intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Khóa luận tốt nghiệp Văn học: Tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu

Chia sẻ: Tiêu Sở Hà | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:89

41
lượt xem
24
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khóa luận tốt nghiệp Văn học: Tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu được thực hiện với mục tiêu nhằm tìm hiểu sâu hơn về ngòi bút của nhà văn trải qua hai thời kì kháng chiến chống Pháp và Mỹ và những trải nghiệm của nhà văn thể hiện qua những sáng tác của mình. Từ đó khám phá ra quan niệm nghệ thuật về tình huống truyện của nhà văn Nguyễn Minh Châu và củng cố thêm sự hiểu biết những vấn đề về môn học lí luận, để làm cho nhận thức của mình được sâu sắc phong phú hơn trong việc nghiên cứu tác phẩm văn chương đặc biệt về nhà văn Nguyễn Minh Châu. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp Văn học: Tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu

  1. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC VOÕ TRÖÔØNG TOAÛN KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CHUYÊN NGÀNH VĂN HỌC TÌNH HUỐNG TRUYỆN TRONG TRUYỆN NGẮN NGUYỄN MINH CHÂU NGUYỄN THỊ PHƯƠNG Hậu Giang, tháng 05 năm 2013
  2. TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC VOÕ TRÖÔØNG TOAÛN KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CHUYÊN NGÀNH VĂN HỌC TÌNH HUỐNG TRUYỆN TRONG TRUYỆN NGẮN NGUYỄN MINH CHÂU Giảng viên hướng dẫn: Sinh viên thực hiện: NGUYỄN HOA BẰNG NGUYỄN THỊ PHƯƠNG Hậu Giang, tháng 05 năm 2013
  3. LỜI CẢM ƠN Luận văn này là kết quả học tập, trong suốt bốn năm Đại học của tôi tại Trường Đại học Võ Trường Toản. Để hoàn thành luận văn này tôi đã nhờ đến sự giúp đỡ nhiệt tình của quý thầy cô. Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến thầy Nguyễn Hoa Bằng đã tận tình hướng dẫn để tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến tất cả quý thầy cô đã tận tình chỉ dạy trong quá trình học tập và Khoa khoa học cơ bản Trường Đại học Võ Trường Toản. Cuối cùng, một lần nữa tôi xin cảm ơn thầy Nguyễn Hoa Bằng đã giúp đỡ nhiệt tình và định hướng cho tôi cũng như đã cung cấp nhiều nguồn tài liệu tham khảo cho tôi để tôi hoàn thành tốt khóa luận này. Xin chân thành cảm ơn. Sinh viên thực hiện (Ký và ghi rõ họ tên) Nguyễn Thị Phương i
  4. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là do chính tôi thực hiện, các số liệu thu thập và kết quả phân tích trong đề tài là trung thực, đề tài không trùng với bất cứ đề tài nghiên cứu khoa học nào. Sinh viên thực hiện (Ký và ghi rõ tên) Nguyễn Thị Phương ii
  5. PHIẾU ĐÁNH GIÁ LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP (Giảng viên hướng dẫn) NGUYỄN HOA BẰNG 1. GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN: NGUYỄN HOA BẰNG 2. SINH VIÊN THỰC HIỆN: NGUYỄN THỊ PHƯƠNG MSSV: 0956010610………..KHÓA: 2 3. TÊN ĐỀ TÀI: TÌNH HUỐNG TRUYỆN TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA NGUYỄN MINH CHÂU (QUA MỘT SỐ TRUYỆN NGẮN TIÊU BIỂU) .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN 1. Đánh giá chung quá trình làm luận văn tốt nghiệp: 1.1. Chuyên cần: ............................................................................................... 1.2. Thái độ: ...................................................................................................... 1.3. Khác: ......................................................................................................... ............................................................................................................................ ............................................................................................................................ 2. Đánh giá luận văn: 2.1. Đặt vấn đề (theo 5 bước): ........................................................................... .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 2.2. Nội dung chính: ......................................................................................... .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. iii
  6. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 2.3. Chú thích, thư mục: .................................................................................... .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 2.4. Hình thức trình bày: ................................................................................... 2.4.1. Dung lượng (trang): ............................................................................. 2.4.2. Khuôn khổ: ........................................................................................... 2.4.3. In ấn: .................................................................................................... 2.4.4. Trình bày: ............................................................................................. 2.4.5. Chính tả, ngữ pháp: .............................................................................. ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... 3. Đánh giá, xếp loại: ............................................................................................... Đánh giá: ........................................................................................................ ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... Xếp loại: ......................................................................................................... ......................................................................................................................... ………, ngày tháng năm 20… Giảng viên hướng dẫn (Kí và ghi rõ họ tên) iv
  7. MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 1. Lí do chọn đề tài 1 2. Lịch sử vấn đề 1 3. Mục đích nghiên cứu 4 4. Phạm vi nghiên cứu 5 5. Phương pháp nghiên cứu 5 Chương 1: KHÁI QUÁT VỀ TÌNH HUỐNG TRUYỆN, CUỘC ĐỜI VÀ SỰ NGHIỆP SÁNG TÁC NGUYỄN MINH CHÂU 7 1.1. Lí luận chung về tình huống truyện 7 1.1.1. Khái niệm Tình huống truyện 7 1.1.2. Phân loại tình huống truyện 8 1.1.3. Vai trò của tình huống trong tác phẩm 14 1.2. Cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Minh Châu 20 1.2.1. Cuộc đời 20 1.2.2. Sự nghiệp sáng tác 26 Chương 2: CÁC LOẠI TÌNH HUỐNG TRUYỆN TRONG TRUYỆN NGẮN NGUYỄN MINH CHÂU 35 2.1. Loại tình huống hành động 36 2.1.1. Lí luận chung về tình huống hành động 36 2.1.2. Tình huống hành động trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu 39 2.2. Loại tình huống tâm trạng 41 2.2.1. Lí luận chung về tình huống tâm trạng 41 2.2.2. Tình huống tâm trạng trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu 43 2.3. Loại tình huống nhận thức 46 2.3.1. Lí luận chung về tình huống nhận thức 46 2.3.2. Tình huống nhận thức trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu 48 v
  8. Chương 3: NGHỆ THUẬT THỂ HIỆN, VAI TRÒ, GIÁ TRỊ TÌNH HUỐNG TRUYỆN TRONG TRUYỆN NGẮN NGUYỄN MINH CHÂU 55 3.1. Nghệ thuật thể hiện tình huống truyện 55 3.1.1. Miêu tả diện mạo của tình huống (bình diện không gian) 56 3.1.2. Miêu tả diễn biến của tình huống (bình diện thời gian) 59 3.1.3. Thể hiện mối liên kết của tình huống với các khâu khác của tác phẩm 60 3.2. Vai trò của tình huống truyện 62 3.2.1. Phản ánh quan hệ đời sống 62 3.2.2. Thể hiện sắc nét bản chất của nhân vật 65 3.2.3. Bộc lộ ý tưởng của tác giả sâu sắc 68 3.3. Giá trị tư tưởng, thẩm mĩ của tình huống truyện 70 3.3.1. Giá trị tư tưởng 70 3.3.2. Giá trị thẩm mĩ 73 KẾT LUẬN 77 TÀI LIỆU THAM KHẢO vi
  9. Tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Nguyễn Minh Châu là một trong những nhà văn lớn của nền văn học Việt Nam hiện đại. Là nhà văn suốt đời khám phá cái đẹp và sự chân thật của cuộc sống, Nguyễn Minh Châu đã cống hiến hết mình cho nghệ thuật và ông có một ví trí đặc biệt quan trọng - người “tiền trạm đổi mới” (GS Phong Lê) trong nền văn học hiện đại Việt Nam. Trong suốt quá trình sáng tác, Nguyễn Minh Châu đã không ngừng suy nghĩ kiếm tìm và thử nghiệm những cách thể hiện mới để tự mở rộng bản sắc của chính mình. Gần ba mươi năm cầm bút, Nguyễn Minh Châu đã để lại một khối lượng khá lớn truyện ngắn có ảnh hưởng sâu rộng đến nền văn học nước nhà. Sự nghiệp sáng tác của ông vẫn luôn là hiện tượng hấp dẫn, lôi cuốn giới nghiên cứu phê bình “nghĩ tiếp” và khơi sâu vào những địa tầng mới trong thế giới nghệ thuật của ông. Trải qua sự thử thách lâu dài của thời gian, truyện ngắn Nguyễn Minh Châu vẫn ngày càng thu hút sự quan tâm của bạn đọc trong và ngoài nước. Điều đó chứng tỏ truyện ngắn của ông vừa mang những giá trị dân tộc đặc thù vừa đạt được những giá trị phổ quát của văn học thế giới. Truyện ngắn Nguyễn Minh Châu có sự đa dạng, độc đáo đặc sắc của nhiều phương diện thi pháp trong đó có tình huống truyện . Việc nghiên cứu đề tài “Tình huống” trong truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu là một đề tài khá mới mẻ. Vì trong thời gian gần đây tuy các nhà nghiên cứu đã tìm tòi đào sâu vào khám phá những phương diện thi pháp truyện ngắn Nguyễn Minh Châu và đạt được những kết quả khả quan, nhưng riêng phần tình huống truyện thì còn rất hạn chế. Vì vậy, khi nhận đề tài làm khóa luận tốt nghiệp tôi đã lựa chọn đề tài: “Tình huống truyện trong truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu (qua một số truyện ngắn tiêu biểu)”. 2. Lịch sử vấn đề Nguyễn Minh Châu là một trong số ít nhà văn mà sự nghiệp sáng tác phản ánh tương đối trung thành với quá trình vận động, phát triển của văn xuôi Việt Nam đương đại, không chỉ là cây bút văn xuôi có nhiều đóng góp quan trọng cho văn học thời kì kháng chiến chống Mỹ, Nguyễn Minh Châu còn thuộc trong số những người mở đường cho công cuộc đổi mới văn học Việt Nam sau 1975. Trong cuộc chuyển mình đầy khó khăn của văn học những năm đầu thời kì đổi mới, bằng một sự “dũng cảm rất điềm đạm” (Vương Trí Nhàn), ông đã đã từng bước thay đổi lối nghĩ, lối viết, lặng lẽ nhận lãnh vai trò của một người lính tiên phong trong việc GVHD: Nguyễn Hoa Bằng 1 SVTH: Nguyễn Thị Phương
  10. Tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu vượt lên chính mình, tìm một hướng đi mới cho mình và cho cả một nền văn học. Những tập truyện ngắn của ông ra đời trong những năm 80 của thế kỉ XX đã trở thành một hiện tượng văn học thu hút được nhiều sự quan tâm của dư luận. Là nhà văn trải qua hai thời kì sáng tác ông đã để lại những giá trị quý báu cho đời đã có hàng trăm bài viết đăng trên các báo và tạp chí cùng rất nhiều những chuyên luận, công trình nghiên cứu về cuộc đời và tác phẩm của ông. Mỗi người tiếp cận tác phẩm ở một góc độ và có những cách đánh giá, nhận xét, nhìn nhận sự thành công ở từng mức độ khác nhau nhưng tất cả đều có chung sự tin tưởng: Nguyễn Minh Châu là tài năng văn xuôi nhiều triển vọng. Đến nay đã có rất nhiều công trình, bài viết về Nguyễn Minh Châu và sự nghiệp của ông, trong đó phải kể đến các cuốn sách tuyển chọn bài viết của nhiều tác giả như: Nguyễn Minh Châu - Con người và tác phẩm (Nhiều tác giả; do Tôn Phương Lan và Lại Nguyên Ân biên soạn - Nxb Hội nhà văn, (1991), Nguyễn Minh Châu - Tài năng và sáng tạo nghệ thuật (Mai Hương biên soạn – Nxb Văn hoá – Thông tin 2001). Theo cuốn sách Nguyễn Minh Châu – về tác gia và tác phẩm, thư mục tài liệu nghiên cứu tác gia, tác phẩm Nguyễn Minh Châu ghi nhận có đến 150 bài viết và công trình nghiên cứu lớn nhỏ. Sáng tác của Nguyễn Minh Châu còn là đối tượng nghiên cứu của nhiều luận văn tốt nghiệp bậc đại học và sau đại học, mặt khác hàng loạt những tác phẩm truyện ngắn của ông nói lên những tình huống đời thường của các nhân vật hoàn cảnh tạo nên tình huống để cho các nhân vật bộc lộ tính cách gắn liền với nghệ thuật điển hình cụ thể như truyện Cỏ lau, Chiếc thuyền ngoài xa, Mùa trái cóc ở miền Nam, Bức tranh, Khách ở quê ra. Nghiên cứu về nhà văn Nguyễn Minh châu, các ý kiến tỏ ra khá thống nhất khi đánh giá về cảm hứng sáng tác và bút pháp thể hiện tình huống. Mai Hương trong lời giới thiệu Nguyễn Minh Châu toàn tập (Nxb Văn học, H., 2001) viết: “Suốt trong những năm chống Mỹ, Nguyễn Minh Châu đã dành trọn vẹn nửa đời văn của mình đi sâu khám phá, phản ánh những “đề tài sinh tử” trong mảng hiện thực chiến tranh và người lính cách mạng… Những tác phẩm nóng hổi hơi thở đời sống, như còn sặc mùi thuốc súng, khói bom…đã phản ánh được khát vọng tinh thần cháy bỏng của của cả dân tộc, thời đại – khát vọng độc lập, tự do – góp phần tái hiện bức tranh lịch sử hoành tráng của dân tộc trong cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại… Những tác phẩm của Nguyễn Minh Châu trong chiến tranh thường nghiêng về vẻ đẹp hào hùng và tươi tắn của cả cộng đồng, nghiêng về những sự kiện vĩ đại, những người anh hùng và được thể hiện với bút pháp trữ tình đậm đà, giàu chất thơ. Ở đó, cảm hứng trữ tình hòa nhập, giao thoa nhuần nhị với cảm GVHD: Nguyễn Hoa Bằng 2 SVTH: Nguyễn Thị Phương
  11. Tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu hứng anh hùng”. Đến tác giả Nguyễn Minh Châu trong cuốn sách “Phong cách nghệ thuật Nguyễn Minh Châu”, khi đề cập tới mối quan hệ giữa nhân vật với hoàn cảnh trong một số truyện ngắn sau 1975 của Nguyễn Minh Châu, tác giả Tôn Phương Lan có nhận định khá sâu sắc “Con người là sản phẩm của hoàn cảnh nhưng con người cũng là một thực thể mang tính độc lập. Một mặt nó chịu sự chi phối và phụ thuộc vào hoàn cảnh. Mặt khác nó cũng tự xoay xở, bươn chải để tồn tại, hoặc là tuỳ thuộc vào hoàn cảnh hoặc vươn lên trên hoàn cảnh, chống lại hoàn cảnh” [13; tr.53]... Còn Tác giả Nguyễn Kiên trong cuốn Nguyễn Minh Châu về tác gia và tác phẩm nhận xét: “Anh Châu có những truyện có những chỗ dị thường mà dị thường thật. Cuộc phiêu lưu tình cảm ở truyện Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành là một dị thường”. Tác giả Tôn Phương Lan trong cuốn sách “Phong cách nghệ thuật Nguyễn Minh Châu”, đã phát hiện về không khí của một số tác phẩm “Từ một không khí thiêng liêng, huyền nhiệm bao trùm lên thiên nhiên tạo vật, Nguyễn Minh Châu đặt con người trong cùng một lúc sống ở hai thế giới khác nhau nhưng vẫn là một: thế giới hiện thực cụ thể và thế giới tâm linh…” [14; tr.162] Bên cạnh đó những tình huống xung đột và mâu thuẫn cũng nằm trong cấu trúc nghệ thụât, nhiều ý kiến đã nhận xét về vấn đề này. Báo Văn nghệ, số 7-1990 có bài “Về những yếu tố tiểu thuyết trong truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu” của Phạm Vĩnh Cư. Tác giả khẳng định về phương diện mâu thuẫn, xung đột “Chính ở đây xuất hiện cách tiếp cận mới với với cuộc sống đương thời đầy mâu thuẫn không thể dung hoà những câu hỏi không dễ trả lời, những đau khổ không dễ khắc phục, những tội ác không dễ tìm ra, tội phạm xuất hiện, những hình tượng con người mang trong mình những xung đột nội tâm sâu sắc...” Trong bài “Truyện ngắn Nguyễn Minh Châu”, tác giả Dương Thị Thanh Hiên đã có khám phá sâu sắc “Nguyễn Minh Châu còn phát hiện những nghịch lí của cuộc đời. Những tình thế chứa đựng nghịch lí giữa cái hữu hạn và vô hạn của khả năng con người; có xung đột gay gắt giữa cái thiện và cái ác, giữa khát vọng cá nhân (thậm chí chỉ trong tiềm thức) với thực tế khắc nghiệt của hoàn cảnh” [16; tr.319]... Dưới góc độ thi pháp thể loại, Bùi Việt Thắng đi vào tìm hiểu cấu trúc và tình huống trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu, phân chia ra các dạng cơ bản là tình huống – tương phản, tình huống – thắt nút, tình huống – luận đề [12; tr.313]. Cũng nhìn dưới góc độ thể loại, Phạm Vĩnh Cư phát hiện ra “Những yếu tố tiểu thuyết trong truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu” [9; tr.346]. GVHD: Nguyễn Hoa Bằng 3 SVTH: Nguyễn Thị Phương
  12. Tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu Nhận định về sự thành công của tác phẩm Cửa sông, giáo sư Phong Lê viết: “Tác giả tỏ ra có khả năng khái quát hoá cuộc sống, biết lựa chọn những tình huống, những tính cách điển hình”. Với Dấu chân người lính, nhà nghiên cứu Tôn Phương Lan nhận xét: “Tác phẩm đã đi thẳng vào cuộc chiến đấu ác liệt và ngoan cường nơi tiền tuyến… xây dựng nhân vật đẹp đẽ, giàu chất lãng mạn” [4; tr.57]. Các nhà nghiên cứu phê bình: Lại Nguyên Ân, Thiếu Mai, Nguyễn Kiên, Nguyễn Đăng Mạnh, Vương Trí Nhàn… cũng đều có nhiều những bài viết công phu về giai đoạn sáng tác này của Nguyễn Minh Châu và hầu hết các tác giả nói trên đều thống nhất khẳng định ông là một tài năng văn xuôi nhiều hứa hẹn. Trần Đình Sử lại ghi nhận sự thành công của Nguyễn Minh Châu dưới con mắt của một nhà thi pháp học. Ông cho rằng: “Truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu xuất hiện như là một hiện tượng văn học mới, một phong cách trần thuật mới và đặc sắc của tập Bến quê chủ yếu là thể hiện một hướng trần thuật có chiều sâu”. Như vậy, trong các bài nghiên cứu, các ý kiến phê bình, các tác giả đã điểm, nhắc đến phương diện tình huống truyện, nhưng những nhận định trên chủ yếu vẫn là những phát hiện còn phân tán lẻ tẻ chưa có công trình chuyên biệt nào nghiên cứu về tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu. 3. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu đề tài “Tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu (qua những tác phẩm tiêu biểu)”, tôi muốn tìm hiểu sâu hơn về ngòi bút của nhà văn trải qua hai thời kì kháng chiến chống Pháp và Mỹ và những trải nghiệm của nhà văn thể hiện qua những sáng tác của mình. Từ đó khám phá ra quan niệm nghệ thuật về tình huống truyện của nhà văn Nguyễn Minh Châu và củng cố thêm sự hiểu biết những vấn đề về môn học lí luận, để làm cho nhận thức của mình được sâu sắc phong phú hơn trong việc nghiên cứu tác phẩm văn chương đặc biệt về nhà văn Nguyễn Minh Châu. Cũng qua luận văn này người viết muốn tìm hiểu sâu hơn về Nguyễn Minh Châu một nhà văn chân chính của văn học Việt Nam hiện đại và trên cơ sở đào sâu những phát hiện của những nhà nghiên cứu đi trước, người viết cố gắng phân tích kĩ những tình huống của các nhân vật trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu qua hai giai đoạn sáng tác trước và sau 1975, thấy được những đổi mới trong cách cảm nhận hiện thực và con người, cùng với sự thay đổi về tư duy nghệ thuật cũng như những đóng góp của nhà văn về phương diện nghệ thuật biểu hiện cho thể loại truyện ngắn Việt Nam hiện đại. GVHD: Nguyễn Hoa Bằng 4 SVTH: Nguyễn Thị Phương
  13. Tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu Đồng thời người viết rút ra những bài học có tính chất phương pháp luận cho bản thân về một hướng tiếp cận văn chương, từ đó mở rộng nâng cao kiến thức trong hoạt động đánh giá và nhìn nhận một tác phẩm văn học làm nền tảng cho việc nghiên cứu sau này. 4. Phạm vi nghiên cứu Vấn đề nghiên cứu đề tài là “Tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu (qua một số truyện ngắn tiêu biểu) luận văn muốn đi vào tìm hiểu truyện ngắn của ông về phương diện tình huống, thấy được những nét chuyển biến trong tư tưởng và bút pháp nghệ thuật qua quá trình vận động và đổi mới suốt chiều dài sự nghiệp sáng tác, đồng thời góp phần hiểu rõ hơn đặc trưng truyện ngắn Nguyễn Minh Châu để thấy được công lao đóng góp hết sức quý báu của Nguyễn Minh Châu cho nền văn học. Như vậy, trong phạm vi của đề tài sẽ tập trung vào việc xem xét, đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Minh Châu trong quá trình sáng tác của ông để làm tư liệu cho khóa luận tốt nghiệp. 5. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình thực hiện luận văn, người viết đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: Phương pháp xã hội học, phương pháp hệ thống, phân tích- tổng hợp, phương pháp nghiên cứu loại hình, phương pháp so sánh. - Phương pháp xã hội học: Được dùng để làm rõ sự tác động cũng như ảnh hưởng của hoàn cảnh xã hội đối với quá trình vận động đổi mới của truyện ngắn Nguyễn Minh Châu. Chẳng hạn như xã hội như thế nào tác động đến nhân vật tạo nên tình huống truyện hấp dẫn. - Phương pháp hệ thống: Người viết khảo sát chung về tình huống thông qua những tác phẩm cụ thể cũng như giúp xác định vị trí của ông trong quá trình vận động của văn xuôi Việt Nam qua hai giai đoạn. - Phương pháp phân tích – tổng hợp: Được dùng để làm sáng tỏ các vấn đề dẫn chứng cụ thể, tiêu biểu, có chọn lọc. Sau đó, dựa trên những dẫn chứng cụ thể đi sâu vào vấn đề và đưa đến kết luận đặc trưng của tình huống trong truyện được Nguyễn Minh Châu thể hiện bằng tư duy nghệ thuật có gì độc đáo và đặc sắc hơn so với các nhà văn khác. - Phương pháp loại hình: Nhằm củng cố kiến thức về thi pháp học được vận dụng để mổ xẻ, phân tích tác phẩm gắn với chiều sâu về nội dung lẫn nghệ thuật của tác giả, làm nổi bật tình huống trong truyện hơn. - Phương pháp so sánh: Phương pháp này được dùng để so sánh những sáng tác của Nguyễn Minh Châu với sáng tác của một số nhà văn khác về tình GVHD: Nguyễn Hoa Bằng 5 SVTH: Nguyễn Thị Phương
  14. Tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu huống trong truyện ngắn và thấy được những đổi mới về tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu. Ngoài ra luận văn còn sử dụng phương pháp thi pháp học, phương pháp thống kê, phương pháp nghiên cứu lịch sử nhằm để có những ngữ liệu để phân tích làm cho làm luận văn cụ thể, chặt chẽ, thiết phục hơn. GVHD: Nguyễn Hoa Bằng 6 SVTH: Nguyễn Thị Phương
  15. Tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu Chương 1 KHÁI QUÁT VỀ TÌNH HUỐNG TRUYỆN, CUỘC ĐỜI VÀ SỰ NGHIỆP SÁNG TÁC NGUYỄN MINH CHÂU 1.1. LÍ LUẬN CHUNG VỀ TÌNH HUỐNG TRUYỆN 1.1.1. Khái niệm chung về tình huống truyện 1.1.1.1. Quan niệm của các nhà văn Hêghen, nhà triết học, Mỹ học lỗi lạc người Đức (1770-1831) trong tác phẩm nổi tiếng Mỹ học đã dành nhiều trang viết về tình huống: “Nói chung tình huống là một trạng thái có tính chất riêng biệt và trở thành được quy định. Ở trong thuộc tính này của nó tình huống góp phần biểu lộ nội dung là cái phần có được một sự tồn tại bên ngoài bằng sự biểu hiện nghệ thuật ”. Nhà văn Nguyễn Minh Châu cho rằng: “Với truyện ngắn và với một tác giả có kinh nghiệm viết, tôi nghĩ rằng đôi khi người ta nghĩ ra được một cái tình thế xảy ra chuyện, thế là coi như xong một nửa...Những nhà văn có tài điều là những người có tài tạo ra những tình thế xảy ra chuyện vừa rất cá biệt vừa mang tính phổ biến hoặc tượng trưng” và “…những người cầm bút có cái biệt tài có thể chọn ra trong cái dòng đời xuôi chảy một khoảnh khắc thời gian mà ở đó cuộc sống đậm đặc nhất, chứa đựng nhiều ý nghĩa nhất, một khoảnh khắc cuộc sống …nhưng bắt buộc con người ở vào một tình thế phải bộc lộ ra cái phần tâm can nhất, cái phần ẩn náu sâu kín nhất, thậm chí có khi là khoảnh khắc chứa đựng cả một đời người, một đời nhân loại” [4; tr.258]. Tình huống đựơc coi là tình thế và các nhà văn Việt Nam quen dùng tình thế hơn là tình huống. Nhà văn Nguyễn Kiên đã hơn một lần nói về bản chất và vai trò của tình huống: “Theo quan niệm của tôi, mỗi truyện ngắn chỉ tập trung vào một tình thế nảy sinh trong cuộc sống. Nếu truyện ngắn có đến hơn một tình thế thì truyện đó lập tức bị phá vỡ” [20; tr.44]. Nhà văn Nguyên Ngọc khi bàn về truyện ngắn đã đặc biệt chú ý đến vấn đề tình huống: “Truyện ngắn dẫu sao cũng phải ngắn, do đó thủ thực chủ yếu của truyện ngắn là thủ thuật điểm huyệt (…) Truyện ngắn điểm huyệt thực hiện bằng cách nắm bắt trúng những tình huống cho phép phơi bày cái chủ yếu nhưng lại bị che giấu trong muôn mặt cuộc sống hằng ngày” [23; tr.114]. 1.1.1.2. Quan niệm của các nhà nghiên cứu Quan niệm về tình huống truyện của các nhà nghiên cứu có sự khác biệt nhau. Trong một cuộc thảo luận về truyện ngắn nhà phê bình Nguyễn Đăng Mạnh xác nhận: “Quan trọng nhất của truyện ngắn là tạo tạo ra một tình huống nào đó. Từ tình huống, nổi bật một tính cách nhân vật, bộc lộ tâm trạng”. (Tạp chí Tác phẩm GVHD: Nguyễn Hoa Bằng 7 SVTH: Nguyễn Thị Phương
  16. Tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu mới, số 2 –1992). Nhận xét về truyện ngắn Nguyễn Minh Châu, nhà nghiên cứu Trần Đình Sử chỉ rõ: “Con đường khái quát hóa của Nguyễn Minh Châu là phân tích các quan hệ sâu kín của những hiện tượng và tình huống cá biệt để làm nổi bật lên cái phức tạp, nội dung phong phú của nó” [3; tr.22.]. Lại Nguyên Ân, từ một cách tiếp cận khác cho rằng: “Ở đây các tình thế đời sống được đưa ra như là thể hiện một sự chiêm nghiệm lẽ đời hơn là để phê phán một lối sống nào đó” [3; tr.213, tr.22]. Còn TS Chu Văn Sơn: Phát huy sở trường tư duy bằng hình ảnh hình tượng, có người sáng tác đã coi tình huống là cái tình thế nảy ra truyện là lát cắt của đời sống mà qua đó có thể thấy được trăm năm của đời thảo mộc, là một khoảnh khắc mà trong đó sự sống hiện ra rất đậm đặc, khoảnh khắc chứa đựng cả một đời người, thậm chí cả một đời nhân loại” 1.1.1.3. Xác định khái niệm Có nhiều luồng ý kiến khác nhau về tình huống truyện dưới đây là nguồn ý kiến được coi là hoàn chỉnh nhất. Theo TS Chu Văn Sơn, để tiếp cận tình huống truyện không thể không nhìn nhận trên những khía cạnh căn bản sau: Về bản thể, tình huống truyện xét đến cùng là một sự kiện đặc biệt của đời sống được nhà văn sáng tạo trong tác phẩm theo lối lạ. Nói lạ có nghĩa là nhà văn làm sống dậy trong sự kiện ấy một tình thế bất thường của quan hệ đời sống (quan hệ giữa các nhân vật tham gia vào sự kiện, hoặc giữa nhân vật với ngoại giới) tại sự kiện ấy bản chất của nhân vật hiện hình sắc nét, ý tưởng của tác giả cũng bộc lộ trọn vẹn. Có thể đúc kết tình huống là một sự kiện đặc biệt trong đó chứa đựng một tình thế bất thường của quan hệ đời sống. Về hình tướng: Tình huống là sự cô đặc của một hoàn cảnh điển hình nào đó. Về vai trò: tình huống là hạt nhân của cấu trúc thể loại truyện ngắn, có nghĩa là nó quyết định sự sống còn của truyện ngắn. Còn Tôn Phương Lan “Tình huống là bối cảnh đặc biệt mà tác giả tạo ra để triển khai cốt truyện, để nhân vật hành động, suy nghĩ, tình huống được tạo nên bằng một sự kiện gây nên tác động mạnh mẽ đến đời sống của nhân vật”. Có thể khái quát về tình huống truyện như sau: Đối với truyện ngắn, tình huống giữ vai trò là hạt nhân của cấu trúc thể loại, nó chính là cái hoàn cảnh riêng được tạo nên bởi một sự kiện đặc biệt khiến cho tại đó, cuộc sống hiện lên đậm đặc nhất và ý đồ tư tưởng của tác giả cũng được bộc lộ sắc nét nhất. 1.1.2. Phân loại tình huống truyện Hiện nay, có nhiều cách phân loại tình huống khác nhau như: Cách thứ nhất: Chia tình huống thành các kiểu: Tình huống- kịch; Tình huống- tâm trạng; Tình huống- tượng trưng. GVHD: Nguyễn Hoa Bằng 8 SVTH: Nguyễn Thị Phương
  17. Tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu Cách thứ hai: Chia tình huống thành các kiểu: Tình huống- thắt nút; Tình huống- tương phản; Tình huống- luận đề. Cách thứ ba: Chia tình huống thành các kiểu: Tình huống hành động; Tình huống tâm trạng; Tình huống nhận thức. 1.1.2.1. Cách chia thứ nhất: Tình huống kịch: là những tình huống bao trùm các xung đột đời sống mang tính kịch cao, trong đó sự va chạm giữa các nhân vật trở nên gay gắt và bị dồn nén trong một không gian, thời gian và hành động theo quy tắc “tam nhất” của kịch. Kịch câm của Phan Thị Vàng Anh là một ví dụ, trong đó màn kịch và các xung đột là sự va chạm giữa hai nhân vật: người bố và con gái. Một ông bố rất đạo mạo, mô phạm, là giáo chức có thâm niên, có gia đình yên ấm. Vậy mà xung đột bùng lên khi cô gái bắt gặp bức thư hò hẹn yêu đương của bố với một người phụ nữ nào đó mà bố còn “tha thiết viết –Em!” hay trong truyện Sang sông của Nguyễn Huy Thiệp là một vở kịch có ý nghĩa xã hội bao quát. Ðó là một vở kịch về sự lựa chọn của con người “qua sông thì phải lụy đò”, “ngày đàng gang nước”, “đò dọc thì chống đò ngang thì chèo”. Bến đò là cảnh mở đầu truyện, sang đò là hành động đầu truyện. Trên con đò nhỏ có tất cả 11 người: chị lái đò, nhà sư, nhà thơ, nhà giáo, tên cướp, hai tên buôn đồ cổ, hai mẹ con nhà nọ, một cặp tình nhân. Thoạt đầu các nhân vật chưa bộc lộ ít con người thật của mình. Ðây là một chuyến đò ngang nên thời gian không thể kéo dài, một con đò khách kiểu ấy không thể lớn và mọi cử động của con người trên đò đều phải đúng mức. Câu chuyện bắt đầu khi tên mặc áo ca rô ôm bọc vải vào lòng ngồi cạnh nhà sư. Ðây là chỗ an toàn nhất trong đó. Tiếp đến sự xuất hiện cuối cùng của một người cao lớn, khoác túi, dáng phong trần. Tình thế tĩnh chuyển sang tình thế động khi cái bình do tên mặc áo ca rô ôm được biết đến. Rồi khi chú bé (mới chín tuổi) đút tay vào trong miệng bình thì tình thế xuất hiện. Chú bé loay, hình như miệng chiếc bình bé lại. Nhà thơ đùa cợt không hợp tình cảnh: “chỉ còn cách chặt tay chú bé để cứu chiếc bình, sau đó đập vỡ chiếc bình cứu tay chú bé”. Khi hai tên buôn đồ cổ dí dao vào cổ chú bé đòi tiền thì thầy giáo lập cập đánh rơi cả kính. Mọi người hoảng loạn và lúng túng, đúng lúc đó tên cướp - người xuống đò cuối cùng. Anh ta nói “Trẻ con là tương lai đấy. Làm gì cũng phải nhân đức hàng đầu”. Nói và làm, chiếc côn vung lên, bình vỡ. Mọi chuyện giải quyết một cách đơn giản. Nhà giáo bình luận: “Anh ấy dám đập vỡ bình! Thật đúng là một anh hùng! Một nhà cách mạng! Một nhà cải cách!” Mọi người lên đò khi đò cập bến. Trên đò có một người không sang sông, đó là nhà sư. “Thôi tôi nghĩ lại rồi …cho tôi quay về…không sao, muốn đi là được. Ngày xưa, GVHD: Nguyễn Hoa Bằng 9 SVTH: Nguyễn Thị Phương
  18. Tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu đức Bồ Ðề Lạt Ma còn sang sông trên một cọng cỏ mà”. Chiếc đò quay về bến cũ… Nhìn chung các xung đột kịch, hành động kịch biểu hiện cô đúc qua ngôn ngữ kịch. Có thể thấy tình huống kịch thể hiện rất rõ sự mâu thuẫn được dùng như một nguyên tắc để xây dựng các mối quan hệ giữa các tình tượng trong tác phẩm, là có sự thúc đẩy các hành động của nhân vật vào trong cốt truyện. Các xung đột thường xuất hiện dưới dạng hành động va chạm, có những xung đột ở dạng trực tiếp. Tình huống tâm trạng: Ðó là sự kiện đặc biệt của đời sống mà ở đó nhân vật rơi vào một tình thế làm nảy sinh một biến động nào đó trong thế giới tình cảm, được hiện lên chủ yếu bằng thế giới nội cảm của nhân vật. Tình huống này thường diễn tả bộc lộ cảm xúc, tâm trạng của nhân vật. Truyện ngắn Những vì sao của Ðô đê (nhà văn Pháp 1840 - 1879) nhân vật kể chuyện ở trường hợp này là tôi, chăn cừu trên núi. Và tình huống tâm trạng xuất hiện, “Nếu đã có lần nằm ngoài trời suốt đêm, hẳn bạn thường biết giữa lúc chúng ta ngủ thì cả một thế giới huyền bí bừng dậy trong cảnh cô quạnh và u tịch. Lúc ấy suối reo rõ hơn…Mọi hồn thiêng của núi rừng được thả sức tự do, đi mây về gió và văng vẳng trong không gian những tiếng sột soạt, những tiếng rung khe khẽ, tưởng đâu cành cây đang vươn dài và cỏ non đang mọc”. Hay tâm trạng và cảm xúc được nhân vật cảm nhận qua những lần nói chuyện với tiểu thư. Trong lúc kể chuyện tiểu thư cô chủ nghe thì “Tôi cảm thấy như có một cái gì mát rượi và mịn màng đè xuống vai tôi. Thì ra đầu nàng nặng trĩu vì buồn ngủ đã ngã vào vai tôi với tiếng sột soạt êm ái của những dải đăng – ten và làn tóc mây gợn sóng…” Qua đây tình huống tâm trạng trong tác phẩm chính là cái khoảnh khắc giữa đêm sao, hai người ngồi cạnh nhau và tâm hồn chàng trai chăn cừu trong suốt như pha lê. Ngoài ra tình huống tâm trạng thể hiện giàu màu sắc, giàu ý nghĩa và nổi bật đó là truyện Hai đức trẻ của Thạch Lam giàu chất thơ, nổi bật ở sự miêu tả tinh tế tâm trạng nhân vật Liên và An ở cảnh phố huyện. Hay nhà văn Ðỗ Chu tác giả những truyện trữ tình như: Hương cỏ mật, Phù sa. Là tâm tình của con người như một thế giới bí ẩn và linh diệu mà nhà văn mãi mãi khám phá. Tình huống tượng trưng: Là kiểu tình huống trong đó cái ý nghĩa của hình tượng, sự bộc lộ chủ đề rất kín đáo, thậm chí có khi bị phủ một lớp sương mờ nhuyễn. Theo nghĩa rộng tượng trưng là hình tượng được biểu hiện ở bình diện ký hiệu, là ký hiệu chứa tính đa nghĩa của hình tượng, phạm trù tượng trưng nhằm chỉ cái phần mà hình tượng vượt qua khỏi chính nó, chỉ sự hiện diện của một nghĩa nào đó vừa hòa với hình tượng, vừa không đồng nhất hoàn toàn với hình tượng. Nghệ GVHD: Nguyễn Hoa Bằng 10 SVTH: Nguyễn Thị Phương
  19. Tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu thuật dân gian vốn giàu tính ước lệ - tượng trưng. Nhập vào tượng trưng hình tượng sẽ trở nên trong suốt, qua đó trở thành nghĩa hàm, có chiều sâu. Tác phẩm Thương nhớ đồng quê của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp đã tạo một tình huống tượng trưng đặc sắc, trong truyện vừa có hình ảnh “sấm sét nổ vang trời” được tái lập lại nhiều lần và tác giả dừng lại khá lâu hình ảnh “sấm sét nổ vang trời. Chớp lòe sáng – vũ trụ mở ra vô cùng vô tận, gió ào ào, nghe như có muôn vàn cánh chim bay đang vỗ trên đầu. Một cảm giác kinh dị xâm chiếm toàn thân khiến tôi bủn rủn. Tôi rỏ ràng thấy một bòng hình vĩ đại đang lướt nhanh qua, đang vận mãnh liệt trên đầu. Tôi nằm áp xuống bờ rạ, tâm trạng bang hoàng thổn thức. Tôi tin chắc ở lực lượng siêu việt bên trên tôi kia, đang vận chuyển rầm rộ kia, thấu hiểu tất cả, phân minh lắm, rạch ròi, chắc chắn bảo dưỡng tính thiện trong tâm linh con người, có khả năng an ủi, âu yếm đến từng số phận. Ðiều ấy khiến tôi yên lòng”. Còn nhà nghiên cứu Ðỗ Ðức Hiểu nhận xét về truyện ngắn Phiên chợ Giát của Nguyễn Minh Châu có cái nét nhòe, mơ hồ, cái không xác định của hình tượng và là một thế giới quyện nhòe của hư và thực, đó là những ký hiệu riêng của nhân vật này. Trong truyện ngắn này “giấc mơ” như hình tượng chính “Thức giấc vì một giấc mê”, “Trong cơn mê ngủ”, “Nghĩ tiếp về giấc mơ”, “Những ám ảnh cảm giác của loài vật do giấc mơ để lại giữa trí não”. Như thế những cơn mơ, giấc mơ đã là một tình huống tượng trưng trong thiên truyện này. Giấc mơ chính là những ám ảnh lão muốn thoát bỏ để trở về tự nhiên, với cuộc sống trần thế mà niềm vui nhiều khi chỉ là “con vật ngẩng cao cổ, thè lưỡi liếm lên vai, lên cổ lão, mỗi lần cái lưỡi mềm và ram ráp đụng vào da thịt, lão lại sởn gai ốc”. Lão Khúng - giấc mơ – con bò quấn quýt nhau từ đầu đến cuối tác phẩm tạo nên ý nghĩa tượng trưng mà tình huống tạo nên ý nghĩa đó là “giấc mơ”. Theo Hêghen: Về cái thuộc mặt chủ thể của nghệ thuật tượng trưng, chúng ta cần nhắc rằng trực giác nghệ thuật nói chung cũng như trực giác tôn giáo, cả hai cái tập hợp lại làm một để chỉ đạo nên một cái duy nhất, và ngay cả sự khảo sát khoa học đều bất nguồn từ sự kinh ngạc. Luận điểm của Hêghen có thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn về những sáng tác mang ý nghĩa tượng trưng trong sáng tác của Nguyễn Tuân, Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Huy Thiệp trong lĩnh vực truyện ngắn. Qua đây, tình huống tượng trưng có chiều sâu đầy hàm nghĩa, nghĩa tượng trưng là cái không thể giải mã chỉ bằng nổ lực lý trí, nó đòi hỏi có sự thâm nhập. Cấu trúc của tượng trưng là đa tầng và có dự tính đến nổ lực của tâm thức người nhận. GVHD: Nguyễn Hoa Bằng 11 SVTH: Nguyễn Thị Phương
  20. Tình huống truyện trong truyện ngắn Nguyễn Minh Châu 1.1.2.2. Cách chia thứ hai: Tình huống thắt nút: Là một dạng tình huống phổ biến trong các truyện ngắn của bất kỳ một cây bút truyện ngắn nào. Dạng tình huống này ban đầu có vẻ tĩnh tại, nhẹ nhàng nhưng trở về cuối truyện nó phức tạp, gay cấn đến lúc nào đó nó đạt đến đỉnh điểm của cao trào. Là sự xuất hiện sự kiện đánh dấu sự khởi đầu của câu chuyện. Chẳng hạn như truyện ngắn Vợ nhặt của Kim Lân tình huống tạo gút thắt của câu chuyện giữa cảnh đói khát khủng khiếp, họ gắn bó suốt đời với nhau chỉ hai dịp chạm mặt và bốn bát bánh đúc, câu chuyện phát triển: Tràng thoạt đầu lo lắng, nhưng tâm trạng hạnh phúc lấn át tất cả câu chuyện phát triển: Láng giềng kẻ chê bai, như nhiều người đồng tình. Những khuôn mặt hốc hác bỗng dưng rạng rỡ hẳn lên. Có cái gì lạ lùng, tươi mát thổi vào cuộc sống đói khát, tối tăm. Bà cụ Tứ ban đầu xót xa, về sau cụ vui mừng đón cô con dâu mới dẫn đến cao trào: Bữa ăn sáng miếng cám đắng chát, nghẹn bứ, một nỗi tủi hờn. Ngoài đình bỗng dội lên một hồi trống dồn dập, vội vã những người đói khổ phá kho thóc (1945). Kết thúc truyện là người vợ kể chuyện Việt Minh lãnh đạo nhân dân phá kho thóc Nhật. Trong óc Tràng thấy đám người đói và lá cờ đỏ bay phấp phới. Và tình huống thắt nút được xem sự tự nhận thức của nhân vật về bản thân mình và cuộc sống xã hội mà không kém phần gay cấn. Tình huống tương phản: Đây là dạng tình huống viết về đời sống hằng ngày, truyện được xây dựng thường không có cốt truyện, mang tính triết lí thâm sâu, được thể hiện ở vẻ ngoài giản dị. Nhân vật là những con người có cuộc sống bình thường những diễn biến tâm lý phức tạp. Cụ thể như trong truyện Bồ nông ở biển của Ma Văn Kháng ông đã tạo nên tình huống độc đáo về quan hệ mẹ chồng nàng dâu. Những người đàn bà này thực lòng họ không ghét nhau nhưng vì “tính đàn bà” ở mỗi người “gặp” phải hoàn cảnh nên trở thành sự cố chấp thái quá. Quan hệ trở nên cực kỳ căng thẳng và được giải quyết bằng cú ngã dẫn đến cái chết thương tâm của bà cụ. Tình huống luận đề (nhận thức): Đời sống của nhân vật được đẩy tới một tình thế bất thường: đối mặt với một bài học nhận thức, bật lên một vấn đề (về nhân sinh, về nghệ thuật) cần phải vỡ lẽ, giác ngộ, kiểu nhân vật của dạng tình huống này đương nhiên là: nhân vật tư tưởng. Tình huống này chủ yếu cắt nghĩa giây phút “giác ngộ” chân lý của nhân vật, tình huống độc đáo mới lạ, càng giúp cho tác phẩm hấp dẫn, ấn tượng, sâu sắc với người đọc. Chẳng hạn như truyện Đôi mắt của Nam Cao. Luận đề bao trùm chính là “Đôi mắt”, nghĩa là cách nhìn người nhìn đời. Luận đề ấy được hiện hình rất sắc nét nhờ một tình huống truyện đặc sắc. Toàn GVHD: Nguyễn Hoa Bằng 12 SVTH: Nguyễn Thị Phương
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2