ng c t truy n gây c n, ñ t nhân v t vào m t hoàn c nh éo le, ñ y h vào gi a nh ng s r c r i kh t khe d n d p r i d n kéo h ra b ng m t l i thoát ñ p ñ . ð c ông, ngư i ta b lôi cu n b i m t chu i bi n c ly kỳ - tai h a b t ng , hi u tình xung ñ t, tình duyên dang d , án m ng, tù ñày, lưu l c phong tr n… - ñư c dàn tr i thành ph n, thành chương m t cách khít khao, d n t i m t k t c c h p lí” [5, 239- 240] Rõ ràng, ti u thuy t H Bi u Chánh ñã thu hút r t nhi u s quan tâm, nghiên c u c a nhi u nhà khoa h c nhi u phương di n như v n i dung và ngh thu t. Th i gian qua ñã có nhi u công trình nghiên c u c a các nhà khoa h c v nhi u phương di n khác nhau trong sáng tác c a H Bi u Chánh. ð ti p bư c các th h ñi trư c, trong lu n văn này, tôi ti p t c nghiên c u sâu hơn v Ngh thu t sáng tác trong ti u thuy t H Bi u Chánh. 3
3. M c ñích yêu c u Trư c h t, ngư i vi t ch ra ñư c nh ng d ng c t truy n mà nhà văn s d ng ñ sáng tác, hay ngh thu t xây d ng nhân v t, cũng như ngôn ng , gi ng ñi u trong tác ph m ñ t ñó th y ñư c phong cách ñ c ñáo và cái tài c a nhà văn. Ti p theo, ngư i vi t tìm ra m t s phương th c ngh thu t ñư c nhà văn s d ng ñ sáng tác. T ñó, ngư i vi t có th ñi ñ n kh ng ñ nh v trí và nh ng ñóng góp c a H Bi u Chánh cho n n ti u thuy t Nam B . 4. Ph m vi nghiên c u ð i tư ng kh o sát c a lu n văn bao g m m t s ti u thuy t c a H Bi u Chánh. Do s lư ng tác ph m thu c th lo i ti u thuy t c a ông khá nhi u v i hơn 60 tác ph m; vì v y tôi ch t p trung vào m t s ti u thuy t tiêu bi u như: Chút ph n linh ñinh, Khóc th m, N ñ i, Cay ñ ng mùi ñ i, Cha con nghĩa n ng, Vì nghĩa vì tình, Nhơn tình m l nh, Ng n c gió ñùa, Ai làm ñư c, Cư i gư ng, T i tôi,… 5. Phương pháp nghiên c u Trong quá trình nghiên c u ñ tài Ngh thu t sáng tác trong ti u thuy t H Bi u Chánh, tôi có ph i h p s d ng các phương pháp như: phương pháp phân tích- t ng h p, phương pháp h th ng, phương pháp khái quát hóa. 4
CHƯƠNG 1 H BI U CHÁNH VÀ LÍ LU N V TI U THUY T 1.1. ðôi nét v nhà văn H Bi u Chánh 1.1.1. Cu c ñ i H Bi u Chánh tên th t là H Văn Trung, t Bi u Chánh, hi u Th Tiên. Ông sinh ngày 1-10-1885, t i làng Bình Thành, t nh Gò Công, nay thu c t nh Ti n Giang. H Bi u Chánh sinh trư ng trong m t gia ñình nông dân, ñông con. Năm lên 8 tu i, H Bi u Chánh theo h c ch Nho t i trư ng làng Bình Thành. Năm 12 tu i, H Bi u Chánh chuy n sang h c ch Qu c ng và Pháp văn t i trư ng Vĩnh L i. H c gi i, thông minh, tinh t , hi u ñ ng nên H Bi u Chánh ñư c c p h c b ng ñ vào h c trư ng trung h c Chasseloup- Laubat Sài Gòn. Cu i năm 1905, H Bi u Chánh thi ñ u Thành Chung. Năm 1906, H Bi u Chánh b t ñ u cu c s ng công ch c, lúc ñó vào năm ông ñư c 21 tu i. Khi ra làm quan, H Bi u Chánh ñư c nhân dân r t m c yêu m n b i ông không c y quy n l c mà hà hi p ngư i y u th . Ông là ngư i bi t quý tr ng nhân nghĩa. T năm 1906 ñ n năm 1936, H Bi u Chánh làm vi c nhi u nơi. T năm 1906 ñ n năm 1912, ông làm vi c t i dinh Hi p Lý. T năm 1912 ñ n 1914, ông làm vi c B c Liêu, Cà Mau r i Long Xuyên. Năm 1919, H Bi u Chánh ñư c c v làm vi c t i Gia ð nh ( nay là TP. H Chí Minh). Năm 1920, H Bi u Chánh l i chy n sang làm vi c văn phòng Th ng ð c Nam Kỳ. M t năm sau, ông thi ñ làm tri huy n. Nh v y nên t năm 1912 ñ n 1927, H Bi u Chánh ñã thăng ch c làm Qu n trư ng qu n Càng Long trong nhi u năm. ð n năm 1932, nhà văn ñư c ñi u v làm Qu n trư ng qu n Ô Môn. Hai năm sau, t c năm 1934, thi sĩ l i chuy n sang làm Qu n trư ng huy n Ph ng Hi p. Năm 1936, H Bi u Chánh ñư c thăng lên ch c ð c Ph S . 5
G n bó v i ch n quan trư ng trong m t kho ng th i gian khá dài, hơn n a luôn ph i b chuy n công tác nhi u nơi, H Bi u Chánh như c m th y m t m i v i cu c ñ i công ch c . Ông gi ch c ð c Ph S ñư c m t năm. ð n năm 1937, H Bi u Chánh quy t ñ nh t quan v ngh hưu. ðư c Chính ph Pháp ch p nh n nhưng H Bi u Chánh v n chưa th nào t giã chính trư ng vì v trí c a ông v n chưa có ngư i thay th . Mãi cho ñ n năm 1946, t c là ph i 9 năm sau, H Bi u Chánh m i chính th c t giã “chi c gh ” quan trư ng. T ñó, ông dành tr n cu c ñ i còn l i cho văn chương. Ông m t ngày 4-11-1958 t i Phú Nhu n. Hơn 40 năm làm quan, H Bi u Chánh có ñi u ki n ñi nhi u nơi, tai nghe m t th y nh ng chuy n x y ra trong xã h i ñương th i, ñ c bi t là nông thôn. Khi gi ch c ð c Ph S , H Bi u Chánh có ñi u ki n ti p xúc v i gi i quan l i, trí th c, nh ng k giàu có ñ n nh ng ngư i bình dân kh n kh trong xã h i b y gi . B i xu t thân trong gia ñình nghèo nên ông hi u r t sâu s c tình c nh túng b n, nghèo kh c a ngư i b n c nông Nam B . Nhưng chính m nh ñ t nghèo khó này ñã vun ñ p, nuôi dư ng m t tâm h n l n, bao dung, nhân h u.Và cũng chính nh ng tr i nghi m này ñã làm giàu cho t ng trang vi t c a ông. 1.1.2. S nghi p sáng tác H Bi u Chánh sáng tác r t nhi u. S trư ng c a ông là văn xuôi t s . Ông ñ l i hơn 100 tác ph m g m ti u thuy t và các th lo i khác như: nghiên c u, phê bình văn h c, sáng tác tu ng hát cùng v i các b n d ch văn h c c Trung Qu c như: Tình S , Kim c kì quan. Tác ph m c a ông g m nhi u th lo i: D ch thu t: Tân so n c tích (1910); L a ngúng ( ngún) thình lình (1922), thơ: U tình l c (1910); V y m i ph i (1913);… , tùy bút phê bình: Chư ng h u quân Võ Tánh (1926); Chánh tr giáo d c (1938); Tùy bút th i ñàm (1948), h i kí: Kí c cu c ñi B c Kì (1914); M y ngày B n Súc (1944);…, tu ng hát: Hài k ch ( Tình anh em (1922); To i chí bình sinh (1922); ð i nghĩa di t thân (1945)); Hát b i ( Thanh L kì duyên (1926- 1941); Công chúa kén ch ng (1945); X sanh th nghĩa (1945);…C i lương ( Hai kh i tình (1943); Nguy t Nga c ng h (1943); Vì nư c vì dân (1947), ño n thiên: Ch Hai tôi (1944); M t ñóa hoa r ng (1944); Hai v (1955); 6
Lòng d ñàn bà ( 1955)…, truy n v n: Chuy n l trên r ng (1945); Truy n kì l c (1948)…, biên kh o: Gia Long khai qu c võ tư ng (1944); Gia Long khai qu c văn th n (1944); Ch n hưng văn h c Vi t Nam (1944); ðông Châu li t qu c chí bình ngh (1945)…, ti u thuy t: Ai làm ñư c ( 1912- 1922); Chúa tàu kim quy ( 1922); Cay ñ ng mùi ñ i ( 1923); Nhân tình m l nh ( 1925); Th y thông ngôn ( 1926); Cha con nghĩa n ng ( 1923); Con nhà nghèo ( 1930); N ñ i ( 1936),... C th , 12 t p truy n ng n và truy n k , 12 v hài k ch và ca k ch, 5 t p thơ và truy n thơ, 8 t p kí, 28 t p kh o c u và phê bình, 64 ti u thuy t. Ngoài ra còn có các bài di n thuy t và 2 tác ph m d ch. Nhưng có l ngày nay ngư i ta còn nh ñ n H Bi u Chánh ch v i th lo i ti u thuy t. H Bi u Chánh ñã ra ñi nhưng ông ñã ñ l i cho ñ i m t kh i lư ng tác ph m ñ s ; góp ph n làm phong phú thêm cho n n văn h c Vi t Nam. Nh ng gì H Bi u Chánh ñ l i cho th h hôm nay và mai sau là b ng ch ng thi t th c nh t cho ñóng góp c a ông. Quan tr ng nh t là nh ng v n ñ ông ñ c p ñ n trong tác ph m cho ñ n nay v n luôn là ñ tài nóng c a xã h i, c th là v n ñ v ñ o lí c a con ngư i; v vi c t ñ xô ñi du h c c a th h thanh niên Vi t Nam,… 1.1.3. ðóng góp c a H Bi u Chánh cho n n ti u thuy t Nam B H Bi u Chánh ñư c m nh danh là ngư i m ñư ng cho ti u thuy t Vi t Nam. Ông ñã ñ t nh ng viên g ch n n v ng ch c ñ ñưa n n ti u thuy t c a Nam B nói riêng, Vi t Nam nói chung t th i kì thai nghén ñ n lúc trư ng thành. S lư ng ti u thuy t ông ñ l i cho th h hôm nay là thành qu lao ñ ng mi t mài r t ñáng trân tr ng và n ph c. ð u th k XX là th i ñi m Pháp cơ b n ñã th c hi n xong công cu c bình ñ nh trên ñ t nư c ta và chuy n sang giai ño n khai thác thu c ñ a, xây d ng tr t t m i. Vì v y ñây là th i kì văn hóa Pháp du nh p vào nư c ta và nó có nh hư ng m nh m . Khi văn minh phương Tây ùa vào , nh ng giá tr truy n th ng c a dân t c c n ñư c gi gìn hơn lúc nào h t. H Bi u Chánh ñã ph n nào c t gi ñư c nh ng giá tr truy n th ng y. Nhà văn ñ t v n ñ ñ o lí trong m i quan h hôn nhân, gia ñình. Ti u thuy t Ai làm ñư c, B ch Tuy t s n sàng t b cu c s ng giàu sang, sung 7
sư ng ñ ñi theo Chí ð i. Khi ñã chung s ng v i nhau, c hai ñ u h t lòng vì nhau, cùng nhau tr i qua bao c c kh , thi u th n. Tuy v t v , thi u trư c h t sau nhưng B ch Tuy t không h chê trách hay phi n gi n gì ch ng. Ngư c l i, Chí ð i cũng v y. B ch Tuy t l y ñ v may mư n ñ ph ki m ti n cùng v i Chí ð i; còn Chí ð i thì làm r t nhi u vi c như: làm lon ton, kéo xe, thông ngôn… C hai ñ u c g ng vì cu c s ng gia ñình. ðó là s ñ ng cam c ng kh trong nghĩa v tình ch ng- m t truy n th ng r t t t ñ p c a dân t c. Ti u thuy t Vì nghĩa vì tình xoay quanh vi c ñi tìm ñ a tr b th t l c do ghen tuông mà nh m l n. H Bi u Chánh ch ra r ng: n u con ngư i s ng có tình có nghĩa v i nhau thì s làm ñư c t t c m i vi c dù ñó là vi c khó khăn nh t.Trong Cha con nghĩa n ng, H Bi u Chánh ñ cao nguyên lí “ hi n g p lành”. H u h t nh ng sáng tác c a H Bi u Chánh ñ u l y ñ o lí làm g c và l y ñ o lí ñ làm thư c ño nhân cách c a con ngư i. V ñ tài, H Bi u Chánh không theo l i mòn trư c ñây. Ông không ñ t nh ng v n ñ như tài m nh tương ñ , hi u tình xung ñ t. T t c nh ng ti u thuy t c a H Bi u Chánh ph n l n vi t v cu c s ng c a nh ng con ngư i Nam B t nông thôn ñ n thành th nh ng năm ñ u th k XX v i nh ng xáo tr n xã h i. Ông ñã ph n nào kh c h a, ph n ánh l i b i c nh xã h i, cu c s ng ngư i dân lúc b y gi . H Bi u Chánh ñã bao quát ñư c cu c s ng c a nh ng con ngư i nghèo kh mi n quê Nam B ( Khóc th m, Con nhà nghèo, Ng n c gió ñùa); song song ñó là cu c s ng nh n nh p, sôi n i, b b n nơi thành th xa hoa ( Ai làm ñư c, Cay ñ ng mùi ñ i, N ñ i,…). C t truy n trong ti u thuy t H Bi u Chánh cũng r t ñ i thư ng nhưng ñư c xây d ng khá linh ñ ng, có nhi u d ng c t truy n như: c t truy n biên niên, c t truy n nhân- qu , c t truy n ñơn tuy n, ña tuy n,…M t s tác ph m ñư c H Bi u Chánh phóng tác t nh ng tác ph m nư c ngoài như: Cay ñ ng mùi ñ i phóng tác t Không gia ñình c a Hector Malot; Ng n c gió ñùa phóng tác t Nh ng ngư i kh n kh c a Hugo; Chúa tàu Kim Quy ph ng theo Bá tư c Monte- Cristo c a Alexandre Dumas. Tuy các ti u thuy t này d a vào nh ng c t truy n có s n c a văn h c phương Tây nhưng nó ñã mang l i nh ng thành công nh t ñ nh. B i H Bi u Chánh ñã th i h n 8
Vi t vào t ng nhân v t và c nh s c trong tác ph m nên nó mang c t cách, tâm h n Vi t ch không còn là c a phương Tây n a. H Bi u Chánh xây d ng tình ti t c a nh ng câu chuy n ñau ñ n, bi hài. Sáng tác c a ông thư ng xu t hi n nh ng c nh r t ñau xót như chém gi t, ch t chóc r t thương tâm nhưng không vì th mà làm cho ñ c gi c m th y ám nh, rùn r n mà trái l i b n ñ c s c m th y v a lòng, h d v i s tr ng ph t c a ông dành cho nh ng k gian ác . Nhân v t trong ti u thuy t H Bi u Chánh là nh ng ngư i dân Nam B chưa b cám d b i cu c s ng xa hoa nơi thành th . H còn là nh ng con ngư i th t thà, ch t phát. Th gi i nhân v t trong tác ph m c a ông r t ña d ng, ñ h ng ngư i trong xã h i, có k x u ngư i t t, có k giàu ngư i nghèo. Nhân v t c a ông là nh ng con ngư i r t th t ch không còn ư c l như nh ng nhân v t c a văn h c giai ño n trư c ñó. K t thúc tác ph m, H Bi u Chánh luôn cho nhân v t c a mình m t k t c c rõ ràng. Ngư i t t s g p ñi u t t lành, còn k x u thì s b tr ng ph t thích ñáng. C u bé ðư c trong Cay ñ ng mùi ñ i cu i cùng cũng tìm ñư c cha m ru t; hay , Vĩnh Thái trong Khóc th m cu i cùng ph i ch u cái ch t ñau ñ n; Thu Vân trong Chút ph n linh ñinh ñư c cha ch ng ch p nh n và ch ng thoát ch t tr v , gia ñình ñoàn t . Cách hành văn c a H Bi u Chánh cũng r t riêng bi t. Ông dùng ch Nho ñan xen vào nh ng câu nói mang tính ñài các. Ông thư ng s d ng cách vi t theo l i văn bi n ng u, s d ng nhi u thành ng , t láy, ñi p t ñi p ng ñ ñưa vào trong văn xuôi. Ngôn ng trong ti u thuy t c a ông gi n d , d hi u, ñơn sơ, ch t phát. T ng ông dùng trong ti u thuy t r t m c m c, ñ m ch t ngôn ng c a con ngư i Tây Nam B . Gi ng văn t nhiên, không gò bó. Qua nh ng ñi u v a nêu, rõ ràng không ai có th ph nh n nh ng ñóng góp c a H Bi u Chánh cho n n ti u thuy t Nam B . Nh ng ñóng góp ñã và ñang ñư c công nh n, c th trong các công trình nghiên c u c a các nhà khoa h c ñã kh ng ñ nh ñi u y. Ch ng h n, Nguy n Khuê ñã kh ng ñ nh: “ Là m t nhà văn l n mi n Nam và có khuynh hư ng ñ o lí, H Bi u Chánh ñã ñi tiên phong và l p công ñ u trong vi c ñưa ti u thuy t m i t tình tr ng 9
phôi thai ti n ñ n giai ño n thành l p và th nh hành. Ti u thuy t Vi t Nam t H Bi u Chánh m i b t ñ u bư c nh ng bư c v ng ch c và ông là nhà ti u thuy t quan tr ng b c nh t giai ño n 1913- 1932” [5, 271] Tóm l i, H Bi u Chánh có v trí và nh ng ñóng góp r t quan tr ng trong ti n trình phát tri n c a ti u thuy t Nam B . Vì th , xã h i c n có cách nhìn nh n, ñánh giá ñúng m c ñ i v i nh ng giá tr văn h c cũng như nh ng ñóng góp c a tác gi . 1.2. Khái ni m v ti u thuy t và ñ c ñi m ti u thuy t 1.2.1. Khái ni m v ti u thuy t Truy n Th y Lazaro Phi n c a Nguy n Tr ng Qu n là tác ph m ñánh d u cho s xu t hi n c a th lo i ti u thuy t Vi t Nam. T th k XX cho ñ n nay, các nhà nghiên c u v n chưa có s th ng nh t v khái ni m ti u thuy t. Hi n nay v n có r t nhi u ñ nh nghĩa v ti u thuy t. Nguy n Khuê ñ nh nghĩa: “ Ti u thuy t là hình th c t s c l n ñ c bi t ph bi n trong th i c n ñ i và hi n ñ i. V i nh ng gi i h n r ng rãi trong hình th c tr n thu t, ti u thuy t có th ch a ñ ng l ch s nhi u cu c ñ i, nh ng b c tranh phong t c ñ o ñ c xã h i, miêu t c th các ñi u ki n sinh ho t giai c p, tái hi n nhi u tính cách ña d ng” [5, 387] Bên c nh cách ñ nh nghĩa c a Nguy n Khuê còn có ñ nh nghĩa c a Lê Bá Hán, Tr n ðình S , Nguy n Kh c Phi v ti u thuy t như sau: “ Ti u thuy t là tác ph m t s c l n có kh năng ph n ánh hi n th c ñ i s ng m i gi i h n không gian và th i gian. Ti u thuy t có th ph n ánh s ph n nhi u cu c ñ i, nh ng b c tranh phong t c ñ o ñ c xã h i, miêu t các ñi u ki n sinh ho t giai c p, tái hi n tính cách ña d ng” [4, 222- 223] Phan C ð cho r ng: “ Ti u thuy t không ph i ch miêu t cu c s ng riêng tư, không ph i là anh hùng ca c a cu c s ng cá nhân, ti u thuy t còn là b c bích h a kh ng l bao quát c th i ñ i” [3, 25]. “ Ti u thuy t là m t cái gì giàu có như b n thân cu c s ng. Trong ti u thuy t chúng ta có th b t g p m i th trong cu c ñ i. Nh ng v n ñ tri t h c, văn ngh , chính tr , quân s , kinh t , ñ o ñ c mà nhân lo i h ng quan tâm, s hình thành tính cách c a con ngư i, nh ng nét tinh t , ph c t p c a m t tâm h n, t n bi 10
k ch c a m t cá nhân, b c tranh có quy mô s thi c a m t xã h i r ng l n, hình nh ñ y màu s c r c r c a thiên nhiên ñ t nư c” [3, 92] Ph m Quỳnh ñ nh nghĩa: “ Ti u thuy t là m t truy n vi t b ng văn xuôi ñ t ra ñ t tình t ngư i ta, phong t c xã h i hay là m t s tích l lùng, ñ làm cho ngư i ñ c h ng thú” [7, 4] Phương L u có cách ñ nh nghĩa như sau: “ Ti u thuy t là hình th c t s c l n ñ c bi t ph bi n trong th i c n ñ i và hi n ñ i. V i nh ng gi i h n r ng rãi trong hình th c tr n thu t, ti u thuy t có th ch a ñ ng l ch s c a nhi u cu c ñ i, nh ng b c tranh phong t c ñ o ñ c xã h i, miêu t c th các ñi u ki n sinh ho t giai c p, tái hi n nhi u tính cách ña d ng, không ph i ng u nhiên mà th lo i ti u thuy t chi m ñ a v trung tâm trong h th ng th lo i văn h c c n ñ i, hi n ñ i” [7, 387] Như v y, gi a các nhà nghiên c u v n chưa có s ñ ng nh t v khái ni m ti u thuy t. Tuy v y, tôi nghĩ ti u thuy t là m t th lo i văn h c trong ñó tác ph m ti u thuy t ch a ñ ng, ph n ánh ñ y ñ nh ng khía c nh c a cu c s ng, c a s ph n con ngư i. Ti u thuy t là b c tranh thu nh c a cu c ñ i con ngư i và xã h i ñương th i. 1.2.2. ð c ñi m ti u thuy t ð c ñi m ñ u tiên c a ti u thuy t là cái nhìn cu c s ng t góc ñ ñ i tư. ð i tư là tiêu ñi m ñ miêu t cu c s ng m t cách ti u thuy t. Tùy theo t ng th i kì phát tri n, cái nhìn ñ i tư có th sâu s c ñ n m c th hi n ñư c, k t h p ñư c v i các ch ñ th s ho c l ch s dân t c. Nhưng y u t ñ i tư càng phát tri n thì ch t ti u thuy t càng tăng, y u t l ch s dân t c càng phát tri n, ch t s thi càng ñ m ñà. Ti u thuy t là m t s tái hi n cu c s ng không thi v hóa, lãng m n hóa, lí tư ng hóa. Miêu t cu c s ng như m t th c t i cùng th i ñang sinh thành, ti u thuy t h p th vào b n thân nó m i y u t ng n ngang b b n c a cu c ñ i, bao g m cái cao c l n cái t m thư ng, nghiêm túc và bu n cư i, bi và hài, cái l n l n cái nh . Nhân v t ti u thuy t là “ con ngư i ni m tr i”. Nhân v t ti u thuy t cũng hành ñ ng, và trong văn h c hi n th c xã h i ch nghĩa, nhân v t còn tích c c tham gia c i t o môi trư ng, nhưng v i tư cách là ñ c trưng th lo i, 11
nhân v t y xu t hi n như là con ngư i n m tr i tư duy, ch u kh ñau, d n v t c a cu c ñ i. Ti u thuy t miêu t con ngư i trong hoàn c nh, không tách nó kh i hoàn c nh m t cách nhân t o, không cô l p nó cũng như không cư ng ñi u s c m nh c a nó. Nó miêu t nhân v t như m t con ngư i ñang trư ng thành, bi n ñ i và do ñ i d y b o. Trong khi hành ñ ng, nhân v t ti u thuy t “ lãnh ñ ” m i tác ñ ng c a ñ i. Nhân v t ti u thuy t ñư c miêu t tinh t , nhi u m t, chi ti t như con ngư i s ng. T tính cách, cá tính ñ n s ph n, t hành ñ ng ñ n tâm lí, t các lo i quan h ñ n ngôn ng ñ u ñư c các nhà ti u thuy t quan tâm khám phá. Các thu c tính c a nhân v t ñươc miêu t trong quá trình, trong t ng hòa m i bình di n, t ý th c ñ n vô th c, t tư tư ng ñ n b n năng, t m t xã h i ñ n m t sinh v t…S miêu t nhân v t ñây ñư c tính l p th , toàn v n. C t truy n ñóng vai trò ch y u cùng v i nhân v t. M i y u t tác ph m ñư c t ch c sát v i s v n ñ ng c a c t truy n và tính cách, h u như không có gì “ th a”, t t c n m tr n trong các liên h nhân- qu . C t truy n ti u thuy t có th ñơn tuy n hay nhi u tuy n, ñan b n nhi u quãng th i gian. C t truy n ti u thuy t khá t do, linh ho t trong vi c ch n ñi m m ñ u và ñi m k t thúc. C t truy n dư ng như có 3 nhi m v ch y u: Nó ph i là m t phương ti n ñ b c l tính cách c a các nhân v t. Nó ph i ph n ánh ñư c nh ng mâu thu n và xung ñ t ñi n hình c a hoàn c nh xã h i mà nhà văn miêu t . Cu i cùng, nó ph i giúp cho tư tư ng ch ñ và n i dung ngh thu t có ñi u ki n b c l ra m t cách ñ y ñ nh t trong tác ph m. C t truy n c a ti u thuy t có nh ng yêu c u ngh thu t nh t ñ nh c a nó. C t truy n ph i t ch c tuy n s ki n và bi n c , làm th nào ñ chúng g n bó v i nhau, ñan chéo vào nhau m t cách ch t ch , tránh tình tr ng phân tán r i r c. S phân tán v ch ñ thư ng d n ñ n nh ng c t truy n thi u ch t ch . C t truy n ph i ñ m b o cho h th ng tình ti t phát tri n m t cách quy lu t, câu chuy n di n bi n m t cách t nhiên nh s c m nh c a chính b n thân nó ch không ph i nh bàn tay tác gi . M t tác ph m ngh thu t g m nhi u y u t , nhi u thành ph n. Nh ng y u t thành ph n này ñư c nhà văn s p x p, t ch c theo m t tr t t nh t ñ nh g i là k t c u. Công vi c ch y u c a k t c u là t ch c m i liên h gi a các 12
y u t thu c n i dung tác ph m ( tính cách và hoàn c nh, hành ñ ng và bi n c trong c t truy n) và các y u t khác thu c hình th c ( b c c, h th ng ngôn ng , nh p ñi u,…). K t c u ph i x lí m i liên h gi a tuy n s ki n và tuy n nhân v t, ph i t ch c các y u t t s sinh ñ ng, miêu t tĩnh t i, ñ i tho i gi a các nhân v t, ñ c tho i n i tâm, thư t gi a các nhân v t, nh ng bình lu n tr tình ph ñ c a tác gi , t ch c cái hình th c b ngoài c a tác ph m ( t c b c c) bao g m các quy n, các ph n, các chương, các ño n c a m t cu n ti u thuy t. Nguyên t c chung c a ngh thu t k t c u là ph i làm sao cho tư tư ng ch ñ th m sâu ñ n t ng b ph n c a tác ph m và ph i góp ph n tích c c nh t vào vi c xây d ng h th ng tính cách nhân v t. ð c trưng k t c u c a ti u thuy t hi n ñ i là tính ch t nhi u tuy n, nhi u bình di n. Ngôn ng ti u thuy t ph i là ngôn ng giàu tính ch t t o hình, ñ p ngay vào giác quan c a ngư i ñ c. Tuy nhiên, nh ng hình tư ng ph i là k t qu c a m t quá trình quan sát, so sánh trong th c ti n ch không ph i do ñ u óc tư ng tư ng tùy ti n c a nhà văn b a ñ t ra. Ngôn ng ti u thuy t g m ngôn ng c a ngư i k chuy n, ngôn ng cá th hóa c a các lo i nhân v t khác nhau, ngôn ng không hoàn toàn tr c ti p chuy n l i c a tác gi vào nhân v t m t cách kín ñáo. Ngôn ng ti u thuy t không ph i là th ngôn ng sao chép nguyên si ti ng nói ngoài cu c ñ i mà là m t th ngôn ng ngh thu t có nh ng ñ c trưng th m mĩ nh t ñ nh. Gi ng ñi u ti u thuy t không ch là gi ng song thanh ( ña thanh) mà còn là gi ng ñơn thanh. Ngôn ng ñơn thanh bao g m ngôn ng tr c ti p, hư ng th ng vào ñ i tư ng, miêu t ñ i tư ng và ngôn ng c a các nhân v t. Ngôn ng song thanh nh n m nh vào ngôn ng c a ngư i khác hư ng v m t ti ng nói khác; ch ng h n ti ng nói c a tác gi hư ng v ti ng nói c a nhân v t ho c là ti ng nói c a nhân v t trong ñó có xen l n gi ng c a tác gi ho c là ti ng nói c a nhân v t này xen l n ti ng nói c a nhân v t khác. Có lo i song thanh cùng phương hư ng và song thanh khác phương hư ng. Song thanh khác phương hư ng thư ng ñ ra lo i ngôn tho i m a mai, bi m ph ng, ñ i tho i ng m, tranh lu n ng m ng m bên trong,… 13
V i các ñ c ñi m nêu trên , ti u thuy t là th lo i văn h c có kh năng t ng h p nhi u nh t các kh năng ngh thu t c a các lo i văn h c khác nhau. 14