Luận văn: NGHIÊN CỨU LỰA CHỌN CHƯƠNG TRÌNH, HOÀN THIỆN NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP TỔ CHỨC THỰC HÀNH MỘT SỐ BÀI THÍ NGHIỆM VẬT LÍ ĐẠI CƯƠNG NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG THỰC HÀNH CHO SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KỸ THUẬT CÔNG NGHIỆP - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

Chia sẻ: Carol123 Carol123 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:153

Thêm vào BST

Báo xấu

94
lượt xem 21
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tuyên ngôn quốc tế về giáo dục Đại học trong thế kỷ 21 đã nói: “Các định chế giáo dục đại học cần phải giáo dục sinh viên nhƣ thế nào để họ thực sự trở thành những công dân đƣợc trang bị đầy đủ những kiến thức cần thiết và có đƣợc động cơ hoạt động đúng đắn, sâu sắc. Đó là những con ngƣời có khả năng tƣ duy phê phán, biết cách phân tích các vấn đề của xã hội và thực hiện điều này với ý thức trách nhiệm đầy đủ”....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn: NGHIÊN CỨU LỰA CHỌN CHƯƠNG TRÌNH, HOÀN THIỆN NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP TỔ CHỨC THỰC HÀNH MỘT SỐ BÀI THÍ NGHIỆM VẬT LÍ ĐẠI CƯƠNG NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG THỰC HÀNH CHO SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KỸ THUẬT CÔNG NGHIỆP - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM -------------------------- KIỀU THỊ KHÁNH NGHIÊN CỨU LỰA CHỌN CHƢƠNG TRÌNH, HOÀN THIỆN NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP TỔ CHỨC THỰC HÀNH MỘT SỐ BÀI THÍ NGHIỆM VẬT LÍ ĐẠI CƢƠNG NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG THỰC HÀNH CHO SINH VIÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KỸ THUẬT CÔNG NGHIỆP - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thái Nguyên - 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM -------------------------- KIỀU THỊ KHÁNH NGHIÊN CỨU LỰA CHỌN CHƢƠN G TRÌNH, HOÀN THIỆN NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP TỔ CHỨC THỰC HÀNH MỘT SỐ BÀI THÍ NGHIỆM VẬT LÍ ĐẠI CƢƠNG NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG THỰC HÀNH CHO SINH VIÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KỸ THUẬT CÔNG NGHIỆP - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Lý luận và Phƣơng pháp dạy học Vật lý Mã số: 60.14.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Phan Đình Kiển Thái Nguyên - 2010 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
L ỜI CẢM Ơ N Luận văn đƣợc hoàn thành dƣới sự hƣớng dẫn tận tình của PGS.TS Phan Đình Kiển. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến ngƣời Thầy hƣớng dẫn và các thầy, cô khoa Vật lí trƣờng ĐHSPTN, đồng thời xin chân thành cảm ơn các đồng nghiệp đã giúp đỡ tác giả trong quá trình thực hiện luận văn. Xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, khoa Sau Đại học trƣờng ĐHSP – ĐHTN đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả trong suốt quá trình học tập và làm luận văn. Xin chân thành cảm ơn trung tâm thí nghiệm trƣờng Đại học Kỹ thuật Công nghiệp Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tác giả về thời gian, tƣ liệu nghiên cứu trong quá trình làm luận văn. Thái Nguyên, ngày 20 tháng 8 năm2010 Tác giả Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
1 MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ......................................................................................................................5 1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................5 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ...............................................................................6 3. Mục đích- nhiệm vụ nghiên cứu ...........................................................................7 4. Giả thuyết khoa học ..............................................................................................8 5. Phƣơng pháp nghiên cứu ......................................................................................8 6. Đóng góp của luận văn. ........................................................................................8 7. Giới hạn của luận văn ...........................................................................................8 8. Cấu trúc của luận văn ...........................................................................................9 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ................................ 10 1.1. MỤC ĐÍCH, MỤC TIÊU, NHIỆM VỤ, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC ĐẠI HỌC ....................................................................................... 10 1.1.1. Mục đích dạy học đại học ........................................................................10 1.1.2. Mục tiêu dạy học đại học......................................................................... 10 1.1.3. Nhiệm vụ dạy học đại học .......................................................................11 1.1.4. Nội dung dạy học đại học ........................................................................14 1.1.5. Phƣơng pháp dạy học đại học ..................................................................17 1.2. THÍ NGHIỆM VẬT LÍ ĐỐI VỚI QUÁ TRÌNH DẠY HỌC ĐẠI HỌC .......... 18 1.2.1. Thí nghiệm vật lí, các đặc điểm của thí nghiệm vật lí .............................. 18 1.2.2. Các chức năng của thí nghiệm trong dạy học vật lí ..................................19 1.2.3. Thí nghiệm thực hành vật lí đại cƣơng .................................................... 23 1.2.4. Nội dung, hình thức tổ chức hƣớng dẫn thí nghiệm thực hành ................. 25 1.3. CHẤT LƢỢNG THỰC HÀNH THÍ NGHIỆM VẬT LÍ..................................27 1.3.1. Khái niệm chất lƣợng .............................................................................. 27 1.3.2. Các yếu tố tạo nên chất lƣợng thực hành vật lí......................................... 27 1.3.3. Các tiêu chí đánh giá chất lƣợng thực hành vật lí .....................................28 1.4. THỰC TRẠNG CỦA VIỆC THỰC HÀNH THÍ NGHIỆM VLĐC ................. 29 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
2 1.4.1 Về thiết bị thí nghiệm .............................................................................. 29 1.4.2. Về nội dung các bài thí nghiệm ............................................................... 29 1.4.3. Về việc hƣớng dẫn, tổ chức thí nghiệm ................................................... 30 1.4.4. Về việc thực hành của sinh viên .............................................................. 31 1.4.5. Về việc kiểm tra đánh giá ........................................................................31 Kết luận chƣơng 1 ............................................................................................. 32 Chƣơng 2: LỰA CHỌN CHƢƠNG TRÌNH, HOÀN THIỆN NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP TỔ CHỨC THỰC HÀNH MỘT SỐ BÀI THÍ NGHIỆM VLĐC ..................................................................................... 33 2.1. LỰA CHỌN CHƢƠNG TRÌNH......................................................................33 2.1.1. Cơ sở lựa chọn chƣơng trình ...................................................................33 2.1.2. Khung chƣơng trình ................................................................................ 33 2.2. HOÀN THIỆN NỘI DUNG MỘT SỐ BÀI THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VẬT LÍ ĐẠI CƢƠNG ..................................................................................... 35 2.2.1. Cơ sở hoàn thiện nội dung .......................................................................35 2.2.2. Thực trạng các bài thí nghiệm thực hành VLĐC ......................................36 2.2.3. Hoàn thiện nội dung một số bài thí nghiệm thực hành VLĐC .................. 42 Bài 2: Phép đo độ dài. Thƣớc kẹp, thƣớc panme .......................................... 42 Bài 3: Xác định tỷ số nhiệt dung phân tử Cp/Cv của chất khí ........................ 48 Bài 4: Đo điện trở bằng mạch cầu Wheaston. Đo suất điện động bằng mạch xung đối................................................................................... 54 Bài 5: Khảo sát giao thoa qua khe Young. Xác định bƣớc sóng ánh sáng ............................................................................................ 64 2.3. PHƢƠNG PHÁP TỔ CHỨC THTN VLĐC .................................................... 72 2.3.1. Cơ sở của việc đổi mới phƣơng pháp tổ chức THTN VLĐC .................. 72 2.3.2. Đổi mới phƣơng pháp tổ chức, đánh giá kết quả THTN VLĐC ............... 72 Kết luận chƣơng 2 ............................................................................................. 73 Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ..................................................................74 3.1. MỤC ĐÍCH, ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG TNSP .............................................. 74 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
3 3.1.1. Mục đích TNSP ....................................................................................... 74 3.1.2. Đối tƣợng và nội dung TNSP. .................................................................74 3.2. PHƢƠNG PHÁP TNSP................................................................................... 75 3.2.1. Chuẩn bị TNSP ....................................................................................... 75 3.2.2. Hình thức tổ chức quá trình TNSP ........................................................... 75 3.2.3. Quan sát quá trình TNSP ......................................................................... 76 3.2.4. Tiêu chí đánh giá kết quả TNSP .............................................................. 77 3.3. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ......................................................... 78 3.4. ĐÁNH GIÁ THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ....................................................... 80 3.4.1. Đánh giá thông qua quá trình TNSP (đánh giá định tính) ......................... 80 3.4.2. Đánh giá thông qua kết quả bài THTN (đánh giá định lƣợng).................. 81 Kết luận chƣơng 3 ............................................................................................. 88 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 89 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 91 PHỤ LỤC.............................................................................................................. 94 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
4 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đúng DH ĐH Dạy học đại học GV Giáo viên Giáo viên thực hành GVTH Ngƣời học NH Nhà xuất bản NXB SV Sinh viên TB Trung bình Thực hành thí nghiệm THTN Thực nghiệm sƣ phạm TNSP VLĐC Vật lí đại cƣơng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
5 MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Tuyên ngôn quốc tế về giáo dục Đại học trong thế kỷ 21 đã nói: “Các định chế giáo dục đại học cần phải giáo dục sinh viên nhƣ thế nào để họ thực sự trở thành những công dân đƣợc trang bị đầy đủ những kiến thức cần thiết và có đ ƣợc động cơ hoạt động đúng đắn, sâu sắc. Đó là những con ngƣời có khả năng tƣ duy phê phán, biết cách phân tích các vấn đề của xã hội và thực hiện điều này với ý thức trách nhiệm đầy đủ”. Nghĩa là giáo dục đại học phải tạo ra một biến đổi nơi ngƣời học sau khi ra trƣờng, sinh viên không những phải có kiến thức mà còn phải biết làm, biết sống, biết làm cho những kiến thức kĩ năng học hỏi đƣợc trở thành máu thịt của mình. Họ phải biết phát hiện và giải quyết vấn đề, biết phê phán một cách độc lập, biết khi êm tốn trong tinh thần khoa học, biết chấp nhận và tôn trọng sự khác biệt trong văn hoá, biết dấn thân và dám chịu trách nhiệm, biết hợp tác với ngƣời khác và thích ứng với mọi môi trƣờng công việc. Mục tiêu giáo dục đại học Việt Nam đến năm 2020 là có bƣớc chuyển cơ bản về chất lƣợng, qui mô, tiếp cận trình độ khu vực và trên thế giới. Một trong những việc phải làm để đạt đƣợc mục tiêu đó là xây dựng qui trình đào tạo mềm dẻo và liên thông, đổi mới mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp giảng dạy đại học. Tăng cƣờng các hoạt động nghiên cứu và triển khai nhằm nâng cao chất lƣợng đào tạo. Cũng nhƣ các trƣờng đại học khác, trƣờng Đ ại học Kỹ thuật công nghiệp- Đại học Thái Nguyên (ĐHKTCN-ĐHTN) đã có nhiều những thay đổi trong nội dung chƣơng trình đào tạo và phƣơng pháp giảng dạy nhằm nâng cao chất lƣợng giáo dục. Tuy nhiên, thực tế là đối với các trƣờng kỹ thuật, nhiều môn học liên quan đến chế tạo các thiết bị kỹ thuật ngƣời ta thƣờng gặp khó khăn khi thử nghiệm. Khi đó thí nghiệm đƣợc sử dụng nhƣ là phƣơng tiện tạ o cơ sở cho việc đào tạo kỹ năng nghề nghiệp . Có thể nói thực hành thí nghiệm là một hình thức tổ chức đào Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
6 tạo quan trọng trong các trƣờng Đại học K hoa học tự nhiên và kỹ thuật. Lịch sử phát triển của vật lí cũng cho thấy các thí nghiệm cơ bản không chỉ dẫ n đến hình thành những thuyết vật lí mới mà còn làm xuất hiện nhiều ngành kỹ thuật mới. Ví dụ: thí nghiệm Stôlêtốp và hiệu ứng quang điện không chỉ là xuất phát điểm cho việc xây dựng quang lƣợng tử mà còn tạo cơ sở cho sự ra đời của ngành kỹ thuật quang điện. Vậy làm thế nào để sinh viên các trƣờng kỹ thuật nói chung và sinh viên trƣờng ĐHKTCN -ĐHTN nói riêng có đƣợc những giờ thực hành thí nghiệm hiệu quả, có chất lƣợng sau khi học xong chƣơng trình vật lí đại cƣơng? Với mong muốn góp phần giúp sinh viên r èn kỹ năng thực hành thí nghiệm, củng cố, hệ thống hoá sâu sắc lí thuyết, chúng tôi chọn đề tài:” Nghiên cứu lựa chọn chƣơng trình, hoàn thiện nội dung và phƣơng pháp tổ chức thực hành một số bài thí nghiệm vật lí đại cƣơng nhằm góp phần nâng cao chất lƣợng thực hành cho sinh viên trƣờng ĐHKTCN -ĐHTN ”. 2. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU Hiện nay trên thế giới nói chung, ở Việt Nam nói riêng, từ nhà trƣờng phổ thông đến các trƣờng đại học, cuộc cách mạng về phƣơng pháp dạy học đang diễn ra mạnh mẽ. Điều này xuất phát từ nhu cầu bức thiết: chỉ có không ngừng cải tiến phƣơng pháp giáo dục và phƣơng pháp dạy học theo hƣớng đặc biệt coi trọng đến việc đào tạo những con ngƣời lao động tự chủ, năng động, sáng tạo, có năng lực giải quyết những vấn đề do cuộc sống đặt ra thì giáo dục mới thực sự là động lực thúc đẩy phát triển mạnh mẽ của xã hội. Vật lí là môn khoa học thực nghiệm. Thí nghiệm thực hành vật lí là một phần quan trọng không thể thiếu của môn học vật lí. Thí nghiệm thực hành vật lí không những góp phần hình thành kiến thức cho SV mà còn góp phần rèn luyện tác phong thực nghiệm khoa học, xây dựng phƣơng pháp nghiên cứu khoa học cần thiết cho ngƣời làm công tác trong ngành khoa học kỹ thuật. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
7 Có thể nói thực hành thí nghiệm là một hình thức tổ chức đào tạo quan t rọng trong các trƣờng Đại học Khoa học tự nhiên và kỹ thuật. Về vấn đề nghiên cứu cải tiến, đổi mới thí nghiệm thực hành vật lí ở các trƣờng đại học, cao đẳng đã có một số tác giả đề cập: Tác giả Lê Bá Tứ, Xây dựng và hoàn thiện hệ thống thí nghiệm thực hành điện kỹ thuật phù hợp với chƣơng trình đào tạo giáo viên Vật lí PTTH miền núi [22]. Trong công trình [21], tác giả Phùng Thị Tuyết, Nghiên cứu vận dụng tƣ tƣởng hoạt động hoá ngƣời học vào việc nâng cao năng lực giải quyết vấn đề cho sinh viên khi th í nghiệm vật lí đại cƣơng. Công trình [22], [21], các tác giả đã nghiên cứu chƣơng trình thí nghiệm vật lí, với đối tƣợng là SV sƣ phạm. Tác giả Nguyễn Thị Thu Hà, Nghiên cứu xây dựng một số bài thí nghiệm thực hành vật lí ảo hỗ trợ việc dạy và học học phần “thí nghiệm thực hành phƣơng pháp giảng dạy vật lí phổ thông” ở trƣờng Đại học Sƣ phạm [4] Công trình [10], Nghiên cứu triển khai nâng cấp hệ thống thí nghiệm vật lí đáp ứng nội dung chƣơng trình đào tạo mới. Tuy nhiên, các đề tài trên chƣa đề cập tr ực tiếp đến nội dung chƣơng trình thí nghiệm thực hành vật lí đại cƣơng mà đối tƣợng là sinh viên trƣờng ĐHKTCN- ĐHTN. 3. MỤC ĐÍCH - NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU  Mục đích Nghiên cứu lựa chọn chƣơng trình, hoàn thiện nội dung và phƣơng pháp tổ chức hực hành một số bài thí nghiệm vật lí đại cƣơng nhằm góp phần nâng cao chất lƣợng thực hành thí nghiệm cho sinh viên trƣờng ĐHKTCN-ĐHTN  Nhiệm vụ + Nghiên cứu cơ sở lí luận của đề tài Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
8 + Tìm hiểu nội dung chƣơng trình vật lí đại cƣơng và nội dung các bài thí nghiệm của trƣờng ĐHKTCN-ĐHTN. + Khảo sát thực trạng: nội dung, trang thiết bị thí nghiệm, phƣơng pháp tổ chức thực hành, việc kiểm tra đánh giá thực hành thí nghiệm của trƣờng ĐHKTCN -ĐHTN và tham khảo của một số trƣờng kỹ thuật khác. + Lựa chọn chƣơng trình, biên soạn lại nội dung một số bài thí nghiệm và hoàn thiện phƣơng pháp tổ chức thực hành thí nghiệm vật lí đại cƣơng. + Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm 4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Nếu nội dung chƣơng trình và phƣơng pháp tổ chức thực hành thí nghiệm đƣợc hoàn thiện một cách khoa học, phù hợp với mục tiêu và đối tƣợng đào tạo sẽ góp phần nâng cao đƣợc chất lƣợng thực hành thí nghiệm cho sinh viên 5. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU + Nghiên cứu lý luận + Điều tra khảo sát thực trạng + Tham khảo ý kiến chuyên gia + Thực nghiệm sƣ phạm. 6. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN + Góp phần hoàn thiện nội dung chƣơng trình và phƣơng pháp tổ chức thực hành thí nghiệm vật lí đại cƣơng cho sinh viên trƣờng ĐHKTCN-ĐHTN + Làm tài liệu tham khảo cho những ai quan tâm đến vấn đề này. 7. GIỚI HẠN CỦA LUẬN VĂN Nghiên cứu lựa chọn chƣơng trình, hoàn thiện nội dung và phƣơng pháp tổ chức thực hành một số bài thí nghiệm vật lí đại cƣơng nhằm góp phần nâng cao chất lƣợng thực hành cho sinh viên trƣờng ĐHKTCN -ĐHTN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
9 VIII- CẤU TRÚC LUẬN VĂN Mở đầu Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài Chƣơng 2: Lựa chọn chƣơng trình, hoàn thiện nội dung và phƣơng pháp tổ chức thực hành một số bài thí nghiệm vật lí đại cƣơng. Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm Kết luận Tài liệu tham khảo Phụ lục Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
10 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. MỤC ĐÍCH, MỤC TIÊU, NHIỆM VỤ, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC ĐẠI HỌC 1.1.1. Mục đích dạy học ở đại học Dạy học ở đại học góp phần bồi dƣỡng cho sinh viên lý tƣởng, niềm tin, hình thành nên ở họ nhân sinh quan và thế giới quan khoa học; những phẩm chất đạo đức tốt đẹp cũng nhƣ thái độ, tác phong của ngƣời cán bộ khoa học, kỹ thuật có tri thức, có tay nghề, có năng lực thực hành; năng động, sáng tạo; có khả năng thích ứng với những thay đổi nghề nghiệp; có bản lĩnh tự tìm và tạo đƣợ c việc làm; có ý thức thực hiện nghĩa vụ công dân…[5]. 1.1.2. Mục tiêu dạy học đại học Đào tạo ra những con ngƣời năng động, sáng tạo, tự chủ, có óc phê phán, có năng lực giải quyết vấn đề mới nảy sinh, có năng lực tự học, tự nghiên cứu suốt đời, có năng lực lập nghiệp, tiến thân trong thị trƣờng sức lao động. Ngƣời tốt nghiệp đại học ở nƣớc ta trong những thập kỷ đầu thế kỷ 21 phải có những năng lực trội nhƣ sau: - Năng lực hành động, biết ứng dụng sáng tạo những thành tựu của khoa học công nghệ, biết tìm tòi, tự tạo việc làm, có kỹ năng tổ chức quản lý công việc tập thể có hiệu quả góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh hợp tác của nền kinh tế nƣớc ta trong thị trƣờng quốc tế. - Năng lực tự học, tự nghiên cứu, tự rèn luyện thƣờng xuyên suốt đời một cách độc lập sáng tạo đi đôi với năng lực tự đánh giá, tự đổi mới; đó là bản lĩnh phát huy tiềm năng, nội lực cá nhân, thƣờng xuyên cập nhật kiến thức cho mình, tạo ra những bƣớc phát triển cho bản thân, góp phần làm cho đất nƣớc rút ngắn khoảng cách và vƣơn lên ngang tầm với các quốc gia tiên tiến. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
11 - Năng lực quốc tế để có thể thực hiện đƣợc những nhiệm vụ, những công việc liên quan đến hợp tác và thích nghi trong môi trƣờng quốc tế [5], [11]. 1.1.3. Nhiệm vụ dạy học ở đại học Có thể nói mục đích và nhiệm vụ dạy học ở đại học giữ vị trí hàng đầu trong quá trình dạy học ở đại học với chức năng cực kỳ quan trọng là định hƣớng cho sự vận động và phát triển của các nhân tố nói riêng, sự vận động và phát triển của quá trình dạy học nói chung. 1.1.3.1. Dạy học nghề nghiệp ở trình độ cao Trang bị cho sinh viên những tri thức, kỹ năng, kỹ xảo tƣơng ứng về một lĩnh vực khoa học, kỹ thuật nhất định ở trình độ hiện đại để sau khi ra trƣờng họ có khả năng lập nghiệp. a. Tri thức Tri thức là sự hiểu biết, là kết quả của sự phản ánh hiện thực khách quan thông qua hoạt động của chủ thể nhận thức, là những kinh nghiệm loài ngƣời tích luỹ đƣợc trong quá trình đấu tranh với tự nhiên, xã hội và hoạt động tƣ duy. Những kinh nghiệm đó đƣợc các thế hệ nối tiếp nhau kế thừa một cách có phê phán, phát triển và không ngừng hoàn thiện trên cơ sở khái quát hoá, hệ thống hoá thành hệ thống tri thức của nhân loại. * Hệ thống tri thức bao gồm: - Những sự kiện khoa học, những tri thức phản ánh những đối tƣợng, sự vật, hiện tƣợng, quá trình hoạt động đang diễn ra trong thực tiễn cuộc sống. - Những lý thuyết, học thuyết khoa học, những khái niệm, những phạm trù, những quy luật, những quy tắc…phản ánh kết quả của quá trình khái quát hoá, hệ thống hoá, tổng hợp hoá những tƣ tƣởng, những quan điểm của n hân loại về một lĩnh vực khoa học nào đó. - Những tri thức thực hành: về cách thức hành động, cơ sở lý luận của việc hình thành hệ thống kỹ năng, kỹ xảo tƣơng ứng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
12 - Những tri thức về phƣơng pháp nhận thức khoa học nói chung, phƣơng pháp học tập, phƣơng pháp nghiên cứu khoa học nói riêng. Đây là điều kiện để phát triển năng lực hoạt động trí tuệ, đặc biệt là năng lực tƣ duy sáng tạo, góp phần nâng cao chất lƣợng, hiệu quả quá trình dạy học ở trƣờng đại học. - Những kinh nghiệm hoạt động sáng tạo, phát hiện những tình huống mới trong các điều kiện quen thuộc, tự lực chuyển các tri thức kỹ năng sang tình huống mới; tìm tòi, phát hiện những yếu tố mới nảy sinh, những cấu trúc mới của đối tƣợng đang nghiên cứu. - Những tri thức đánh giá: đó là những hiểu biết có liên tới khả năng nhận xét, phân tích, phê phán, đánh giá những quan điểm, những lý thuyết… * Tri thức khoa học cơ bản, tri thức khoa học cơ sở và tri thức khoa học chuyên ngành: - Tri thức khoa học cơ bản là tri thức tạo nên nền tảng lâu bền để từ đó sin h viên có thể học tốt những tri thức cơ sở và chuyên ngành. - Tri thức cơ sở của chuyên ngành bao gồm những tri thức đại cƣơng về chuyên ngành, nó đƣợc hình thành trên nền tảng của những tri thức cơ bản, đồng thời là chỗ dựa cho tri thức chuyên ngành. - Tri thức chuyên ngành là những tri thức giúp sinh viên có thể nắm vững tri thức trực tiếp có liên quan tới nghề nghiệp tƣơng lai. Ngoài ra sinh viên còn đƣợc trang bị thêm những tri thức công cụ: ngoại ngữ, phƣơng pháp luận, phƣơng pháp nghiên cứu, lôgic học, tin học… * Tri thức hiện đại: là những tri thức phản ánh những thành tựu mới nhất, tiên tiến nhất về các lĩnh vực khoa học kỹ thuật, kinh tế, văn hoá…bao gồm những quan điểm, những lý thuyết, những phƣơng pháp có tác dụng làm cho thế giới quan của sinh viên đƣợc hoàn thiện hơn, năng lực nhận thức phát triển hơn, hoạt động của cá nhân phong phú và có hiệu quả hơn… b. Hệ thống kỹ năng, kỹ xảo - Kỹ năng: là khả năng thực hiện có kết quả một hành động nhất định trên cơ sở tri thức có đƣợc. Có thể nói: kỹ năng là tri thức trong hành động. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
13 - Kỹ xảo: là khả năng thực hiện một cách tự động hoá một thao tác hay một công việc nhất định, nó thể hiện sự thành thạo trong hành động của con ngƣời. Kỹ xảo là kỹ năng đƣợc lặp đi lặp lại nhiều lần trở thành hành động tự động hoá [5], [22]. 1.1.3.2. Dạy học- phƣơng pháp nhận thức để tìm ra tri thức a. Bồi dưỡng cho sinh viên phương pháp luận khoa học, phương pháp nghiên cứu và phương pháp tự học - Phƣơng pháp luận khoa học là học thuyết triết học về phƣơng pháp nhận thức và cải tạo thế giới khách quan bao gồm: hệ thống các luận điểm cơ bản và hệ thống các phƣơng pháp cụ thể về một lĩnh vực khoa học nhất định. - Phƣơng pháp nghiên cứu khoa học là cách thức, con đƣờng thu thập thông tin khoa học, phân tích, xử lý chúng làm sáng tỏ vấn đề nghiên cứu để giải quyết nhiệm vụ nghiên cứu và cuối cùng đạt đƣợc mục đích nghiên cứu. - Phƣơng pháp tự học của sinh viên đại học là cách thức hoạt động tự giác, tích cực, chủ động, tự lực và sáng tạo nhằm thực hiện có chất lƣợng và hiệu quả mụ c đích, nhiệm vụ học tập, nghiên cứu nhất định. b. Phát triển phẩm chất và năng lực hoạt động trí tuệ của sinh viên Hiện nay, khoa học và công nghệ phát triển với tốc độ nhanh, đòi hỏi các trƣờng đại học phải quan tâm tới nhiệm vụ này trong quá trình dạy học. Những phẩm chất của hoạt động trí tuệ cơ bản là: tính định hƣớng, bề rộng ,độ sâu, tính linh hoạt, tính mềm dẻo, tính độc lập, tính nhất quán, tính phê phán, tính khái quát của hoạt động trí tuệ [5], [22]. 1.1.3.3. Dạy học thái độ Để thực hiện tốt nhiệm vụ này, một trong những nguyên tắc cực kỳ quan trọng của quá trình dạy học ở đại học là phải đảm bảo sự thống nhất biện chứng giữa nội dung giáo dục tƣ tƣởng, chính trị, đạo đức với nội dung tri thức khoa học trên cơ sở nền tảng những tri thức và kỹ năn g nghề nghiệp tƣơng lai của sinh viên [5], [22]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
14 1.1.4. Nội dung dạy học ở đại học 1.1.4.1. Khái niệm về nội dung dạy học ở đại học - Nội dung dạy học ở đại học đƣợc hiểu nhƣ một hệ thống tri thức, kỹ năng, kỹ xảo có liên quan đến một ngành nghề nhất định và cách thức hoạt động sáng tạo. - Nội dung dạy học đại học là mô hình lý luận dạy học của kinh nghiệm xã hội cần truyền đạt cho sinh viên nhằm mục đích giúp họ chiếm lĩnh đƣợc những kinh nghiệm xã hội đó, phát triển nhân cách của họ và góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội. - Nội dung dạy học đại học bao gồm một hệ thống những tri thức, kỹ năng, kỹ xảo có liên quan đến ngành nghề nhất định mà sinh viên phải nắm vững trong suốt quá trình học tập sao cho phù hợp với mục tiêu đào tạo. Hệ thống tri thức , kỹ năng, kỹ xảo này đƣợc chọn lọc từ những kinh nghiệm xã hội. Kinh nghiệm xã hội xuất xứ từ nền văn hoá xã hội đã trở thành nguồn gốc trực tiếp của nội dung dạy học trong nhà trƣờng (sơ đồ hình 1.1) [5]. Hình 1.1: Quá trình hình thành nên nội dung dạy học Năng lực Ngƣời Nền văn Kinh Nội dung nghiệm hoá xã dạy học hội xã hội Tự nhiên Quá trình phi vật Quá trình xử lý sƣ phạm Quá trình vật thể thể hoá năng lực theo yêu cầu xã hội hoá năng lực ngƣời ngƣời 1.1.4.2. Nội dung dạy học đại học a. Hệ thống những tri thức khoa học, kỹ thuật, những tri thức về cách thức hoạt động trí óc và hoạt động chân tay có liên quan đến ngành, nghề nhất định.  Tri thức: Là sự hiểu biết, là kết quả của sự nhận thức hiện thực đƣợc kiểm nghiệm bằng thực tiễn, phản ánh đúng đắn hiện thực khách quan vào tƣ duy con Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
15 ngƣời. Tri thức bao gồm: các sự kiện, hiện tƣợng, các khái niệm, thuật ngữ khoa học, các định luật, học thuyết, các phƣơng pháp nhận thức, lịch sử phát triển của khoa học. Hệ thống tri thức trong nội dung dạy học đƣợc phân thành bốn loại: tri thức cơ bản, tri thức cơ sở của chuyên ngành, tri thức chuyên ngành và tri thức công cụ.  Tri thức với kiểu diện đào tạo ở đại học: - Diện đào tạo rộng đa năng: sinh viên đƣợc học những tri thức cơ bản, cơ sở của chuyên ngành và chuyên ngành rộng có khả năng thực hiện nhiều chức năng khác nhau và hoạt động trong một phạm vi đối tƣợng rộng. - Diện đào tạo hẹp: sinh viên không những đƣợc lĩnh hội những tri thức cơ bản, cơ sở chuyên ngành, đi vào chuyên ngành rộng mà còn đƣợc đào tạo về chuyên ngành hẹp. - Cả hai diện đào tạo trên đều có những ƣu và nhƣợc điểm riêng, không có diện đào tạo nào là vạn năng. Do đó, trong nội dung dạy học: + Những tri thức cơ bản, cơ sở của chuyên ngành đƣợc tăng cƣờng cả về khối lƣợng, chất lƣợng, và thời lƣợng. + Những tri thức chuyên ngành rộng đƣợc trang bị, đảm bảo cho sinh viên có thể trở thành chuyên gia với chuyên môn rộng. + Những tri thức chuyên môn hẹp đ ƣợc bồi dƣỡng ở mức tối thiểu cần thiết trong quá trình nghiên cứu khoa học, làm khoá luận, luận văn, đồ án…tốt nghiệp, đảm bảo định hƣớng bƣớc đầu cho sinh viên về chuyên ngành hẹp để họ có thể đi và o chuyên ngành hẹp trong quá trình hoạt động thực tiễn nghề nghiệp sau này  Trong nội dung dạy học đại học, những tri thức cơ bản, cơ sở của chuyên ngành và chuyên ngành cần đƣợc tích hợp và lồng ghép với những tri thức khoa học tự nhiên, khoa học xã hội - nhân văn. b. Hệ thống những kỹ năng, kỹ xảo về nghề nghiệp tương lai cũng như về tự học và nghiên cứu khoa học - Hệ thống kỹ năng, kỹ xảo là một thành phần quan trọng của nội dung dạy học đại học. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
16 Ngay khi còn ngồi trên ghế nhà trƣờng, ngƣời sinh viên nào cũng phải nắm đƣợc hệ thống những kỹ năng, kỹ xảo cần thiết trên cơ sở hệ thống những tri thức đã nắm vững đƣợc. Nhờ đó, họ sẽ có thể tiến hành tự học, nghiên cứu khoa học và đặc biệt là có thể tiến hành hoạt động nghề nghiệp trong tƣơng lai đạt hiệu quả cao. - Hệ thống kỹ năng, kỹ xảo phải đảm bảo đƣợc các yêu cầu sau: + Phải sao cho phù hợp và đáp ứng đƣợc yêu cầu của các hoạt động nghề nghiệp cơ bản. + Chúng cần đƣợc xác định rõ ràng, cụ thể. + Chúng phải đƣợc sinh viên nắm đƣợc một cách có hệ thống, có kế hoạch, có cơ sở khoa học. c. Hệ thống những kinh nghiệm hoạt động sáng tạo - Hệ thống những kinh nghiệm hoạt động sáng tạo biểu hiện dƣới dạng những quy trình trí tuệ trong việc giải quyết những tình huống, những bài toán, những vấn đề chƣa có đáp số, chƣa có lời giải đã soạn sẵn. - Hoạt động sáng tạo có những đặc trƣng cơ bản sau: + Tự lực chuyển tri thức và kỹ năng vào tình huống mới. + Nhìn thấy vấn đề mới trong tình huống quen thuộc. + Nhìn thấy cấu trúc, chức năng mới của đối tƣợng. + Tự lực phối hợp các phƣơng pháp hoạt động quen thuộc thành những cách thức mới mẻ để giải quyết vấn đề. + Xây dựng cách giải quyết vấn đề hoàn toàn mới mẻ. Hoạt động nghề nghiệp với những kinh nghiệm sáng tạo sẽ dễ dàng thích nghi đƣợc với những biến động luôn luôn nảy sinh của bản thân nghề nghiệp nói riêng và của hoàn cảnh kinh tế xã hội nói chung. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
17 d. Hệ thống những qui phạm về thái độ, xúc cảm đối với tự nhiên, xã hội, đối với người khác và đối với bản thân Đây chính là cơ sở của niềm tin, lý tƣởng, phẩm chất đạo đức cần có của nh ững ngƣời cán bộ khoa học, kỹ thuật, cán bộ quản lý, nghiệp vụ tƣơng lai [5], [11], [22]. 1.1.5. Phƣơng pháp dạy học đại học 1.1.5.1. Định nghĩa phƣơng pháp dạy học đại học Phƣơng pháp dạy học đại học là tổng hợp các cách thức hoạt động tƣơng tác đƣợc điều chỉnh của giảng viên và sinh viên, trong đó hoạt động dạy là chủ đạo, hoạt động học là tự giác, tích cực, tự lực và sáng tạo, nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ dạy học ở đại học, góp phần đào tạo đội ngũ cán bộ khoa học, kỹ thuật, cán bộ quản lý, nghiệp vụ có trình độ đại học. 1.1.5.2. Các đặc điểm cơ bản của phƣơng pháp dạy học đại học - Phƣơng pháp DH ĐH gắn liền với ngành nghề đào tạo ở trƣờng đại học. - Phƣơng pháp DH ĐH gắn liền với thực tiễn xã hội, thực tiễn cuộc sống và sự phát triển của khoa học, công nghệ. - Phƣơng pháp dạy học đại học ngày càng tiếp cận với phƣơng pháp nghiên cứu khoa học. - Phƣơng pháp DH ĐH có tác dụng phát huy cao độ tính tự giác, tích cực, độc lập và sáng tạo của sinh viên. - Phƣơng pháp DH ĐH phong phú, đa dạng, nó thay đổi tuỳ theo trƣờng đại học, đặc điểm của bộ môn điều kiện, phƣơng tiện dạy học, đặc điểm nhân cách của giảng viên và sinh viên. - Phƣơng pháp DH ĐH ngày càng gắn liền với các thiết bị và các phƣơng tiện dạy học hiện đại [5], [11], [22]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn